Spomen-crkva u Lazarevcu

Spomen-crkva u Lazarevcu
Spomen-crkva u Lazarevcu
	Spomen-crkva u Lazarevcu
Opšte informacije
Mesto	Lazarevac, Beograd
Opština	Lazarevac
Država	Srbija
Tip kulturnog dobra	Spomenik kulture
Nadležna ustanova za zaštitu	Zavod za zaštitu spomenika kulture grada Beograda
	beogradskonasledje.rs

Hram Svetog Dimitrija je crkva sa spomen-kosturnicom u Lazarevcu, izgrađena u slavu poginulim vojnicima srpske i austrougarske vojske u Kolubarskoj bici.^[1]^[2] U arhitektonsko-urbanističkom ambijentu Lazarevca, grada sa nedugom prošlošću, izdvaja se ovaj hram koji je, osim svojim visokim siluetnim vrednostima, značajan i po svojoj verskoj i društvenoj funkciji. Znamenito je ostvarenje srpske međuratne crkvene arhitekture, ali i ruskih graditelja koji su emigrirali u Srbiju zbog građanskog rata u domovini.

Izgradnja i arhitektura[uredi | uredi izvor]

Ideja o podizanju spomen-crkve sa kosturnicom u Lazarevcu proistekla je iz potrebe za pohranjivanjem moštiju ratnika poginulih u Kolubarskoj bici iz 1914. godine, na frontovima oko Lazarevca. U cilju realizacije ovih ideja 1921. godine osnovan je „Odbor za podizanje spomen-crkve i kosturnice u Lazarevcu“. Na njegovom čelu nalazio se pečanski paroh, sveštenik Čedomir M. Popović. Godine 1937. Odbor se ugasio i formiralo se „Društvo za podizanje spomen-crkve sa kosturnicom u Lazarevcu“ na čijem je čelu bio sveštenik Borivoje Đorđević.

U graditeljskoj tradiciji 20. veka, koja se razvijala na prostoru današnjeg Lazarevačkog okruga, dominira tip podužne građevine sa istaknutim zvonikom na zapadnom pročelju. Spomen-crkva u Lazarevcu predstavlja smeo iskorak koji je otvorio novo poglavlje u crkvenom neimarstvu ovog područja.

Duh istorizma jasno je izražen u ovom objektu. Duboko razumevanje starih i novih idejno-estetskih principa važan su segment u sagledavanju istorijsko-umetničkog značaja lazarevačke spomen-crkve sa kosturnicom. Lazarevačka spomen-crkva^[3] sa kosturnicom je inspirisana crkvom manastira Vavedenja na beogradskom Senjaku.

Lazarevački hram je sagrađen po projektu ruskog emigranta arhitekte Ivana Afanasjeviča Rika, između 1938. i 1941. godine. Ima osnovu u obliku upisanog krsta razvijenog tipa. Na preseku krakova krsta uzdiže se glavna kupola, dok se nad krakovima krsta uzdižu i četiri manje kupole. Jedna kupola uzdiže se i nad zapadnim pročeljem i u nju je smešten zvonik. Pošto planom nisu bile predviđene pevničke apside crkva ima naglašenu podužnost volumena. Kroz dve uske monofore otvorene na zapadnom zidu ne dopire dovoljno svetlosti u unutrašnjost priprate, tako da glavni izvor svetlosti dolazi sa suprotne strane iz naosa, ali je i pored toga priprata u određenim delovima dana nedovoljno osvetljena. Za razliku od nje, naos je dobro osvetljen zahvaljujući nizovima kupolnih prozora i prozorskim otvorima u vidu trifore i dve monofore na bočnim zidovima.

