Rudnik (Gornji Milanovac)

Koordinate: 44° 08′ 00″ S; 20° 31′ 00″ I / 44.133333° S; 20.516666° I / 44.133333; 20.516666
S Vikipedije, slobodne enciklopedije
Za druge upotrebe, pogledajte Rudnik (višeznačna odrednica).

Rudnik
Trg na Rudniku
Grb
Grb
Administrativni podaci
DržavaSrbija
Upravni okrugMoravički
OpštinaGornji Milanovac
Stanovništvo
 — 2011.Pad 1490
Geografske karakteristike
Koordinate44° 08′ 00″ S; 20° 31′ 00″ I / 44.133333° S; 20.516666° I / 44.133333; 20.516666
Vremenska zonaUTC+1 (CET), leti UTC+2 (CEST)
Aps. visina595 m
Rudnik na karti Srbije
Rudnik
Rudnik
Rudnik na karti Srbije
Ostali podaci
Poštanski broj32313
Pozivni broj032
Registarska oznakaGM

Rudnik je naselje u Srbiji u opštini Gornji Milanovac u Moravičkom okrugu. Prema popisu iz 2011. bilo je 1490 stanovnika. Nalazi se na istoimenoj planini. Udaljeno 12 km od Gornjeg Milanovca, nalazi se na putu Gornji Milanovac - Topola, pored Ibarske magistrale. Sastavljeno je od sela i varošice. Nalazi se na nadmorskoj visini od 400 do 750 m i na površini od 2.336 ha.[1]

Istorija[uredi | uredi izvor]

Dinar kralja Dragutina, poznat kao prvi srpski dinar sa ćiriličnim natpisom

Ime Rudnik prvi put se pominje u Dubrovačkom arhivu 1296. godine. Ime je dobio po bogatim nalazištima olova, cinka, bakra, gvožđa i srebra. Nalazišta ruda eksploatisali su još Rimljani.[1] Rudnik je bio središte žive rudarske delatnosti mnogo pre dolaska Slovena: lokalitet Prljuša je najstariji poznat praistorijski rudnik. U to doba je prevashodno bio rudnik gorskog kristala i malahita; oksidne i sulfidne rude bakra.[2] Najveći procvat rudarstva na Rudnik bio je u srednjovekovnoj Srbiji i to za vreme vladavine Nemanjića i srpskih despota. Za vreme turske okupacije bio je sedište rudničke nahije.[1]

Prema tragovima materijalne kulture i pisanih izvora može se zaključiti da je na Rudniku bilo značajno rimsko naselje sa kovnicom novca. U mestu Staro Rudničište, zapadno od Cvijićevog vrha, otkrivena je rimska bakarna ploča sa latinskim natpisom koji u prevodu glasi: „Imperator, Cezar, Lucije Septimije Sever, Istrajni, Uzvišeni, obnovi obnovljeni hram Majke Zemlje, staranjem Kasija Ligurinca, carskog namesnika. Na molbu kolonista Publia Fundani Etiheta i Publia Elija Muciana.“[3] Imperator Septimije Sever vladao je Rimskim carstvom od 193. do 211. godine. Iz teksta na ploči vidimo da se na Rudniku nalazilo sedište carskog namesnika. Obnova hrama Majke Zemlje potvrđuje da je na Rudniku bilo naselje i pre vladavine cara Septimija Severa. U rimsko doba, na Rudniku se kopalo olovo, srebro[2] i gvožđe.

I u vreme nemanjićke Srbije ovde je bila kovnica novca. Dinar kralja Dragutina, kovan na Rudniku, prvi je srpski dinar sa ćiriličnim natpisom. U 14. veku na Rudniku su svoje kolonije imali Dubrovčani i Sasi, a poseban značaj Rudnik dobija posle pada Novog Brda pod tursku vlast, 1441. godine. Na Rudniku se nalazio letnji dvor Đurđa Brankovića.

U srednjem veku je Rudnik bio sedište čitave ove oblasti, a to je bio i u tursko vreme. Nakon prvog srpskog ustanka, ustanici na Rudniku ubijaju Sali-agu, a naselje pale, tako da se posle toga sedište okruga seli u Brusnicu, a onda iz Brusnice u novosagrađeno naselje Gornji Milanovac.[4][5]

Rudnik ima školu počev od 1808. godine. Pripada parohijama crkava u Majdanu i Jarmenovcima. Pijačni dan je nedelja, a vašar je na Miholjdan.[1]

Ovo selo je više puta rušeno, paljeno i obnavljano. Ruševine grada postoje i danas. Uvek je bilo centar rudničkog kraja: srednjovekovna župa, rudnička nahija i kačerski srez.[1]

U ratovima u periodu od 1912. do 1918. godine selo je dalo 217 ratnika. Poginulo ih je 107 a 110 je preživelo.[1]

Do 1965. ovo naselje je bilo sedište Opštine Rudnik (na približnoj površini dotadašnjeg Kačerskog sreza) koju su činila naseljena mesta: Brezovica, Cerova, Davidovica, Dragolj, Kriva Reka, Majdan, Mutanj, Reljinci, Rudnik, Šilopaj, Trudelj, Ugrinovci, Varnice i Zagrađe. Posle ukidanja opštine, njeno područje je u celini ušlo u sastav opštine Gornji Milanovac.

