Sever

Uredi veze
S Vikipedije, slobodne enciklopedije

Za druge upotrebe pogledajte stranicu Sever (višeznačna odrednica).
Ruža geografskih smerova sa šestnaest tačaka, na kojoj je jug na dnu.
Strane sveta

Sever (ijek. sjever) jedna je je od glavnih strana sveta. Na kartama i kompasu sever se nalazi na vrhu, ukoliko to nije drugačije označeno i označava se sa 0° ili 12 sati. Piloti se orijentišu časovima (meta se nalazi na 12 časova).[1]

Etimologija[uredi | uredi izvor]

Reč north je povezana sa starovisokonemačkim nord,[2] oba od kojih potiču od protoindoevropske jedinice *ner-, što znači „levo; dole“, kao što je sever levo kada je osoba okrenuta prema izlazećem suncu.[3] Slično tome, i ostali kardinalni pravci su takođe povezani sa položajem sunca.[4][5][6]

Latinska reč borealis potiče od grčke boreas „severni vetar, sever“, koji je, prema Ovidiju, bio personifikovan kao sin boga reke Strimona, oca Kale i Zetesa. Septentrionalis je od septentriones, „sedam volova plugova”, ime je Ursa Majora. Grčki ἀρκτικός (arktikós) nazvan je po istom sazvežđu i izvor je reči Arktik.

Ostali jezici imaju i druge izvedenice. Na primer, na lezginskom jeziku kefer može značiti i „neverica“ i „sever“, jer severno od muslimanske lezgijske domovine postoje područja koja su ranije naseljavali nemuslimanski kavkaski i turkijski narodi. Na mnogim jezicima Mezoamerike sever takođe znači „gore“. Na mađarskom je reč sever za észak, što je izvedeno od éjszaka („noć“), jer iznad severnog povratnika Sunce nikada ne sija sa severa, osim unutar Arktičkog kruga tokom letnjeg ponoćnog sunca.

Pravac sever je prilično često povezan sa hladnijom klimom, jer se većina svetskog kopna na visokim geografskim širinama nalazi na severnoj hemisferi. Arktički krug prolazi kroz Severni ledeni okean, Norvešku, Švedsku, Finsku, Rusiju, Sjedinjene Države (Aljaska), Kanadu (Jukon, Severozapadne teritorije i Nunavut), Dansku (Grenland) i Island (gde prolazi kroz malo priobalno ostrvo Grimzi).

Mape[uredi | uredi izvor]

Prema konvenciji, gornja strana mape je obično sever. Da bi se išlo prema severu koristeći kompas za navigaciju, podesi se smer ili azimut od 0° ili 360°.

Sever je specifično pravac koji se u zapadnoj kulturi smatra fundamentalnim pravcem:

  • Sever se koristi (eksplicitno ili implicitno) za definisanje svih ostalih pravaca.
  • Gornje (Vizuelne) ivice karata obično odgovaraju severnom obodu predstavljenog područja, osim ako nije izričito navedeno drugačije ili se orijentiri smatraju korisnijim za tu teritoriju od određenih pravaca.
  • Na bilo kom rotirajućem astronomskom objektu, sever često označava stranu koja izgleda da se okreće u smeru suprotnom od kretanja kazaljke na satu kada se gleda izdaleka duž ose rotacije. Međutim, Međunarodna astronomska unija (IAU) definiše geografski severni pol planete ili bilo kog njenog satelita u Sunčevom sistemu kao planetarni pol koji se nalazi na istoj nebeskoj hemisferi, u odnosu na nepromenljivu ravan Sunčevog sistema, kao Zemljin severni pol.[7] To znači da se neki objekti, poput Urana, rotiraju u retrogradnom smeru: kada se gleda sa severa IAU, okretanje je u smeru kazaljke na satu.

Magnetni sever i deklinacija[uredi | uredi izvor]

Magnetni sever je od interesa, jer je to smer označen kao sever na pravilno delujućem (ali neispravljenom) magnetnom kompasu. Razlika između njega i pravog severa naziva se magnetna deklinacija (ili jednostavno deklinacija tamo gde je kontekst jasan). Za mnoge svrhe i fizičke okolnosti greška u smeru koja nastaje zanemarivanjem razlike je podnošljiva; u drugima mentalna ili instrumentna kompenzacija, zasnovana na pretpostavljenom znanju o primenljivoj deklinaciji, može rešiti sve probleme. Ali jednostavne generalizacije na tu temu treba tretirati kao nerazumne i verovatno odražavaju popularne zablude o zemaljskom magnetizmu.

