Srpsko vojničko groblje u Menzel Burgibi
| Srpsko vojničko groblje u Menzel Burgibi | |
|---|---|
| Srpsko vojničko groblje | |
| Tunis | |
 Srpsko vojničko groblje, odeljak S | |
| Posvećeno: Vojnicnima iz Prvog svetskog rata | |
| Osnovano | 1916—1919. |
| Restaurirano | 1980. |
| Lokacija | 37° 10′ 05.3″ N 9° 46′ 49.0″ E / 37.168139° S; 9.780278° I Menzel Burgiba blizu Bizerte |
| Broj grobova | 1208 |
| Broj sahranjenih | 1790 |
Srpsko vojničko groblje u Menzel Burgibi (franc. Cimetière Militaire Serbe) se nalazi u gradu Menzel Burgiba[a], koji se nalazi oko 20 km jugozapadno od Bizerte u Tunisu. Posle Albanske golgote za vreme Prvog svetskog rata srpski vojnici su prebačeni na lečenje u logore u Tunisu. Na ovom groblju je u 1208 grobova sahranjeno 1790 srpskih vojnika. Groblje spada u red manje poznatih i retko posećenih, ali ima veliki istorijski značaj.
Izgled[uredi | uredi izvor]
Menzel Burgiba je mesto udaljeno oko 20 km jugozapadno od Bizerte, na obali Bizertskog jezera. Groblje se nalazi u okviru civilnog katoličkog groblja, na periferiji grada. Ima površinu od oko 102 m x 36 m. Na ovom groblju je sahranjeno najviše srpskih vojnika u Tunisu. Svaki grob je obeležen livenim metalnim krstom koji je u vidu stilizovanog mača pobodenog u zemlju, sa lovorovom grančicom i ordenom Francuskog ratnog krsta. Krstovi su raspoređeni u pravilne redove. Najverovatnije su izrađeni po nalogu francuskih vlasti koje su izgradile i mauzolej-kosturnicu. Na krstovima se nalaze pločice sa imenom i prezimenom vojnika, jedinicom u kojoj je služio i datumom smrti. Na većini pločica napisano je i mesto rođenja.[1] U centralnom delu groblja nalazi se plato sa jarbolima na kojima su zastave Srbije i Tunisa. Na platou se nalazi spomenik u obliku zarubljene piramide sa mermernom pločom na kojoj je napisano „Slava palim srpskim vojnicima za slobodu 1914—1918”.[2]
Sahranjeni[uredi | uredi izvor]
Prema saopštenju Republičkog zavoda za zaštitu spomenika kulture iz 1982. godine, na groblju se nalazi 1048 krstova, od kojih su 20 bez pločice sa imenom, a 57 sa oznakom nepoznati vojnik. Bilo je i dvojnog sahranjivanja. Na 22 krsta se nalazi još po jedna pločica sa imenom drugog sahranjenog i po pravilu su postavljene iznad pločice prvog sahranjenog. Na 210 krstova su ostali samo zavrtnji kojima su druge pločice bile pričvršćene pa se pretpostavlja da je i tu bilo dvojnog sahranjivanja. Pod pretpostavkom da je ovo tačno može se zaključiti da je u Menzel Burgibi sahranjeno ukupno 1280 srpskih vojnika. Poznata su imena samo 993 vojnika.[3]
Po podacima Luke Nikolića, pisca monografije Srbijo, majko i maćeho, na groblju je u 1208 grobova sahranjeno 1790 srpskih vojnika.[4][5]
Upoređivanjem spiskova sahranjenih može se zaključiti da je groblje formirano od 1916. do 1919. godine. Prvi sahranjeni vojnik je Ivanović Ilija, redov 3. bataljona Prvog pešadijskog puka, sahranjen u januaru 1916. godine. Poslednji sahranjeni je Deranović Tasa, redov 5. pešadijskog puka, sahranjen u januaru 1919. godine. Sistematizovani spiskovi svih sahranjenih vojnika čuvaju se u Republičkom zavodu za zaštitu spomenika kulture.[6]
Na ovom groblju je sahranjen i major Mihailo Ristić-Džervinac, zaverenik u Majskom prevratu i šef gorskog štaba Istočnog Povardarja za vreme srpske četničke akcije.
