Saborna crkva u Banjoj Luci

Saborni hram Hrista Spasitelja u Banjoj Luci
Osnovni podaci
Jurisdikcija	Srpska pravoslavna crkva
Eparhija	Eparhija banjalučka
Osnivanje	19. vijek
Osnivač	Srpska pravoslavna crkva
Posvećen	Hristu Spasitelju
Lokacija
Mesto	Banja Luka
Država	Bosna i Hercegovina Republika Srpska
Koordinate	44° 46′ 20.071″ N 17° 11′ 30.716″ E
Saborni hram Hrista Spasitelja u Banjoj Luci Saborni hram Hrista Spasitelja u Banjoj Luci na karti Bosne i Hercegovine

Saborna crkva Hrista Spasitelja u Banjoj Luci u centru Banje Luke se nalazi na mjestu i u istim dimenzijama gdje je prvobitno bio izgrađen hram Svete Trojice, napravljen između dva svjetska rata. Izgradnja hrama trajala je od 1925. do 1929, a svečano je osveštana na Spasovdan 18. maja 1939. godine. Prilikom isceniranog njemačkog bombardovanja, 12. aprila 1941, hram je pogođen i znatno je oštećen oltarski dio (apsida). U maju iste godine ustaše su hram proglasile „ruglom grada“ i naredili Srbima, Jevrejima i Romima da ga, ciglu po ciglu, u potpunosti sruše. Poslije Drugog svjetskog rata, za više od pola vijeka, mnoge su građevine obnovljene, ali za porušeni saborni hram nije bila dozvoljena obnova, već je na mjestu na kome se nalazio izgrađen Spomenik palim borcima u Banjaluci. Početkom devedesetih godina banjalučka crkvena opština dobila je dozvolu za obnovu porušenog hrama, a spomenik palim borcima premješten je na obližnju lokaciju, takođe u vlasništvu Srpske pravoslavne crkve. Obnova hrama započela je 1993. godine kada su osveštani temelji. Ovaj svečani čin obavio je patrijarh srpski Pavle sa arhijerejima i sveštenstvom Srpske pravoslavne crkve. Hram je obnovljen i svečano osveštan na Spasovdan 28. maja 2009. godine pod imenom saborni hram Hrista Spasitelja, jer je u međuvremenu u Banjoj Luci izgrađen na novoj lokaciji hram Svete Trojice (Sabroni hram eparhije banjalučke od 1972. do 2009), koji je izgledom podsjećao i bio uspomena na onaj porušeni, a za koji se mislilo da nikada više neće moći biti obnovljen.

Istorijat gradnje Hrama

Od osnivanja Banjalučko-bihaćke Mitropolije, sa sjedištem mitropolita u Banjoj Luci, oživjela je namjera tamošnjih Srba da svoj trošni, privremeni hram zamijene monumentalnim veleljepnim. Godine 1912. formiran je i poseban odbor, koji bi o tome vodio brigu, ali je izbijanje balkanskih ratova spriječilo ostvarenje toga sna. Potom je došao Prvi svjetski rat, koji je donio velika stradanja Srba u Bosni i Hercegovini, posebno u Banjoj Luci. Tek 13. juna 1921. godine, na vanrednoj sjednici Crkvene opštine, zvanično je pokrenuto pitanje izgradnje Sabornog hrama.
Prema prvobitnoj zamisli, Sabornu crkvu je trebalo graditi na mjestu privremenog hrama Sošestvija Svetog Duha, kod današnjeg banjalučkog bioskopa Kozara. U posljednjem trenutku od toga se odustalo i prihvaćena je ideja prote Dušana Mačkića da se kupi zemljište preko puta tadašnjeg hotela Balkan. Hroničari bilježe da je dvadeset sedmog septembra 1925. godine po lijepom vremenu izašlo povjereništvo za ustanovljavanje lokacije i to je smatrano prvim danom početka radova, mada je, zbog kiše, koja je padala sljedeća dva dana, trasiranje obavljeno tek 30. septembra. Mitropolit banjalučko-bihaćki Vasilije (Popović) je 5. oktobra 1925. godine osvetio zemlju, uz polaganje spomenice. Bilo je samo pitanje, da li će građevinari uspjeti da ispoštuju rok i za 600 dana sagrade hram osnove 22,10 x 19,50 m, sa zvonikom visokim 46 m bez krsta i kupolom prečnika 6 metara na visini od 22,70 m. Kako se ispostavilo, radovi su završeni i prije dogovorenog roka. U toku gradnje Sabornog hrama u Banjoj Luci ustanovljeno je da nedostaju tri miliona dinara da bi se taj posao okončao, te se tražio način kako da se dođe do novaca. Crkvena opština se obratila za pomoć i kralju Aleksandru, koji joj je velkodušno izišao u susret. Ni to nije bilo dovoljno te je Crkvena opština odredila jednog od svojih članova, gostio- ničara Đorđa Bajića, da ide u Ameriku i od tamošnjih Srba prikupi priloge za izgradnju Hrama.

