Strani borci u ratu u Bosni i Hercegovini

S Vikipedije, slobodne enciklopedije

Rat u Bosni i Hercegovini privukao veliki broj stranih boraca[1] i plaćenika iz različitih zemalja.[2] Volonteri su dolazili u rat iz više razloga, uključujući versku ili etničku pripadnost, ali i zbog novca. Ulgavnom, Bošnjaci su dobili podršku od muslimanskih zemalja, Srbi - od pravoslavnih zemalja, a Hrvati - od katoličkih zemalja. Broj, aktivnosti i značaj stranih boraca često su iskrivljeni.[3] Međutim, nijedna od ovih grupa nije činila više od pet procenata ukupne žive snage navedenih vojski.

Bošnjačka strana[uredi | uredi izvor]

Rasim Delić priključuje El-Mudžahedine ArBiH

Dobrovoljni borci, koji se kolokvijalno često nazivaju "Bosanski mudžahedini" uglavnom su dolazili iz Avganistana i arapskih zemalja, iako su muslimanski dobrovoljci stigli iz celog sveta, uključujući Aziju, Severnu Afriku i Evropu. [4] Procenjeni brojevi su se veoma razlikovali, u zavisnosti od izvora, broj se kreće od 500 do 4.000. [a]

Vojna efikasnost mudžahedina je sporna. Iako bivši mirovni pregovarač SAD na Balkanu Ričard Holbruk rekao je u intervjuu da veruje da Muslimani u BiH ne bi preživeli bez pomoći stranih boraca, budući da je u to vreme embargo UN-a na oružje nedvosmisleno smanjio borbene sposobnosti Vlade Republike Bosne i Hercegovine. Nazvao je dolazak mudžahedina "ugovorom sa đavolom" od koje Bosna još uvek oporavlja.[5] S druge strane, prema generalu Stjepanu Šiberu, etničkom Hrvatu najvišeg ranga u Armiji BiH, Tuđman i Hrvatska igrali su ključnu ulogu u dovođenju stranih dobrovoljaca sa ciljem da opravda učešće Hrvatske u ratu u Bosni i Hercegovini i zločine koje su počinile hrvatske trupe. Iako predsednik Republike Bosne i Hercegovine Alija Izetbegović dobrovoljce smatra vrednim, znakom podrške Republici BiH muslimanskog sveta, očigledno su malo vojno doprineli i postaju glavni politički problem.[6][7]

Neki su u početku stigli kao radnici humanitarne pomoći, dok su drugi izbegavali krivične prijave u svojim zemljama ili su bili krivično gonjeni zbog ilegalnog odlaska u drugu zemlju i postajanja vojnicima.[8] U region centralne Bosne stigli su u drugoj polovini 1992. godine. Od tog trenutka, ovi borci su delovali nezavisno, praktično bez koordinacije sa ArBiH, do zime 1993-94. godine.[9]

U početku su strani mudžahedini snabdevali ljude hranom i drugim osnovnim potrepštinama lokalno muslimansko stanovništvo.[10]

Ponekad su pokušali da regrutuju neke lokalne mladiće, mada sa ograničenim uspehom, nudeći im vojnu obuku, uniformu i oružje. Kao rezultat toga, pridružili su im se neki meštani. Iako su ovi stranci uznemirili lokalne muslimane.[11][12]

Oni koji su pristali da se pridruže oponašali su strance i u odeći i u ponašanju do te mere da je, ponekad, prema dokumentaciji Haškog tribunala na kasnijim suđenjima za ratne zločine, "bilo teško razlikovati dve grupe". Iz tog razloga, Haški tribunal je koristio izraz "mudžahedini" bez obzira ko se pridružio jedinici.[13] Čim su počele vojne akcije između ArRBiH i hrvatskih snaga (HVO), učestvovali su u nekim sukobima. Prvi trening kamp mudžahedina nalazio se u seluPoljanice, pored sela Mehurići, opština Travnik. Tamo osnovana mudžahedinska grupa obuhvatala je mudžahedine iz arapskih zemalja, kao i neke meštane. Mudžahedini iz logora Poljarice takođe su se nastanili u gradovima Zenica i Travnik, a od druge polovine 1993. godine nadalje u selu Orašac, takođe smeštenom u dolini.

