Srpska ustanička vojska 1804—1817.
| Srpska ustanička vojska 1804—1817 | |
|---|---|
 Smrt Hajduk-Veljka Petrovića u Negotinskom šancu 1813. Na slici je realistički prikazano oružje i oprema srpskih ustanika iz tog vremena. | |
| Osnivanje | 14. februar 1804. Mesto formiranja: Orašac |
| Jačina | 16.000 (1804)[1] 50.000 (1813)[2] 20.000 (1829)[3] |
| Deo | Prvog i Drugog srpskog ustanka |
| Angažovanje | |
| Komandanti | |
| Komandant | Karađorđe Petrović (1804—1813) Miloš Obrenović (1815—1817) |
Nastanak i razvoj srpske ustaničke vojske u periodu Prvog i Drugog srpskog ustanka obuhvata nekoliko faza: period nahijskih gospodara (1804—1806), period narodne ustaničke vojske (1807—1813) i period kneza Miloša (1815—1830). U toku borbi Srbi su postavili osnove državne organizacije i stvorili jezgro stajaće vojske, izdata su prva vojna pravila, ustrojeni činovi, na granicama su podignuta utvrđenja, u Beogradu topolivnica, a u unutrašnjosti barutane.[4] Uprkos porazu i predaji iz 1813, Srbi su većim delom sačuvali dragoceno ratno iskustvo, vojnu organizaciju i iskusne starešine narodne vojske, zahvaljujući kojima je izvojevana pobeda u Drugom srpskom ustanku 1815. i započeto oslobođenje Srbije od Turaka.
Srpska narodna vojska beogradskog pašaluka (1797—1802)[uredi | uredi izvor]
Posle poraza u austro-turskom ratu 1788—1791. Porta je, po odredbama Svištovskog mira, u beogradskom pašaluku ukinula čitlučenje, janičarima je zabranjen povratak, a za beogradskog vezira postavljen je 1793. pristalica sultanovih reformi Hadži Mustafa-paša. Fermanima od 1793/94. potvrđeni su raniji organi srpske samouprave: po selima knezovi, a u knežinama (nekoliko sela) obor-knezovi. Fermanom iz 1796. uvedeni su nahijski (okružni) knezovi, visina spahijskog nameta i obaveze prema paši su utvrđene, a Turcima je zabranjen ulazak u srpska sela; umesto ranijih zakupaca, skupljanje poreza vršili su knezovi, a delimično i sudsku i upravnu vlast u svojim knežinama. Zahvaljujući porastu trgovine sa Austrijom (naročito stokom), na srpskom selu nastao je sloj imućnih trgovaca.[5]
Janičari proterani iz beogradskog pašaluka preuzeli su vlast u Vidinu i odmetnuli se od centralne vlasti; pred tom opasnošću Porta je već krajem 1793. bila prinuđena da uključi srpsku raju u borbu protiv janičara. 1797. stvorena je srpska narodna vojska pod komandom srpskih starešina na čelu sa Stankom Arambašićem, koja je krajem aprila 1797. imala pod oružjem oko 15.000 ljudi (krajem 18. veka beogradski pašaluk imao je oko 500.000 stanovnika).[5]
Francuski napadi na turske posede (zauzimanje Krfa i Jonskih ostrva 1797-99, Napoleonov napad na Egipat 1798) i nemiri u Grčkoj i Albaniji prinudili su Portu da početkom 1799. dozvoli janičarima povratak u beogradski pašaluk, a vođa odmetnika Pazvan-oglu zvanično je postavljen za vidinskog pašu. Do februara 1802. janičari predvođeni dahijama uzurpirali su svu vlast u beogradskom pašaluku i zaveli teror nad stanovništvom: po selima su postavljene subaše radi gušenja lokalne samouprave, ukinute su sve srpske povlastice i povećane dažbine, dok su sultanove pristalice i spahije proterane iz Beograda.[5]
Odnos snaga pred ustanak[uredi | uredi izvor]
Po gradovima i palankama dahije su postavile svoje starešine s oružanom pratnjom od 20 do 30 janičara; u svakom selu bilo ih je nekoliko, a u hanovima palanki i mnogih sela smeštane su posade od 10 do 15 ljudi. U Beogradu je bilo nešto preko 1.000 janičara.[1] Srbi u beogradskom pašaluku pred ustanak nisu imali organizovane vojne snage - srpska narodna vojska je raspuštena, ali ljudstvo koje je služilo u njoj, u frajkoru (posebno u Kočinoj krajini) i hajduci biće jezgro buduće ustaničke vojske.[1]
Ustaničke oružane snage 1804—1806.[uredi | uredi izvor]
U periodu 1804—1806. oružane snage srpskih ustanika sastojale su se većinom od dobrovoljaca - viđenijih ljudi (većinom trgovaca) i njihovih naoružanih slugu (momaka), uz nešto hajduka i bivših frajkora. Oružje i oprema bili su lična svojina boraca, starešine su birali sami vojnici, a taktika je bila uglavnom defanzivna - odbrana šančeva i poljskih utvrđenja na pravcima turskih napada.
