Srpske škole u Solunu

Krajem 19. veka, prve srpske škole na teritoriji današnje Grčke otvorene su u Solunu, koji je do 1912. godine bio u sastavu Otomanske imperije.

Istorijat

Turski naziv za hrišćansko stanovništvo bio je „Rum milet“ (od reči Ρομαίος = Romej). Ovaj naziv je objedinjavao Srbe, Bugare i Grke koji su pripadali Carigradskoj patrijaršiji. Dati sistem je važio za popise stanovnika i za izdavanje pasoša. Egzistencija srpskog naroda u Turskoj priznata je kroz školu i crkvu. Naime, Srbi su uspeli da zadobiju pravo da otvaraju narodne škole, a zatim su izdejstvovali i naimenovanje dvojice Srba za mitropolite.

U Solun su se krajem 19. veka u velikom broju doseljavali Srbi iz Makedonije, odn. Solunskog i Bitoljskog vilajeta, kao i Srbi iz Stare Srbije, odn. šarskih predela i Debarskog sandžaka. Solun je posle pripajanja Grčkoj, po mirovnim ugovorima, imao 1913. godine oko 120.000 stanovnika, među kojima je bilo i nekoliko hiljada Srba.

Izdavačka delatnost

Prva knjiga na srpskom jeziku, za školsku upotrebu u otomanskoj Turskoj, štampana je u Carigradu 1889. godine, u 7.000 primeraka. U periodu od 1889. do 1892. godine štampana je čitava serija priručnika i crkvenih knjiga. To su uglavnom bile čitanke, bukvari, udžbenici istorije, kao i gramatika srpskog jezika. Za školsku 1890/1891. godinu, ukupan broj knjiga je iznosio 73.500. Radi prodaje ovih knjiga organizovane su knjižare u Carigradu, Solunu i Skoplju 1889. godine.

Molbe Carigradskoj patrijaršiji za otvaranje srpske škole

Početkom 1892. godine, Srbi iz Soluna molili su Carigradsku patrijaršiju da im se otvori škola. Patrijaršija je odgovorila solunskom mitropolitu: "odbiti energično pretenzije Srba, jer u Solunu nikada nije bilo srpske škole, i ne treba da je bude".

Patrijaršija je imala isključivo pravo da otvara škole za nemuslimansko stanovništvo. Otvarala je, međutim, samo grčke škole. Prva srpska škola ipak je otvorena 1892. godine, na osnovu člana 129. turskog zakona o javnoj nastavi. Krajem 19. veka, u Solunu su postojale četiri srpske škole: jedna gimnazija, dve osnovne škole za mušku i žensku decu i Srpska Viša devojačka škola sa internatom za srpsku decu iz unutrašnjosti.

Srpska gimnazija „Dom nauke“

Glavni članak: Srpska gimnazija u Solunu

Srpska gimnazija „Dom nauke“ (osnovana 1892. godine), bila je smeštena u dve zgrade. Nalazile su se u tada najlepšem delu Soluna - Kampanji (zvala se i Novi Solun). Nešto kasnije, škola je prebačena u ulicu paralelnu sa kejom, u kojoj se nalazila i srpska Viša devojačka škola. U Kufalovskoj mahali naseljenoj Srbima iz Debra i Kufalova (Solunski vilajet), postojao je i odeljak „Doma nauke“ za osnovnu nastavu, sa 35 učenika i učenica i sa dva učitelja. To je bila tzv. Kufalovska škola.

U srpskoj gimnaziji, 1897. godine bilo je 4 razreda sa 150 učenika i do 20 učenica. Predavanja su držali upravitelj, 10 profesora i predavača. Osim redovnih gimnazijskih predmeta, u sklop nastave ulazili su francuski i turski jezik.

Francuski putopisac Viktor Berar dao je opis srpskog konzulata, gimnazije i crkve u Solunu. On smatra da je srpska gimnazija bila najlepša zgrada u Solunu. Enterijer je bio ukrašen slikama srpskih careva i svetitelja. Prema Beraru, u internatu je živelo oko 200 učenika koji su došli iz cele Makedonije.

Srpska osnovna škola u Vardar kapiji

Srpska osnovna škola u solunskoj mahali Vardar kapija, otvorena je u aprilu 1897. godine. Škola je imala četiri razreda za mušku i žensku decu. Učenici su bili iz Soluna, kao i iz okolnih varoši i sela Solunskog vilajeta (Strumica, Kukuš, Dojran, Đevđelija...).