Mauzolej[uredi | uredi izvor]
U blizini Srpskog vojničkog groblja, u okviru katoličkog groblja, nalazi se mauzolej kružne osnove sa šest stubova u kome se nalaze sarkofag i dve urne. Ispod njega je zajednička kosturnica francuskih i srpskih vojnika. Nije poznato koliko je vojnika tu sahranjeno.[3] Na gornjem obodu mauzoleja velikim slovima je ispisano „Francais et Serbes morts pour la patrie”, što znači „Francuzi i Srbi umrli za otadžbinu”.[7]
General Gabriel Dolo (franc. Gabriel Dolot) napravio je projekat za kosturnicu veličine 50 m³ iznad koje je mauzolej u grčkom stilu. Rukovodilac gradilišta je bio oficir mornarice Granže. Svečana proslava povodom završetka izgradnje mauzoleja održana je 1. novembra 1920. godine u pomorskoj prefekturi, a oficir Granže je odlikovan medaljom.[8]
Prilikom restauracije groblja 1980. godine restauriran je i mauzolej. Urađena je hidroizolacija krova, napravljen je krst, obojen natpis i ceo mauzolej okrečen.
Restauracija 1980. godine[uredi | uredi izvor]
Mere zaštite i uređenja groblja nisu preduzimane od nastanka groblja do 1979. godine. Službenici Republičkog zavoda za zaštitu spomenika kulture obišli su groblje i sačinili detaljnu dokumentaciju 1977. godine, uz saglasnost tuniskih vlasti. Projekti za uređenje groblja napravljeni su 1978. godine. Po dobijanju potrebnih dozvola od nadležnih vlasti u Tunisu, krajem 1979. godine, započeta je restauracija i uređenje groblja. Radove je izvela firma Hidrotehnika, a direktor radova je bio dipl. inž. Ljuben Hristov.
Groblje je ograđeno gvozdenom ogradom i napravljena je kapija. Na stubovima pored kapije postavljene su table sa natpisom na srpskom, francuskom i arapskom jeziku. Centralna staza i staze između parcela popločane su belim betonskim pločama. Plato, koji je izdignut od okolnog terena, napravljen je na centralnom prostoru koji je sužio za obrede prilikom sahranjivanja i parastosa. Na platou se nalaze tri jarbola za zastave, postament za vence i žardinjere sa zelenilom. Tri jarbola su predviđena za postavljanje zastava Srbije, Tunisa i Francuske. Parcele su nivelisane, uokvirene betonskim ivičnjacima od belog cementa i napravljeni su novi stubovi na kojima su slovne oznake parcela ostele iste. Krstovi su izvađeni iz svojih ležišta, sa njih je skinuta naslaga ranijih boja i ofarbani su belom mat bojom u nijansi slonova kost. Zatim su krstovi postavljeni u kontinualne betonske grede. Pored postojećih, zasađene su i nove sadnice čempresa. Pored zida su zasađene puzavice, prostor parcela je posejan travom, a sa unutrašnje strane pored ograde je zasađena živa ograda. Radi lakšeg održavanja groblja dovedena je voda.
Radovi na restauraciji završeni su u novembru 1980. godine. Vrednost radova je iznosila 4.267.000 dinara. Novčana sredstva je obezbedio Savezni komitet za pitanja boraca i invalida i Republički sekretarijat za boračka i invalidska pitanja.[9]
Pukovnik u penziji, Luka Nikolić, koji je istraživao ovo groblje tvrdi da su „prilikom rekonstrukcije 1980. krstovi sa imenima sahranjenih skinuti i vraćeni bez ikakvog reda”.[5]
Čuvari[uredi | uredi izvor]
Za vreme obnove groblja 1980. godine angažovani su čuvari koji će čuvati i održavati groblje. Čuvari groblja su Vagdija Hamdi i njen sin Mažub, čija je kuća pored groblja. Vagdija je posao nasledila od pokojnog supruga.[2][10]
Posete[uredi | uredi izvor]
