Сејдић и Финци против Босне и Херцеговине
| Sejdić i Finci protiv Bosne i Hercegovine | |
|---|---|
| Datum rasprave: 3. jun 2009. Datum ponovne rasprave: 25. novembar 2009. Datum presude 22. decembar 2009. | |
| Puni naziv slučaja | Sejdić i Finci protiv Bosne i Hercegovine |
| Presuda | |
| Ne postoji razumno i objektivno opravdanje za održavanje na snazi postojećih odredaba kojima se čini diskriminacija, sud zaključio sa 14 glasova za i 3 protiv, da je time prekršen čl. 14 zajedno sa čl. 3 Protokola 1 koji garantuje pravo na slobodne izbore. | |
| Članovi suda | |
| Žan-Pol Kosta, predsjednik · Hristos Rozakis · Nikolas Braca · Per Lorenzen · Fransoa Tilkan · Đuzep Kasadevalj · Đovani Bonelo · Leh Garlicki · Hanlar Hadžijev · Egbert Majer · David Tour Bjergvinson · Jorgos Nikolau · Luis Lopez Gera · Ljiljana Mijović · Ledi Bjanku · En Pauer · Mihai Pelelungi · Vensan Berže, pravni savjetnik | |
| Većinsko mišljenje: | Žan-Pol Kosta, predsjednik i Vensan Berže, pravni savjetnik, pridružili se: Hristos Rozakis, Nikolas Braca, Per Lorenzen, Fransoa Tilkan, Đuzep Kasadevalj, Leh Garlicki, Egbert Majer, David Tour Bjergvinson, Jorgos Nikolau, Luis Lopez Gera, Ledi Bjanku, En Pauer, Mihai Pelelungi, |
| Izdvojeno delimično saglasno mišljenje | Ljiljana Mijović, pridružili se: Hanlar Hadžijev |
| Izdvojeno nesaglasno mišljenje: | Đovani Bonelo |
| Primenjeno pravo | |
| 1. Evropska konvencija o ljudskim pravima. 2.Dejtonski mirovni sporazum, aneks IV (Ustav Bosne i Hercegovine). 3. Izborni zakon BiH iz 2001. 4. Međunarodna konvencija o ukidanju svih oblika rasne diskriminacije, usvojena pod okriljem Ujedinjenih naroda 21. decembra 1965., stupila je na snagu u odnosu na Bosnu i Hercegovinu 16. jula 1993. 5. Međunarodni pakt o građanskim i političkim pravima, usvojen 16. decembra 1966. pod pokroviteljstvom Ujedinjenih naroda, stupio je na snagu za Bosnu i Hercegovinu 6. marta 1992. 6. Mišljenje Venecijanske komisije o ustavnoj situaciji u Bosni i Hercegovini i ovlaštenjima visokog predstavnika. 7. Mišljenje Venecijanske komisije o nacrtu izmjena Ustava BiH. 8. Mišljenje Venecijanske komisije o različitim prijedlozima za izbore za Predsjedništvo BiH. 9. Preporuka br. 7. Evropske komisije protiv rasizma i netolerancije, usvojena 13. decembra 2002. 10. Sporazum o stabilizaciji i pridruživanju (SPP) Bosne i Hercegovine i Evropske unije. | |
Sejdić i Finci protiv Bosne i Hercegovine je naziv sudskog predmeta koji je vođen pred Evropskim sudom za ljudska prava u Strazburu, po tužbi Derve Sejdića i Jakoba Fincija koji su kao pripadnici nacionalnih manjina bili onemogućeni da budu birani u Predsjedništvo Bosne i Hercegovine i Dom naroda Bosne i Hercegovine.
Činjenice[uredi | uredi izvor]
Dervo Sejdić i Jakob Finci, državljani Bosne i Hercegovine, 3. jula, odnosno 18. avgusta 2006. god. podneli su predstavke zbog nemogućnosti da se kao pripadnici romske, odnosno jevrejske nacionalne manjine kandiduju za članove Doma naroda Parlamentarne skupštine i Predsjedništva BiH, a na osnovu odredaba odeljaka IV i V Ustava BiH, koje predviđaju da se u ove državne organe mogu kandidovati samo pripadnici hrvatskog, bošnjačkog ili srpskog naroda.