Galerija[uredi | uredi izvor]

Crkva

Portal

Kripta

Značaj[uredi | uredi izvor]

Ono što ovaj objekat čini osobenim pored njegovih arhitektonskih vrednosti jeste i jedinstvena memorijalna funkcija. U crkvenoj kripti je pohranjeno oko 37 m³ posmrtnih ostataka srpskih i neprijateljskih vojnika koji su poginuli u Kolubarskoj bici 1914. godine. Kripta je adaptirana tek između 1961 i 1964. godine pod rukovodstvom arh. D. St. Pavlovića. Prostor kripte je tada podeljen u tri celine. Prva celina locirana je u zapadni, druga u središnji, a treća u istočni deo kripte. Glavni ulaz u kriptu otvoren je na severnom zidu zapadne celine. Njihove površine su popunjene posebnim pločama na kojima su uklesani osnovni podaci o Kolubarskoj bici i značajne pojedinosti i dati efikasni vizuelni prikazi bojišta na kojima je vođena Kolubarska bitka, raspored srpskih i neprijateljskih snaga u određenim fazama bitke, prikazi proboja i pravci gonjenja neprijatelja. U posebne ramove su ugrađene i reljefne ploče. One na kreativan način ilustruju pojedinosti vezane za Kolubarsku bitku i rad su vajara Mihaila Tomića. U zidnu masu istočne strane uklesan je tekst. U plitkom reljefu izvedene su siluetne figure srpskih vojnika, seljaka i seljanki u narodnoj nošnji. S obzirom na grobnu funkciju ovog prostora zidni pregraci kosturnice iznad sarkofaga oplemenjeni su dekorativnom oplatom od crvenog mermera, a na svakoj strani je ugrađena po 21 crna mermerna ploča sa upisanim armijskim pukovima; na severnom I Armije komandanta generala Živojina Mišića, na istočnom II Armije komandanta vojvode Stepana Stepanovića, a na južnom zidu III Armije komandanta generala Pavla Jurišića-Šturma i Užičke vojske komandanta generala Vukomana Aračića. U niši istočne celine je smeštena skulptura vojnika. Na listu spomenika kulture od „izuzetnog značaja“ ovaj objekat je uvršten 1966. godine.

Crkveni ikonostas je 1940. godine oslikao istaknuti ruski emigrant slikar Pimen Sofronov. Tada je bilo predviđeno da isti živovopiše crkvu, ali se ovo nije moglo ostvariti usled izbijanja Drugog svetskog rata. Crkva je živopisana tek u poslednjoj deceniji 20. i prvoj polovini 21. veka.

Podignuta na samom isteku međuratnog doba, spomen-crkva sa kosturnicom u Lazarevcu je stilski jedinstveno i prepoznatljivo delo. Ona je uz Crkvu Svetog Đorđa na Oplencu najmonumentalniji memorijal koji je podignut na prostorima nekadašnje Kraljevine Jugoslavije, što joj daje poseban značaj.

Samtra se da je ovde sahranjeno oko 40 hiljada srpskih i austrougarskih vojnika.^[4]

Vidi još[uredi | uredi izvor]

Spomenici srpskim žrtvama i borcima u Prvom svetskom ratu

Reference[uredi | uredi izvor]

^ „Spomenik kulture od izuzetnog značaja: Spomen-crkva u Lazarevcu“, Zavod za zaštitu spomenika kulture Grada Beograda
^ „Spomen-kosturnica“, Spomenici kulture u Srbiji
^ „Dosije spomenika kulture: Spomen-crkva u Lazarevcu“, Zavod za zaštitu spomenika kulture grada Beograda
^ „Vojni memorijali – zaboravljeni svedoci stradanja u Velikom ratu („Politika”, 22. decembar 2018)”. Arhivirano iz originala 24. 12. 2018. g. Pristupljeno 24. 12. 2018.

Spoljašnje veze[uredi | uredi izvor]

Puzović, B. „Lazarevac: Prepolovili broj vojnika u spomen-kosturnici“, Večernje novosti, Beograd, 27. avgust 2013.
Crkva u Lazarevcu (Kalenić, broj 1/1985, str. 12-13)^{[mrtva veza]}

[1] „Spomenik kulture od izuzetnog značaja: Spomen-crkva u Lazarevcu“, Zavod za zaštitu spomenika kulture Grada Beograda

[2] „Spomen-kosturnica“, Spomenici kulture u Srbiji

[3] „Dosije spomenika kulture: Spomen-crkva u Lazarevcu“, Zavod za zaštitu spomenika kulture grada Beograda

[4] „Vojni memorijali – zaboravljeni svedoci stradanja u Velikom ratu („Politika”, 22. decembar 2018)”. Arhivirano iz originala 24. 12. 2018. g. Pristupljeno 24. 12. 2018.

