Srem

S Vikipedije, slobodne enciklopedije
Za druge upotrebe pogledajte stranicu Srem (višeznačna odrednica).
Srem
Mapa Srema u geografskim granicama
Najveći gradovi
Država
Region
Administrativna jedinica
Stanovništvo
  • 790.697 (u Srbiji)
  • 204.768 (u Hrvatskoj)
Okruzi i geografski regioni u Vojvodini
Satelitski snimak Srema
Grb Srema

Srem je geografski region u Panonskoj niziji između reke Dunav, na severu i istoku i reke Save do ušća u Dunav, na jugu. Zapadna granica nije jasno definisana. Prema jednom mišljenju, Srem je na zapadu ograničen rekama Bosutom i Vukom, dok prema drugoj varijanti zapadnu granicu Srema čini zapadna granica današnje Vukovarsko-sremske županije.

Ime[uredi | uredi izvor]

Ime Srema dolazi od imena antičkog grada Sirmijuma (današnja Sremska Mitrovica). Nazivi na drugim jezicima - lat. Syrmia ili Sirmium, hrv. Srijem, mađ. Szerém ili Szerémség, nem. Syrmien, slč. Sriem, rsn. Срим, tur. Sirem. U ijekavskoj varijanti srpskog jezika je ranije upotrebljavan i naziv Srijem.

Antički Sirmijum se zvao na vulgarnolatinskom Sermi. U Muzeju Vojvodine u Sremskoj Mitrovici je izložen podatak da je stariji oblik imena grada glasio Sermi. U zborniku "Vojvodina" (knjiga I, Novi Sad, 1939, strana 109), u delu o toponomastici čiji je autor dr Petar Skok, piše da je reč Srem bila prvobitno ime grada, kao i u rimsko doba što je Sirmijum bilo samo ime grada, a nikako teritorije. Srpskohrvatski je oblik Srem (ikavski Srim, ijekavski Srijem) nastao pravilno iz vulgarnolatinskog lokativa SERMI "u Sremu - Mitrovici". Dalje u fusnoti 11 citirane knjige stoji da je oblik sa E mesto I (sermenses) potvrđen natpisima (delo "Pojave vulgarnolatinskog jezika". pp. 24, 26, 31, 65 - članak u Zeitschrift fur roman Philologie, sv. XLVI. pp. 386).

Miroslava Mirković u knjizi "Sirmium - Istorija rimskog grada od I do kraja IV veka", na strani 110. piše da se na natpisima iz Salone datiranim u VI vek spominju dve ličnosti za koje se može pretpostaviti da su izbegle iz Sirmijuma posle pada grada u ruke Avara. Jedna od njih je abatisa (opatica), Johana, koja se spominje na sledećem vulgarnolatinskom natpisu: "Ovde počiva u miru sveta opatica Johana sirmijumska građanka, koja požive..." (Na latinskom: "...abatissa Johanna civis SERMENSES qui bixit...").

Nazive Srijem, Srijemska Mitrovica ili Srijemski Karlovci su ranije koristili Srbi ijekavci, ali su se ti oblici danas zadržali samo kod katolika našeg jezika. Gerasim Zelić koristi taj naziv [1]. Savo Ivanović u knjizi "Nekoliko krvavih stranica iz albuma Petrović Njegoševog doma" (pp. 173.) navodi frazu "...kao vješti Srijemac", Mitropolit Mitrofan Ban u knjizi o Petru Cetinjskom piše "... Arhimandrit Petronije Lujanović (iz Srijema)", Bude Budisavljević Prijedorski u delu "Uspomene na Nikanora Grujića" pominje frazu "...ubavoga Srijema" (pp. 5.), dok Srbin katolik Luko Zore u knjizi "Dubrovčani su Srbi" na strani 12. spominje Srijemce i zamera im što kritikuju Vuka zbog jekavštine kao tobože hrvatskog govora. Manojlo Grbić u "Karlovačkom vladičanstvu" (knjiga prva. pp. 194) piše: "po Srijemu". Srbi ijekavci različitih veroispovesti su u Hrvatskoj, Dalmaciji, Crnoj Gori, pa i u zapadnoj Srbiji (kao Vuk Karadžić, Rječnik, Biograd) koristili ijekavske varijante nekih toponima.