Znamenitosti[uredi | uredi izvor]

U centru varošice, pored osnovne škole, je spomenik pod kojim je sahranjen čuveni vojvoda iz prvog srpskog ustanka, Arsenije Loma.

Prve podatke o arheološkim nalazima na Rudniku dao je još Janko Šafarik 1865. godine. Na Rudniku su početkom 21. veka posle višedecenijske pauze nastavljena arheološka istraživanja, koja su samo potvrdila ranije pretpostavke o značaju naselja u srednjem veku.[6] Pronađeni su ostaci jedne palate i dve velike crkve, a obimna istraživanja tek se očekuju. [7]

U blizini dečjeg odmarališta nalaze se ostaci male crkve, najverovatnije iz 14. ili 15. veka.[8][9]

Na Madžarskom brdu se nalaze ostaci crkve iz najverovatnije 14. veka.[10]

U okolini se nalaze brojni ostaci starih rudarskih okana, a u predelu planine koji se zove Teferič (istočno od naselja), nalaze se ostaci stare džamije, poznate pod nazivom Misa.

Na trgu u centru se nalazi bronzani spomenik rudarima.

Ovde se nalaze Stari nadgrobnici kraj puta Rudnik-Jarmenovci i Krajputaš u centru varošice Rudnik.

Geografija[uredi | uredi izvor]

Danas se mesto Rudnik nalazi u opštini Gornji Milanovac i smešteno je između 500 i 700 m nadmorske visine. Varošica i planina su povezane asfaltnim putem i velikim brojem staza zdravlja. Na planini se nalazi i mnoštvo planinarskih staza.[11]

Rudnik se nalazi na oko 100km južno od Beograda, petnaestak kilometara severno od Gornjeg Milanovca.

Galerija[uredi | uredi izvor]

Javne delatnosti[uredi | uredi izvor]

U varošici se nalazi osnovna škola Arsenije Loma u kojoj đaci uče od prvog do osmog razreda, a škola ima i isturena odeljenja u okolnim selima. Uz školu, koja je savremeno opremljena i ima fiskulturnu salu, u naselju se nalaze i stanica policije i zdravstvena ambulanta.

Turistički smeštaj[uredi | uredi izvor]

Najpoznatije mesto za smeštaj je hotel „Neda“ koji se nalazi u samom centru varošice. Na planini se nalazi i čuveni restoran „Šumska kuća“, kao i dečje odmaralište, a smeštaj je moguć i u brojnim privatnim apartmanima.

Demografija[uredi | uredi izvor]

U popisima selo je imalo: 1910. godine 1.174, 1921. godine 764 a 2002. godine 1.767 stanovnika.[1]

U naselju Rudnik živi 1395 punoletnih stanovnika, a prosečna starost stanovništva iznosi 41,4 godina (40,9 kod muškaraca i 41,8 kod žena). U naselju ima 598 domaćinstava, a prosečan broj članova po domaćinstvu je 2,85.

Ovo naselje je velikim delom naseljeno Srbima (prema popisu iz 2002. godine), a u poslednja tri popisa, primećen je pad u broju stanovnika.

Grafik promene broja stanovnika tokom 20. veka
Demografija[12]
Godina Stanovnika
1948. 1.314
1953. 1.535
1961. 1.869
1971. 1.854
1981. 1.983
1991. 1.811 1.807
2002. 1.706 1.754
2011. 1.490
Etnički sastav prema popisu iz 2002.‍[13]
Srbi
  