Ustav BiH predstavlja aneks IV Dejtonskog mirovnog sporazuma donetog 1995. god. u cilju prestanka ratnih dejstava na prostoru BiH i uspostavljanje mira i stabilnosti u tom regionu. Njime je uspostavljena tripartitna struktura vlasti, zasnovana na ravnoteži snaga između Srba, Hrvata i Bošnjaka, koji su Ustavom proglašeni „konsitutivnim narodima“ i time im je dato isključivo pravo kandidature za Dom naroda Parlamentarne skupštine i Predsjedništvo BiH.
U odeljku II Ustava BiH, u kome se garantuju ljudska prava i slobode, navodi se direktna primjenjivost Evropske konvencije o ljudskim pravima i prioritet Konvencije i Protokola nad ostalim zakonima.
BiH je 2002. god., postavši članica Savjeta Evrope, preuzela obavezu da izmeni izborno zakonodavstvo koje diskriminiše pripadnike nacionalnih manjina u BiH time što im se uskraćuje pravo da budu birani u određene državne organe. BiH je ovu reformu trebalo da sprovede uz pomoć Venecijanske komisije, koja je u svom izveštaju iz 2005. god. izrazila potrebu za izmjenom ustavnih odredbi BiH u cilju usklađivanja sa EKLjP i iznijela konkretne predloge za ovu reformu.
BiH je na usklađivanje spornih odredbi sa EKLjP bila obavezana i Sporazumom o stabilizaciji i pridruživanju sa EU, potpisanom 2008. god. kojim je predviđen rok od jedne do dvije godine za ove izmjene.
Žalioci su se pred Evropskim sudom za ljudska prava pozvali na kršenje čl. 14 Evropske konvencije o ljudskim pravima u vezi sa čl. 3 Protoloka 1, čl. 3 Protokola 1 zasebno i člana 1 Protokola 12.
Presuda[uredi | uredi izvor]
Prema mišljenju suda ne postoji razumno i objektivno opravdanje za održavanje na snazi postojećih odredaba kojima se čini diskriminacija, te je sud zaključio sa 14 glasova za i 3 protiv, da je time prekršen čl. 14 zajedno sa čl. 3 Protokola 1 koji garantuje pravo na slobodne izbore.
Sud nije našao potrebu da razmatra zasebnu povredu čl.3 Protokola 1.
Sud je našao primjenu čl. 3 Protokola 1 koji se odnosi na pravo na slobodne izbore prilikom biranja zakonodavnih tela. Sud je zaključio da karakter zakonodavnog tela treba tumačiti u širem kontekstu i u skladu sa ustavnim uređenjem svake države. Iako se članovi Doma naroda ne biraju direktnim putem, presudna je zakonodavna funkcija koju ovaj dom obavlja zajedno sa Predstavničkim domom, stoga je ovaj član primjenjiv na Dom naroda Parlamentarne skupštine.
Sud je ponovio da se dikriminacija čini u onim slučajevima gde se pravi razlika među ljudima „bez razumnog i objektivnog opravdanja“, odnosno, kad u konkrenim slučajevima ne postoji „legitiman cilj“, niti „odnos srazmernosti između upotrijebljenih sredstava i cilja koji se želi postići“. Sud je, takođe, ponovo naglasio da je razlikovanje po osnovu nečijeg etničkog porijekla posebno težak oblik rasne diskriminacije koja zahtijeva naročitu pažnju i angažovanje državnih oragana u njenom spriječavanju. Sud se pozvao na presudu D. H. i ostali protiv Češke Republike (predst. br. 57325/00, 13 novembar 2007) gde je konstatovao da se prilikom ograničavanja nečijih prava po ovom osnovu, pojam „razumnog i objektivnog opravdanja“ mora tumačiti u najužem mogućem smislu.
Sud je uzeo u obzir specifične društvene i političke okolnosti u kojima je donesen Ustav BiH, kao dio Dejtonskog mirovnog sporazuma, i ciljeve koji su se tim Ustavom željeli postići odnosno prekid sukoba na teritoriji BiH, uspostavljanje principa ravnoteže u konstituisanju državnih organa, a time i zaštita vitalnih interesa tri „konstitutivna naroda“. Međutim, Sud uzima u obzir i skorije pozitivne događaje u BiH, kao što su članstvo u Savjetu Evrope 2002. god., partnerstvo u NATO-u od 2006. god., potpisivanje Sporazuma o stabilizaciji i pridruživanju sa EU 2008. god, izbor BiH za člana Savjeta bezbednosti UN-a i usvajanje određenih izmjena Ustava BiH od strane Parlamentarne skupštine, koji svedoče o uspostavljanju političke stabilnosti u tom regionu, kao i činjenicu da je BiH, kao što je već gore pomenuto, obavezana od međunarodne zajednice da izmijeni diskriminatorne odredbe. Sud je obratio posebnu pažnju na preporuke Venecijanske komisije kojima se nude konkretne mjere za izmjenu postojećih ustavnih odredbi i izbornog zakonodavstava, koje ne bi narušile uspostavljenu ravnotežu vlasti između „konstitutivnih naroda“, ali bi omogućile pripadnicima nacionalnih manjina učešće javnom životu.