Geografija[uredi | uredi izvor]

Reljef[uredi | uredi izvor]

Srem je najvećim delom ravničarska nizija sa prosečnom nadmorskom visinom 70-80m, koja raste idući od Save na jugu, do Dunava na severu. Najviši vrh nalazi se na Fruškoj gori. Zove se Crveni Čot i njegova visina iznosi 539m. Fruška gora pruža se u dužini od 78km, a najveća širina joj iznosi 15km. Površina Fruške gore je oko 500 km². Smatraju je za sponu između Slavonskih i Šumadijskih planina. Nastala je u paleozoiku i predstavlja zaostali deo starog Panonskog kopna, čija je glavna masa duboko potonula. Nekada je bila pučinsko ostrvo Paratetisa te otuda pretpostavke da neke njene zaravni predstavljaju abrazione površi. Fruška gora je horst planina a u njenoj građi učestvuju kristalasti škriljci, filiti, serpentiniti, graniti, bazalti, peridotiti, andeziti, daciti, mezozojski krečnjaci, bazalni konglomerati, neogeni peskovi i gline itd. Niske padine planine prekrivene su kvartarnim sedimentima (lesom) a viši delovi su pod jezersko-marinskim naslagama. Kako u njenom sastavu učestvuju i mezozojski krečnjaci to su prisutni i kraški oblici reljefa. Poznate pećine su Grgurevačka, Ležimirska i Dubočaš.

Osim Fruške gore, pored Save prostiru se niske aluvijalne ravni, iznad njih su niže terasne zaravni, a nakon njih Sremska lesna zaravan, koja se pruža oko Fruške gore, od Zemuna do Vukovara. Fruška gora poslužila je kao prepreka za navejavanje lesa a samim tim i za postanak ove lesne zaravni. Lesa ima u ravnici ali i uz strane Fruške gore, do 400 m nadmorske visine. Zbog prisustva lesa, južna strana Fruške gore je blaža. Lesni odseci Dunava kod Čortanovaca visoki su 60 m dok se kod Zemuna, nad Dunavom, diže lesni odsek visok 40 m. Deo Sremske lesne zaravni kod Zemuna naziva se Zemunski lesni plato. Debljina lesa smanjuje se prema zapadu (Vukovar 23 m, Vinkovci 2–3 m). Zaravan ima blago zatalasanu površinu, sa lesnim vrtačama i plitkim dolinicama. Zemunski lesni plato prelazi u Bežanijsku kosu (leva dolinska strana Save).

Niža terasna zaravan naziva se varoškom terasom. Varoška terasa ima relativnu visinu 12–20 m a naziv je dobila po tome što su na njoj podignute varoši (naselja).[2]

Administrativna podela[uredi | uredi izvor]

Region je administrativno podeljen između Srbije i Hrvatske. Srpski deo Srema se većim delom nalazi u Autonomnoj Pokrajini Vojvodini (izuzev manjeg jugoistočnog dela, koji je deo Grada Beograda. Na teritoriji Vojvodine, Srem je najvećim delom lociran u Sremskom okrugu, dok je manji severni deo u sastavu Južnobačkog okruga. Hrvatski deo Srema obuhvata veći deo Vukovarsko-sremske županije.

Današnje međunarodne granice između srpskog i hrvatskog dela Srema nacrtao je 1945. godine Milovan Đilas, po demografskim kriterijumima. Ove granice su slične unutrašnjim granicama banovina Kraljevine Jugoslavije (1931—1939).

Geološka struktura i rudna bogatstva[uredi | uredi izvor]

Geološka struktura Srema je prilično jednolična, izuzimajući Frušku goru. Pored Save preovladavaju rečni nanosi (pesak i mulj), između Zemuna i Fruške gore preovlađuje les, dok su stariji sedimenti (jezerske i marinske naslage) mesto pronašli u dubljim delovima Srema, ispod kvartarnog pokrivača.

Fruška gora prikazuje pravi petrološki mozaik. Njeno jezgro izgrađeno je od kristalastih škriljaca (filiti). Sa njima su udruženi mermerasti krečnjaci iste starosti, u kojima se javljaju mase serpentina i stare erupcije diorita. Pravih predstavnika paleozojske ere, jurske periode i prvih epoha krede nema na Fruškoj gori. Trijas je predstavljen crvenim peskovitim škriljcima i modrim krečnjacima koji leže na kristalastim škriljcima kod Jaska. U poznijim epohama krede more se povratilo u oblast današnje Fruške gore. Njegovi ostaci počinju kod Ležimira, penju se na Sleme iznad Vrdnika i sve se više šire idući ka istoku do Stražilova. Oni su predstavljeni slojevima od konglomerata i peščara, a pri vrhu od laporaca i krečnjaka. Među krednim slojevima ima gromada serpentina, dok neki nizovi peščara opominju na fliš koji sadrži vulkansku stenu.[3] U geološkoj strukturi Fruške gore javljaju se još i graniti, bazalti, perioditi i dr.

