Spomenici i arhitektura Beograda
Beograd je znamenit evropski grad koji se nalazi na rtu iznad ušća reke Save u Dunav. Beograd je grad koji je tokom svog dugog postojanja pretrpeo veliki broj sukoba i bitaka na svojim bedemima, često rušen i ponovo građen, jedan je od najstarijih gradova Evrope. Tokom svoje duge istorije, Beograd je nastajao i menjao se zajedno sa svojim graditeljima i osvajačima. Svako od njih ostavio je neizbrisiv trag na Beograd koji se može videti kroz umetnost, kulturu ili arhitekturu.[1]
Beogradska tvrđava i Kalemegdan[uredi | uredi izvor]
Istorijski događaji koji su se odvijali oko Beograda, kao i njegov prirodni položaj, Kalemegdan izdvajaju kao glavni motiv Beograda. Kalemegdan se prostire između Bulevara vojvode Bojovića, ulica Tadeuša Košćuška i Pariske, od fabrike Beko do Pristaništa.[2]
Pobednik[uredi | uredi izvor]
Rad vajara Ivana Meštrovića koji je postavljen 7. i 8. oktobra 1928. godine u čast desetogodišnjice proboja Solunskog fronta. Skulptura je prvobitno trebalo da bude deo česme na Terazijama, ali zbog otpora javnosti da se naga muška figura postavi u centru grada, ona je postavljena tek godinu dana kasnije na mestu na kome se i danas nalazi. Pobednik se nalazi na krajnjem zapadnom uglu Gornjeg grada Beogradske tvrđave. Pobednik je današnji simbol Beograda.[3]
Spomenik despotu Stefanu Lazareviću[uredi | uredi izvor]
Prvi srpski vladar koji je Beograd načinio svojom prestonicom bio je despot Stefan Lazarević, sin i naslednik kneza Lazara. Tvrđavu koju je zatekao u ruševinama odmah po preuzimanju grada počeo je da obnavlja gradeći bedem sa većim brojem kula kao i pristanište na dunavskoj obali kod današnje Nebojšine kule.[4]
Hram rođenja Presvete Bogorodice[uredi | uredi izvor]
Crkva Ružica je dobila ime po narodnoj pesmi Dioba Jakšića u kojoj se pod tim imenom pominje jedna srednjovekovna crkva na Beogradskoj tvrđavi. Ova crkva je u Prvom svetskom ratu jako oštećena i potpuno je rekonstruisana između dva svetska rata.
Ispred ulaza u crkvu nalaze se dva srpska ratnika izlivena u bronzi, gde jedan predstavlja srednjovekovnog viteza, a drugi srpskog vojnika iz Prvog svetskog rata. Ikonostas je naslikao kaluđer Rafailo Momčilović. Zidne kompozicije iz života Bogorodice i portrete srpskih istaknutih ljudi kao što su Aleksandar i Petar Karađorđević, naslikao je ruski slikar Andrej Bicenko. Crkva Ružica je najstarija crkva u Beogradu.[5]
Crkva svete Petke[uredi | uredi izvor]
Zidanje crkve počelo je 1935. godine, iznad izvora za koji se smatra da je čudotvoran. Sagrađena je 1937. godine po projektu arhitekte Momira Korunovića. Za vreme, srpske despotovine, po predanju, ovde se nalazila crkvica sa moštima Svete Petke. U Srbiji je kult Svete Petke poštovan još od 1398. godine kada je despot Stefan Lazarević mošti Svetiteljke preneo iz Kruševca u Beograd.[6]
Umetnički paviljon Cvijeta Zuzorić[uredi | uredi izvor]
Umetnički paviljon Cvijeta Zuzorić podignut je po ideji Branislava Nušića. Kao prvi namenski izložbeni prostor u Beogradu imao je značajnu ulogu u likovnom životu između dva svetska rata. U paviljonu su organizovane, pored redovnih jesenjih i prolećnih izložbi, i prve retrospektive naših poznatih umetnika kao što su Đura Jakšić, Nadežda Petrović i drugi.[7]
