Svetozar Vukmanović Tempo

svetozar vukmanović tempo
Svetozar Vukmanović Tempo
Lični podaci
Nadimak	Tempo
Datum rođenja	(1912-08-03)3. avgust 1912.
Mesto rođenja	Podgor, kod Cetinja, Kraljevina Crna Gora
Datum smrti	6. decembar 2000.(2000-12-06) (88 god.)
Mesto smrti	Reževići, kod Petrovca, Crna Gora, SR Jugoslavija
Profesija	pravnik
Porodica
Supružnik	Milica Sarić-Vukmanović
Delovanje
Član KPJ od	1933.
Učešće u ratovima	Narodnooslobodilačka borba
Služba	NOV i PO Jugoslavije Jugoslovenska armija 1941 — 1948.
Čin	general-pukovnik u rezervi
U toku NOB	član VŠ NOV i POJ
Heroj
Narodni heroj od	20. decembra 1951.
Odlikovanja	jugoslovenska odlikovanja: inostrana odlikovanja:

Svetozar Vukmanović Tempo (Podgor, kod Cetinja, 3. avgust 1912 — Reževići, kod Petrovca, 6. decembar 2000) bio je komunistički revolucionar, učesnik Narodnooslobodilačke borbe, društveno-politički radnik SFRJ i SR Crne Gore, junak socijalističkog rada i narodni heroj Jugoslavije.

Biografija

Rođen je 3. avgusta 1912. u selu Podgor, nedaleko od Cetinja. Potiče iz ugledne seljačke porodice. Njegovi roditelji — otac Nikola i majka Marija, rođena Pejović — imali su četvoro dece: sinove Đuru, Luku i Svetozara i ćerku Milicu. Njegov otac je jedno vreme radio u rudnicima Severne Amerike, a posle se vratio i bavio zemljoradnjom. Posle ujedinjenja Crne Gore i Srbije 1918. godine, njegov otac je bio pristalica zelenaša, zbog čega je bio uhapšen i proveo dve godine u zatvoru.

Vukmanović je završio osnovnu školu u rodnom selu sa odličnim uspehom, a zatim je, protivno očevoj volji, pošao za starijom braćom u gimnaziju na Cetinje. Za vreme gimnazijskih dana bio je član literarne družine, a u osmom razredu je bio predsednik udruženja literarne družine.

Studentski dani

Po završetku gimnazije, 1931. godine, zajedno sa svojim bratom od strica Brankom, otišao je u Beograd, gde je upisao Pravni fakultet. Jedan od profesora koji mu je tokom studija predavao bio je Slobodan Jovanović, koga je Tempo do kraja života cenio. Diplomirao je 1935. godine.

Prva znanja o komunizmu i Sovjetskom Savezu, Svetozar je dobio od svog najstarijeg brata Đura, koji je, studirajući filozofiju u Parizu, došao u dodir s komunistima i postao član Komunističke partije Francuske. Pošto se razboleo, tokom boravka u zatvoru u Italiji, 1927. godine se vratio u rodno mesto, gde je ubrzo umro. Pod njegovim utiskom, Svetozar i Branko, njegov brat od strica i nerazdvojni drug iz detinjstva, su postali komunisti i počeli da proučavaju marksističku i sovjetsku literaturu.

Iako se još tokom gimnazijskih dana osećao komunistom, nije bio član Komunističke partije Jugoslavije (KPJ), jer je ona tada, usled veoma loših uslova desetogodišnjeg ilegalnog rada i progona njenih članova, bila veoma slaba i neaktivna. Tek po dolasku na Pravni fakultet, uključio se u borbu revolucionarnog studentskog pokreta, koji je bio veoma aktivan i snažan na Beogradskom univerzitetu.

Učestvovao je u velikim novembarskim demonstracijama, novembra 1931. godine, zbog čega je iduće školske godine izbačen iz studentskog doma. Potom je stanovao privatno, a jedno vreme živeo je zajedno sa Đurom Strugarom, koji mu je bio drug iz gimnazije. Preko svog brata od strica, Branka Vukmanovića i druga iz gimnazije Branka Draškovića, početkom 1933. godine, stupio je u Komunističku partiju Jugoslavije. Zajedno sa njim u Partiju, tada je stupilo i nekoliko njegovih drugova iz gimnazije, među kojima i Novica Ulićević, Dimitrije Živanović, Ratomir Popović, Branko Mašanović i Đuro Strugar.

