Sardinija
| Sardinija Sardegna Sardigna | |
|---|---|
 | |
 | |
| Država |  Italija |
| Admin. centar | Kaljari |
| Službeni jezik | sardinski |
| Predsednik | Ugo Kapelači |
| Površina | 24.090 km2 |
| — broj st. | 1.671.001 |
| — gustina st. | 69,36 st./km2 |
| www.regione.sardegna.it | |
Sardinija (ital. Sardegna, u mesnom govoru, Sardinnia) je drugo po veličini ostrvo u Sredozemnom moru i u okviru Italije (posle Sicilije). Sa nekoliko malih ostrva u okruženju Sardinija čini jednu od 20 pokrajina Italije. Takođe, Sardinija, budući izdvojena od ostatka države ima i veća ovlašćenja, koja dosežu status autonomije.
Prestonica i najveći grad ostrva i pokrajine je Kaljari, a drugi po veličini i značaju Sasari.
Pokrajina Sardinija je poznata kao jedna od najnerazvijenijih pokrajina u celoj Italiji.
Položaj[uredi | uredi izvor]
Sardinija je jugozapadna i ostrvska pokrajina Italije, smeštena u zapadnom Sredozemlju, zapadno od ostatka apeninskog dela države. Najbliže kopno je francuska Korzika, koja se nalazi svega 11 km severno od Sardinije (Moreuz Bonifasio). Na istoku se nalazi Tirensko more, a na jugu i zapadu Sredozemno more.
Prirodne odlike[uredi | uredi izvor]
.svg)
.JPG)
Površina pokrajine je 24.090 km² i po ovome je Sardinija jedna od prostranijih italijanskih pokrajina. Od ovoga oko 99% potpada pod samo ostrvo, dok ostatak čine mala ostrva u neposrednom okruženju ostrva Sardinije.
Reljef[uredi | uredi izvor]
Sardinija, kao ostrvo, ima dugu obalu - Tirenskog mora je na istoku, a Sredozemnog mora na jugu, zapadu i severu. Obala je mahom kamenita i teško pristupačna, sa mnogo dubokih zaliva. Ostrvo je dugo 260 km, a široko do 140 km. Površ pokrajine je mahom pokrenutog terena. Ravničarska područja čine 18% površine i raspoređena su širom ostrva. Najvažnije ravnice su one oko Kaljarija (Kampidano) i Sasarija (Nura). Od obale i ravnica tlo se penje veoma brzo i naglo prelazi bregovito i brdsko područje u središnjem delu pokrajine, koji zauzima čak 68% njene površine. Razlog ovako visokom udelu ovog vida reljefa je velika starost ostrva, pa su i procesi erozije veoma stari. Brdsko područje postepeno u istočnom delu Sardinije prelazi u visoko planinsko područje (14% površine). Tu se nalaze planine Đenarđentu sa najvišim vrhom ostrva, Punta del Marmora (1.834 metra n. v.).
Klima[uredi | uredi izvor]
Klima u primorskom delu Sardinije je sredozemna. Kako se zalazi u kopno i ide na više nadmorske visine ona postaje prelazna između sredozemne i kontinentalne. Za Sardiniju je osoben vetar Maestral.