Buna protiv dahija[uredi | uredi izvor]
Šumadija[uredi | uredi izvor]
Saznavši iz uhvaćenih pisama o vezama srpskih knezova sa Austrijom i pripremama za ustanak, dahije su 4. februara 1804. započele seču knezova - pokolj istaknutijih Srba: trgovaca, knezova, sveštenika, posebno onih koji su se istakli u narodnoj vojsci (u borbi protiv janičara), u Kočinoj krajini i u frajkoru. U odgovor, Karađorđe je sa Stanojem Glavašem digao narod u Šumadiji, popalio turske hanove, a Turke, koji su se zatekli u selima, naterao da se povuku u gradove. Posle prvih uspeha, deo vođa i ustanika iz Šumadije je 14. februara u Orašcu izabrao Karađorđa za vođu.[1]
Aganlija je sa oko 400 janičara krenuo 21. februara na Šumadiju, ali je tri dana kasnije potučen u bici kod Drlupe, što je podiglo moral ustanika: Karađorđe je već 18. marta oslobodio Rudnik, a u aprilu je potukao janičare kod Batočine. Krajem aprila 1804. cela Šumadija bila je oslobođena, a Karađorđeve čete primakle su se Beogradu i opsele Smederevo.[1]
Zapadna i istočna Srbija[uredi | uredi izvor]
U zapadnom delu beogradskog pašaluka ustanak su organizovali Jakov i Mateja Nenadović; ustanak se brzo raširio i zahvatio celu Kolubaru, Tamnavu i Posavinu; 18. marta ustaničke čete zauzele su i zapalile Valjevo, potom opsele Šabac, spalile varoš i saterale Turke u tvrđavu. Opsednutim Turcima uputili su pojačanja janičari iz Bosne: ove snage su krajem aprila potukle grupu ustanika pod komandom Jakova Nenadovića kod manastira Čokešine, ali se Šabac ipak predao početkom maja i glavnina ustanika prebacila se pod Beograd.[1]
U isto vreme u istočnoj Srbiji, u aprilu i maju ustaničke čete pod komandom Milenka Stojkovića, Petra Dobrnjca, Đuše Vulićevića i Stojka Krivokuće oslobodile su sva sela između Velike Morave i Timoka, i opsele Požarevac, koji se krajem maja predao Karađorđu.[1]
Objedinjavanje ustaničkih snaga[uredi | uredi izvor]
Na Karađorđev poziv sastale su se 6−15. maja 1804. u Ostružnici starešine iz oslobođenih krajeva na dogovor o daljem razvoju ustanka i organizaciji nove vlasti. Dok je skupština zasedala, 10. maja u Zemunu su, pod austrijskom zaštitom, održani neuspeli pregovori sa predstavnicima dahija; srpsku stranu zastupali su Karađorđe, Mateja Nenadović i Janko Katić. Na skupštini u Ostružnici odlučeno je da se borba nastavi, zatraži pomoć od Austrije i Rusije, i da svaki starešina u svojoj oblasti (nahiji ili knežini) prikupi sposobno ljudstvo za vojsku, organizuje vlast, ostavi potrebnu vojnu posadu i sa prikupljenom vojskom dođe pod Beograd. [1]
Organizacija vojske[uredi | uredi izvor]
Brojno stanje[uredi | uredi izvor]
Nakon skupštine u Ostružnici, Karađorđe je od većine starešina na delu priznat za vođu ustanka: od početka maja 1804. on se potpisuje kao vrhovni vojvoda, komandant od Srbije, vožd. Sve ustaničke vođe Karađorđe je priznao za vojne starešine. U prvim ustaničkim jedinicama nalazili su se najodvažniji ljudi prikupljeni oko narodnih starešina, zatim pripadnici narodne vojske, hajduci, dobrovoljci iz frajkora i Kočine krajine. Mnogi Srbi iz Austrije, među kojima je bilo i oficira, prešli su još u početku ustanka u Srbiju i znatno pojačali ustanike, naročito starešinski kadar. Broj ustanika kasnije se povećavao i obavezom, po principu - svaka kuća daje momka. Teško je ustanoviti brojnu jačinu ustaničke vojske. Sredinom 1804. kod Beograda je najverovatnije bilo koncentrisano oko 16.000 ustanika; pored toga izvestan deo vojske ostao je po nahijama. Stvorene su ustaničke vojske u Šumadiji oko Karađorđa i Stanoja Glavaša, u Kolubari oko Jakova Nenadovića, a u Pomoravlju oko Milenka Stojkovića. Prota Mateja Nenadović u svojim Memoarima procenjuje da je Beogradski pašaluk 1804. mogao od podigne do 70.000 Srba sposobnih za oružje (prema oko 15.000 Turaka).[1]