Stari Beograd[uredi | uredi izvor]
Ulicama Knez Mihailovom, Pariskom, Kneza Sime Markovića, Pop Lukinom, Kosančićevim vencem, Kralja Petra I, Vuka Karadžića, Obilićevim vencem, Zmaj Jovinom, Studentskim trgom, Uzun Mirkovom, Ulicom kralja Petra I, Rajićevom...šetamo se Starim Beogradom.[3]
Biblioteka grada Beograda[uredi | uredi izvor]
Gradska biblioteka nalazi se u ovoj zgradi od 1987. godine. Ova zgrada je izgrađena oko 1867. godine kao najmoderniji hotel u Beogradu, Srpska kruna. Posebno je zanimljiva rimska dvorana gde su uklopljeni ostaci antičkih zdanja u savremeno tkivo grada.[3]
Srpska Patrijaršija[uredi | uredi izvor]
Zgrada Patrijaršije se nalazi na mestu nekadašnje stare Mitropolije iz 18. i 19. veka. Podignuta je 1934—1935. godine po projektima arhitekte Viktora Lukomskog. Glavna fasada Patrijaršije ukrašena je grbom Srpske patrijaršije i mozaičnom kompozicijom Svetog Jovana Krstitelja. U zgradi se nalazi biblioteka Patrijaršije i Muzej Srpske pravoslavne crkve koji je osnovan 1854. godine.[8]
Saborni hram Svetog arhanđela Mihaila - Saborna crkva[uredi | uredi izvor]
Saborna crkva izgrađena je na mestu stare crkve iz 18. veka po planovima Franca Jankea i A. F. Kverfelda u periodu od 1837. do 1840. godine. Ikonostas je izradio Dimitrije Petrović, a kompozicije na zidnim svodovima Dimitrije Avramović. U crkvi se nalaze mošti cara Uroša kao i Milana, Miloša i Mihaila Obrenovića.[9]
Konak kneginje Ljubice[uredi | uredi izvor]
Konak kneginje Ljubice sagrađen je između 1829. i 1830. godine po ideji i pod nadzorom Hadži-Nikole Zdravkovića i predstavlja primer najreprezentativnije građanske arhitekture prve polovine 19. veka. Danas u ovom konaku Muzej grada Beograda izlaže stilski nameštaj, predmete primenjene umetnosti i portrete istorijskih ličnosti 19. veka. Konak je bio zvanična kneževa rezidencija. Međutim, oprezni knez Miloš retko je boravio u ovoj zgradi. Knez je više boravio u Topčideru, a kneginja Ljubica sa sinovima Milanom i Mihailom se uselila u konak.[9]
Narodna biblioteka[uredi | uredi izvor]
Narodna biblioteka nalazila se na Kosančićevom vencu i uništena je prilikom bombardovanja Beograda 6. aprila 1941. godine. Tada je nepovratno uništeno oko 300000 štampanih i 1500 srednjovekovnih rukopisnih knjiga, bogate zbirke dokumenata, mapa, slika, kao i lične biblioteke Vuka Karadžića, Đure Daničića i drugih.[10]
Biblioteka i Muzej grada Beograda[uredi | uredi izvor]
Biblioteka i Muzej grada Beograda kao jedinstvena ustanova osnovani su 1929. godine. U zgradu u Zmaj Jovinoj ulici uselili su se 1935. godine. pošto ju je Beogradska opština otkupila od porodice Vučo. Ova zgrada postaje suviše tesna za sve zbirke pa se kao posebne organizacije izdvajaju Biblioteka, Muzej i Istorijski arhiv grada Beograda. Muzej grada Beograda istražuje i prikazuje celokupnu istorijsku prošlost Beograda. Muzej u svom sastavu ima niz manjih muzeja memorijalnog karaktera.
