Sajmenski kanal

Sajmenski kanal Сайменский канал, Saimaan kanava
Sajmenski kanal kod Lapenrante (Finska)
Mapa kanala
Opšte informacije
Dužina	57,3 km
Sliv	Sajma → Baltičko more
Vodotok
Izvor	jezero Sajma na 61° 04′ 42″ N 28° 16′ 24″ E
V. izvora	76,75 m
Ušće	Viborški zaliv na 60° 41′ 46″ N 28° 41′ 44″ E
V. ušća	0 m
Uk. pad	76,75 m
Geografske karakteristike
Država/e	Finska Rusija
Oblast	Južna Karelija Lenjingradska oblast
Naselja	Lapenranta, Viborg
DRV	01040300522302000008080
Reka na Vikimedijinoj ostavi

Sajmenski kanal (rus. Сайменский канал, fin. Saimaan kanava) veštački je saobraćajni kanal kojim je basen jezera Sajma u Finskoj povezan sa Viborškim zalivom Baltičkog mora u Rusiji. Građen je od 1845. do 1856, a svečano otvoren za saobraćaj 7. septembra 1856. godine. Čišćenje, remont i proširenje kanala obavljeno je u periodu 1963–1968. godina.

Ukupna dužina kanala (uključujući i maritimni transortni deo) je 57,3 kilometra, od čega je 23,3 km na teritoriji Finske, a preostala 34 km (od toga 14,4 na području Viborškog zaliva) na teritoriji Rusije.

Istorija

Unutrašnjost Finske u području finskog pojezerja odlikuje se izvanredno velikim prirodnim bogatstvima, prvenstveno u šumama. Za efikasniju eksploataciju tog bogatstva bile su neophodne adekvatne saobraćajnice, posebno vodeni saobraćajni putevi. Kako tok reke Vuokse koja teče od jezera Sajme ka Ladogi zbog velikog broja brzaka nije bio pogodan za saobraćaj, a transport roba kopnenim putem nepraktičan i skup (zbog konfiguracije zemljišta i hladnih zima), razmišljalo se o gradnji kanalskog plovnog puta koji bi primorje Finskog zaliva povezao sa unutrašnjošću.

Prvi, istina neuspešan pokušaj gradnje takvog plovnog puta, desio se 1499—1511. kada su po nalogu tadašnjeg švedskog upravitelja Viborga Erika Turesona kod današnje Lapenrante započeli radovi na kopanju novog kanala. Nepun vek kasnije (1607—1609) finski admiral Penti Justen po nalogu tadašnjeg švedskog kralja Karla IX započinje radove na gradnji kanala poznatog kao „Pontusov kanal” (u nekim izvorima taj kanal se pominje i kao Usikajvanto Uusikaivanto). Nedostatak finansijskih sredstava, ali i tehničkih mogućnosti za savladavanje vertikalne razlike od 76 metara između Sajme i nivoa mora, doveo je do napuštanja projekta čija realizacija se nije razmatrala naredna dva veka.

Nakon što je Finska po okončanju Rusko-švedskog rata (1808—1809) ušla u sastav Ruske Imperije ponovo su se javile ideje o gradnji plovnog puta kojim bi se ojačale trgovačke veze novoosnovane Velike Kneževine Finske sa ostatkom Rusije.

Projekat za novi kanal izradio je baron Karl Rozenkampf, a nakon što je u septemebru 1844. njegovo idejno rešenje usvojeno, u maju naredne godine započeli su radovi na gradnji kanala. Podršku radovima dao je i tadašnji guverner Finske Aleksandar Sergejevič Menšikov. Prvobitna dužina kanala iznosila je 59,3 kilometra, od čega je 36,1 kilometar iskopan u celosti, dok je preostali deo kanala išao preko postojećih vodotoka i jezera. Sagrađeno je ukupno 15 ustava: 7 jednokomornih, 3 dvokomorne i 5 trokomornih (ukupno 28).

Radovi na kanalu završeni su 4 godine pre planiranog roka, a svečanost puštanja kanala u saobraćaj obavljena se 7. septembra 1856. godine. Ukupni troškovi gradnje kanala iznosili su više od 12 miliona tadašnjih srebrnih maraka, a uložena sredstva su se vratila već u narednih 25 godina.

Eksploatacija

Sajmenski kanal na slici Proludin-Gorskog iz 1903. godine

Odmah po puštanju u saobraćaj Sajmenski kanal je postao najvećom i najvažnijom saobraćajnicom u Finskoj, sa ukupnim učešćem u kanalskom teretnom saobraćaju Finske od gotovo 70% (podaci iz 1880. godine). Godine 1864. više od polovine ukupnog finskog izvoza drveta transportovano je preko Sajmenskog kanala. Tako je krajem XIX veka vodama jezera Sajma plovile više od 800 različitih plovila. Iako su u početku brodove koji su prolazili kanalom sa kopna vukli burlaci (najamni radnici) i konjske zaprege, već 1856. tu ulogu su preuzela 4 manja parobroda tegljača.