| Klima Kaljarija, altituda 4 m | |||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Pokazatelj \ Mesec | Jan. | Feb. | Mar. | Apr. | Maj | Jun | Jul | Avg. | Sep. | Okt. | Nov. | Dec. | God. |
| Maksimum, °C (°F) | 14,3 (57,7) |
14,8 (58,6) |
16,5 (61,7) |
18,6 (65,5) |
22,9 (73,2) |
27,3 (81,1) |
30,4 (86,7) |
30,8 (87,4) |
27,4 (81,3) |
23,1 (73,6) |
18,3 (64,9) |
15,4 (59,7) |
21,7 (71,1) |
| Prosek, °C (°F) | 9,9 (49,8) |
10,3 (50,5) |
11,8 (53,2) |
13,7 (56,7) |
17,7 (63,9) |
21,7 (71,1) |
24,7 (76,5) |
25,2 (77,4) |
22,3 (72,1) |
18,4 (65,1) |
13,8 (56,8) |
11,0 (51,8) |
16,7 (62,1) |
| Minimum, °C (°F) | 5,5 (41,9) |
5,8 (42,4) |
7,1 (44,8) |
8,9 (48) |
12,4 (54,3) |
16,2 (61,2) |
18,9 (66) |
19,6 (67,3) |
17,1 (62,8) |
13,7 (56,7) |
9,3 (48,7) |
6,6 (43,9) |
11,8 (53,2) |
| Količina kiše, mm (in) | 49,7 (1,957) |
53,3 (2,098) |
40,4 (1,591) |
39,7 (1,563) |
26,1 (1,028) |
11,9 (0,469) |
4,1 (0,161) |
7,5 (0,295) |
34,9 (1,374) |
52,6 (2,071) |
58,4 (2,299) |
48,9 (1,925) |
427,5 (16,831) |
| Dani sa kišom (≥ 1.0 mm) | 6,8 | 6,8 | 6,8 | 7,0 | 4,4 | 2,1 | 0,8 | 1,3 | 4,3 | 6,5 | 7,4 | 7,4 | 61,6 |
| Sunčani sati — mesečni prosek | 136,4 | 139,2 | 186,0 | 213,0 | 269,7 | 288,0 | 334,8 | 310,0 | 246,0 | 198,4 | 147,0 | 127,1 | 2.595,6 |
| Izvor: Servizio Meteorologico,[1] Hong Kong Observatory[2] for data of sunshine hours | |||||||||||||
| Klima Fonija, altituda 1029 m | |||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Pokazatelj \ Mesec | Jan. | Feb. | Mar. | Apr. | Maj | Jun | Jul | Avg. | Sep. | Okt. | Nov. | Dec. | God. |
| Maksimum, °C (°F) | 6,6 (43,9) |
6,9 (44,4) |
8,9 (48) |
11,5 (52,7) |
16,3 (61,3) |
21,2 (70,2) |
25,8 (78,4) |
25,5 (77,9) |
21,7 (71,1) |
16,4 (61,5) |
10,9 (51,6) |
8,1 (46,6) |
15,0 (59) |
| Prosek, °C (°F) | 4,1 (39,4) |
4,1 (39,4) |
5,7 (42,3) |
8,1 (46,6) |
12,4 (54,3) |
16,9 (62,4) |
21,1 (70) |
20,9 (69,6) |
17,7 (63,9) |
13,1 (55,6) |
8,2 (46,8) |
5,5 (41,9) |
11,5 (52,7) |
| Minimum, °C (°F) | 1,5 (34,7) |
1,2 (34,2) |
2,5 (36,5) |
4,6 (40,3) |
8,5 (47,3) |
12,6 (54,7) |
16,4 (61,5) |
16,3 (61,3) |
13,7 (56,7) |
9,7 (49,5) |
5,4 (41,7) |
2,8 (37) |
7,9 (46,2) |
| Količina kiše, mm (in) | 97 (3,82) |
118 (4,65) |
110 (4,33) |
88 (3,46) |
73 (2,87) |
33 (1,3) |
11 (0,43) |
18 (0,71) |
40 (1,57) |
93 (3,66) |
107 (4,21) |
131 (5,16) |
919 (36,18) |
| Dani sa kišom (≥ 1.0 mm) | 9,9 | 10,0 | 9,4 | 10,5 | 7,4 | 4,2 | 1,6 | 2,4 | 4,8 | 8,8 | 9,7 | 9,9 | 88,6 |
| Izvor: Servizio Meteorologico | |||||||||||||
Vode[uredi | uredi izvor]
Pokrajina Sardinija je u slivu Tirenskog mora (istok) i Sredozemnog mora (jug, zapad i sever). Većina reka je kratkog toka. One se spuštaju sa planina na istoku u more. Iako nijedna reka nije značajna u državnim okvirima na nivou pokrajine poznate reke su Tirzo, Flumendoza i Koginas. Zbog teškoća sa vodom tokom letnjeg dela godine na Sardiniji je stvoreno više veštačkih jezera, od kojih je najveće Omodeo.
Upravna podela[uredi | uredi izvor]
Sardinija je podeljena u 5 okruga, odn. provincija sa istoimenim gradovima kao upravnim središtima [3]:
Istorija[uredi | uredi izvor]
Praistorija[uredi | uredi izvor]
Do danas je ostalo nepoznato kako je Sardinija dobila ime. Ostrvo je naseljeno 6000. godina p. n. e. doseljenicima sa Apeninskog kopna. U završnoj fazi praistorije ovo stanovništvo je podizalo velike kamene građevine, tzv. nuragi, od kojih su mnogi očuvani i danas. Ovo su prava remek-dela praistorijskog graditeljstva.