Starešine[uredi | uredi izvor]
Brzim širenjem ustanka vojska je od naoružanog naroda i hajdučkih četa prerastala u milicijsku (narodnu) vojsku. Vojnici nisu bili stalno pod oružjem, već su prikupljani po potrebi. Jedinice su formirane po teritorijalnom principu. Svaka nahija formirala je vojsku koja je nosila njen naziv i bila pod komandom bimbaše. Svaka nahija imala je po nekoliko knežina (srezova), koje su formirale bataljone po komandom buljubaša. Ti oficirski činovi bili su turski, ostali iz srpske narodne vojske iz 1797. U početku ustanka svako selo imalo je po jednog vojnog starešinu - podbuljubašu, zvanog i mali buljubaša ili dvajesnik; veća sela imala su po više podbuljubaša, od kojih je svaki komandovao sa 10 do 20 ljudi.[1]
U početku ustanka bilo je velikih vojvoda ili gospodara, koji su pod svojom vlašću imali više nahija i vojvoda (Jakov Nenadović, Milan Obrenović, Milenko Stojković i Petar Dobrnjac). Starešine su bile, pretežno, imućniji ljudi, uglavnom stočarski trgovci koji su se obogatili još za vreme turske vlasti. Vojska je u početku sama birala starešine (po rečima Vuka Karadžića, govorilo se da ih je izabrao narod, a zapravo su ih izabrale velike vojvode i gospodari [6]), a kasnije ih je postavljao Karađorđe, samostalno ili u dogovoru sa Sovjetom.[1]
Oružje i oprema[uredi | uredi izvor]
Vojnici su se hranili kod svojih kuća, a kad su bili daleko od svog kraja, hranu su im od kuće nosili posebno određeni ljudi, zvani komordžije, ili su se hranili o narodnom trošku. Prilikom dolaska u vojsku nosili su sobom hranu za dva do tri dana, preobuku i ponjavu, a često i oružje. Odelo je bilo lična svojina vojnika. Od odela ustanički vojnik nosio je uglavnom narodnu nošnju, koja je podrazumevala čakšire, košulju, pojas oko struka, gunj ili jelek, opanke od obuće, a na glavi su se nosili crveni fes ili šubara. Neki vojnici su poput Milenka Stojkovića na glavi nosili kapu kruškaru. Vojnici su takođe puštali dugu kosu, i pleli je u perčin, za razliku od Turaka koji su brijali glave.[7] Oružje je u početku bilo raznorodno, a bilo ih je samo sa sekirom i kosom ili motikom. Punu opremu činili su duga puška kremenjača, dva pištolja (kratke puške ili kubure) i veliki nož (jatagan) ili sablja, a neki konjanici imali su i koplja. Kompletnu opremu imali su samo imućniji vojnici; većina je bila naoružana samo puškom i nožem ili jataganom. Neki od ustaničkih vođa pored uniformi nosili su toke, tj tadašnje pancire. Pored Stojana Čupića, poznato je da je Uzun Mirko Apostolović na crvenoj dolami nosio toke od 24 ploče, četiri gornje veće i dvanaest donjih manjih. [8] Teret izdržavanja vojske u toku čitavog ustanka padao je skoro isključivo na srpski narod, uz nešto novčane pomoći iz Rusije i od Srba u Austriji.[1]
Šančevi[uredi | uredi izvor]