Da bi uspostavila određenu kontrolu i red, Vlada Republike BiH je 13. avgusta 1993. odlučila da uključi organizovane strane dobrovoljce u 7. muslimansku brigadu, poznatu kao El-Mudžahid.[14] Haški tribunal utvrdio je da postoji jedan bataljon pod nazivom "El Mudžahid". Osnovala ga je 13. avgusta 1993. godine ArBiH, koja je odlučila da formira jedinicu stranih militanata kako bi uspostavila kontrolu nad njima kako je broj stranih dobrovoljaca počeo da se povećava.[15] Jedinica "El Mudžahid" prvobitno je vezana za Armiju Republike Bosne i Hercegovine i snabdevali su je, iako su često delovali nezavisno kao posebna jedinica. [16]

Nakon završetka rata u Bosni i Hercegovini u intervjuu američkom novinaru 2005. godine Džimu Lereru Holbruk je izjavio da je u zemlji bilo više od 1.000 ljudi koji su pripadali onima koje smo tada zvali mudžahedinski borci za slobodu. Sada znamo da je to bila Al-Kaida. Nikada ranije nisam čuo tu reč, ali znali smo ko su oni. A ako pogledate otmičare 11. septembra, neki od ovih otmičara su se obučili ili borili u Bosni. Oslobodili smo ih se i morali su da odu dalje na istok, u Avganistan. Dakle, da nije Dejtona, borili bismo se protiv terorista duboko u klisurama i pećinama centralne Bosne u srcu Evrope"[17]. Dva od pet otmičara aviona 11. septembra, prijatelji iz detinjstva Kalid Al-Mihdhar i Navaf Al-Hazmi bili su bosanski mudžahedini.[18]

Posledice[uredi | uredi izvor]

Strani mudžahedini morali su da napuste Balkan u skladu sa uslovima Dejtonskog sporazuma 1995. godine, ali neki su ostali. Američki Stejt department i predstavnik SFOR-a iz vojne obaveštajne službe saveznici su procenili da je 2001. godine u Bosni zapravo ostalo i da je živelo najviše 200 boraca rođenih u inostranstvu. U septembru 2007. godine status državljanstva je poništen kod 50 od tih pojedinaca. Od tada je još 100 osoba uskraćeno pravo da se kvalifikuju za državljanstvo. Još 250 ljudi je bilo pod istragom, dok je telo zaduženo za preispitivanje statusa državljanstva stranih dobrovoljaca koji su učestvovali u ratu u BiH, uključujući hrišćanske borce iz Rusije i zapadne Evrope.[5][19]

Tokom rata u BiH dokumentovani su slučajevi u kojima su jedinice mudžahedina počinile ratne zločine, uključujući ubistva, mučenje i odrubljivanje glave srpskim i hrvatskim civilima i vojnicima.[20][21][22][23]

Tokom suđenja Rasimu Deliću sudije su zaključile da je tužilaštvo dokazalo da je više od 50 Srba zarobljenih tokom bitke za Vozuću ubijeno od strane mudžahedina u kampu Kamenica. Iako su se sudije složile da je Delić imao efikasnu kontrolu nad jedinicom El mudžahedina, bio je oslobođen odgovornosti, jer je Haški tribunal zaključio da nije imao dovoljno informacija da ih zaustavi. Takođe je oslobođen optužbi da nije spasio 24 Hrvatska ratna zarobljenika od pogubljivanja i ranjavanja mudžahedina, jer Tužilaštvo nije uspelo da dokaže da je već zauzeo mesto načelnika štaba ArBiH, na koju je imenovan istog dana. Sudije su zaključile da je tužilaštvo dokazalo da su mudžahedini od jula do avgusta 1995. godine nehumano postupali sa 12 srpskih ratnih zarobljenika koji su držani prvo u selu Livada, a zatim u logoru Kamenica, i ubili troje od njih. Delić je osuđen na tri godine zatvora zbog toga što ih nije zaustavio. Irački mudžahed Abduladhim Maktuf osuđen je za otmicu hrvatskih civila iz Travnika 1993. godine. Na kraju je osuđen na tri godine zatvora.[24]