Stari vek Oko 1000. godine p. n. e. započela je feničanska kolonizacija duž obala Sardinije. Oko 500. godine p. n. e. dolazi do sukoba Feničana i mesnog stanovništva, koje je naseljavalo unutrašnjost. Na poziv Feničana celo ostrvo zauzima Kartagina, koja ovde razvija civilizaciju sledeća tri veka. 238. p. n. e. Sardiniju preuzimaju Rimljani. Njihova vladavina je bila još duža, oko 7 vekova. Rimska vladavina je dalekosežna i duboka, pa je stanovništvo vremenom potpuno latinizirano.
Srednji vek Posle pada rimskog carstva usledilo je nekoliko burnih vekova. Prvo su u 6. veku ostrvo opustošili Vandali. Potom ostrvo dolazi pod vlast Vizantije, koja masovno uvodi hrišćanstvo. Međutim slabljenjem Vizantije i jačanjem Saracena, koji su gusarili ovim oblastima od 8. do 10. veka, došlo je povlačenja stanovništva u unutrašnjost, gde je ono postepeno razvilo odlike zatvorene i primitivne kulture. Oko 900. godine ovde se javlja niz samostalnih oblasti, koje uskoro padaju pod uticaj Đenove. Ovakvo stanje je ostalo do kraja 13. veka uz povremene upade vojske države Pize. 1282. g. Normani sa Sicilije istiskuju Đenovu sa tog područja.
Novi vek[uredi | uredi izvor]
Sledećih nekoliko vekova Sardinija je bila pod vlašću vladara sa Sicilije. Od ove države se tu posle nekog vremena obrazuje Napuljska kraljevina, koja se održala do ujedinjenja Italije 1861. godine. Kraljevstvo je bilo pod raznim vladarima: Habzburgovcima i iz Austrije i iz Španije, Burbonska dinastija, kao i Napoleona. Od 1718. godine. Sardinija je pridodata vladarskoj kući Savoja, sa sedištem u Pijemontu, a koja će kasnije predstavljati jezgro ujedinjenja Italije 60-ih godina 19. veka. Posle ujedinjenja Sardinija je osnovana kao jedna od pokrajina, ali ovo nije dovelo do opšteg razvoja područja, mada je država preduzimala niz mera za jačanje ostrvske privrede (isušivanje močvara, naseljavanje novog stanovništva, podizanje novih naselja). Zbog toga je Sardinija danas jedna od najnerazvijenijih i najređe naseljenih delova u državi.
Stanovništvo[uredi | uredi izvor]
Danas Sardinija ima oko 1,67 miliona stanovnika i po tome je ona jedna od srednje naseljenih pokrajina Italije. To je dvostruko više nego pre jednog veka, ali svega 10% nego pre 30 godina. Poslednjih godina broj stanovnika blago raste.
Gustina Naseljenosti je nešto ispod 70 st./km², što je gotovo tri puta manje od državnog proseka (200 st./km²). Po ovome je Sardinija jedna od tri najređe naseljene pokrajine u državi, a njena obala je najslabije naseljena u državi. Međutim, još su ređe naseljeni prostrani delovi planinske unutrašnjosti, danas gotovo pusti. Gušće je naseljeno samo ravničarsko priobalje oko najvećih gradova Kaljarija i Sasarija.
Etnička slika U pokrajini dominira italijansko stanovništvo. Grad Algero na severozapadu je naseljen Kataloncima od srednjeg veka. Novodoseljenog stanovništva ima zanemarljivo malo, u skladu sa nerazvijenošću pokrajine. To su uglavnom doseljenici iz istočne Evrope i Latinske Amerike.
Jezik[uredi | uredi izvor]
Službeni jezik od 1861. godine je italijanski. Od 2006. g. Sardinijski jezik (ili govor) ima kozvaničan status. Sardinijski jezik se značajno razlikuje od standardnog italijanskog i smatra se najbližim živim naslednikom latinskog jezika[traži se izvor]. Pored toga u gradu Algeru na severozapadu ostrva se priča katalonski jezik, a govor severnog kraja ostrva je sličniji govoru Korzike.