Povreda člana 1 Protokola 12[uredi | uredi izvor]
Ovaj član ima ekstenzivnije polje primjene u odnosu na čl. 14 i podrazumijeva zabranu diskriminacije u odnosu na bilo koje pravo koje je garantovano unutrašnjim pravnim normama. Samim tim, obuhvata i pasivno biračko pravo za članove Predsjedništva, pošto ovaj državni organ kao nezakonodavno telo ne može biti obuhvaćen domenom čl. 3 Protokola 1.
Pored razlike u polju primene između člana 14 i člana 1 Protoloka 12, Sud konstatuje da je značenje ova dva člana istovijetno i podrazumijeva zabranu razlike u postupanju „bez razumnog i objektivnog opravdanja“. Sud zaključuje sa 16 glasova za i 1 protiv da je nemogućnost kandidovanja u Predsjedništvo BiH, za one koji se ne izjašnjavaju kao pripadnici jednog od „konstitutivnih naroda“, jednako diskriminatorno kao i nemogućnost kandidovanja za Dom naroda Parlamentarne skupštine BiH.
Moguće implikacije presude u budućim sporovima[uredi | uredi izvor]
Sud je u ovoj presudi prvi put ustanovio kršenje čl. 1 Protokola 12. S obzirom da ovaj slučaj postavlja princip za svaku buduću primjenu ovog člana, moglo se očekivati da će mu biti posvećeno više pažnje, Ipak, Sud je samo ponovio stav u pogledu tumačenja i primjene člana 14. Ostalo je otvoreno i pitanje da li se autonomna priroda člana 14, koja podrazumijeva mogućnost kršenja ovog člana i usled nepostojanja povrede osnovne odredbe EKLjP, može istovijetno primijeniti i na član 1 Protokola 12, što bi u odnosu na ovaj član podrazumijevalo zabranu različitog tretiranja u pogledu uživanja svih prava predviđenih domaćim pravnim poretkom, čak i u onim slučajevima kada sama norma kojom se garantuje konkretno pravo nije povrijeđena.
Napomene[uredi | uredi izvor]
- Ovaj tekst ili jedan njegov dio preuzet je sa sajta Beogradskog centra za ljudska prava (www.bgcentar.org.rs) uz dozvolu uredništva.
Literatura[uredi | uredi izvor]
- Hodžić, Edin; Stojanović, Nenad (2011). Novi-stari ustavni inženjering? Izazovi i implikacije presude Evropskog suda za ljudska prava u predmetu Sejdić i Finci prov BiH (PDF). Sarajevo: Analitika — Centar za društvena istraživanja.
- (jezik: engleski) MacCrudden, Christopher; O'Leary, Brendan (2013). „Courts and Consociations, or How Human Rights Courts May De-stabilize Power-sharing Settlements”. European Journal of International Law. 24/2.
- (jezik: engleski) MacCrudden, Christopher; O'Leary, Brendan (2013). Courts and Consociations. Human Rights versus Power-Sharing. Oxford: Oxford University Press. ISBN 978-0-19-967684-2.
- Marković, Goran (2014). „Problemi oklanjanja diskriminacije iz ustava Bosne i Hercegovine” (PDF). Zbornik radova — Međunarodna naučna konferencija „Javni i privatni aspekti nužnih pravnih reformi u BiH: Koliko daleko možemo ići?“: 511—530. Arhivirano iz originala (PDF) 15. 02. 2017. g. Pristupljeno 15. 02. 2017.
- Kulenović, Nedim; Hadžialić-Bubalo, Inja; Korajlić, Mirza (2010). „Presuda Sejdić i Finci protiv Bosne i Hercegovine: Konkretne posljedice – prvi pregled”. Sveske za javno pravo. 1/1-2: 18—36.
- Sitarski, Milan; Vukoja, Ivan (2016). Bosna i Hercegovina: fedralizam, ravnopravnost, održivost (PDF). Mostar: Institut za društveno-politička istraživanja. Arhivirano iz originala (PDF) 09. 09. 2016. g. Pristupljeno 10. 02. 2017.