Zahvaljujući rudnim ležištima na Fruškoj gori, razvilo se rudarstvo i industrija u Sremu. Najveća ležišta mrkog uglja nalaze se u Vrdniku (eksploatiše se ovaj rudnik od 1840. godine). Ove moćne naslage uglja su najstariji predstavnici kenozojske ere. Za njima redom naslagali su se slojevi neogena. Po severnoj padini Fruške gore ima mnogo krečnjaka i lapora, dok se na južnoj strani oni javljaju kao njen uzan pervaz. Sarmatski pojas je uzan po severnoj strani, ali se vidi ponegde duž Dunava sve do Zemuna. u Beočinu se eksploatiše cement od 1869. godine. Cement se dobija od laporca i deo je pontijskog sloja velike moćnosti. Levantijskih slojeva ima na nekoliko mesta, naročito na južnom podnožju Fruške gore. Za vreme tercijera desio se vulkanski prodor kod današnjeg Jaska, a lekovita slana voda izvire kod Slankamena. Glavni izvor energije Srema je ugalj, s obzirom na malu snagu voda.

Klima[uredi | uredi izvor]

Kao i cela Vojvodina, Srem se odlikuje stepsko-kontinentalnom klimom. Odlikuju je oštre zime i topla leta, kao i neravnomerno raspoređene padavine, suše su česte, pa se smatra da je u prethodnih sto godina, svaka druga bila sušna. Najtopliji mesec je Jul, kada prosečna temperatura iznosi oko 23 °C, a apsolutna maksimalna temperatura zabeležena je u Sremskoj Mitrovici 9. septembra.1946. godine. Najhladniji mesec je Januar, kada prosečna temperatura ne premašuje 0 °C. Minimalna temperatura zabeležena je 3. februara.1929. godine, takođe u Sremskoj Mitrovici. Dakle maksimalna temperaturna amplituda iznosi preko 70 °C. Prosečna godišnja insolacija iznosi preko 2200 časova, dok je oblačnost veoma mala. Prosečno, godišnje padne oko 650mm kiše.[4]

Naselja[uredi | uredi izvor]

Gradovi i sela u Sremu pripadaju panonskom tipu naselja. U ovom delu Vojvodine, ako priključimo i Mačvu, ima oko 100 naselja, od kojih deset pripada gradskim naseljima. To su Sremska Mitrovica pored Save, Novi Beograd pored Save i Dunava, Zemun, Sremski Karlovci i Petrovaradin pored Dunava, dok se u unutrašnjosti Srema nalaze Šid, Ruma, Nova Pazova, Stara Pazova i Inđija. Najveća naselja Srema su Zemun i Novi Beograd, međutim oni su priključeni gradskoj teritoriji Beograda, pa vodeću ulogu u Sremu ima Sremska Mitrovica. Procenjuje se da ukupno ima približno 400.000 hiljada stanovnika u celom Sremu (kao Regija).

Sremska Mitrovica[uredi | uredi izvor]

Gradska opština Sremska Mitrovica nalazi se u zapadnom delu Srbije i pogranična je, tj. ima kratku granicu sa Bosnom i Hercegovinom (Opština Bijeljina) na jugozapadu. Sremska Mitrovica jedna je od najstarijih naselja u Evropi, podignuto još u praistorijsko doba, pre oko 7000 godina. Grad Sremska Mitrovica ima 26 naselja. Po podacima iz 2011. godine u gradu je živelo 79940 stanovnika. Po podacima iz 2004. prirodni priraštaj je iznosio -3,8‰, a broj zaposlenih u opštini iznosi 18186 ljudi. U gradu se nalazi 39 osnovnih i 6 srednjih škola.

Šid[uredi | uredi izvor]

Šid je sedište najzapadnije opštine Srema, a nalazi se između reke Dunav i obronaka Fruške gore na severu i reke Save na jugu. Oblast na kojoj je izgrađen Šid je voćarsko vinogradarski kraj, sa velikim vinskim podrumom. U sklopu poljoprivrede razvijena je i prehrambena industrija, posebno prerada žita, savremena industrijska klanica (koja je zatvorena kao i većina velikih preduzeća za vreme vladavine Mite Avramova i SRS) i fabrika za proizvodnju jegulja, kao i tekstilna industrija i trikotaža (takođe zatvorena za vreme vladavine Mite Avramova i SRS). Prema popisu iz 2011. bilo je 14.893 stanovnika.

