Руса

rusa
Naučna klasifikacija
Carstvo:	Plantae
Divizija:	Magnoliophyta
Klasa:	Magnoliopsida
Red:	Ranunculales
Porodica:	Papaveraceae
Rod:	Chelidonium
Vrsta:	C. majus
Binomno ime
Chelidonium majus L.
Sinonimi
Chelidonium cavaleriei H.Lév. Chelidonium dahuricum DC. Chelidonium grandiflorum DC. Chelidonium haematodes Moench Chelidonium laciniatum Mill. Chelidonium luteum Gilib. nom. inval. Chelidonium murale P.Renault Chelidonium olidum Tarscher. ex Ott Chelidonium quercifolium Willemet Chelidonium ruderale Salisb. Chelidonium umbelliferum Stokes

Rusa (rosopas, lastina trava, lišavica, lišajnica, zmijino mleko, lastavičina suza) ili lat. Chelidonium majus je biljka iz porodice makova (Papaveraceae).

Opis biljke

Višegodišnja zeljasta biljka uspravnog stabla koje se obraslo oštrim štrčećim dlakama. Koren je dobro razvijen, žiličast. Rizom kratak, drvenast, sa jednom, retko više rozeta listova. Stablo je uspravno, granato, prekriveno maljama, visine oko pola metra, valjkasto, plavičastozeleno. Listovi su krupni, naizmenično raspoređeni, neparno perasto deljeni na 5 do 7 listića, široki od 3 do 14 centimetara, a dugački od 4.5 do 20 centimetara, na naličju sivi i dlakavi, uglavnom među nervima. Na licu listovi su zeleni ili svetlozeleni, goli, na naličju svetlozeleni, sivozeleni ili plavičastozeleni. Donji listovi su sa drškom, a gornji bez (sedeći su). Listići su sa kratkom drškom, jajasti, izduženo jajasti do eliptični, na obodu nareckani ili ređe usečeni; vrši listić najveći, obično trorežnjevit, ostali asimetrični, često u donjem delu sa po jednim bočnim režnjem. Cvetovi su žuti, aktinomorfni, na goloj dršci dužine 1 do 5 centimetara u pazuhu zelenkaste brakteje, sakupljeni na vrhovima stabla u retke štitaste cvasti. Čašica ima 2 listića, koji su slobodni, jajasti, žutozeleni, proređeno dlakavi ili goli, opadaju nakon otvaranja cveta. Kruničnih listića ima 4 dužine od 0.7 do 1.7 centimetara, a širine od 0.7 do 1.3 centimetara, slobodni, obrnuto jajasti, celi ili ponekad urezani, jarko žute boje. Period cvetanja je od aprila do avgusta, Krunični i čašični listići lako opadaju, a prašnika ima veliki broj. Tučak se sastoji iz 2 karpele, plodnik linearan, prav, go, zelen; stubić vrlo kratak, zadebljao, žig dvorežnjevit s obodom povijenim nadole . Plod je izdužena čaura sa puno semena. Svi delovi biljke sadrže otrovan žutonarandžasti sok.

Areal rasprostranjenosti

Sreće se na prostoru Evrope i na zapadu Azije.

Stanište

Vlažna zasenjena mesta, proređeni šumarci i šibljaci, ruderalna staništa i oko naselja, pored puteva i ograda, na ruševinama, zidinama i đubrištima, kao korov u baštama i parkovima.

Droga i hemijski sastav

U žutom soku rusa sadrži veliki broj različitih alkaloida, od kojih su neki srodni opijumu maka. Najbogatiji alkaloidima je koren (do 3%), dok se u stablu nalazi manje - do 1%. Zbog prisustva velike količine alkaloida mnogi fitoterapeuti smatraju ovu biljku otrovnom i pogodnom samo za spoljašnju upotrebu. Toksičnost uglavnom potiče od alkaloida heleritrina. Osim alkaloida ona sadrži i saponine, organske kiseline (helidonsku, limunsku, jabučnu idr.), flavonoide, proteolitičke enzime (razlažu belančevine) i dr.

Upotreba

Rusa se upotrebljava u lečenju bolova u stomaku, bolesti jetre (hepatitis), usaglašavanju rada sistema za varenje, a deluje i na bakterije i to naročito na Gram pozitivne. Postoje i podaci o citostatičkom dejstvu ove biljke pa se njen žuti sok (latex) tradicionalno koristi u skidanju bradavica, žuljeva, lišaja, ekcema i drugih promena na koži. Takođe se u narodnoj medicini koristi za lečenje tumora i promena na ženskim polnim organima (tumori, miomi, ranice, upale i dr.) kao čaj i sredstvo za ispiranje.

Pri upotrebi ruse treba biti veoma oprezan. Za unutrašnju upotrebu koristi se samo osušena biljka i to sa pauzama: tri nedelje se koristi, a jednu pauzira. Dnevna doza dobro osušene biljke je 2-4 g i u tim, terapeutskim dozama, ne postoji mogućnost trovanja. Može doći do povraćanja, dijareje, bolova u stomaku... Pri dermalnoj primeni može dovesti do alergijskih reakcija.

Galerija

• 
  cvet
• 
• 
• 
  list

Literatura

• Gostuški, R: Lečenje lekovitim biljem, Narodna knjiga, Beograd, 1979.
• Grlić, Lj: Enciklopedija samoniklog jestivog bilja, August Cesarec, Zagreb, 1986.
• Djuk, A, Dž: Zelena apoteka, Politika, Beograd, 2005.
• Jančić, R: Lekovite biljke sa ključem za određivanje, Naučna knjiga, Beograd, 1990.
• Jančić, R: Botanika farmaceutika, Službeni list SCG, Beograd, 2004.
• Jančić, R: Sto naših najpoznatijih lekovitih biljaka, Naučna knjiga, Beograd, 1988.
• Kojić, M, Stamenković, V, Jovanović, D: Lekovite biljke jugoistočne Srbije, ZUNS, Beograd 1998.
• Lakušić, D: Vodič kroz floru nacionalnog parka Kopaonik, JP Nacionalni park Kopaonik, Kopaonik, 1995.
• Marin, P, Tatić, B: Etimološki rečnik, NNK Internacional, Beograd, 2004.
• Mindel, E: Vitaminska biblija, FaMilet, 1997.
• Mišić Lj, Lakušić R: Livadske biljke, ZUNS Sarajevo, ZUNS Beograd, IP Svjetlost, 1990
• Stamenković, V: Naše neškodljive lekovite biljke, Trend, Leskovac
• Tucakov, J: Lečenje biljem, Rad, Beograd, 1984.

Spoljašnje veze

• Flora of North America
• Flora Health website
• Blanchan, Neltje (2005). Wild Flowers Worth Knowing. Project Gutenberg Literary Archive Foundation.