Od 1804. godine i zbacivanja dahija, ustanici su se suočili sa problemom ratovanja sa Osmanskom carevinom i njenim regularnim snagama. Teritorija Beogradskog pašaluka je u to vreme praktično bila okružena Turskom carevinom sa istoka, juga i zapada. Osmanska carevina je tada brojala više desetina miliona stanovnika, dok je ustanička teritorija brojala samo oko 400 hiljada hrišćana. To je značilo da je Porta mogla na ustanike da pošalje vojske iz različitih delova carstva, čiji bi broj prevazilazio ustaničke ljudske resurse. Shvatajući da je inferiornost u ljudstvu najveći nedostatak ustaničke vojske i da Osmanska carevina u tom pogledu prevazilazi ustanike, srpske starešine su se odlučile na izradu i upotrebu zemljanih šančeva sa palisadima. Prva bitka u kojoj su korišćeni šančevi bio je boj na Svileuvi, dok je prva bitka carske vojske i ustanika na Ivankovcu potvrdila tezu o šančevima, budući da su u ovom boj Srbi koristili šančeve a Turci ne. Sledeće velike bitke Mišarska i Deligradska potvrdiće takođe ovu tezu, jer Srbi i u ovim bojevima koriste šančeve, a Turci ne. U narednim okršajima i Srbi i Turci su u zavisnosti od situacije u bojevima kopali šančeve. Poslednja bitka Drugog srpskog ustanka boj na Dublju bila je zadnji put da su šančevi korišćeni, ovoga puta samo od strane Turaka, a ne od strane Srba.
_1805_watercolour_by_%C4%8C._Vasi%C4%87.jpg)
Organizacija vlasti[uredi | uredi izvor]
Organizacija vlasti nije sprovođena jedinstveno, po unapred utvrđenom stavu, već je izrastala širenjem ustanka. Zadržani su stari (turski) organi lokalne (knezovi, oborknezovi i kmetovi), ali su sve manje imali stvarnu vlast. Nju uzimaju nove vojne starešine, koje izrastaju u oružanoj borbi van civilne organizacije. U suštini, bio je to seoski trgovački sloj (začetak srpske buržoazije, odnosno kapitalizma), koji se mogao dalje razviti samo razbijanjem turskih feudalnih okvira. Tako su srpske starešine već u novembru 1804. formirale Praviteljstvujušči sovjet serbski, vrhovni organ nove, ustaničke vlasti.[1]
Ustaničke oružane snage i taktika 1807—1813[uredi | uredi izvor]
U periodu 1807-1813. buna protiv dahija prerasla je u rat protiv turske carevine, a ustaničke čete prerasle su u narodnu vojsku: uvedena je vojna obaveza, organizovana proizvodnja oružja u Srbiji i zavedena vojna disciplina, obuka i komanda po evropskim uzorima (uglavnom ruskim).
Stajaća vojska i najamnici[uredi | uredi izvor]
Na osnovu iskustava iz prvih godina rata, a uporedo sa razvojem ustaničke vlasti, razvijale su se i ustaničke oružane snage. U 1807. posebnim odredbama jasnije je definisana obaveza služenja u vojsci, a krajem 1808. Sovjet je odlučio da reorganizuje vojsku, tj. organizuje stajaće (regularne) jedinice. Na osnovu te odluke Karađorđe je 22. decembra 1808. izdao naređenje nahijskim komandantima o formaciji, popuni kadrom i drugim potrebama stajaće vojske. U oslobođenom Beogradu je obrazovan bataljon pešadije i baterija topova, a u nahijama po dve čete stajaće vojske. No, suočeno sa mnogim nedaćama (vođenje rata, pomanjkanje naoružanja, opreme, satarešinskog kadra), ustaničko vođstvo nije uspelo da do kraja sprovede svoj plan reorganizacije vojske.[2]
Osnova oružanih snaga do kraja ustanka bila je narodna vojska (oko 50.000 ljudi).[2] Njena organizacija iz prvih dana ustanka se pod ruskim uticajem kasnije znatno izmenila. Vojska se delila na tri osnovna roda - pešadiju, artiljeriju i konjicu. Pešadija je formirana u vodove, čete i bataljone, artiljerija u baterije, a konjica u odeljenja, vodove i eskadrone. Pored narodne i stajaće vojske, postojale su jedinice pod platom - najamnici u službi pojedinih starešina (momci) ili kao posada važnijih mesta i utvrđenja (bećari); od 1808. uvedeni su i novi evropski činovi.[9]
