Sao Fransisko (reka)

Koordinate: 10° 29′ 59″ J; 36° 23′ 44″ Z / 10.49960341381051° J; 36.39546430246904° Z / -10.49960341381051; -36.39546430246904
S Vikipedije, slobodne enciklopedije
Sao Fransisko
Rio São Francisco  (portugalski)
Sao Fransisko
Sliv rijeke Sao Fransisko
Opšte informacije
Dužina2.830 km (1.760 mi) km
Basen641.000 km2 (247.000 sq mi) km2
Pr. protok2.943 m3/s (103.900 cu ft/s) ​m3⁄s
Vodotok
IzvorPlanine Kanastra, država Minas Žerais
Koor. izvora20° 13′ 49″ J; 46° 26′ 35″ Z / 20.2302° J; 46.443° Z / -20.2302; -46.443
V. izvora1.450 m (4.760 ft) m
UšćeAtlantski okean
Koor. ušća10° 29′ 59″ J; 36° 23′ 44″ Z / 10.49960341381051° J; 36.39546430246904° Z / -10.49960341381051; -36.39546430246904
V. ušća0 m (0 ft) m
Geografske karakteristike
Država/e Brazil
Reka na Vikimedijinoj ostavi

Sao Fransisko (port. São Francisco) je rijeka u Brazilu, ukupne dužine od 3.160 km.[1] Nekada je bila poznata kao Opara od strane starosedelačkog stanovništva pre kolonizacije, a danas je poznat i kao „Veljo Čiko”.[2] Sliv ove rijeke je četvrti po veličini u Južnoj Americi. Izvor rijeke se nalazi u državi Minas Žerais. Odatle teče na sjever kroz unutrašnjost Brazila, sa slivom od 630.000 km², prije nego što skrene na istok, tvoreći granicu između Baije, Pernambuka i Alagoajsa. Pri uviranju u Atlantski okean čini granicu između Seržipija i Alagoajsa.

Veće pritoke su: Paraopeba, Abaete, Das Veljas, Žekitaj, Parakatu, Urukuja, Verde Gande, Karinjanja, Korente, Grande. Oblast kojom protiče ova rijeka je nenaseljena ili slabo naseljena, uz izuzetak gradova na njenim obalama: Pirapora (Pirapora), Sao Fransisko (São Francisco), Žanuarija (Januária), Bom Žesus da Lapa, Petrolina, Žuazeiro, i Paulo Alfonso. Nakon izgradnje brane Sobradinjo, kojom je omogućeno navodnjavanje i proizvodnja voća, gradovi Petrolina i Žuazeiro su se počeli brzo razvijati.

Istorija[uredi | uredi izvor]

U slivu reke Sao Francisko govorili su se jezici taksa, truka, natu, kariri, istočni maksakalijanski jezici, je jezici i različiti neklasifikovani izumrli jezici.[3]

Italijanski istraživač Amerigo Vespuči prvi je put ugledao reku 4. oktobra 1501. Godine 1865, britanski istraživač i diplomata Ričard Frensis Barton prebačen je u Santos u Brazilu. Istraživao je centralno gorje, vozeći se kanuom niz reku Sao Francisko od njenog izvora do vodopada Paulo Afonso.[4]

Plovnost[uredi | uredi izvor]

Kanjon reke na reci Sao Francisko.

Sao Francisko je prirodno plovan tokom cele godine između Pirapore (Minas Žerais) i gradova blizanaca Petroline (Pernambuko) i Žuazeira (Baija), dužine od 1.371 km (852 mi). Međutim, postoje velike varijacije u dubini u zavisnosti od padavina. Zbog raznolikosti fizičkih karakteristika tokom plovnog dela, on se može podeliti na tri pododseka, kako sledi:

  • Od Pirapore do Pilao Arkado (Bahia), dužine od 1.015 km (631 mi); mogu se pojaviti razlike u visini do 6 m (20 ft) zbog kiše i suše.
  • Od Pilao Arkado do brane Sobradinho; ova akumulacija je duga 314 km (195 mi), sa površinom od 4.214 km2 (1.627 sq mi) i adekvatnom dubinom.
  • Od brane Sobradinho do Petroline/Žuazeiro, sa dužinom od 42 km (26 mi) i prosečnom dubinom od 2 m (6 ft 7 in), koju održava protok od 1.500 m3/s (53.000 cu ft/s).