[1]

[2]

[3]

[4]

p r u Nepokretna kulturna dobra u gradu Beogradu
Barajevo	Kuća porodice Jeftić Crkva brvnara u Vraniću Zgrada škole u Vraniću Nadgrobni spomenik Milisava Čamdžije Stara škola, Boždarevac Stara mehana u Barajevu Kuća porodice Stevanović Crkva Svetog arhanđela Mihaila u Beljini Crkva Svete Trojice u Baćevcu
Voždovac	Rodna kuća vojvode Stepe Stepanovića u Kumodražu Stara kuća porodice Živković Mitrovićev dom na Avali Banjički logor Spomenik Neznanom junaku na Avali Hotel „Avala“ u Beogradu Crkva Svete Trojice u Ripnju
Vračar	Kuća vojvode Petra Bojovića Zgrada Treće beogradske gimnazije Zgrada Državne hemijske laboratorije u Beogradu Dom braće Krstić Kuća braće Nikolić Socijalistički narodni dom Kafana „Tri lista duvana“ Kuća vajara Đorđa Jovanovića Dom Društva za ulepšavanje Vračara Vozarev krst Muzička škola „Stanković“ Genčićeva kuća Spomenik Vasi Pelagiću Narodna biblioteka Srbije Kuća arhitekte Milana Zlokovića Kuća arhitekte Momira Korunovića Kuća Popovića Kuća Bogdana Gavrilovića Dom Udruženja novinara Srbije Kuća Mihaila Popovića Kuća Flašar u Beogradu Kuća pukovnika Elezovića u Beogradu Zgrada Tehničkog fakulteta u Beogradu Dom Udruženja jugoslovenskih inženjera i arhitekata u Beogradu Spomenik Karađorđu u Beogradu Zgrada auto servisa „Fiat” u Beogradu Kuća Josifa Šojata u Beogradu Kuća Petronijevića
Grocka	Rimska grobnica u Brestoviku Rimska grobnica na lokalitetu Dubočaj Rančićeva kuća Mitrovićeva kuća Karapešićeva kuća Vlajkovićeva kuća Cincarska kuća u Grockoj Teomirovićeva kuća Panićeva kuća Topalovićeva kuća Popovićeva kuća Smiljanićeva kuća Markovićeva kuća Božićeva kuća u Grockoj Manastir Rajinovac Spomenik i spomen kosturnica u Ritopeku
Zvezdara	Spomenik Vuku Karadžiću Novo groblje (Beograd) Astronomska opservatorija u Beogradu Crkva Sv. Nikole u Višnjici Hram Pokrova Presvete Bogorodice u Beogradu Studentski dom kralj Aleksandar I u Beogradu Crkva Svetog Antuna Padovanskog u Beogradu
Zemun	Zemunska tvrđava Nikolajevska crkva u Zemunu Kuća porodice Karamata Kuća u kojoj se rodio Dimitrije Davidović Kuća Afrodite Bialo Kuća sa sunčanim satom Crkva Sv. Trojice u Zemunu Kuća u Ul. Glavnoj 7 Špirtina kuća Magistrat u Zemunu Zgrada carinarnice u Zemunu Markovićeva kuća u Grockoj Ičkova kuća Kontumacka kapela Svetih arhanđela Mihaila i Gavrila Kontumacka kapela Svetog Roka Livnica Pantelić Kuća Burovca na Gardošu Crkva Sv. Dimitrija (Hariševa kapela) Crkva Svetih Arhanđela Mihaila i Gavrila u Batajnici Bogorodičina crkva (Zemun) Dom srpske pravoslavne crkvene opštine Zemun Zemunsko groblje na Gardošu Zemunska gimnazija Kuća inženjera Pavla Horvata Kuća dr Save Nedeljkovića Srpska škola u Gornjoj varoši u Zemunu Zemunska pošta Evangelistička crkva (Zemun) Zgrada komande vazduhoplovstva Zgrada Dečjeg doma kraljice Marije Osnovna škola Kraljica Marija Binderova kuća u Zemunu Stara kapetanija u Zemunu Zgrada Vodne zajednice u Zemunu Stara zgrada Poljoprivrednog fakulteta u Zemunu Srpska škola u Batajnici Crkva Uznesenja Blažene djevice Marije