Istorijsko područje Srema[uredi | uredi izvor]

Srem je nazvan po rimskom gradu Sirmijumu (današnjoj Sremskoj Mitrovici) pa je prvobitno pod ovim nazivom podrazumevana oblast sa obe strane reke Save koja je gravitirala ovom gradu. Zbog toga je i srpski kralj Dragutin, iako je vladao oblašću južno od Save bio nazivan „Sremski kralj“ (prema nekim autorima, kralj Dragutin je takođe vladao i oblastima severno od Save). Oblast severno od Save oko Sremske Mitrovice je Srem u najužem smislu reči a taj naziv se kod tamošnjeg življa zadržao donedavno pa se uvek razlikovao od „planine“ tj. Fruške gore.

U 11. veku je na području Srema postojala Vizantijska pokrajina Tema Sirmijum, koja je obuhvatala oblasti i severno i južno od Save.

U srednjovekovnoj Kraljevini Ugarskoj Sremsku županiju činio je samo istočni deo današnjeg Srema sa zapadnom granicom koja se protezala između Laćarka i Suseka.

U vreme osmanske uprave (16-17. vek), postojao je Sremski sandžak, koji je obuhvatao područje današnjeg Srema.

U prvoj polovini 18. veka, u vreme habzburške uprave, ponovo je oformljena Sremska županija, koja je prvobitno obuhvatala samo severne delove Srema koji nisu bili u sastavu Vojne granice. Razvojačenjem Vojne granice, u drugoj polovini 19. veka, ceo Srem ulazi u sastav Sremske županije. Za razliku od zvanične teritorijalne podele, Srbi Sremom nisu smatrali Županju i vinkovački kotar u kojima su većinu stanovništva činili katolici (ova oblast je u prostom govoru zvana „Šokadija“), ali su zato u Srem ubrajali Osečko polje (današnja istočna Slavonija) na kojem je ležalo tzv. Daljsko dobro koje je bilo deo Virovitičke županije.

Fruška gora[uredi | uredi izvor]

Fruška gora kod Vrdnika

Fruška gora je planina u Sremu, čiji je najviši vrh Crveni Čot (539 m).

Susedni geografski regioni[uredi | uredi izvor]

Istorija[uredi | uredi izvor]

Srem je dobio ime po antičkom gradu Sirmijumu (današnja Sremska Mitrovica). Tokom istorije, Sremom su vladali Rimljani, Huni, Ostrogoti, Gepidi, Lombardi, Vizantinci, Avari, Franci, Bugari, Panonski Sloveni, Mađari, Turci i Austrijanci. Od 1918. godine, Srem je deo Kraljevstva Srba, Hrvata i Slovenaca i država koje su ovo kraljevstvo nasledile.

Između 3000. p. n. e. i 2400. p. n. e. Srem je bio središnje područje indoevropske Vučedolske kulture. Ostale značajne arheološke praistorijske kulture na području Srema bile su: Vinčanska kultura, Starčevačka kultura,[5] Vinkovačka kultura (2500—2200. p. n. e.), Belegiška kultura (1350-900. p. n. e.) i Bosutska kultura (10-4. vek p. n. e.).

Antički period[uredi | uredi izvor]

Ostaci carske palate Sirmijuma

Sirmijum je prvobitno bio ilirski grad (osnovan u 3. veku p. n. e.), a osvojili su ga Rimljani u prvom veku pre nove ere. Protiveći se rimskoj vlasti, ilirska plemena su podigla veliki ustanak 6. godine nove ere. Vođe ovog ustanka bili su Baton i Pines.

Sirmijum je bio veoma važan grad u Rimskom carstvu. Bio je to glavni grad rimske pokrajine Panonije i jedan od četiri glavna grada Rimskog carstva. U Sirmijumu ili njegovoj okolini rođeno je šest rimskih careva: Decije Trajan (249–251), Aurelijan (270–275), Prob (276–282), Maksimijan (285–310), Konstancije II (337–361) i Gracijan (367–383). Ovi carevi su po poreklu bili romanizovani Iliri.

Podelom provincije Panonije, područje Srema ulazi u sastav provincije Donja Panonija, a potom u sastav provincije Panonija Druga.

