Skulptura Poziv na ustanak

Poziv na ustanak je naziv za nekoliko skulptura, koje je izradio vajar Vojin Bakić. Prva je nastala 1946. godine i postavljena je u Bjelovaru, dok se dve kasnije skulpture nalaze u Beogradu. Skulptura predstavlja muškarca u raskoraku, koji podignute desne ruke iznad glave i snažno istegnute leve poziva na ustanak. Ubrzo po postavljanju skulptura je bila prepoznata kao jedan od najprepoznatljivijih antifašističkih spomenika u Jugoslaviji.

Prvobitni naziv skulpture postavljene 1947. godine u Bjelovaru bio je Spomenik streljanim omladincima, ali je vremenom dobio popularni naziv Bjelovarac. Naziv Poziv na ustanak dobija nakon postavljanja ove skulpture ispred muzeja „4. juli“ na Dedinju, gde je 1941. održana sednica CK KPJ na kojoj je upućen poziv na ustanak.

Istorijat[uredi | uredi izvor]

Skulptura „Poziva na ustanak” nastala je 1946. godine kada su građani Bjelovara, rodnog mesta Vojina Bakića, od njega naručili spomenik posvećen palim žrtvama u Narodnooslobodilačkom ratu. Prilikom izrade ove skulpture, Bakić je pored profesionalnog imao i lični motiv, jer su četvorica njegove braće, koji su bili članovi KP Jugoslavije, 1941. godine uhapšeni u Bjelovaru i odvedeni u ustaški logor Danica, odakle su sprovedeni u Liku i ubijeni i logoru Jadovno. Prema tvrdnjama samog autora ideju za izradu skulpture sa motivom muškarca raširenih nogu i u vis podignutih ruku, on je preuzeo sa čuvene fotografije nastale prilikom vešanja narodnog heroja Steve Filipovića u Valjevu, 22. maja 1942. godine. Prilikom izrade glave skulpture, Bakić se oslonio na portret svog stradalog brata Slobodana Bakića.

Naredne 1947. godine skulptura je postavljena na Spomenik streljanim omladincima na spomen-groblju streljanih boraca i rodoljuba na visoravni Vojnović u Bjelovaru. Skulptura borca sa odlučno podignutim rukama i izrazom lica koje poziva na borbeni poklič, bila je prepoznata kao jedan od najuspešnijih antifašističkih spomenika u Jugoslaviji tog doba i Bakić je za nju bio nagrađen godišnjom Nagradom Vlade FNRJ. Kada je 1950. godine, na predlog Saveza boraca NOR, Vlada FNRJ uvela Spomenice palih boraca i Spomenice žrtava fašističkoh terora na plaketu Spomenice žrtava fašističkog terora je bila stavljena slika ove skulpture.

Spomenik streljanim rodoljubima je 1951. godine, na predlog Saveza boraca Bjelovara, bio premešten na Trg Stjepana Radića u centru Bjelovara. Godine 1978. spomenik je vraćen na prvobitnu lokaciju u spomen-park Borik. Tokom godina, ovaj spomenik je dobio kolokvijalni naziv „Bjelovarac”. Nakon osamostaljenja Hrvatske od Jugoslavije i početka građanskog rata, 1991. godine, spomenik je bio miniran i uništen. Preostali delovi spomenika — glava i šaka su bili prebačeni u Muzej grada Bjelovara. Desetak godina kasnije, pokrenuta je inicijativa za obnovu ovog spomenika, a obnova je počela 2009. u Hrvatskom restauratorskom zavodu, gde ga je ponovo rekonstruisao vajar Alan Vlahov, restaurator-konzervator. Spomenik je ponovo svečano otvorio predsednik Hrvatske Ivo Josipović 8. decembra 2010. godine.^[1]

Zbog velike popularnosti skulpture ona je dobila nekoliko kopija. Godine 1950. skulptura je postavljena ispred kuće porodice Ribnikar na Dedinju, u kojoj je tada otvoren muzej „4. juli”. U ovoj kući je 4. jula 1941. godine održana sednica CK KPJ na kojoj je doneta odluka o pokretanju oružanog ustanka i upućen je poziv na ustanak narodima Jugoslavije. Zbog simbolike skulptura tada dobija naziv „Poziv na ustanak”. Verovatno iste godine, autor jedan odlivak poklanja Vojnom muzeju na Kalemegdanu. Ova skulptura se prvobitno nalazila ispred tadašnje zgrade Vojnog muzeja, a danas zgrade Zavoda za zaštitu spomenika Beograda, ali je nakon preseljenja Vojnog muzeja u nekadašnju zgradu Vojnogeografskog instituta, prmešten u zgradu muzeja.