Prva služba u crkvi je bila 15. septembra 1928, na 10. godišnjicu proboja Solunskog fronta.

Arhitektura Sabornog hrama Svete Trojice

Statue i djelovi srušenog hrama Sv. Trojice koji su tokom genocida nad Srbima srušile ustaše, ispred današnjeg hrama Hrista Spasitelja

Za banjolučki Saborni hram izabran je projekat poznatog beogradskog arhitekte Dušana Živanovića (1853-1937). Odluka je bila da se reprezentativni banjolučki Saborni hram podigne na slobodnom prostoru između budućih banskih palata. Visinska i stilska korespondencija Saborne crkve i svjetovnih ustanova na Trgu Cara Dušana, pokazala je namjeru naručilaca da naglase čvrsto jedinstvo Crkve i države u Kraljevini.
Saborni hram Svete Trojice zamišljen je kao građevina osnove upisanog krsta razvijenog tipa, sa dominantnim centralnim, i četiri manja kubeta, raspoređenim na ugaonim prostorima, odvojenim od središnjeg dijela hrama. Zvonik, podignut na jugoistočnoj strani, organski je povezan sa crkvom prizemnim trodijelnim arkadnim trijemom. Hram je imao ulaze na zapadnoj i bočnim stranama. Zidna platna oživljena su moravskom plastikom i dekoracijom — rozetama, nišama, timpanonima, polukolonetama, arhivoltama, prepletima, dok su zapadno, sjeverno i južno pročelje oblikovani istovjetno s kompozicijom rizaltno isturenog bloka, završenog polukružnim moravskim zabatom.

Arhitektura Sabornog hrama Hrista Spasitelja

Saborni hram je zidan od crvenog i žutog kamena travertina, porijeklom iz Mesopotamije, za čiji kvalitet (iskopa i obrade) garantuje prof. dr Bilbija, stručnjak iz beogradskog Instituta za ispitivanje materijala. Zidana je troslojnim zidom: kamen, armirani beton, cigla. Kupole su pokrivene zlatnim prohrom limom, dovezenim iz Sibira. Spoljnji građevinski radovi na hramu završeni su 26. septembra 2004. godine, kada je služena i prva liturgija. Svetu liturgiju je služilo 8 arhijereja sa sveštenstvom i đakonima Banjalučke eparhije, a uz prisustvo nekoliko desetina hiljada vjernika.

Dimenzije hrama po projektu su:

ДУЖИНА ХРАМА СА ОЛТАРОМ 22,10 м, ШИРИНА 19,50 м
ВИСИНА ХРАМА ДО ВРХА ЦЕНТРАЛНЕ КУПОЛЕ 22,37 м
ВИСИНА ЗВОНИКА (до врха, без крста) 44,95 м, са крстом 47,10 м 
ОСНОВА ТЕМЕЉА ЗВОНИКА 5,40 x 5,40 м
ДУЖИНА И ШИРИНА АРКАДЕ 7,98 x 3,01 м 

Povodom 20 godina od osnivanja i proslave Dana Republike Srpske i krsne slave Republike Srpske, patrijarh Irinej je u hramu 9. januara 2012. služio Svetu arhijerejsku liturgiju.

Saborni hram

Hram Hrista Spasitelja je Saborni hram, nasljednik prvobitnog Sabornog hrama Svete Trojice, porušenog 1941. godine. Saborni, znači sabirajući hram, za sve vjernike grada Banje Luke, Eparhije banjalučke i uopšte sve vjernike Pravoslavne crkve.