  • Antički indoevropski narodi na prostoru Srema
    Antički indoevropski narodi na prostoru Srema
  • Panonija Sekunda, rimska provincija
    Panonija Sekunda, rimska provincija
  • Rimski gradovi u Sremu
    Rimski gradovi u Sremu

Srednji vek[uredi | uredi izvor]

Stefan Dragutin, sremski kralj

U 6. veku je na teritoriji Srema postojala vizantijska pokrajina Panonija, čiji je glavni grad bio Sirmijum. U 7. veku je područjem Srema upravljao Kuver, vođa Bugara, koji je bio avarski vazal. U 9. veku, Srem je ulazio u sastav Bugarskog carstva, Panonske kneževine i Kneževine Donje Panonije. U 11. veku, na teritoriji Srema je vladao Sermon, vazal cara Makedonskih Slovena Samuila. Sermon je kovao svoje zlatnike na području današnje Sremske Mitrovice. Pošto je Samuilovo carstvo poraženo od Vizantije, Sermon biva uhvaćen i ubijen, jer se nije hteo pokoriti novoj vlasti. Vizantinci su, potom, na teritoriji Srema formirali novu pokrajinu, nazvanu Tema Sirmijum. U 12. veku se u Sremu uspostavlja ugarska vlast, u okviru koje su na području Srema formirane dve županije - Sremska na istoku i Vukovska na zapadu.

Između 1282. i 1316. godine, srpski kralj Stefan Dragutin je vladao Sremskom kraljevinom, koja je obuhvatala Mačvu, Usoru, Soli, kao i još neke oblasti. Dragutinova rezidencija se nalazila u gradu Debrcu u Mačvi (između Beograda i Šapca). U to vreme, imenom Srem su nazivane dve teritorije: Gornji Srem (današnji Srem) i Donji Srem (današnja Mačva). Dragutinova Sremska kraljevina je u stvari obuhvatala Donji Srem. Neki autori tvrde da je Stefan Dragutin takođe vladao i Gornjim Sremom i Slavonijom, ali drugi autori pominju drugog lokalnog vladara, koji je vladao Gornjim Sremom. Ime ovog vladara je bilo Ugrin Čak, a rezidencija mu se nalazila u gradu Iloku. Stefan Dragutin je umro 1316. godine, a posle njegove smrti, Sremskom kraljevinom je vladao njegov sin, kralj Vladislav II (1316—1325), dok je Ugrin Čak umro 1311. godine.

Tokom postojanja Srpske despotovine, a takođe i nakon turskog osvajanja despotovine (1459. godine), srpski despoti su imali posede na teritoriji Srema, gde su upravljali kao vazali ugarskih kraljeva. Nakon pada despotovine, srpski despoti u egzilu su stolovali u Sremu, a rezidencija im se nalazila u gradu Kupiniku (današnje Kupinovo). Imena srpskih despota u egzilu su bila: Vuk Grgurević (1471—1485), Đorđe Branković (1486—1496), Jovan Branković (1496—1502), Ivaniš Berislav (1504—1514) i Stevan Berislav (1520—1535). Poslednji despoti Srbije, Radič Božić (1527—1528) i Pavle Bakić (1537), nisu stolovali na teritoriji Srema, već su imali posede na teritorijama današnje Rumunije i Mađarske. Značajan lokarni vladar u Sremu bio je i Lovro Iločki, sremski vojvoda (1477—1524), koji je stolovao u Iloku.

  • Sermonovo vojvodstvo, 11. vek
    Sermonovo vojvodstvo, 11. vek
  • Tema Sirmijum, 11. vek
    Tema Sirmijum, 11. vek
  • Sremska kraljevina Stefana Dragutina sa severnim granicama na Dunavu i Savi (prema mišljenju većine istoričara).
    Sremska kraljevina Stefana Dragutina sa severnim granicama na Dunavu i Savi (prema mišljenju većine istoričara).
  • Sremska kraljevina Stefana Dragutina sa današnjim Sremom u svom sastavu (prema istoričaru Stanoju Stanojeviću).
    Sremska kraljevina Stefana Dragutina sa današnjim Sremom u svom sastavu (prema istoričaru Stanoju Stanojeviću).
  • Sremska i Vukovska županija 1370. godine.
    Sremska i Vukovska županija 1370. godine.