Kao član Akcionog odbora studentskog pravničkog društva, od novembra 1934. godine, bio je jedan od organizatora i rukovodilaca borbe studentske omladine. Nekoliko puta je bio među organizatorima izbora za Stručno udruženje, ali su izbori svaki put poništavani, zbog pobeda prorevolucionarnih studentskih udruženja. Zajedno sa Mirkom Tomićem, Đurom Strugarom, Vukmanom Kruščićem i drugim studentima-komunistima, bio je jedan od organizatora i aktivnih učesnika velikih studentskih štrajkova na Beogradskom univerzitetu od 1933. do 1935. godine.

Zbog učešća u organizovanju studentskih štrajkova, više puta je bio hapšen. Prvi put je uhapšen, posle studentskih demonstracija, aprila 1934. godine, kada je u beogradskom zatvoru „Glavnjača“ proveo osam dana. Ponovo je uhapšen, posle studentskih demonstracija protiv zatvaranja studenata u koncentracioni logor u Višegradu, početkom februara 1935. godine. Tada je i sam poslat u logor u Višegrad, gde je bio od 4. februara do 20. marta 1935. godine, kada je logor rasformiran, pod pritiskom demokratske javnosti. Po izlasku iz zatvora, juna 1935. godine je diplomirao.

Partijski rad

Posle završetka fakulteta, 1935. godine, odlukom Partije određen je da radi na formiranju novih i jačanju postojećih partijskih organizacija u Crnoj Gori. Najpre je radio na formiranju partijskih organizacija u Crnogorskom primorju, po selima od Budve do Petrovca. Potom je sa Nikolom Đonovićem, poslaničkim kandidatom Ujedinjene opozicije za Barski srez, organizovao narodne zborove u svim većim mestima Barskog sreza. Na tim zborovima, nastupao je i govorio u ime radnika, zbog čega je bio uhapšen i nekoliko dana je proveo u zatvoru u Cetinju.

U jesen 1935. godine, ponovo je došao u Beograd, gde je u pauzi do poziva u vojsku, radio sa Uglješom Danilovićem u Mesnom komitetu SKOJ-a za Beograd. Pošto se tada nalazio u veoma teškoj materijalnoj situaciji, jer mu je brat Luka prestao slati novac, zbog njegove povezanosti s komunistima, stanovao je kod druga Nika Vučkovića. Kao član Mesnog komiteta SKOJ-a za Beograd, angažovao se u političkom radu sa studentskom i radničkom omladinom i u organizovanju štrajkova i drugih akcija beogradskih radnika i studenata. Posle jedne provale u partijsku organizaciju, bio je uhapšen i zatvoren najpre u zatvoru „Glavnjača“, a potom u zatvoru na Adi Ciganliji.

Pošto je u policijskim evidencijama bio označen kao komunista, vojsku nije služio u Školi rezervnih oficira, što mu je kao diplomiranom pravniku po zakonu pripadalo, već u trupi sa običnim vojnicima. Najpre je bio u Subotici, a potom je prekomandovan u Prištinu. Pošto je sredinom 1936. godine u Crnoj Gori izbila velika provala u partijsku organizaciju, on je po nalogu suda iz Sarajeva uhapšen u vojsci i sproveden u Sarajevo (zbog velikog broja uhapšenih u Crnoj Gori, deo uhapšenih je sprovođen u Sarajevo i Beograd). Bio je terećen zbog partijske aktivnosti u Crnogorskom primorju, tokom leta 1935. godine. Tokom boravka u zatvoru, zajedno sa Pavlom Kovačevićem, borio se za bolje uslove zatvorenika. Usled pritiska javnosti u Crnoj Gori, koja je zahtevala da se uhapšeni predaju sudskim vlastima, zajedno sa još dvanaestoricom zatvorenika prebačen je u Beograd i predat Državnom sudu za zaštitu države. Usled nedostatka dokaza, bio je oslobođen, a vreme provedeno u zatvoru mu je uračunato u vojni rok, tako da je ubrzo po povratku u vojsku, sredinom 1937. godine, pušten kući.