Njegovo Preosveštenstvo Episkop banjalučki G. Jefrem

Episkop banjalučki Jefrem rođen je u selu Busnovi kod Prijedora, 15. aprila 1944. godine. Zamonašen je u manastiru Liplje, eparhija banjalučka, 9. jula 1967. Iste godine, upisan je u bogosloviju u manastiru Krki koju završava sa odličnim uspjehom 1971. godine. Po završetku bogoslovije 1971. godine, upućen je na dalje školovanje u Moskovsku duhovnu akademiju, koju završava sa odličnim uspjehom 1975. godine, sa zvanjem kandidata bogoslovlja za diplomski rad ”Učenje Svetog Vasilija Velikog o monaštvu”. Rad je ocijenjen odličnom ocjenom i preporučen za štampanje. Poslije dvije godine provedene u Beogradu kao vikarni episkop, izabran je 19. maja 1980. godine, za episkopa banjalučkog. Ustoličenje episkopa Jefrema obavljeno je u Banjoj Luci u Sabornom hramu Svete Trojice 1. juna 1980. godine, od strane episkopa sremskog Andreja kao izaslanika Svetog arhijerejskog sinoda. Za period (1980—2007) episkop Jefrem je na području Banjalučke eparhije osvetio 126 novih hramova, 38 hramova je generalno obnovljeno, a 89 hramova je u izgradnji. U istom vremenu, izgrađeno je i osvećeno 33 parohijska doma. Genaralno je obnovljen i osvećen Vladičanski dvor.

Smrt Vladike Platona

Platon Banjalučki

Nakon što se oglušio o ustašku naredbu od 23. aprila 1941. — da svi "Srbijanci" moraju da odu i napuste tzv. Hrvatsko tlo, bolesnog i iznemoglog Episkopa Platona, ustaše su uhapsile noću, između 4. i 5. maja 1941. godine. Uhapšen je zajedno sa protom Dušanom Subotićem, parohom gradiškim, i odvezli ih automobilom putem Banja Luka — Kotor-Varoš. Desetak kilometara od Banje Luke, na obali rijeke Vrbanje, ustaše su ih na svirep način ubili, i bacili u nabujalu Vrbanju. Rijeka ih je donijela u Vrbas, gdje su, dvadesetak dana docnije pronađena njihova unakažena tijela, u selu Kumsale. Sahranjen je na vojničkom groblju u Banjoj luci, a tri decenije kasnije, tačnije 1. jula 1973. godine, kovčeg sa moštima vladike Platona prenesen je u kriptu današnjeg Sabornog hrama Svete Trojice. Sveti arhijerejski sabor Srpske pravoslavne crkve ga je 1998. godine proglasio za sveštenomučenika i tada je unijet u Imenoslov svetih Srpske pravoslavne crkve. Srpska pravoslavna crkva slavi ga 22. aprila po crkvenom, a 5. maja po gregorijanskom kalendaru.

Kod Viktora Gutića

Kada su prota Petar Rađenović i prota Sava Rađenović maja meseca 1941. godine otišli Gutiću da ga pitaju šta je bilo sa episkopom Platonom on im je nabusito odgovorio „Šta hoćete vi? Nemate šta da me pitate, niti hoću da vam odgovorim. Nema više Srba, ne poznajem ja Srbe. Gubite se odavde. Ovo je srce države Hrvatske, a srce treba očistiti od otrova. Dosta smo vam mi ovde davali gostoprimstvo ovih zadnjih 250 godina, više vam ga ne dajemo“.

Govor Viktora Gutića pred Sabornim hramom Hrista Spasitelja u Banjoj Luci

Juna 1941. godine u Banja Luci je proslavljen praznik hrvatskog oslobođenja. Na svečanosti je iz Sarajeva došlo i pevačko društvo „Velebit“. Pred zgradom banovine Gutić je održao govor. „Ova prkos zgrada“, rekao je on, „i srpska bogomolja, kojoj ovdje nikad nije bilo mjesto koja nam je godinama bola oči, garantujem vam da više ni ona niti ma koja njihova vragomolja, ma gdje bila u hrvatskoj državi, neće postojati. Znajte da sam ja čelična metla, koja će tako počistiti srpski narod da im nijedno rebro neće ostati čitavo“. Posle izvesnog vremena opet na zboru u Banjoj Luci obratio se Hrvatima: „Šta čekate?“ Zašto ne ubijate Srbe? Ubijajte ih na svakom koraku . Za njihove glave nikom ne odgovarate. Naredio sam preko mojih potčinjenih — ekonomsko uništenje a zatim ću narediti i istrbljenje Srba iz naše NDH.“