Do sredine 1870-ih kanalom je godišnje prolazilo između 2 i 3 hiljade različitih plovila, a broj plovila se svake godine povećavao, te je 1913. registrovano više od 11.000 brodova. Ni intenzivnija gradnja železničkih pruga koja je na tom području započela krajem XIX veka nije umanjila značaj brodskog transporta robe kanalom. Zbog živopisnih predela kroz koje je prolazi, Sajemnski kanal je za kratko vreme postao i važna turistička destinacija i duž njegovih obala počeli su da se otvaraju hoteli, restorani i trgovine.

Prva značajnija rekonstrukcija kanala obavljena je u periodu 1893—1903. i tada je po prvi put u građevinskim poslovima oko kanala korišten i beton.

Značaj kanala dosta je opao nakon revolucija 1917. i zaoštravanja odnosa između, u tom trenutku nezavisne države Finske i Sovjetskog Saveza. Iako se putnički saobraćaj kanalom obavljao sve do 1935. broj putnika je višestruko opao. Početkom XX veka u Viborgu su otvoreni brojni drvoprerađivački pogoni i fabrike za proizvodnju celuloze i papira, a glavnina sirovina u grad je dopemana kanalom iz unutrašnjosti. Godine 1927. započeli su radovi na produbljivanju kanalskog korita čime je omogućena nesmetana plovidba i brodovima sa većim gazom. Radovi na proširenju kanala su obustavljeni u zimu 1939. usled izbijanja Sovjetsko-fiinskog rata.

Po okončanju Drugog svetskog rata, a shodno odredbama Pariskog mirovnog ugovora, teritorija sajmenskog kanala podeljena je između dve države, Sovjetskog Saveza i Finske. Kako sada kanal nije imao veći privredni značaj za sam Sovjetski Savez, a za Finsku je bio od vitalnog nacionalnog značaja, finski ministar spoljnih poslova Urho Kekonen započeo je sa sovjetskim vlastima 1954. pregovore o iznajmljivanju kanalske teritorije. Nakon višegodišnjih pregovora, ugovor o arendi potpisan je 27. septembra 1962. godine u Moskvi (ratifikovan početkom 1963. godine). Shodno odredbama ugovora Finska je zakupila sovjetski deo kanala, zemljište oko njega i ostvo Mali Visocki u Viborškom zalivu na narednih 50 godina. Visina zakupa na godišnjem nivou zavisila je od intenziteta saobraćaja kanalom. Na ostrvu Mali Visokcki napravljena su pristaništa za pretovar i skladištenje robe. Finska je tako iznajmila teritoriju ukupne površine od 9,67 km², od čega je sam plovni put zauzimao 1,91 km². Finska je bila obavezna da u prvih 5 godina po zakupu izvrši kompletnu rekonstrukciju kanala, dok je sovjetska strana trebalo da izgradi odgovarajuće pristupne mostove i neku prateću infrastrukturu.

Obnovljeni kanal svečano je u upotrebu pustio finski predsednik Urho Kekonen 5. avgusta 1968. godine.

Sajmenski kanal je u budućim godina postao jedna od najvažnijih saobraćajnih deonica za transport roba iz područja jugoistočne Finske. Godine 2004. kroz kanal je prevezeno oko 2,46 miliona tona tereta, a tokom svih 50 godina zakupa preko 59 miliona tona.

Novi ugovor o zakupu kanala od strane Finske stupio je na snagu 17. februara 2012. godine. (dužina ugovora je 50 godina)

Prema podacima Ministarstva saobraćaja Finske, kroz Sajmenski kanal 2013. godine prevezeno je ukuno 1,7 miliona tona i više od 22 hiljade putnika.

Tehničke karakteristike

• Dužina plovnog puta: ukupno 57,3 km (34 km u Rusiji, 23,3 km u Finskoj), od čega na pomosrki deo otpada 14,4 kilometara;
• Najmanja širina: 34 metra;
• Najmanja dubina: 5 metara;
• Visinska razlika: prosečno 75,7 metara (od jezera Sajma do Viborškog zaliva);

Dimenzije plovila

• maksimalna dužina do 82,5 m;
• maksimalna širina do 12,6 m;
• dozvoljen gaz do 4,35 metara (preporučeno do 4,2 m);
• maksimalna visina plovila do 24,5 metara.

Prevodnice

• ukupno prevodnica 8
  • na teritoriji Rusije 5 – № 1 „Brusničnoje” (vetikala 10,0 m); № 2 „Iskrovka” (11,4 m); № 3 „Cvetočnoje” (5,5 m); № 4 „Ilistoje” (10,2 m) i № 5 „Pjali” (11,7 m).
  • na teritoriji Finske 3 – № 6 „Soskua” (8,3 m); № 7 „Mustola” (7,3 m) i № 8 „Mjalkija” (12,4 m).
• standardne dimenzije prevodnica: dužina 85 metara, širina 13,2 metra.

Šematski prikaz svih 8 Sajmenskih prevodnica

Vidi još

• Sajma
• Viborški zaliv
• Viborški rejon

Spoljašnje veze

• Zvanični podaci na sajtu Ministarstva saobraćaja Finske
• Zvanični podaci na sajtu Ministarstva saobraćaja Rusije Arhivirano na sajtu Wayback Machine (13. april 2014)