Lazarevac	Spomen crkva u Lazarevcu Spomenik knezu Stanoju Nadgrobni spomenik knezu Aksentiju Miladinoviću Čaršijska kuća porodice Vasić Kuća porodice Dimitrijević Kuća porodice Đurđić Kuća porodice Miletić Kuća porodice Perlić Kuća porodice Krdžalić Crkva Svetog Velikomučenika Dimitrija
Mladenovac	Manastir Pavlovac Spomenik despotu Stefanu Lazareviću (Crkvine) Spomen česma „Crkvenac“ Spomenik palim ratnicima 1912—1918. Kuća porodice Badžak Crkva Svetih apostola Petra i Pavla u Jagnjilu sa sobrašicama
Novi Beograd	Staro sajmište Muzej savremene umetnosti Crkva Svetog Georgija u Bežaniji Palata Srbije Hangar Starog aerodroma Zgrada Stare osnovne škole u Bežaniji Sava centar Zapadna kapija Beograda
Obrenovac	Kuća u selu Draževcu Kuća u kojoj se rodio narodni heroj Vlada Aksentijević Crkva brvnara u Orašcu Stara mehana u Ušću Mehana Uzun Mirka Apostolovića Stara Osnovna škola Dom porodice Mihajlović Crkva u Obrenovcu Stara varoška kuća Spomenik streljanim taocima Stara zadružna kuća Rankovića Manastir Grabovac Crkva Svetog Vaznesenja u Drenu Crkva Pokrova Presvete Bogorodice u Bariču Sokolski dom (Obrenovac)
Palilula	Memorijalni muzej Nadežde i Rastka Petrovića Crkva Svetog Marka u Beogradu Univerzitetska biblioteka „Svetozar Marković“ Zgrada Arhiva Srbije Groblje oslobodilaca Beograda Poslovno-stambena zgrada Petra Jankovića Hotel „Metropol“ Kuća Milutina Milankovića Crkva Svetog cara Konstantina i carice Jelene u Ovči Zgrada Seizmološkog zavoda Zgrada Pravnog fakulteta u Beogradu Palata Glavne pošte Zgrada Vojnogeografskog instituta u Beogradu Kuća Nevene Zaborski u Beogradu Vila Prendić u Beogradu Stara mehana u Velikom Selu
Rakovica	Manastir Rakovica
Savski venac	Konak kneza Miloša u Topčideru Topčiderska crkva (Crkva Sv. Apostola Petra i Pavla) Crkveni konak u Topčideru Amam kneza Miloša Muzej Tome Rosandića Manakova kuća Porodična kuća Nikole Nestorovića Skulptura „Žetelica“ Muzej 4. jula Ilegalna štamparija CK KPJ na Banjičkom vencu Obelisk u Topčiderskom parku Spomenik Arčibaldu Rajsu Doktorova kula u Beogradu Zgrada Oficirske zadruge Vaznesenjska crkva Kuća porodice Veljković Kuća Branislava Nušića Zgrada prve srpske opservatorije Zaostavština Dragomira Glišića Kuća porodice Popović-Predić Abadžijske kuće Beogradska nadbiskupija Železnička stanica Beograd–Glavna Kuća dr Arčibalda Rajsa Kuća Isidore Sekulić Kuća porodice Najdanović Zgrada Oficirskog doma Stara zgrada Generalštaba Zgrada „Manježa“ Kuća dr Aleksandra Belića Dom sirote dece Parni mlin u Beogradu Krst sa Male pijace Hotel „Bristol“ Vojna bolnica na Vračaru Zgrada državne štamparije Univerzitetska