Proizvodnja oružja[uredi | uredi izvor]
Oskudica u naoružanju bila je stalni pratilac ustaničke vojske. Ono je otimano od Turaka i u prvim godinama rata, uglavnom, kupovano iz Austrije, a docnije, pretežno, izrađivano u Srbiji. Topovi su liveni u Srbiji, u topolivnici u Beogradu, a barut je pravljen u barutanama u Stragarima, Valjevu i Manasiji; postojale su i radionice za opravku oružja. Ustanici su 1808. imali oko 30 topova, a u poslednjoj godini ustanka čak 378, od kojih 287 pozicijskih (u tvrđavama).[9]
Kao tobdžibaša tj. glavni oficir za topove i topolivac, spominje se Toma Milinović Morinjanin. [10]
Vojna obuka[uredi | uredi izvor]
Obuka vojske izvodila se još od prvih dana ustanka; vežbalo se po nahijama i u logorima, između ratnih operacija. Topola je bila centar u kojem se uvek nalazio deo vojske - kao rezerva ili na obuci. Obuka je u prvo vreme izvođena po austrijskim pravilima, pod nadzorom bivših austrijskih oficira ili Srba koji su služili u frajkoru. Docnije, od 1807, kada je u Srbiju došla ruska vojska, obuka je, uglavnom, vršena pod nadzorom ruskih instruktora i po ruskim pravilima. Uopšte, u poslednjim godinama ustanka, ustanička vojska je u pogledu organizacije, discipline i komande bila pod jakim ruskim uticajem: tako je Hajduk-Veljko u Negotinu o svom trošku formirao mali odred kozaka - konjanika-kopljanika obučenih po ruskom uzoru[11]. Prva srpska vojna pravila - Učenje vojničko sa crtežima (izdato 1808), drugo prošireno iz 1813. i Voeni ustav (izdat 1813) - rađena su po ruskom uzoru.[9]
Taktika[uredi | uredi izvor]
_827.jpg)
Da bi odoleli turskoj brojnoj nadmoćnosti, ustanici su se vrlo obilno koristili utvrđivanjem, podizali su poljske fortifikacijske objekte (šančeve-redute): Mišar, Ivankovac, Ravnje i druge. Najpoznatije utvrđenje stalnog tipa bio je Deligrad. Glavna srpska utvrđenja imala su grudobran od oko 2 m visine i debljine. U važnim utvrđenjima podizane su zemunice (burdelji) za stanovanje posade i barutni magacini. Šančevi su kamuflirani. Van šanca je uvek ostavljan deo vojske (obično konjica) za slobodno manevrisanje.[9]
Specifični uslovi ratovanja (karakter ustaničke vojske, odnos snaga, poznavanje oružja i municije i drugo) dali su, pored ruskog i austrijskog uticaja, posebna obeležja taktici ustanika. Sve važnije borbe vođene su na utvrđenim položajima ili oko naseljenih mesta, u kojima su se ustanici, najčešće, vrlo uspešno služili manevrom (prebacivanjem snaga), da bi neprijatelja obuhvatili sa krila, ili da bi ga izvukli iz utvrđenja i naveli da podeli snage. Pre boja vršeno je izviđanje, upotrebljavane su uhode, proturane lažne vesti. U susretnim bojevima pešadija je obično dejstvovala rasuto (streljačkim strojem). Svaki borac koristio se najzaklonjenijim pravcem, a nosio je i proštac kojim se zaklanjao od neprijateljskog zrna. Juriš je vršen rojem (u gomili), a u borbi prsa u prsa upotrebljavan je jatagan, kundak, pištolj, a od 1807. i bajonet na pušci. Konjica je jurišala u roju (gomilom), a u borbi prsa u prsa borila se sabljom, pištoljem, kopljem.[9]
Strategija[uredi | uredi izvor]