Novi vek[uredi | uredi izvor]

Zgrada Srpske patrijaršije u Sremskim Karlovcima, 19. vek
Sremska županija u okviru Austrougarske, nakon 1882. godine
Za više informacija pogledajte: Sremsko vojvodstvo Radoslava Čelnika, Sremski sandžak i Sremska županija

Delovi Srema ulaze u sastav Osmanskog carstva 1521. godine, da bi ceo Srem došao pod osmansku upravu do 1538. godine. Od 1527. do 1530. godine Sremom je kao turski vazal upravljao srpski vojvoda Radoslav Čelnik. Pošto je raskinuo savez sa Turcima i prešao Habsburzima, Čelnik je 1530. godine napustio Srem i otišao na habzburšku teritoriju, što je bio kraj njegovog Sremskog vojvodstva. Tokom turske vladavine, na teritoriji Srema je postojao Sremski sandžak, a posle uspostavljanja austrijske vlasti (između 1699. i 1718. godine), Srem je uključen u sastav Kraljevine Slavonije, koja je činila posebnu habzburšku teritoriju pod civilno-vojnom upravom od 1699. do 1745. godine. Nakon toga, Kraljevina Slavonija se administrativno spaja sa Kraljevinom Hrvatskom u širem okviru habzburške Kraljevine Ugarske, a u njoj se uspostavlja civilna uprava i formiraju se županije, uključujući i Sremsku županiju (formiranu 1745. godine). Područje Srema je tada administrativno podeljeno između Sremske županije (na severu) i Vojne granice (na jugu i istoku). Po podacima iz 1790. godine, u Kraljevini Slavoniji je bilo 46,8% Srba, 45,7% Hrvata, 6,8% Mađara i 0,7% Nemaca.

Godine 1807. u Sremu izbija seljačka buna poznata kao Ticanova buna. Ova buna je počela na području rumskog i iločkog vlastelinstva, a središte joj je bilo u selu Voganj.

Tokom 1848. i 1849. godine, Srem je ulazio u sastav Srpske Vojvodine, koja je proglašena na Majskoj skupštini u Sremskim Karlovcima. Između 1849. i 1860. godine, severni deo Srema je bio u sastavu zasebne austrijske pokrajine nazvane Vojvodstvo Srbija i Tamiški Banat, sa sedištem u Temišvaru. Ova pokrajina je ukinuta 1860. godine i ponovo je uspostavljena Sremska županija u okviru Kraljevine Slavonije, koja je tada takođe činila zasebnu pokrajinu. Južni i istočni delovi Srema su, nakon prestanka postojanja Srpske Vojvodine 1849. godine, ponovo ušli u administrativni okvir Vojne granice. Nakon Austrougarskog kompromisa iz 1867. godine, habzburške kraljevine Hrvatska i Slavonija se 1868. godine ujedinjuju u Kraljevinu Hrvatsku-Slavoniju, koja je imala status autonomne kraljevine u okviru ugarskog dela Austrougarske. Vojna granica u Sremu se ukida 1882. godine, čime se i ta područja uključuju u sastav Sremske županije. Prema popisu stanovništva iz 1910. godine, u Sremskoj županiji je 44,20% stanovništva govorilo srpski, 25,64% hrvatski i 16,44% nemački, uz manji broj govornika mađarskog, slovačkog i rusinskog.

Od 1708. godine, u Sremu se nalazilo sedište Karlovačke mitropolije, samoupravne srpske pravoslavne crkvene oblasti u Habzburškoj monarhiji, čiji je poglavar od 1848. godine nosio i titulu patrijarha srpskog.

  • Sremsko vojvodstvo Radoslava Čelnika (1527—1530 g.)
    Sremsko vojvodstvo Radoslava Čelnika (1527—1530 g.)
  • Sremski sandžak, 17. vek
    Sremski sandžak, 17. vek
  • Proklamovane granice Srpske Vojvodine, 1848.
    Proklamovane granice Srpske Vojvodine, 1848.

Nakon 1918. godine[uredi | uredi izvor]

Ulaz u spomen-kompleks „Sremski front“

Raspadom Austrougarske, Srem 1918. godine postaje deo novoformirane Države Slovenaca, Hrvata i Srba, da bi se, potom, na Velikom narodnom zboru u Rumi 24. novembra 1918. Sremci izjasnili za neposredno prisajedinjenje Srema Kraljevini Srbiji. Od 1. decembra 1918. Srem je deo Kraljevstva Srba, Hrvata i Slovenaca. Između 1918. i 1922. godine, Srem je imao status okruga odnosno županije, zatim između 1922. i 1929. status oblasti, da bi 1929. godine bio podeljen između Dunavske banovine sa sedištem u Novom Sadu i Drinske banovine sa sedištem u Sarajevu. Grad Zemun sa okolinom je administrativno uključen u područje Uprave grada Beograda. Promenom granica banovina 1931. godine, delovi Drinske banovine u Sremu se uključuju u sastav Dunavske i Savske banovine. Formiranjem Banovine Hrvatske 1939. godine, delovi Srema ulaze u njen sastav. U periodu od 17. marta 1938. godine do 11. aprila 1941. godine u Sremskoj Mitrovici je izlazio informativni nedeljni list „Srem“.