Do poslednjih godina, Sao Francisko je bio redovno plovan tipom putničkog broda koji se zvao gaiola (na portugalskom za „kavez“). To su bili parobrodi sa lopaticama, od kojih su neki bili rečni brodovi Misisipija i datiraju iz vremena Američkog građanskog rata. Nakon što je izgrađena brana Sobradinho u Baiji, uslovi plovnosti su značajno izmenjeni, pošto je velika veličina rezervoara omogućavala formiranje kratkih talasa značajne visine. Iako brana ima navigacionu prevodnicu, talasi i struje otežali su gajolama prelazak preko jezera. Istovremeno, krčenje šuma i prekomerna poljoprivredna upotreba voda gornjeg toka Sao Franciska i njegovih pritoka uveliko je smanjila protok vode u srednjem toku, stvarajući peščane obale i ostrva koja su ometala plovidbu.

Za kratko vreme uslovi su bili takvi da je plovidba postala nemoguća za velike gajole, iako je još uvek bila moguća za manje brodove. Olupine tih starih brodova još uvek se mogu videti na reci kod Pirapora. Od 2009. godine, jedan brod, Bendžamim Guimaraes, i dalje je aktivan, praveći turistička krstarenja na kratke udaljenosti od Pirapore do Sao Romaoa i nazad.[5]

Ribolov[uredi | uredi izvor]

Dve ribe koje su endemične za rečni sliv: Lophiosilurus alexandri i Hypsolebias magnificus

Više od 200 vrsta riba poznato je iz sliva reke Sao Francisko i očekuje se da će u budućnosti biti otkriveno još nekoliko vrsta, posebno iz relativno slabo poznatih gornjih delova reke.[6] Oko 10% ribljih vrsta iz sliva je ugroženo, a oko 13% je važno u ribarstvu.[7] Oko 64% vrsta riba poznatih iz sliva su endemične,[6] uključujući Conorhynchos conirostris (som neizvesnih taksonomskih afiniteta),[8] Lophiosilurus alexandri (spljošteni som),[6] Franciscodoras marmoratus (oklopljeni som),[6] Pygocentrus piraya (najveća vrsta pirane),[9] Orthospinus franciscensis (haracin i jedini član njegovog roda),[6] Hasemania nana (mala tetra koja se često drži u akvarijumima),[10] i Salminus franciscanus (srodnik zlatnog dorada).[11] U slivu reke Sao Francisko nalazi se više od 40 godišnjih vrsta morskih riba, posebno iz rodova Cynolebias i Hypsolebias.[6] Brane (sprečavanje migracije riba na reci) i zagađenje predstavljaju problem vrstama u reci, a zabeležena su i masovna uginuća ribe.[12]

Hidroelektrane[uredi | uredi izvor]

Hidroelektrični potencijal reke je počeo da se iskorištava 1955. godine, kada je izgrađena brana Paulo Afonso između Baije i Alagoasa.[13][14][15][16] Postrojenje Paulo Afonso sada obezbeđuje električnu energiju za ceo severoistočni Brazil. Kasnije su izgrađene još četiri velike hidroelektrane: Tres Marijas u Minas Geraisu, izgrađena 1961. godine, Sobradinho u Baiji, izgrađena 1977. godine, Luiz Gonzaga (Itaparika), između Baije i Pernambuka, 1988. godine i Ksingo kod Piranhasa 1994. godine.[17][18][19] Akumulacija Sobradinjo je jedno od najvećih veštačkih jezera na svetu, sa površinom od 4.214 km2 (1.627 sq mi).