Po povratku iz vojske, jedno vreme je boravio u rodnom selu, a potom na moru u Petrovcu. Potom se sastao sa Blažom Orlandićem, članom novoformiranog Pokrajinskog komiteta KPJ za Crnu Goru i Boku, koji ga je upoznao sa stanjem partijske organizacije u Crnoj Gori, posle velike policijske provale iz 1936. godine. Ubrzo potom je na predlog Jovana Marinovića, sekretara Pokrajinskog komiteta, otišao u Nikšić, gde je radio kao pripravnik kod advokata Gojka Garčevića, inače simpatizera KPJ i aktivno učestvovao u organizovanju i jačanju partijskih organizacija. U Nikšiću je ostao sve do početka 1938. godine, kada je ponovo otišao u Beograd.

Po dolasku u Beograd, po savetu Boriše Kovačevića, zaposlio se kao pripravnik kod advokata Đurovića i učlanio se u Udruženje advokatskih pripravnika. Iako je u ovom periodu slabije politički delovao, bio je uhapšen, jer je kod njega pronađen jedan partijski letak, za koji je policija sumnjala da je proglas Centralnog komiteta KPJ. U nadi da su na tragu nekom od članova CK, policajci su ga uporno mučili, a isleđenja su vršili policijski agenti Svetozar Vujković i Đorđe Kosmajac. On je uporno ćutao, a posle desetodnevnog štrajka glađu predat je Sudu za zaštitu države i prebačen u zatvor na Adi Ciganliji. Pošto sud nije mogao dokazati da je materijal pronađen kod njega, uopšte materijal KPJ, a kamoli CK KPJ, bio je oslobođen svih optužbi i pušten na slobodu.

Revolucionarni rad

Zatim je izabran za člana Mesnog komiteta KPJ za Beograd, a juna 1939. godine i za člana PK KPJ za Srbiju.

Od tada, pa do početka rata, 1941. godine, po zadatku PK KPJ za Srbiju i CK KPJ, radio je na širenju mreže partijskih ćelija u Srbiji i Makedoniji, kao i organizaciji partijske tehnike (organizovao je štampanje letaka, ilegalnih partijskih listova i drugog materijala). Od CK KPJ bio je zadužen da organizuje štampanje i rasturanje ilegalnog materijala u Srbiji, Vojvodini, Makedoniji, Kosovu i Metohiji, Crnoj Gori i Bosni i Hercegovini. Po zadatku CK KPJ, avgusta 1939. godine, radio je u Makedoniji, kao partijski instruktor, a u leto 1940. godine, kao instruktor PK KPJ za Srbiju, u unutrašnjosti Srbije: u Nišu, Zaječaru i rudnicima istočne Srbije. U jesen 1940. kao delegat CK KPJ prisustvovao je Pokrajinskoj konferenciji KPJ za Makedoniju.

Na Petoj pokrajinskoj konferenciji KPJ za Srbiju, juna 1940. godine, izabran je za člana Pokrajinskog komiteta i delegata za Petu zemaljsku konferenciju KPJ. Na ovoj konferenciji KPJ, oktobra 1940. godine, u Zagrebu, podneo je izveštaj o stanju partijske tehnike i bio izabran za člana Centralnog komiteta KPJ. Tada je i dobio nadimak „Tempo“. Govoreći o dinamičnosti političkih događaja na koje komunisti, a posebno partijska štampa i ilegalna partijska tehnika, moraju blagovremeno reagovati i o tome obaveštavati mase radnika i građana, Vukmanović je često isticao brži tempo političkog rada.

Neposredno pred početak rata, radio je u Beogradu, na organizovanju i tehničkom opremanju ilegalnih partijskih štamparija PK KPJ za Srbiju i CK KPJ. Bio je jedan od organizatora i rukovodilaca velikih demonstracija i manifestacija u Beogradu 27. marta 1941. godine.

