Singidunum

Singidunum (lat. Singidunum) je bio antički grad iz koga se razvio današnji grad Beograd. Tokom 3. veka p. n. e. gradom su zavladali Skordisci, a kasnije su ga osvojili i utvrdili Rimljani. Za vreme rimske vlasti pripadao je provinciji Meziji. U Singidunumu je rođen rimski car Jovijan (363-364). Prilikom podele Rimskog carstva (395) pripao je istočnoj polovini, odnosno potonjem Vizantijskom carstvu. Tokom 5. i 6. veka naizmenično su ga osvajali Huni, Sarmati, Istočni Goti, Gepidi i Avari (584). Iako je Vizantija u nekoliko navrata uspevala da obnovi vlast u Singdunumu, grad su početkom 7. veka osvojili Sloveni, čime je označen kraj najstarijeg perioda u njegovoje istoriji. Grad se 876. godine prvi put pominje pod imenom Beograd.^[1]^[2]

Na mestu starog Singidunuma danas se nalazi Beograd, glavni grad Pepublike Srbije, koji je jedan od najstarijih gradova u Evropi. Grad se obnavljao iz pepela (prema legendi i potvrđenoj istoriji) 40 puta.

Praistorijski period[uredi | uredi izvor]

Područje na ušću Save u Dunav je bilo stalno naseljeno od vremena srednjeg ili kasnog paleolita. Lobanje neandertalaca i ljudi koje su pronađene na ovom području datiraju iz kamenog doba. Ostaci Vinčanske kulture, neolitske kulture koja je cvetala duž reke Dunav između 6000 i 3000 godina pre nove ere, su pronađeni i dobili ime po Vinči, predgrađu Beograda.

Predrimski period[uredi | uredi izvor]

Od oko 600. p. n. e. do 4. veka p. n. e. velika seoba tračkih plemena, koju su pratila skitska plemena, je počela da se širi Balkanom, iako oni nikad nisu ovde osnovala stalno naselje. Prvi tragovi primitivnog utvrđenja dolaze iz 3. veka p. n. e., sa naseljem Skordiska, keltskog ili tračko-keltskog plemena, koji su odabrali strateško uzvišenje na susretu dve reke za mesto stanovanja.

Ime Singidun je prvi put spomenuto 279. p. n. e. ^[3] Drugi deo reči ove reči je keltska reč dūn(on) koja znači naselje, ograda ili utvrđenje. Reč je sačuvana i npr. u imenu Londona (od Lundūn). Za singi- postoji nekoliko teorija, od koje su dve najpoznatije da ta reč znači krug, otuda kružno utvrđenje ili je ono dobilo ime po Singima, tračkom plemenu koje je naseljavalo ovo područje pre dolaska Skordiska.^[3]

Malo je tragova ostalo od spomenika iz ovog perioda istorije, osim grobnica ratnika u kojima su pronađene vredni predmeti. Znatni keltski kulturni uticaji utkani su u duhovnu kulturu stanovništva Singidunuma, koji su delom preneti i pomešani sa rimskim antičkim kulturnim elementima.

Rimsko doba[uredi | uredi izvor]

Rimljani su započeli sa osvajanjem okoline Singiduna tokom 1. veka p. n. e. 75. p. n. e. Gaj Kvint Skribonije Kurio, prokonzul Makedonije, je napao unutrašnjost Balkana sve do Dunava u pokušaju da otera Skordiske, Dardance, Dačane i druga plemena. Rimljani su imali uspeha tokom ove kampanje, ali su ostali na kratko, ostavljajući područje van rimske kontrole. Malo je poznato o ovim operacijama ili kada je ovo područje organizovano u provinciju Meziju. Region nije stabilizovan sve do vremena Oktavijana Avgusta, kada je Marko Licinije Kras, unuk Cezarovog saveznika iz vremena Prvog trijumvirata i tadašnji prokonzul Makedonije, konačno stabilizovao region preko kampanje koja je počela 29. p. n. e. Mezija je zvanično organizovana u provinciju malo pre 6. godine nove ere, kada je prvi put spomenut njen guverner Kecina Sever. Singidunu je romanizovano ime u Singidunum. On je postao jedno od najvažnijih naselja Mezije, koji se nalazio između Sirmijuma (današnja Sremska Mitrovica) i Viminacijuma (današnji Kostolac), koji su po značaju prevazilazili Singidunum, a preko reke Save se nalazio Taurunum (današnji Zemun) u Panoniji. Singidunum je postao važno strategijsko mesto duž Vie Militaris, važnog rimskog puta koji je povezivao tvrđave i naselja duž Dunavskog limesa ili granice.