Deo dramatičnih kanjona između brana Paulo Afonso i Šingo, uključujući deo rezervoara Šingo, zaštićeni je spomenik prirode Rio Sao Francisko od 26.736 ha (66.070 acres).[20]

Reference[uredi | uredi izvor]

  1. ^ „São Francisco River - river, Brazil”. britannica.com. 
  2. ^ Planet, Lonely. „Velho Chico: The River of National Unity in Brazil”. Lonely Planet (na jeziku: engleski). Pristupljeno 2021-05-01. 
  3. ^ Loukotka, Čestmír (1968). Classification of South American Indian languagesNeophodna slobodna registracija. Los Angeles: UCLA Latin American Center. 
  4. ^ Wright (1905), vol. 1, p. 200 Arhivirano 24 avgust 2008 na sajtu Wayback Machine.
  5. ^ „Vapor Benjamim Guimarães” (na jeziku: portugalski). Paradiso Turismo. Arhivirano iz originala 06. 07. 2011. g. Pristupljeno 2009-10-01. 
  6. ^ a b v g d đ Reis, R.E.; J.S. Albert; F. Di Dario; M.M. Mincarone; P. Petry; and L.A. Rocha (2016). Fish biodiversity and conservation in South America. Journal of Fish Biology 89(1): 12–47.
  7. ^ Guia da Pesca (8 March 2010). Belo Horizonte ganha o maior aquário de água doce do Brasil. Retrieved 9 March 2013
  8. ^ Ferraris, Carl J., Jr. (2007). Checklist of catfishes, recent and fossil (Osteichthyes: Siluriformes), and catalogue of siluriform primary types. Zootaxa 1418: 1–628.
  9. ^ Froese, Rainer; Pauly, Daniel; ur. (2013). Pygocentrus piraya” na FishBase-u. [verzija na datum: March 2013]
  10. ^ Froese, Rainer; Pauly, Daniel; ur. (2018). Hasemania nana” na FishBase-u. [verzija na datum: December 2018]
  11. ^ Lima, F. C. T., and H. A. Britski (2007). Salminus franciscanus, a new species from the rio São Francisco basin, Brazil (Ostariophysi: Characiformes: Characidae). Neotrop. Ichthyol. 5(3).
  12. ^ Hackett, J. (2005). Investigation into fish mortality on the Sao Francisco River, Minas Gerais, Brazil, September 17 to October 10, 2005. Technical Report, World Fisheries Trust. Retrieved 9 March 2013.
  13. ^ „Paulo Afonso Hydroelectric Complex - Generation System” (na jeziku: Portuguese). CHESF. Arhivirano iz originala 06. 07. 2011. g. Pristupljeno 10. 9. 2010. 
  14. ^ Campos Ferreira, Omar (jun 2002). „The Brazilian Electric System”. Economy & Energy. Pristupljeno 10. 9. 2010. 
  15. ^ Muccini, Sandra (avgust 2007). „UMA CONTRIBUIÇÃO À HISTORIOGRAFIA DE BASE LOCAL E” (PDF). Rios Eletrônica – Revista Científica da FASETE (na jeziku: Portuguese). 1 (1). Arhivirano iz originala (PDF) 2012-03-12. g. 
  16. ^ Cabral, Paulo (3. 7. 2003). „Blogging in Brazil: Day nine”. BBC News. Pristupljeno 10. 9. 2010. 
  17. ^ „Description of Utilization of Luiz Gonzaga”. CHESF. Arhivirano iz originala 19. 11. 2015. g. Pristupljeno 9. 9. 2010. 
  18. ^ „Luiz Gonzaga”. BBC Music. Pristupljeno 9. 9. 2010. 
  19. ^ „A Dance For All”. Municipality of Recife - Brazil. Pristupljeno 9. 9. 2010. 
  20. ^ Unidade de Conservação: Monumento Natural do Rio São Francisco (na jeziku: portugalski), MMA: Ministério do Meio Ambiente, Pristupljeno 2016-05-21 

Literatura[uredi | uredi izvor]

Spoljašnje veze[uredi | uredi izvor]

Sao Fransisko na Vikimedijinoj ostavi.
Preuzeto iz „https://sr.wikipedia.org/w/index.php?title=Сао_Франсиско_(река)&oldid=27551506”