Narodnooslobodilačka borba

Posle okupacije Kraljevine Jugoslavije, nastavio je da radi na organizovanju ilegalnih štamparija CK KPJ (na Banjičkom vencu i Avalskom drumu). Prisustvovao je istorijskoj sednici Politbiroa CK KPJ, 4. jula 1941. godine, na Dedinju, na kojoj je doneta odluka o početku oružanog ustanka naroda Jugoslavije. Od tada pa do kraja rata, po zadatku CK KPJ i Glavnog štaba, u raznim krajevima Jugoslavije obavljao je istaknute vojne i političke dužnosti.

Kao delegat Glavnog štaba NOPO Jugoslavije i opunomoćeni delegat CK KPJ odlazi u Bosnu i Hercegovinu. Pod njegovim rukovodstvom, 13. jula 1941. godine, održan je sastanak Pokrajinskog komiteta KPJ za BiH, na kome je preneo direktivu CK KPJ o početku opštenarodnog ustanka i razvoju oružane borbe prema uslovima u pojedinim krajevima BiH. Učestvovao je u donošenju najvažnijih odluka i rešavanju mnogih pitanja i vođenju oružane borbe u prvim mesecima ustanka u BiH, naročito u istočnoj Bosni.

Na savetovanju u Stolicama, 26. septembra 1941. godine, postavljen je za komandanta Glavnog štaba NOP odreda BiH i izabran za člana Vrhovnog štaba NOPO Jugoslavije. Na političkom radu u Bosni i Hercegovini, ostao je sve do kraja 1942. godine, kada je po odluci CK KPJ i Vrhovnog štaba, upućen u Makedoniju.

Svetozar Vukmanović pozdravlja makedonske i grčke partizane u dolini Karadžove 1943. godine.

Kao opunomoćeni delegat CK KPJ i Vrhovnog štaba, dobio je zadatak da u južnim delovima Jugoslavije organizuje i ojača partijska rukovodstva, pomogne oživljavanje oružane borbe i organizovanje partizanskih odreda i brigada. Pružio je veliku pomoć stvaranju, razvoji i radu KP Makedonije i NOV i PO Makedonije.

Tempov govor na drugom zasjedanju ASNOM

Oslobodilački pokret u Makedoniji, na Kosovu i Metohiji i na jugu Srbije u 1943. i 1944. godini naglo je jačao i postao masovniji. Formirani su partizanski odredi i brigade, a potom divizije i korpusi. Pored toga, Tempo je odlazio u Grčku i Albaniju, uspostavio veze s Bugarskom komunističkom partijom i održavao veze i sastanke s predstavnicima Centralnih komiteta i Glavnih štabova ovih zemalja zbog jačanja, povezivanja i koordinacije oslobodilačke borbe balkanskih naroda.

Sredinom 1944. godine, Tempo je avionom otputovao, iz Makedonije za Bari (Italija), a odatle brodom na ostrvo Vis, gde je na sastanku Politbiroa CK KPJ i Vrhovnog štaba NOV i POJ konstatovano da je Tempo veoma uspešno obavio sve zadatke CK i Vrhovnog štaba u Makedoniji i na Kosovu i Metohiji. Posle toga, vratio se na partijski rad u Makedoniju, gde je ostao do novembra 1944, kada je na poziv CK KPJ, došao u oslobođeni Beograd.

Posleratni period

Posle oslobođenja Jugoslavije, Svetozar Vukomanović Tempo je bio načelnik Glavne političke uprave Jugoslovenske armije i pomoćnik ministra za narodnu odbranu FNRJ, maršala Tita, od 1945. do 1948. godine. Jedan je od osnivača Jugoslovenskog sportskog društva Partizan, kome je dao naziv.

Nakon toga, bio je ministar rudarstva Vlade FNRJ, predsednik Saveta za energetiku i ekstraktivnu industriju Vlade FNRJ i predsednik Saveta za industriju Vlade FNRJ. Od 1953. godine predsednik je Privrednog saveta i potpredsednik Saveznog izvršnog veća (SIV), od 1954. do 1958, a zatim član Izvršnog odbora SUBNOR-a Jugoslavije i predsednik Centralnog veća Saveza sindikata Jugoslavije, od 1958. do 1967. Bio je član Saveta narodne odbrane, član Saveta federacije i član Izvršnog odbora Saveznog odbora SSRN Jugoslavije. Od novembra 1945. do aprila 1969. godine biran je za poslanika Savezne skupštine SFRJ.