Rušenje pravoslavnih crkava u Banjoj Luci

Banja Luka je imala tri pravoslavne crkve, dve su porušene a treća je pretvorena u grkokatoličku. Na Lazarevu subotu 12. aprila 1941..., bačena je iz aviona bomba na banjalučku Sabornu crkvu, koja je pogodila posred časne trpeze i porušila oltarske zidove. Stožernik Viktor Gutić naredio je da se crkva odmah sruši. Kada mu je odgovoreno da „to nije u nadležnosti ni crkvenog suda ni eparhijskog upravnog odbora, nego crkvene opštine koja nema materijalnih mogućnosti da to učini, on je cinično rekao: „Ako nema para onda neka je ruše svi srpski popovi sa vldikom na čelu“. Gutić je „sa naročitim uživanjem sa prozora banske palate posmatrao rušenje pravoslavne crkve“. Prilikom rušenja sa skele je pao jedan radnik i ostao na mestu mrtav. Posle tog događaja „više se nije moglo naći radnika koji bi se hteli na tom poslu da rade. Zbog toga je banjalučka policija morala svake noći da priređuje racije na kršitelje policijskog časa koje je narednog dana slala na prinudni rad na rušenju crkve“. Pored njih i Srbi i Jevreji zatvorenici u „Crnoj kući“ morali su učestvovati na rušenju obeju banjalučkih pravoslavnih crkava.

Sveštenstvo hrama

• PROTOJEREJ-STAVROFOR RATKO RADUJKOVIĆ, ARHIJEREJSKI NAMJESNIK BANjALUČKI

Rođen je 1942. godine u selu Drugovići, opština Laktaši. Završio je Bogosloviju Sv. Save u Beogradu 1963. godine. Rukopoložen u čin đakona 21. septembra 1965. godine. Od 1965. do 1976. godine službovao kao đakon pri Sabornom hramu Sv. Trojice i kao službenik Eparhijskog upravnog odbora Eparhije banjalučke. U periodu od 1976. do 1982. godine, službovao je na prvoj banjalučkoj parohiji, a od 1982. do 2009. godine obavljao dužnost starješine Sabornog hrama Sv. Trojice i službovao kao paroh na drugoj banjalučkoj parohiji. U periodu od 2009. do 2011. god. vršio je dužnost starješine obnovljenog Sabornog hrama Hrista Spasitelja. Danas je arhijerejski namjesnik banjalučki i član Crkvenog suda Eparhije banjalučke.

• PROTONAMJESNIK DRAGAN MAKSIMOVIĆ, STARJEŠINA HRAMA

Protonamjesnik Dragan Maksimović, rođen 1981. godine u Banjoj Luci. Završio Bogosloviju Sv. Petra Dabrobosanskog u Foči 2001. godine i Moskovsku duhovnu akademiju 2007. godine u Rusiji.

• JEREJ MR DRAGAN GRUJIĆ

Jerej mr Dragan Grujić, rođen je 1974. godine u Banjoj Luci. Diplomirao je na Pravoslavnom bogoslovskom fakultetu Univerzitet u Beogradu, 2001. godine. Na istom fakultetu je završio postdiplomske studije i odbranio magistarski rad, 2008. godine.

• JEREJ BORISLAV ĐURIČIĆ

Jerej Borislav Đuričić, rođen je 1980. godine. u Doboju. Završio Bogosloviju Sveta Tri Jerarha u Srbinju, 1999. godine. Diplomirao je na Muzičkoj akademiji Univerzitet u Istočnom Sarajevu (odsjek za crkvenu muziku), 20. juna 2004.godine.

• JEREJ DRAGAN VIDOVIĆ

Jerej Dragan Vidović, rođen je 1982. godine. u Banjoj Luci. Završio Bogosloviju Svetih Kirila i Metodija u Prizrenu (privremeno u Nišu), zatim Pravoslavni bogoslovski fakultet Univerzitet u Beogradu.

• JEREJ MIODRAG KOPANjA

Jerej Miodrag Kopanja, rođen 1980. godine u Bugojnu. Završio Bogosloviju Sveta Tri Jerarha u Srbinju 2000. godine i Pravoslavni bogoslovski fakultet Univerzitet u Beogradu 2011. godine.

• ĐAKON MR ZORAN ĐURIĆ

Đakon Zoran Đurić, rođen je 1981. godine u Prijedoru. Završio Bogosloviiju Sveta Tri Jerarha u Srbinju 2000. godine i Pravoslavni bogoslovski fakultet Univerzitet u Beogradu 2008. godine. Diplomske akademske studije master završio 2012. godine.

Galerija

• 
• 
• 
• 
• 
• 
• 
• 
• 
• 
• 
• 
• 
• 
• 
• 
• 
• 
• 
• 
• 
• 
• 
• 
• 
• 
• 
• 
• 
• 
• 

Vidi još

• Banja Luka
• Republika Srpska
• Sveštenomučenik Platon Banjalučki
• Banjalučka eparhija
• Vrbaska banovina
• Vjerski objekti u Banjoj Luci

Spoljašnje veze

• Zvanični stranica Sabornog hrama Hrista Spasitelja u Banjoj Luci (jezik: srpski)
• Mošti 42 sveca u Banjaluci („Politika“, 24. avgust 2010)