dečja klinika Kasarna 7. puka Kuća kralja Petra I Karađorđevića Kuća Vukićevića Vučina kuća na Savi Kuća Dragoljuba Gošića Palata Ministarstva finansija Kraljevine Jugoslavije Vila Dušana Tomića Vila Olge Mos Palata Ministarstva šuma i ruda i Ministarstva poljoprivrede i voda Zgrade Generalštaba vojske Srbije i Crne Gore i Ministarstva odbrane Manastir Vavedenje Presvete Bogorodice u Beogradu Crkva Svetog arhangela Gavrila u Beogradu Zgrada Sokolskog doma „Matica“ Zgrada Arhiva Jugoslavije Kuća trgovca Dušana Lazića u Beogradu Vila Stevke Milićević u Beogradu Zgrada Ministarstva saobraćaja u Beogradu Hala 1 Beogradskog sajma Dvorski kompleks na Dedinju u Beogradu Fabrika hartije Milana Vape Vila Rajh u Beogradu Zgrada Socijalnog osiguranja u Beogradu Vila Lazića i Mitrovića u Beogradu Vila glumice Marice Popović u Beogradu Zgrada Ministarstva socijalne politike i narodnog zdravlja u Beogradu Kuća arhitekte Jovana Ilkića u Beogradu Dom Radničke komore u Beogradu Vila Šterić u Beogradu
Sopot	Crkva Sv. Nikole u Sibnici Sopotski han Stara kuća porodice Žujović Han Radosavljevića Han Pantića Osnovna škola u Malom Popoviću Manastir Kastaljan Nadgrobni spomenik vojvodi Pavlu Cukiću Stara kuća porodice Žmurić Crkva Svetog Marka u Stojniku
Stari grad	Dositejev licej Konak kneginje Ljubice Beogradska tvrđava Božićeva kuća Terazijska česma Turbe Šeih Mustafe Kafana "?" Spomenik knezu Mihailu Kapetan Mišino zdanje Bajrakli džamija u Beogradu Kuća slikara Đorđa Krstića Dom Jevrema Grujića Zgrada zadužbine Nikole Spasića Dom Jovana Cvijića Krsmanovićeva kuća na Terazijama Prva varoška bolnica Zgrada Uprave fondova u Beogradu Zgrada Realke u Beogradu Spomenik zahvalnosti Francuskoj Čukur česma Stara kuća na Varoš kapiji Zgrada Ministarstva pravde Zgrada Smederevske banke Zgrada Narodne banke Srbije u Ulici kralja Petra Osnovna škola Kralj Petar Prvi Dorćolska osnovna škola Palilulska osnovna škola Kuća Jovana Smederevca Građanske kuće u Ul. Knez Mihailovoj br. 46, 48 i 50 Dom Mike Alasa Zgrada Beogradske zadruge Zgrada Ministarstva prosvete Zgrada trgovca Stamenkovića Robni magazin Spomenik Dositeju Obradoviću Spomenik Josifu Pančiću Saborna crkva u Beogradu Palata „Anker“ Palata „Atina“ Zgrada stare telefonske centrale Zgrada hotela „Moskva“ Dom porodice Pavlović Umetnički paviljon „Cvijeta Zuzorić“ Kuća Branislava Kojića Igumanova palata Zgrada „Srpska kruna“ Zgrada u Ul. Kralja Milana 1 Zgrada u Ul. Kralja Milana 3 Zgrada Narodnog pozorišta u Beogradu Crkva Aleksandra Nevskog Dom Svetog Save Kuća Stevana Mokranjca u Beogradu Zgrada Beogradske opštine Zgrada Starog dvora Zgrada Novog dvora Grobnica narodnih heroja na Kalemegdanu Hotel „Nacional” Zgrada umetničke škole Zgrada Narodne skupštine Palata „Albanija“ Kuća Nikole Pašića Bioskop „Balkan“ Kuća Filipa Filipovića