Na Petom kongresu KPJ, juna 1948. godine, izabran je za člana Centralnog komiteta KPJ, od 1952. godine član je Izvršnog komiteta CK SKJ, a od oktobra 1966. godine član je Predsedništva CK SKJ. Do Devetog kongresa SKJ bio je član Centralnog komiteta SKJ.

Kao predsednik Saveza sindikata Jugoslavije, u intervjuu na televiziji kada se govorilo o lošem položaju radnika, iznerviran je rekao: „Pa, ako radnicima nije dobro, neka štrajkuju!”. U socijalističkim državama štrajk je bio nezamisliv, jer to su bile države radnog naroda. Navodno je Tito bio kritičan prema Tempu zbog te izjave, što je uzrokovalo povlačenje Vukmanovića iz političkog života 1970. godine, nakon čega se posvetio pisanju knjiga. U to vreme, razgovarao je sa Titom na Brionima, gde ga je u četiri oka kritikovao da je ispustio stvar iz ruku i tražio da nešto preduzme.

Godine 1971. napisao je knjigu Revolucija koja teče i to je bila prva memoarska knjiga visokog jugoslovenskog rukovodioca sa raznim anegdotama. Živeo je povučeno sve do 1986. godine, kada je na predlog vođe grupe Bijelo dugme Gorana Bregovića pristao da zajedno s njim otpeva staru revolucionarnu pesmu Padaj silo i nepravdo, kao preludijum za pesmu koja je istovremeno bila i naslov novog albuma Pljuni i zapjevaj moja Jugoslavijo. Pored Tempa, u preludijumu je učestvovala i grupa štićenika doma za napuštenu decu Ljubica Ivezić u Sarajevu.

Svetozar Vukmanović je imao čin general-pukovnika JNA u rezervi. Voleo je slikarstvo i imao veliku zbirku vrednih slika.

Umro je 6. decembra 2000. godine u selu Reževićima, kod Petrovca, u Crnoj Gori. Po sopstvenoj želji, sahranjen je u rodnom selu Podgoru u Crmnici, pored svog ubijenog brata Luke i najbliže porodice.

Knjige i odlikovanja

Napisao i objavio više knjiga, od kojih su najznačajnije:

• Kako i zašto je narodnooslobodilački pokret Grčke poražen, Beograd 1950.
• Privredni razvoj i socijalistička izgradnja (1948—1958) — izabrani govori i članci, Beograd 1964.
• Aktuelni problemi integracije, Beograd 1965.
• Memoari — Revolucija koja teče 1-3, Beograd, 1971.
• Borba za Balkan, Zagreb 1981.
• Memoari — Revolucija koja teče 4-7, Beograd 1985.
• Da li su četnici Draže Mihailovića fašistički ili antifašistički ili samo kolaboracionistički pokret, Beograd 1990.
• Pisma iz Reževića, Cetinje 1992.

Nosilac je Partizanske spomenice 1941. i drugih jugoslovenskih odlikovanja, među kojima su — Orden jugoslovenske velike zvezde, Orden junaka socijalističkog rada, Orden narodnog oslobođenja, Orden partizanske zvezde sa zlatnim vencem, Orden zasluga za narod sa zlatnom zvezdom, Orden bratstva i jedinstva sa zlatnim vencem i Orden za hrabrost. Nosilac je i grčkog Kraljevskog Ordena Đorđa I stepena Velikog krsta. Ordenom narodnog heroja odlikovan je 20. decembra 1951. godine.

Literatura

• Svetozar Vukmanović Memoari Revolucija koja teče. „Komunist“, Beograd 1971. godina
• Enciklopedija Jugoslavije (knjiga osma). „Jugoslovenski leksikografski zavod“, Zagreb 1971. godina.
• Vojna enciklopedija (knjiga deseta). Beograd 1975. godina.
• Narodni heroji Jugoslavije. Beograd: Mladost. 1975. 
• Marić, Milomir (1987). Deca komunizma. Beograd: Prosveta. ISBN 978-86-7159-007-0. 
• Pavlowitch, Stevan K. (2008). Hitler's new disorder: the Second World War in Yugoslavia. Columbia University Press. ISBN 978-0-231-70050-4.