Privreda[uredi | uredi izvor]
Izolovanost ostrva, ne baš izdašni prirodni uslovi i teška istorija su vekovima onemogućavali razvoj područja, tako da je Sardinija bila i ostala jedna od najsiromašnijih oblasti Italije.
Privreda u pokrajini i danas je oslonjena na poljoprivredu, rudarstvo, pomorstvo i manufakturnu proizvodnju. Pokušaji države da industrijalizuje ostrvo tokom prethodnih decenija nisu urodili plodom, budući da je cena prevoza do i od ostrva bila velika prepreka. Turizam se poslednjih godina intenzivno razvija, sa naglaskom na ekskluzivni turizam manjeg obima.
Galerija[uredi | uredi izvor]
- Fotografije gradova
.JPG)
Reference[uredi | uredi izvor]
- ^ Tabelle climatiche 1971–2000 della stazione meteorologica di Cagliari-Elmas Ponente dall'Atlante Climatico 1971–2000 – Servizio Meteorologico dell'Aeronautica Militare
- ^ "Climatological Information for Cagliari, Italy" – Hong Kong Observatory. Archived on 25 October 2019.
- ^ „Legge regionale 4 febbraio 2016, n. 2 - Riordino del sistema delle autonomie locali della Sardegna.”.
Literatura[uredi | uredi izvor]
- Brigaglia, Mastino, Ortu (2006). Storia della Sardegna. Dalle origini al Settecento. Roma-Bari: Laterza Editore. ISBN 978-88-420-7839-5.
- Casula, Francesco Cesare (1994). La Storia di Sardegna. Sassari, it: Carlo Delfino Editore. ISBN 978-88-7138-084-1.
- UNESCO World Heritage Site inscription data for Su Nuraxi di Barumini (2008) „Su Nuraxi di Barumini – UNESCO World Heritage Centre”. Whc.unesco.org. 7. 12. 1997. Pristupljeno 23. 4. 2010.
- Tennant, Robert. Sardinia and Its Resources (2010)
- Insight Guide Sardinia by Nick Bruno (2010)
- Tracey Heatherington. Wild Sardinia: Indigeneity and the Global Dreamtimes of Environmentalism (2010) 314 pages;Examines the clash between conservation efforts and traditional commons; focuses on resistance in the town of Orgosolo to Gennargentu National Park.
- Sardinia (Eyewitness Travel Guide) by Fabrizio Arditio (2009) excerpt and text search
- Sardinia (Regional Guide) by Duncan Garwood (2009) excerpt and text search
- Sardinia in Five Senses by Charming Italy Publishers (2008)
- The Rough Guide to Sardinia (Rough Guide Travel Guides) by Robert Andrews (2007) excerpt and text search
- Dyson, Stephen L. and Robert J. Rowland, ed. Archaeology and History in Sardinia from the Stone Age to the Middle Ages: Shepherds, Sailors, and Conquerors (2007)
- Sardinia: The Undefeated Island by Mary Delane (1968)
- Sardinia, Ancient Peoples and Places by Margaret Guido (1963)
- Sardinia Side Show by Amelie Posse Brazdova (1930)
- The Island of Sardinia by John Warre Tyndale vol I (1849) From Google books
- The Island of Sardinia by John Warre Tyndale vol II (1849) From Google books
- The Island of Sardinia by John Warre Tyndale vol III (1849) From Google books
- Sketch of the present state of the island of Sardinia by William Henry Smyth (1928) From Google books
- DH Lawrence Sea and Sardinia (1921)
Spoljašnje veze[uredi | uredi izvor]
- Zvanični veb-sajt
- Digitalna biblioteka ostrvske autonomije Arhivirano na sajtu Wayback Machine (26. februar 2011)
- Official Sardinia Tourism website in English
- Official regional website in Italian
- Digital Library of Sardinia Autonomous Region Arhivirano na sajtu Wayback Machine (26. februar 2011)
- Dyson, S., R. Talbert, T. Elliott, S. Gillies. „Places: 472014 (Sardinia Ins.)”. Pleiades. Pristupljeno 8. 3. 2012.
| Međunarodne | |
|---|---|
| Državne | |
| Geografske | |
| Ljudi | |
| Ostale | |