Raspadom Jugoslavije u Drugom svetskom ratu, Srem su okupirali hrvatski i nemački fašisti 1941. godine, i priključili ga takozvanoj Nezavisnoj Državi Hrvatskoj. Jugoistočni deo Srema sa Zemunom je prvobitno ostao u sastavu okupirane Nedićeve Srbije, da bi i on kasnije bio priključen NDH. Tokom Drugog svetskog rata Srem je bio jedno od glavnih žarišta Narodnooslobodilačke borbe u Vojvodini, a u njemu su formirane i oslobođene partizanske teritorije. Posle oslobođenja, najveći deo Srema ulazi u sastav Autonomne Pokrajine Vojvodine (1944. godine), kao i u sastav nove socijalističke Srbije (1945. godine) u okviru nove socijalističke Jugoslavije. Uspostavljanjem administrativnih granica u Jugoslaviji, zapadni deo Srema je ušao u sastav Hrvatske, a jugoistočni deo Srema sa Zemunom u sastav uže Srbije.

U vreme raspada Jugoslavije 1991. godine, jedan deo zapadnog Srema ulazi u sastav srpske autonomne oblasti Istočna Slavonija, Baranja i Zapadni Srem, koja potom postaje deo međunarodno nepriznate države Republike Srpske Krajine. Padom glavnog dela RSK 1995. godine, područje Istočne Slavonije, Baranje i Zapadnog Srema postaje samostalno, da bi nakon potpisivanja Erdutskog sporazuma ono došlo pod upravu Ujedinjenih nacija i bilo na miran način integrisano u Hrvatsku 1998. godine.

  • Sremska oblast, 1922-1929.
    Sremska oblast, 1922-1929.
  • Dunavska banovina, 1931.
    Dunavska banovina, 1931.
  • Okupacija NDH i oslobođena partizanska teritorija u Sremu krajem 1942. godine
    Okupacija NDH i oslobođena partizanska teritorija u Sremu krajem 1942. godine

Demografija[uredi | uredi izvor]

U Sremu živi oko milion stanovnika sa obe strane državne granice. Delovi Srema sa najviše stanovnika su krajnji istok regiona (područje Beograda, na ušću reke Save u Dunav), sever (kod Novog Sada), centar (Sremska Mitrovica i Ruma) i zapad (Vukovar i Vinkovci).

Veći gradovi su:

Etnička struktura[uredi | uredi izvor]

Srbin vojnik u Sremu 1742. godine

Prema popisu stanovništva iz 2002. godine, srpski deo Srema ima 790.697 stanovnika (uključujući teritorije koje pripadaju Beogradu). Većinu čine Srbi (85%). Veće nacionalne manjine su Hrvati, Slovaci, Rusini i Mađari.[6]

Prema popisu iz 2001. godine, u hrvatskom delu Srema većinu čine Hrvati (78,27%). Zatim slede Srbi (15,45%) te manji broj Mađara, Rusina, Slovaka i dr.[7]

Demografska istorija[uredi | uredi izvor]

Vidi još: Demografska istorija Srema.

1437. godine veći deo Srema je bio naseljen Srbima.[8]

Prema popisu iz 1857. godine Srbi su činili 59,4% stanovništva dela Srema pod civilnom upravom i 63,2% stanovništva dela Srema pod vojnom upravom (Petrovaradinska regimenta). Osim Srba, značajniji deo stanovništva činili su Hrvati, a zatim i Nemci i Mađari.[9]

Prema popisu iz 1910. godine regija Srem (tadašnja Sremska županija) imala je 414.234 stanovnika. Za 44,20% stanovništva maternji jezik je bio srpski, za 25,64% hrvatski, za 16,44% nemački, za 7,13% mađarski, za 3,34% slovački i za 1,12% rusinski.[10]

1931. godine etnička struktura Srema bila je sledeća: 210.000 Srba, 117.000 Hrvata, 68.300 Nemaca, 21.300 Mađara, 15.300 Slovaka i 5.300 Ukrajinaca.[11]