Mape namenjene za upotrebu kompasnom orijentacijom jasno ukazuju na lokalnu deklinaciju radi lakše korekcije na pravi sever. Mape takođe mogu označavati mrežni sever, što je navigacioni termin koji se odnosi na pravac severno duž linija mreže projekcije karte.

Uloge severa kao glavnog pravca[uredi | uredi izvor]

Vidljiva rotacija noćnog neba oko vidljivog nebeskog pola pruža živopisnu metaforu tog pravca koji se poistovećuje sa „gore“. Stoga je izbor severa kao „gore“ na severnoj hemisferi, ili juga u toj ulozi na jugu, pre svetske komunikacije, sve samo ne proizvoljan - barem za noćne astronome.[8] (Napomena: južnoj hemisferi nedostaje istaknuti vidljivi analog severne polarne zvezde.) Suprotno tome, kineska i islamska kultura smatrale su jug odgovarajućim „gornjim“ krajem za mape.[9] U kulturama Polinezije, gde je plovidba igrala važnu ulogu, vetrovi - preovlađujući lokalni ili predački - mogu definisati kardinalne tačke.[10]

U zapadnoj kulturi:

  • Mape se obično crtaju za gledanje sa bilo pravim severom ili magnetnim severom na vrhu.
  • Zemaljski globusi imaju Severni pol na vrhu, ili ako je Zemljina osa predstavljena kao nagnuta od vertikale (obično pod uglom koji ima u odnosu na osu Zemljine orbite), u gornjoj polovini.
  • Mape su obično označene da pokazuju koji smer na mapi odgovara pravcu na zemlji,
    • obično sa jednom strelicom orijentisanom u kartinoj reprezentaciji pravog severa,
    • povremeno sa jednom strelicom orijentisanom ka prikazu magnetskog severa na mapi ili dve strelice orijentisanom ka pravom, odnosno magnetnom severu,
    • povremeno sa kompasnom ružom, ali ako je tako, obično na mapi sa severom na vrhu i obično sa severom prominentnije ukrašenim od bilo koje druge tačke kompasa.
  • „Gore“ je metafora za sever. Ideja da sever uvek treba da bude „gore“, a istok desno uspostavio je grčki astronom Ptolomej.[11][12] Istoričar Danijel Borstin sugeriše da je to možda bilo zato što su poznatija mesta u njegovom svetu bila na severnoj hemisferi, a na ravnoj mapi su bila najpogodnija za proučavanje ako su bila u gornjem desnom uglu.[13]

Reference[uredi | uredi izvor]

  1. ^ „Orijentacija”. PD dr Radivoj Simonović Sombor. Pristupljeno 18. 1. 2019. 
  2. ^ „the definition of north”. Dictionary.com. Pristupljeno 10. 11. 2017. 
  3. ^ „north | Origin and meaning of north by Online Etymology Dictionary”. www.etymonline.com (na jeziku: engleski). Pristupljeno 2018-03-03. 
  4. ^ „south | Origin and meaning of south by Online Etymology Dictionary”. www.etymonline.com (na jeziku: engleski). Pristupljeno 2018-03-03. 
  5. ^ „west | Origin and meaning of west by Online Etymology Dictionary”. www.etymonline.com (na jeziku: engleski). Pristupljeno 2018-03-03. 
  6. ^ „east | Origin and meaning of east by Online Etymology Dictionary”. www.etymonline.com (na jeziku: engleski). Pristupljeno 2018-03-03. 
  7. ^ Archinal, Brent A.; A'Hearn, Michael F.; Bowell, Edward G.; Conrad, Albert R.; Consolmagno, Guy J.; et al. (2010). „Report of the IAU Working Group on Cartographic Coordinates and Rotational Elements: 2009” (PDF). Celestial Mechanics and Dynamical Astronomy. 109 (2): 101—135. Bibcode:2011CeMDA.109..101A. doi:10.1007/s10569-010-9320-4. Arhivirano iz originala (PDF) 2016-03-04. g. Pristupljeno 2019-04-07. 
  8. ^ Compare: Busenbark, Ernest (1997) [1949]. Symbols, Sex, and the Stars. San Diego, California: Book Tree. str. 133. ISBN 9781885395191. Pristupljeno 5. 12. 2019. „Throughout the world, the east or sunrise point was the prime direction and signified light, life, and birth. The west and southwest were the land of the dead. Temples, cathedrals and churches were oriented to the sunrise point at the vernal equinox, to the summer solstice, or to the sunrise point on the day sacred to the saint to whom the church was dedicated. In China, however, the temple of the sun at Pekin was oriented to the sun at the time of the winter solstice.” 
  9. ^ Williams, Caroline. „Maps have 'north' at the top, but it could've been different”. Bbc.com. Pristupljeno 10. 11. 2017. „Early Islamic maps favoured south at the top because most of the early Muslim cultures were north of Mecca, so they imagined looking up (south) towards it [...].” 
  10. '^ Fornander, Abraham; Stokes, John F. G. (1878). „Names or cardinal points [...]”. An Account of the Polynesian Race: Its Origins and Migrations, and the Ancient History of the Hawaiian People to the Times of Kamehameha I. 1. London: Trübner & Company. str. 18. Pristupljeno 5. 12. 2019. „In the Tonga Islands, Hahagi means the northern and eastern side of an island, and Hihifo means the southern and western side. The first is derived from the preposition Hagi, 'up, upward;' the latter from the preposition Hifo, 'down, downward.' In many of the other Polynesian groups the expressions 'up' and 'down' [...] are used with reference to the prevailing trade-winds. One is said to 'go up' when travelling against the wind, and to 'go down' when sailing before it. [...] In New Zealand the north was conventionally called Raro, 'down,' and the south Runga, or 'up.” 
  11. ^ Talbert, Richard J. A. (2012). „Urbs Roma to Orbis Romanus”. Ur.: Talbert. Ancient Perspectives: Maps and Their Places in Mesopotamia, Egypt, Greece and Rome. Chicago. str. 170—72. ISBN 978-0-226-78940-8. 
  12. ^ Shcheglov D.A. (2002–2007): "Hipparchus’ Table of Climata and Ptolemy’s Geography", Orbis Terrarum 9 (2003–2007), 177–180.
  13. ^ Daniel Boorstin (1983). The Discoverers. Random House/J.M.Dent & Sons. str. 98. 