Kuća Nikole Predića Zanatski dom Dom vojske u Beogradu Zgrada Patrijaršije Zgrada PRIZAD-a (TANJUG) Zgrada Prometne banke Kuća Bete i Riste Vukanovića Kuća Jovana Skerlića Kuća porodice Ribar Kuća Milana Piroćanca Zgrada Velike škole Zgrada Kolarčevog narodnog univerzizeta Etnografski muzej Kuća Laze Pačua Zgrada Agrarne banke Kuća dr Stanoja Stanojevića Dom društva Crvenog krsta Atelje Uroša Predića Kuća u Ul. Cara Dušana 10 Kuća Stevana Kaćanskog Spomenik Moši Pijade Kuća Dimitrija Krsmanovića Kuća vajara Dragomira Arambašića Kafana „Ruski car“ Zgrada Ekonomske škole Zgrada Prve beogradske gimnazije Spomenik Pobedniku Kuća Miladina Pećinara Palata SANU Zgrada Druge ženske gimnazije (Škola „Nikola Tesla“) Zgrada Trgovačke akademije Fotografski atelje Milana Jovanovića Kuća porodice Hristić-Mijušković Kuća Milana A. Pavlovića Moderna garaža u Beogradu Hotel „Mažestik“ Kuća Leone Panajot Kuća Mihaila Đurića Kuća porodice Milovanović Kuća Radisava Jovanovića Zgrada Društva svetog Save Kuća Dimitrija Živadinovića Kuća Andre Đorđevića Parno kupatilo braće Krsmanović Kuća Zdravka Đurića Zgrada Ljubomira Miladinovića Kuća trgovca Crvenčanina Zgrada Josifa Šojata Kuća Milorada Pavlovića Zgrada Jakova Čelebonovića Spomen dom vajara Radete Stankovića Botanička bašta Jevremovac Zgrada Ministarstva pošta Kompleks radničkih stanova Palata penzionog fonda Zgrada Aero kluba Dom vračarske štedionice u Beogradu Zgrada Penzionog fonda Beočinske fabrike cementa u Beogradu Kuća izdavača i knjižara Gece Kona u Beogradu Dom sindikata (Beograd) Bitef teatar Beogradska sinagoga Kuća knjižara Marka Markovića Termoelektrana „Snaga i svetlost“ Zgrada Klasne lutrije u Beogradu Hotel „Prag” u Beogradu Umetnička livnica „Plastika“ u Beogradu Spomenik vojvodi Vuku Kuća građevinara Karla Knola u Beogradu Zgrada sa slikarskim ateljeima i galerijom Salona Muzeja savremene umetnosti u Beogradu Dom Saveza nabavljačkih zadruga državnih službenika u Beogradu Spomenik Vasi Čarapiću u Beogradu Zgrada predstavništva Prvog dunavskog parobrodarskog društva u Beogradu Zgrada „Progresa” u Beogradu Zgrada Doma štampe Zgrada Hempro Zgrada Službe društvenog knjigovodstva Jugoslavije
Surčin	Crkva Sv. Paraskeve u Boljevcima Crkva Svetog Vaznesenja u Jakovu Crkva Sv. Nikole u Dobanovcima Manastir Fenek Crkva Svetog Arhanđela Gavrila u Progaru Stara porodična kuća Aćimovića Crkva Svete Petke u Surčinu Crkva Svetog Save u Bečmenu Crkva Svetog Jovana Preteče u Petrovčiću Muzej vazduhoplovstva u Beogradu Crkva Svetog velikomučenika Georgija u Ugrinovcima
Čukarica	Zgrada škole u Žarkovu Osnovna škola „Ljuba Nenadović“ Crkva Svetog Nikole u Ostružnici Janićevi dućani u Ostružnici Janićeva kafana u Ostružnici Zgrada u Ul. Turgenjevljevoj 1 Fabrika šećera Zgrada Kovnice novca Crkva Rođenja Bogorodice sa Boračkim grobljem