Iako je vojna organizacija i taktika ustanika znatno napredovala u periodu od 1804. do 1813, njihova strategija ostala je uslovljena regionalnim karakterom narodne vojske, koja je do kraja ustanka činila većinu oružanih snaga: bila je to skupina slabo povezanih odreda naoružanih seljaka, koji su branili svoja sela i porodice, predvođena lokalnim starešinama. Takva vojska mogla je uporno braniti svoj kraj, ali se lako rasipala na vesti o porazu u drugim delovima zemlje, jer su borci hitali da sklone porodice u zbegove. Lokalizam ustanika i starešina bio je jedan od glavnih uzroka srpskog poraza 1813 (drugi je bio zauzetost Austrije i Rusije u Napoleonovim ratovima): starešine nisu skratile frontove i povukle snage u planine (čime bi napustili sela, što bi dovelo do rasula u vojsci), već su uporno branile područja u kojima su imale vlast. I unutrašnje političke borbe (ili, kako Vuk Karadžić kaže, otimanje ondašnjijeh velikaša oko vlasti u Sovjetu[12]) i lični sukobi među starešinama oslabili su i onako nedovoljnu saradnju pojedinih delova ustaničke vojske.[9]
Vojska kneza Miloša[uredi | uredi izvor]
Uprkos porazu i predaji ustanika iz 1813, Srbi su većim delom sačuvali dragoceno ratno iskustvo, vojnu organizaciju i iskusne starešine narodne vojske, zahvaljujući kojima je izvojevana pobeda u Drugom srpskom ustanku 1815. i započeto oslobođenje Srbije od Turaka. Pošto je većina vodećih starešina napustila zemlju 1813, organizacija nove borbe pala je kneza Miloša Obrenovića i niže starešine narodne vojske koji su ostali u zemlji; nekoliko izbeglih starešina, na čelu sa Matejom Nenadovićem i Petrom Molerom, vratili su se u Srbiju odmah po izbijanju ustanka 23. aprila 1815. Nakon nekoliko manjih pobeda (Ljubić, Palež, Dublje) i dugih i uspešnih pregovora, knez Miloš je već 25. oktobra sklopio primirje sa novim beogradskim vezirom Marašli Ali-pašom i zadobio usku i neodređenu samoupravu za Srbiju (koja je potvrđena fermanima tek 1830).[4]
Stajaća vojska[uredi | uredi izvor]
U to vreme, svi gradovi i utvrđenja u Beogradskom pašaluku bili su u posedu Turaka: ukupne turske snage u Miloševoj Srbiji iznosile su oko 10-11.000 vojnika. U prvih 10 godina svoje vladavine (1815–1825) knez Miloš je raspolagao samo pandurima za policijsku službu, čiji broj nije prelazio nekoliko stotina ljudi. Jedina oružana sila nove srpske države bili su ostaci narodne vojske iz Prvog ustanka: polunaoružani (jer je deo oružja predat Turcima, a ostalo je ležalo sakriveno: Vuk Karadžić piše da je u Hadži-Prodanovoj buni 1814. većina boraca pod Miloševom komandom imala batine umesto pušaka[13]), bez topova i utvrđenja (koja su bila sva u turskim rukama). Kada je narodna vojska tokom Đakove bune 1825. prešla na stranu pobunjenika protiv Miloša, on je odmah zatim formirao začetak stajaće vojske od 1.147 vojnika (12 četa, po jedna u svakoj nahiji), koje je, da ne bi izazvao reakciju Turaka, nazvao upisnim pandurima. Već naredne godine ističu se upisnici u gušenju bune Đorđa i Marka Čarapića iz Velikog Potoka, posle čega se nazivaju zvanično soldatima - nov korak u postupnoj emancipaciji od Turaka. Posle hatišerifa od 1830, kojim je Milošu dato pravo da drži u svojoj službi potreban broj vojnika, on je nastavio da izgrađuje stajaću vojsku.[3]
Bez ikakvih propisa, formacija, sastav i jačina vojske često su se menjali po kneževom nahođenju. Srbija je 1838. imala 2 bataljona pešadije (8 četa), dva odeljenja artiljerije (4 baterije), eskadron konjice i muzika - u svemu 40 oficira, 144 podoficira, 208 konjanika, 195 artiljeraca i 1.830 pešaka - svega 2.417 ljudi stajaće vojske. Ni garnizoni nisu bili stalni: najjači su bili u Beogradu, Požarevcu i Kragujevcu. Postojala je i plaćena granična straža, koja je 1835. imala 628 ljudi.[3]