Singidunum je dostigao svoj vrhunac dolaskom Legije IV Flavije 86. godine. Ova legija je izgradila kvadratni kastrum (utvrđenje), koje se nalazilo na Gornjem gradu današnjeg Kalemegdana. Kastrum je na početku bio opasan zemljanim nasipima, ali je uskoro utvrđen kamenim zidovima, čiji se ostaci mogu videti na današnjem severoistočnom delu Gornjeg grada. Legija je takođe izgradila most preko Save, koji je spajao Singidunum sa Taurunumom. Legija jačine 6000 ljudi je postala najvažnija odbrana protiv stalne pretnje Dačana sa druge strane Dunava. Još jedan korak koji su Rimljani preduzeli u jačanju Singidunuma je bilo naselje za veterane legije pored tvrđave. Vremenom je veliko naselje nastalo oko kastruma. Grad je imao pravougaonu osnovu, a njegove ulice su se sekle pod pravim uglom. Neke osnove ovakvih urbanih elemenata sačuvane su i danas, što se vidi po položaju ulica Uzun Mirkove, Obilićev venac, Cara Dušana i Kralja Petra I. Studentski trg je bio rimski forum, okružen termama (koje su otkrivene tokom 1970-ih) i takođe je sačuvao orijentaciju koju su Rimljani dali Singidunumu. Drugi ostaci rimske kulture kao što su grobnice, spomenici, skulpture, keramika i novčići su pronalaženi u selima i manjim gradovima u okolini Beograda. Car Hadrijan je Singidunumu dao status municipijuma polovinom 2. veka.

Vizantija i varvari[uredi | uredi izvor]

Moć Rimskog carstva je počela brzo da opada krajem 3. veka. Provincija Dakija, koja je osnovana nakon dugih i uspešnih Trajanovih pohoda, je počela da propada zbog pritiska Gota. Do 270, car Aurelijan, suočen sa iznenadnim gubicima mnogih provincija i velikom štetom koju su načinila varvarska plemena, je napustio celu Dakiju. Tako se Singidunum još jednom našao na granici propadajućeg carstva, kao jedno od poslednjih velikih utvrđenja koje može da izdrži narastajuću opasnost od varvara.

Godine 395, nakon smrti Teodosija I, Rimsko carstvo je podeljeno na dva dela, a Singidunum je ležao na severozapadnoj granici Istočnog rimskog carstva (koje će kasnije biti poznatije kao Vizantijsko carstvo). Mezija i Ilirik su pretrpeli velike štete od uzastopnih upada Huna, Ostrogota, Gepida, Sarmata, Avara i Slovena. Huni su zauzeli i razorili Singidunum 441, prodajući njegovo rimsko stanovništvo u roblje. Tokom narednih 200 godina, grad je menjao gospodare nekoliko puta:

Vizantijsko carstvo je povratilo grad nakon uništenja Huna 454.
Sarmati su osvojili grad ubrzo nakon toga.
Ostrogoti su osvojili okolinu grada i isterali Sarmate 470.
Gepidi su napali grad 488.
Ostrogoti su ponovo osvojili grad 504.
Vizantijsko carstvo je povratilo grad 510. prema mirovnom ugovoru između Konstantinopolja i varvarskih plemena.

Vizantijski car Justinijan I je obnovio Singidunum 535, vrativši tvrđavi i gradu njihovu nekadašnju vojnu važnost. Grad je živeo u kratkom mirnom periodu od oko 50 godina, ali je opustošen sa dolaskom Avara. Vizantijsko carstvo je povratilo grad 8 godina kasnije, ali ga je konačno izgubilo u prvoj polovini 7. veka kada su Avari opustošili i zapalili Singidunum. Oko 630. Sloveni su se naselili u područje oko Singidunuma. Do ovog vremena, grad je izgubio svoju važnost kao pogranično utvrđenje, a Avari i Sloveni, koji su dominirali područjem su ga uveliko ignorisali. Grad će se ponovo pojaviti pod slovenskim imenom Beograd, zbog boje kamenja od kog je sagrađen, u pismu koje je papa Jovan VIII napisao 16. aprila 876. bugarskom knezu Borisu Mihajlu. Sa novim imenom, Beograd će na kraju povratiti istu stratešku važnost koju je imao tokom svoje istorije, ali više neće biti spominjan pod imenom Singidunum.