Zgrada Srpske akademije nauka i umetnosti[uredi | uredi izvor]
Ova zgrada sagrađena je na zemljištu koje je poklonio knez Mihailo Obrenović u periodu od 1923. do 1924. godine po projektima arhitekata Dragutina Đorđevića i Andre Stevanovića. Na vrhu zgrade dominira skulptura grčke boginje pobede i uspeha, Nike. Levo i desno od boginje pobede Nike nalaze se dve figure žena sa decom koje simbolizuju budućnost. U okviru ove reprezentativne građevine, pored nekoliko odeljenja deluju i tri ustanove od posebnog značaja: Arhiv SANU, Biblioteka SANU i Galerija SANU.
Kapetan Mišino zdanje[uredi | uredi izvor]
Najbogatiji Srbin svoga vremena (u jednom trenutku je njegova imovina bila skoro osam puta veća od ukupnog budžeta Kneževine Srbije) Dunavski kapetan Miša Anastasijević gradio je ovo zdanje kao budući dvor za svoju ćerku i zeta Đorđa, bratanca Aleksandra Karađorđevića. Ova zgrada izgrađena je 1863. godine u stilu romantizma kao reprezentativna, monumentalna palata, po planu arhitekte Jana Nevole. U posebno oblikovanim nišama postavljene su figure Minerve i Apolona.
Kolarac[uredi | uredi izvor]
Zadužbina Ilije Milosavljevića Kolarca održava visok nivo predavačke i izdavačke delatnosti od svog osnivanja do danas. Popularni Kolarac poznat je po centru za nastavu stranih jezika i Centru za muziku. Posebno je poznata Koncertna sala po akustičnosti, i danas najbolja u Beogradu. Ova zgrada podignuta je 1924. godine po projektima muzički obrazovanog arhitekte Petra Bajalovića. Sredstva za izgradnju ovog zdanja su iz zaostavštine Ilije Milosavljevića Kolarca, trgovca i narodnog dobrotvora, koji je celo svoje imanje namenio podizanju Srpskog univerziteta.
Dorćol i beogradski rt[uredi | uredi izvor]
Zgrada Realke[uredi | uredi izvor]
Ova zgrada sagrađena je prvenstveno kao dom Cvetka Rajovića, upravitelja beogradske varoši, u periodu od 1837. do 1838. godine po planovima Franca Jankea. Ova zgrada je više puta menjala namenu, a danas se u njoj nalazi Pedagoški muzej koji je osnovan 1896. godine i jedan je od tri najstarija muzeja u Srbiji. U muzeju je stalna postavka Deset vekova srpske škole i obuhvata period od 9. veka do 1914. godine.
Etnografski muzej[uredi | uredi izvor]
Etnografski muzej sadrži predmete i dokumentarnu građu o narodnoj kulturi Srbije, kao i bivših jugoslovenskih republika.
Dositejev licej - (Vukov i Dositejev muzej)[uredi | uredi izvor]
U ovom objektu je bila smeštena prva prosvetna ustanova u Srbiji Velika škola, a njen osnivač je bio Dositej Obradović. Ova građevina je jedna od najstarijih stambenih objekata u Beogradu. Izgrađena je krajem 18. veka. Sada je u ovom objektu smešten muzeju u kome se nalaze pretežno materijali iz Vukove zaostavštine, dok su posle propasti Prvog srpskog ustanka lične stvari kao i materijali o Dositeju gotovo u potpunosti razneseni.
Trg Republike i Skadarlija[uredi | uredi izvor]
Narodno pozorište[uredi | uredi izvor]
Ovo pozorište je sagrađeno odlukom kneza Mihaila Obrenovića i temelj Narodnog pozorišta je postavnjen 19. avgusta 1868. godine. Prva predstava Posmrtna slava kneza Mihaila Obrenovića, od Đorđa Maletića bila je izvedena 30. oktobra 1869. godine. Sala je imala 714 sedišta i bila je osvetljena gasnim osvetljenjem, do tada nepoznatim u Beogradu.