Kraljevska mornarica je posetila ovo groblje 31. maja 1929. godine u sklopu putovanja po sredozemlju. Delegaciju oficira i odred mornara predvodio je admiral Dragutin Prica. Njima su se pridružili francuski viceadmiral Halie (franc. Hallier), predstavnici francuskih vlasti, komandant arsenala, građanske vlasti i jedan odred mornara francuske pomorske baze. Održan je pomen, položeni venci, a govore su održali admiral, viceadmiral, potpredsednik opštine i predsednik udruženja francuskih ratnika.[11]
Uoči 65-godišnjice dolaska srpske vojske u Tunis, 22. decembra 1980. godine, groblje je posetila grupa od šesnaest starih ratnika koji su se u vremenu od 1916—1918. godine oporavljali u logorima u Tunisu. Pratili su ih predstavnici Saveza komiteta za pitanja boraca i invalida, Republičkog sekretarijata za boračka i invalidska pitanja, Ambasade SFRJ u Tunisu, Republičkog zavoda za zaštitu spomenika kulture, kao i radnici Hidrotehnike. Položeni su venci i odato poštovanje sahranjenim srpskim vojnicima.[12]
-
Ulazna kapija -
Nadgrobni spomenici u obliku mačeva -
„Slava palim srpskim vojnicima za slobodu 1914-1918” -
-
Odeljak V
Knjige[uredi | uredi izvor]
- Nikolić, Luka (2010). Srbijo, majko i maćeho. Biblioteka „Ljubiša R. Đenić”. ISBN 978-86-84219-28-4. COBISS.SR 172763148
Luka Nikolić, potpukovnik u penziji, pet godina je istraživao srpske, tuniske i francuske arhive i na osnovu toga napisao ovu monografiju. Monografija sadrži jedinstven spisak sahranjenih srpskih vojnika sa do sada najkompletnijim podacima, kao i šemu grobnih mesta na groblju u Menzel Burgibi. Istoriografski je detaljno obrađen period od 1914. do 1919. godine, kao i Bizerta i Menzel Burgiba, mesta na kojima su se lečili srpski vojnici.[5][13]
Emisije[uredi | uredi izvor]
- „Trag: Kreće se lađa francuska” epizoda u okviru emisije Trag iz 2008. godine, u produkciji RTS-a.[14]
- „Bizerta — povratak u legendu” je dokumentarni film iz 2011. godine u produkciji RTS-a, nastao na osnovu monografije autora Luke Nikolića „Srbijo, majko i maćeho”.[15]
Napomene[uredi | uredi izvor]
- ^ Grad se zvao Ferivil do 1957. godine.
Reference[uredi | uredi izvor]
- ^ Simić 1982, str. 249–250.
- ^ a b Pivljanin, Ranko. „Večna straža kraj Bizerte”. Blic (novine). Pristupljeno 5. 6. 2016.
- ^ a b Simić 1982, str. 250.
- ^ Berić, Slavica (22. 6. 2012). „Bizerta, tamo daleko”. Politika Magazin. Pristupljeno 12. 6. 2016.
- ^ a b v Glas javnosti. „Urađen spisak srpskih vojnika sahranjenih u severnoj Africi”. Pristupljeno 5. 6. 2016.
- ^ Simić 1982, str. 252.
- ^ Politika. „Srbi u Tunisu: živi i mrtvi – turisti i ratnici”. Pristupljeno 12. 6. 2016.
- ^ Dolot 1924, str. 41–43.
- ^ Simić 1982, str. 252–255.
- ^ Matijević, Jelena. „Rado u Tunis, nerado do srpskih kosturnica”. Arena 92. Pristupljeno 5. 6. 2016.[mrtva veza]
- ^ Paluba.info. „Putovanje KM: Krf - Malta - Bizerta, maj 1929”. Pristupljeno 12. 6. 2016.
- ^ Simić 1982, str. 255.
- ^ Politika (novine). „Svedočanstvo o srpskim vojnicima u severnoj Africi”. Pristupljeno 6. 6. 2016.
- ^ RTS. „Trag: Kreće se lađa francuska”. Pristupljeno 6. 6. 2016.
- ^ RTS. „Bizerta - povratak u legendu”. Pristupljeno 6. 6. 2016.
Literatura[uredi | uredi izvor]
- Dolot, Gabriel (1924). Les tombes militaires et le souvenir français en Tunisie: 1881—1923 (na jeziku: francuski). Tunis: G. Guinle. Pristupljeno 8. 6. 2016.
- Simić, Gordana (1982). Srpska vojnička groblja iz Prvog svetskog rata u Bizerti i Menzel-Burgibi, y Tunisu (PDF). Saopštenja XIV. Beograd: Republički zavod za zaštitu spomenika kulture. Pristupljeno 29. 5. 2016.
Vidi još[uredi | uredi izvor]
- Srpska vojska u Bizerti
- Srpska vojnička groblja
- Spomenici srpskim žrtvama i borcima u Prvom svetskom ratu