Literatura[uredi | uredi izvor]

  • Rigge, W. F. „Partial eclipse of the moon, 1918, June 24”. Popular Astronomy. 26: 373. Bibcode:1918PA.....26..373R. „rigge1918” 
  • Meadows, Peter; meadows. „Solar Observing: Parallactic Angle”. Arhivirano iz originala 7. 2. 2009. g. Pristupljeno 2013-11-15. 
  • „Two Studies of Color”. JSTOR 1264798. „In Ainu... siwnin means both 'yellow' and 'blue' and hu means 'green' and 'red'” 
  • „Chinese Cosmogony”. Arhivirano iz originala 18. 12. 2010. g. Pristupljeno 2007-02-17. 
  • Anderson, Kasper Wrem; Helmke, Christophe (2013), „The Personifications of Celestial Water: The Many Guises of the Storm God in the Pantheon and Cosmology of Teotihuacan”, Contributions in New World Archaeology, 5: 165—196, at pp. 177–179. 
  • McCluskey, Stephen C. (2014), „Hopi and Puebloan Ethnoastronomy and Ethnoscience”, Ur.: Ruggles, Clive L. N., Handbook of Archaeoastronomy and Ethnoastronomy, New York: Springer Science+Business Media, str. 649—658, ISBN 978-1-4614-6140-1, doi:10.1007/978-1-4614-6141-8_48 
  • Curtis, Edward S. (1922), Hodge, Frederick Webb, ur., The Hopi, The North American Indian, 12, Norwood, Mass.: The Plimpton Press, str. 246, Arhivirano iz originala 22. 12. 2015. g., Pristupljeno 23. 8. 2014, „Hopi orientation corresponds only approximately with ours, their cardinal points being marked by the solstitial rising and setting points of the sun.... Their cardinal points therefore are not mutually equidistant on the horizon and agree roughly with our semi-cardinal points.” 
  • H. Rodrigues (22. 4. 2016). „The Dikpalas”. www.mahavidya.ca. Arhivirano iz originala 12. 8. 2018. g. Pristupljeno 12. 8. 2018. 
  • Stephen, Alexander MacGregor (1936), Parsons, Elsie Clews, ur., Hopi Journal of Alexander M. Stephen, Columbia University Contributions to Anthropology, 23, New York: Columbia University Press, str. 1190—1191, OCLC 716671864 
  • Malotki, Ekkehart (1979), Hopi-Raum: Eine sprachwissenschaftliche Analyse der Raumvorstellungen in der Hopi-Sprache, Tübinger Beiträge zur Linguistik (na jeziku: nemački), 81, Tübingen: Gunter Narr Verlag, str. 165, ISBN 3-87808-081-6 

Spoljašnje veze[uredi | uredi izvor]

Sever na Vikimedijinoj ostavi.
Preuzeto iz „https://sr.wikipedia.org/w/index.php?title=Север&oldid=27550048”