Spomenik knezu Mihailu[uredi | uredi izvor]
Spomenik knezu Mihailu je bronzana figura visoka 11 a duga 8 metara. Sa strane na postolju je prikazana predaja ključeva Beogradske tvrđave knezu Mihailu. Desna ruka kneza Mihaila je upravljena prema Prizrenu. Reljefne scene iz srpske istorije i imena gradova zadobijenih od Turaka za vreme vladavine kneza Mihaila nalaze se na postamentu. Za ovaj spomenik je vezana jedna legenda koja se i danas priča. Legenda kaže da je jedan šegrt prilikom otkrivanja spomenika uzviknuo: "A gde mu je kapa? Jaše na konju gologlav!" Zbog ove primedbe, kažu da je Paci izvršio samoubistvo. Međutim, istina je da je Paci otišao u rodnu Firencu, odakle je poslao jedno dirljivo pismo sa ovim detaljem: "Ganutim srcem polazim iz ove male varoši, iz ovog krasnog središta mlade ali viteške kraljevine, posestrime moje otadžbine. Talijan sam dušom i osećanjem a srcem oduševljeni Srbin".
Narodni muzej[uredi | uredi izvor]
Narodni muzej je najstarija muzejska ustanova u Srbiji. Zbirke muzeja čuvaju preko 400 000 arheoloških i istorijsko-umetničkih predmeta. Pored ostalog, Narodni muzej čuva i Miroslavljevo jevanđelje iz 12. veka , najvredniji spomenik srpske kulture , koji je i zvanično dobio epitet najlepšeg ćiriličnog rukopisa na svetu i nalazi se pod zaštitom UNESKO programa Pamćenje sveta.
Spomenik Branislav Nušić[uredi | uredi izvor]
Bronzana statua komediografa, pripovedača, putopisca, diplomate i novinara, u stojećem stavu, sa polucilindrom na glavi i štapom u levoj ruci, visoka je 280 centimetara.
Kuća Nikole Pašića[uredi | uredi izvor]
Godine 1893. ovu kuću je kupio političar i državnik Nikola Pašić i u njoj je živeo do smrti 1926. godine. Današnji izgled kuća je dobila 1921. godine. Značaj ove kuće je pre svega što je bila dom znamenite ličnosti ali je istovremeno i dokument načina življenja bogate građanske porodice.
Čukur česma[uredi | uredi izvor]
Čukur česma je spomen na događaje od 3. juna 1862. godine kada su na ovom mestu izbili sukobi između srpskih šegrta i turskih vojnika oko točenja vode. Tom prilikom je teško ranjen srpski dečak, šegrt Sava, što je dovelo do konflikta širih razmera, pa i bombardovanja Beograda od strane Turaka sa Beogradske tvrđave.
Hram Svetog Aleksandra Nevskog[uredi | uredi izvor]
Za vreme boravka ruskog dobrovoljačkog korpusa 1876. godine generala Černjajeva javila se prva ideja o izgradnji crkve na Dorćolu. Pokretna vojnička kapela posvećena ruskom svecu Aleksandru Nevskom je tada donesena u Beograd. Po završetku Srpsko-turskih ratova celokupna oprema kapele poklonjena je Beogradu i na tom mestu 1929. godine podignuta je današnja crkva.
Kuća Đure Jakšića[uredi | uredi izvor]
Kuća Đure Jakšića, književnika i slikara nalazi se u Skadarskoj ulici. Spomenik Đuri Jakšiću je sedeća figura od bronze ispred njegove kuće. Rad je vajara Jovana Soldatovića i postavljen je 1990. godine.
Reference[uredi | uredi izvor]
- ^ Ćirović 2004, str. 8
- ^ Ćirović 2004, str. 48
- ^ a b v Ćirović 2004, str. 74
- ^ Ćirović 2004, str. 59
- ^ Ćirović 2004, str. 61
- ^ Ćirović 2004, str. 62
- ^ Ćirović 2004, str. 67
- ^ Ćirović 2004, str. 76
- ^ a b Ćirović 2004, str. 77
- ^ Ćirović 2004, str. 79
Literatura[uredi | uredi izvor]
- Ćirović, Ljubica (2004). Vodič kroz Beograd. Beograd: Kreativni centar.