Prvi svetski rat

Glavni članak: Prvi svetski rat

U periodu od 1915. do 1918. godine, u Grčkoj je postojala veoma živa srpska prosvetna aktivnost. Posle propasti fronta veliki broj dece uglavnom izbeglica iz Srbije je bio evakuisan u zemlje Antante, uglavnom u Francusku i Englesku, ali i u neutralne zemlje (Švedsku). Prema L. Hasiotisu, 6. aprila 1916. godine, otvorena je srpska škola u Solunu, koja je do kraja godine imala 138 đaka. Međutim kao što je već rečeno, u Solunu je postojalo još nekoliko srpskih škola, koje on ne navodi. U atinskom naselju Faliro se nalazilo sirotište. Srpska gimnazija iz Bitolja je premeštena u Volos, a 1917. godine je imala oko 300 učenika. Na ostrvu Krfu su bile otvorene osnovne škole i niže gimnazije. Za mladiće nesposobne za vojnu službu bile su osnovane poštansko-telegrafska i šoferska škola.

Završetkom Prvog svetskog rata, završava se i istorijat srpskih narodnih škola u Solunu. Na život solunskih Srba nepovoljno su uticale složene društveno-političke prilike, koje su u grčkom društvu trajale gotovo čitav vek. Od druge polovine 20. veka, pa sve do danas, nastava srpskog jezika u Grčkoj postoji u okviru kurseva stranih jezika za Grke. Osim toga, postoji i nastava pri konzularnim odeljenjima, kao i samostalno organizovana nastava. 2003. godine otvorena je dopunska škola na srpskom jeziku "Sveti Sava", koja ima dva ogranka, u Solunu i Katerini. Za predsednika školskog odbora izabrana je Marica Jelić, profesor Univerziteta u Solunu.

Literatura

• „Srpske škole i nastava srpskog jezika u Grčkoj u 20. veku“, Gordana Blagojević, Etnografski institut SANU.
• H. N. Brailsford, Macedonia – its races and their future, London 1906, 62-63; o tome videti i u: Victor Roudometof, From Rum Millet to Greek Nation: Enlighnment, Secularization and National Identity in Ottoman Balkan Society, 1453-1821, Journal of Modern Greek Studies 16 (1), 1998.
• Andrija Radenić, Dokumenti o spoljnoj politici Kraljevine Srbije 1903-1914, knj. I, sv.1, Beograd 1991, 702.
• I. Ivanić, Maćedonija i Maćedonci, putopisne beleške, Beograd 1906, 198.
• Radić, Radmila (1998). Hilandar u državnoj politici Kraljevine Srbije i Jugoslavije 1896-1970. Beograd: Službeni list SRJ.  (str. 174)
• Δημήτριος Βλ. Τζώρτζεβιτς, Ιστορία της Σερβίας 1800-1918, Θεσσαλονίκη 1970, 278.
• P. Balkanski (Mihailo Ristić), Srpski narod u skopljanskoj eparhiji i njegove škole u 1896-1897. godini, Beograd 1899, 93.
• I. Ivanić, Iz crkvene istorije Srba u Turskoj u 18. i 19. veku, Beograd i Novi Sad 1902, 19.
• P. Balkanski (Mihailo Ristić), n. d., 93.
• I. Ivanić, Maćedonija i Maćedonci, opis zemlje i naroda II, Novi Sad 1908, 203.
• I. Ivanić, n. d. (1906), 205.
• Νεοκλέους Καζαζής, Το Μακεδονικόν πρόβλημα, Εν Αθήναις 1907, 76.
• I. Ivanić, n. d. (1906), 206.
• Loukianos Hassiotis, The Serbs in Greece: The Serbian exile in Greece during the First World War, Godišnjak za društvenu istoriju VII/2-3, 2000, 194.
• Iz muzeja Srpska kuća na Krfu.
• Stavrianos, Leften (2000) [1958]. The Balkans Since 1453. London: Hurst. 
• Stavrijanos, Leften (2005). Balkan posle 1453. godine. Beograd: Equilibrium. 

Spoljašnje veze

• Fotografija Više srpske devojačke škole u Solunu