 1.676 98,24%
Makedonci
  
 5 0,29%
Slovenci
  
 4 0,23%
Crnogorci
  
 3 0,17%
Hrvati
  
 3 0,17%
Jugosloveni
  
 3 0,17%
Romi
  
 1 0,05%
nepoznato
  
 7 0,41%


Stanovništvo prema polu i starosti[14]
m
ž
? 8
  
  
 14
80+ 10
  
  
 11
75—79 17
  
  
 37
70—74 48
  
  
 57
65—69 55
  
  
 68
60—64 59
  
  
 64
55—59 36
  
  
 42
50—54 50
  
  
 60
45—49 85
  
  
 72
40—44 82
  
  
 68
35—39 54
  
  
 55
30—34 43
  
  
 48
25—29 45
  
  
 62
20—24 60
  
  
 47
15—19 41
  
  
 60
10—14 46
  
  
 47
5—9 49
  
  
 37
0—4 26
  
  
 43
Prosek : 40,9 41,8
Domaćinstva
Broj domaćinstava prema popisima iz perioda 1948—2002.
Godina popisa 1948. 1953. 1961. 1971. 1981. 1991. 2002.
Broj domaćinstava 259 378 530 547 632 600 598
Broj domaćinstava po broju članova prema popisu iz 2002.
Broj članova 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 i više Prosek
Broj domaćinstava 118 179 94 128 51 19 6 2 1 0 2,85
Stanovništvo staro 15 i više godina po bračnom stanju i polu
Pol Ukupno Neoženjen/Neudata Oženjen/Udata Udovac/Udovica Razveden/Razvedena Nepoznato
Muški 693 184 463 28 14 4
Ženski 765 141 454 135 24 11
UKUPNO 1.458 325 917 163 38 15
Stanovništvo po delatnostima koje obavlja
Pol Ukupno Poljoprivreda, lov i šumarstvo Ribarstvo Vađenje rude i kamena Prerađivačka industrija
Muški 369 19 0 185 54
Ženski 299 13 0 35 125
UKUPNO 668 32 0 220 179
Pol Proizvodnja i snabdevanje Građevinarstvo Trgovina Hoteli i restorani Saobraćaj, skladištenje i veze
Muški 7 8 22 19 12
Ženski 2 0 39 34 4
UKUPNO 9 8 61 53 16
Pol Finansijsko posredovanje Nekretnine Državna uprava i odbrana Obrazovanje Zdravstveni i socijalni rad
Muški 1 3 7 14 3
Ženski 1 2 3 21 13
UKUPNO 2 5 10 35 16
Pol Ostale uslužne aktivnosti Privatna domaćinstva Eksteritorijalne organizacije i tela Nepoznato
Muški 5 0 0 10
Ženski 3 2 0 2
UKUPNO 8 2 0 12

Vidi još[uredi | uredi izvor]

Reference[uredi | uredi izvor]

  1. ^ a b v g d đ e Đuković, Isidor (2005). Rudničani i Takovci u oslobodilačkim ratovima Srbije 1912-1918. godine. Gornji Milanovac: Muzej Rudničko-takovskog kraja. str. 358. 
  2. ^ a b Problem ubikacije srednjovekovnog Rudnika
  3. ^ Momčilo Radojević, Rudnik u prošlosti, Beograd 1971. g.
  4. ^ Jovan Mišković: Opis Rudničkog okruga. ISBN 978-86-86351-01-2. 
  5. ^ Borisav Čeliković, priređivač: Rudnički okrug, Rudnička Morava. ISBN 978-86-519-0961-3. 
  6. ^ http://www.novosti.rs/vesti/naslovna/aktuelno.293.html:392672-Rudnik-Iskopan-tajni-grad Novosti: Rudnik: Iskopan tajni grad
  7. ^ http://www.blic.rs/Kultura/Vesti/338010/Arheoloske-dragocenosti-na-Rudniku-Otkriveni-ostaci-palata-s-lukovima-i-dve-velike-crkve Blic: Arheološke dragocenosti na Rudniku
  8. ^ Borislav Čeliković: Svetilišta rudničkog kraja, izd. Kalenić, Kragujevac 1998. COBISS.SR-ID 65368332
  9. ^ Radomir Stanić, Ruševine srednjovekovne crkve na Rudniku, Zbornik radova Narodnog muzeja Čačak, 1971
  10. ^ Novosti, 16.8.2012, Rudnik: istraživanja koči besparica
  11. ^ Aleksandar Damjanović, Upoznaj Rudnik i Takovski kraj. ISBN 978-86-84093-06-8. 
  12. ^ „Knjiga 9”. Stanovništvo, uporedni pregled broja stanovnika 1948, 1953, 1961, 1971, 1981, 1991, 2002, podaci po naseljima (PDF). webrzs.stat.gov.rs. Beograd: Republički zavod za statistiku. maj 2004. ISBN 86-84433-14-9. 
  13. ^ „Knjiga 1”. Stanovništvo, nacionalna ili etnička pripadnost, podaci po naseljima. webrzs.stat.gov.rs. Beograd: Republički zavod za statistiku. februar 2003. ISBN 86-84433-00-9. 
  14. ^ „Knjiga 2”. Stanovništvo, pol i starost, podaci po naseljima. webrzs.stat.gov.rs. Beograd: Republički zavod za statistiku. februar 2003. ISBN 86-84433-01-7. 

Literatura[uredi | uredi izvor]

Spoljašnje veze[uredi | uredi izvor]

Rudnik na Vikimedijinoj ostavi.
Preuzeto iz „https://sr.wikipedia.org/w/index.php?title=Рудник_(Горњи_Милановац)&oldid=26995445”