Prema popisu iz 1971. godine srpski deo Srema imao je 313.926 stanovnika (ne računajući teritorije koje pripadaju Beogradu), od kojih 228.609 (72,84%) Srba, 38.389 Hrvata, 14.056 Slovaka, 9.376 Mađara, 9.086 Jugoslovena, 3.403 Rusina, 1.512 Ukrajinaca, 1.400 Crnogoraca, 1.065 Slovenaca, 1.023 Makedonaca i ostalih.[12]

Poznati Sremci[uredi | uredi izvor]

Privreda, saobraćaj i turizam[uredi | uredi izvor]

Srem je poljoprivredni kraj sa obuhvatnom proizvodnjom žitarica i industrijskog bilja. U dolinama Fruške gore razvijeno je vinogradarstvo. Važno je i stočarstvo. Rudno blago sastoji se od ugljena (Vrdnik) i cementnog lapora (Beočin). U okolini Vukovara i Vinkovaca nalaze se ležišta nafte i prirodnog gasa. Sve veću privrednu ulogu ima industrija, iako je ona u hrvatskom delu Srema dobrim delom uništena u ratu iz 1991-1995. godine, a u srpskom delu je stradala od sankcija nametnutih SR Jugoslaviji. Region se uspešno oporavio od posledica sankcija i ratova.

Još jedan veliki problem za privredu su minirana područja iz rata, ali i to pitanje se polako rešava. Južnim delom Srema prolazi železnička pruga dvostrukog koloseka i moderni auto-put Beograd - Zagreb (Hrvatska je završila poslednji deo od Županje do graničnog prelaza Lipovac početkom leta 2006. godine), a istočnim delom železnička pruga i auto-put Beograd - Novi Sad. Još jedna od važnih saobraćajnih veza je i deo Podravske magistrale koja vodi od Osijeka, preko Vukovara uz Dunav pa sve do Iloka i dalje do Novog Sada. Znatan je robni transport Savom i Dunavom.

Takođe se ponovo počinje razvijati turizam, krstarenje putničkim brodovima na Dunavu, pošto su uklonjeni ostaci srušenih mostova u Novom Sadu uništenih u NATO bombardovanju Jugoslavije 1999. godine. Za međunarodni vazdušni saobraćaj služi Aerodrom „Nikola Tesla“ u Surčinu.

Galerija[uredi | uredi izvor]

Vidi još[uredi | uredi izvor]

Reference[uredi | uredi izvor]

  1. ^ Zelić, Gerasim (1897). Žitije Gerasima Zelića, str. 5. Beograd: Srpska književna zadruga. 
  2. ^ Marković, Jovan; Pavlović, Mila (1995). Geografske regije Jugoslavije (Srbija i Crna Gora). Beograd: Savremena administracija. 
  3. ^ Žujović, Jovan (2022). Postanje naše domovine. Beograd: PortaLibris. str. 86, 87,. 
  4. ^ Geografija za 3. razred gimnazije, Mirko Grčić, Stevan Stanković, Ljiljana Gavrilović, Svetlana Radovanović, Milomir Stepić, Snežana Đurić
  5. ^ Jelić, Ivana. „Srem je pre 8.000 godina bio kolevka pčelarstva”. Politika Online. Pristupljeno 2022-05-29. 
  6. ^ Popis stanovništva, domaćinstava i stanova 2002. Knjiga 1: Nacionalna ili etnička pripadnost po naseljima. Republika Srbija, Republički zavod za statistiku Beograd. 2003. ISBN 86-84443-00-09.
  7. ^ „Arhivirana kopija”. Arhivirano iz originala 1. 5. 2006. g. Pristupljeno 8. 10. 2007. 
  8. ^ Dr Aleksa Ivić, Istorija Srba u Vojvodini, Novi Sad, 1929.
  9. ^ Vasilije Krestić, Iz prošlosti Srema, Bačke i Banata, Beograd, 2003.
  10. ^ Homepage - www.talmamedia.com Arhivirano na sajtu Wayback Machine (27. septembar 2007), Pristupljeno 25. 4. 2013.
  11. ^ Jovan Pejin, Kolonizacija Hrvata na srpskoj zemlji u Sremu, Slavoniji i Baranji, Sremska Mitrovica, 1992.
  12. ^ Dr Branislav Bukurov, Bačka, Banat i Srem, Novi Sad, 1978.

Literatura[uredi | uredi izvor]

Spoljašnje veze[uredi | uredi izvor]

Preuzeto iz „https://sr.wikipedia.org/w/index.php?title=Срем&oldid=27548809”