Miloš je upravljao vojskom preko svoje Kneževske kancelarije; vojne poslove izdvojio je 1836. u novoustrojenu Vojnopolicajnu kancelariju, iz koje 1838. nastaju Glavni vojni štab i Glavni vojni komesarijat kao kneževi izvršni vojni organi. U međuvremenu, osnovane su 4 vojne oblasti (komande) u Šapcu, Čačku, Negotinu i Kragujevcu, a postepeno nastaju i drugi začeci elemenata organizovane vojne sile: činovi, uniforme, sanitet, kasarne, arsenal, i to više po kneževoj volji neko po planu i propisima. Vežbalo se pod nadzorom egzercirmajstora koji su najpre dolazili iz Austrije, a posle iz Rusije. U Požarevcu je 1837. izveden i prvi manevar (vojna vežba) Vojni izdaci iznosili su za 1825. godinu 37.737 groša, a otada naglo rastu da bi, pri kraju Miloševe vladavine, dostigli 10 miliona groša godišnje.[3]
Narodna vojska[uredi | uredi izvor]
Miloš je osnovao stajaću (regularnu) vojsku kao podršku svom ličnom režimu i dinastiji, ali je glavninu oružanih snaga i dalje činila narodna vojska, koja se dizala po potrebi, po nahijama i knežinama (Jaseničani, Gružani, itd). Povodom Gradaščevićeve bune u Bosni protiv sultanovih reformi, Srbija je 1828. mobilisala 18.000 pešaka i 2.000 konjanika. Naredne godine, radi posedanja 6 nahija koje su vraćene Srbiji Jedrenskim mirom (1829), Srbija je stavila pod oružje 8.540 pešaka,1.732 konjanika i 500 komordžija. Jedan austrijski vojni izveštaj iz 1832. ceni da bi Srbija, koja je tada imala 600.000-650.000 stanovnika, mogla naoružati 40-50.000 ljudi.[3]
Zanimljivosti[uredi | uredi izvor]
Srpska ustanička vojska je prikazana u filmovima Život i dela besmrtnog vožda Karađorđa, Roj (film), Pesma s Kumbare (film), Karađorđeva smrt, kao i u serijama Vuk Karadžić (TV serija), Tragom Karađorđa, Crni Gruja, Bitka na Čegru (film) i filmu Crni Gruja i kamen mudrosti.
Reference[uredi | uredi izvor]
- ^ a b v g d đ e ž z i j k l Gažević, Nikola (1974). Vojna enciklopedija (tom 7). Beograd: Vojnoizdavački zavod. str. 498.
- ^ a b v Gažević, Nikola (1974). Vojna enciklopedija (tom 7). Beograd: Vojnoizdavački zavod. str. 503.
- ^ a b v g d Gažević, Nikola (1974). Vojna enciklopedija (tom 9). Beograd: Vojnoizdavački zavod. str. 50.
- ^ a b Gažević, Nikola (1974). Vojna enciklopedija (tom 9). Beograd: Vojnoizdavački zavod. str. 49.
- ^ a b v Gažević, Nikola (1974). Vojna enciklopedija (tom 7). Beograd: Vojnoizdavački zavod. str. 497.
- ^ Karadžić, Vuk (1969). Istorijski spisi. Beograd: Prosveta. str. 17.
- ^ Petar Milatović, Branko Bogdanović, Zabavnikov zanimljivi vodič kroz Prvi srpski ustanak, str.21
- ^ Petar Milatović,Zabavnikov vodič kroz Prvi srpski ustanak, str. 43
- ^ a b v g d đ Gažević, Nikola (1974). Vojna enciklopedija (tom 7). Beograd: Vojnoizdavački zavod. str. 504.
- ^ Politika, Utorak 10. Mart 1992, str.24.
- ^ Karadžić, Vuk (1969). Istorijski spisi. Beograd: Prosveta. str. 92.
- ^ Karadžić, Vuk (1969). Istorijski spisi. Beograd: Prosveta. str. 7.
- ^ Karadžić, Vuk (1969). Istorijski spisi. Beograd: Prosveta. str. 101-102.
Literatura[uredi | uredi izvor]
- Gažević, Nikola (1974). Vojna enciklopedija (tom 7). Beograd: Vojnoizdavački zavod.
- Gažević, Nikola, ur. (1974). Vojna enciklopedija (tom 9). Beograd: Vojnoizdavački zavod.
- Karadžić, Vuk (1969). Istorijski spisi. Beograd: Prosveta.
Spoljašnje veze[uredi | uredi izvor]
- Artiljerija u Prvom srpskom ustanku (Oružje onlajn, Branko Bogdanović, 2018.)
- [[1]] Ilustracija ustanika Pavle Vasić
- [[2]] Deli Ahmet janičarski aga