Međutim, istražitelji i tužioci Haškog tribunala nisu podneli optužnicu protiv njih, samo su dvojica komandanata ArBiH optužena na osnovu odgovornosti komande. Optužnica za slučajeve Amira Kubure i Envera Hadžihasanovića (dva oficira ArBiH) bavila su se brojnim događajima u kojima su učestvovali mudžahedini, međutim tužioci su na kraju odbacili sve optužbe i oni su na kraju oslobođeni svih tačaka u vezi sa incidentima koji uključuju mudžahedine. Međutim, Hadžihasanović je odležao dve godine jer je proglašen krivim za to što su trupe pod njegovom komandom maltretirale zatvorenike.[15][25][26] U odluci su sudije zaključile da su mudžahedini odgovorni za pogubljenje 4 Hrvatska civila u selu Miletići u aprilu 1993. godine, nehumano postupanje sa ratnim zarobljenicima i ubistvo jednog čoveka u logoru Orašac u oktobru 1993. godine, nanošenje štete i vandalizam manastira Guča Gora u junu 1993. godine, kao i crkve Svetog Jovana Krstitelja u Travniku.[27][28][29]

Prema optužnici Rasima Delića, u to vreme komandujućeg Glavnim štabomARBiH, nakon formiranja 7. muslimanske brigade 19. novembra 1992. godine tužilaštvo je pokušalo da dokaže da je bataljon podređen u svojoj strukturi. Prema saopštenju UN-a iz 1995. godine, bataljon je "direktno zavisio od bosanskog osoblja u pitanjima snabdevanja" i "uputstava" tokom borbi sa srpskim snagama.

Ovo pitanje postalo je deo dva suđenja Haškog tribunala za ratne zločine protiv gore pomenutih Kubure i Hadžihasanovića na osnovu najviše krivične odgovornosti. Odluka sudske komore u slučaju Haški tribunal protiv Envera Hadžihasanovića i Kubure, komandanta 3. korpusa ArBiH-a i komandanta 7. muslimanske brigade 3. korpusa ArBiH-a, sudska komora je utvrdila da strani mudžahedini nisu zvanično bili deo 3. korpusa ili 7. brigade ArBiH-a. Shodno tome, Tužilaštvo nije uspelo da dokaže sumnje da su se strani mudžahedini zvanično pridružili ArBiH-u i da su zapravo bili potčinjeni optuženima Hadžihasanoviću i Kuburi.[29][30]

Na kraju, konačna odluka Žalbenog veća Haškog tribunala u aprilu 2008. godine zaključila je da odnos između 3. korpusa ArBiH na čelu sa Hadžihasanovićem i odreda El Mudžahid nije odnos potčinjavanja, već je bio blizu otvorenog neprijateljstva, jer je jedini način da se jedinica kontroliše bio da ih napadne kao da su zasebna neprijateljska sila.[14][15]

Propaganda i političke zloupotrebe[uredi | uredi izvor]

Iako su srpski i hrvatski mediji izazvali mnogo kontroverzi oko navodnih ratnih zločina koje je jedinica počinila, Međunarodni krivični sud za bivšu Jugoslaviju nije optužio nijednog od ovih stranih dobrovoljaca. Jedini stranac osuđen za ratne zločine bio je švedski neonacista Džeki Arklev koji se borio u hrvatskoj vojsci (prvo ga je osudio sud BiH, a zatim sud u Švedskoj). Prema presudama Haškog tribunala, srpska propaganda je širila lažne informacije o stranim militantima kako bi se zapalila islamofobija mržnja među Srbima. Nakon odbrane Prijedora srpskim snagama 1992. godine, radio Prijedor je širio "srpske nacionalističke ideje", nazivajući nesrbe pogrdnim izrazima kao što su "mudžahedini","ustaše" ili "zelene beretke" iako u to vreme u Bosni i Hercegovini nije bilo stranih dobrovoljaca. U presudi u slučaju Milomira Stakića Haški tribunal je zaključio da su Mile Mutić, direktor lokalnih novina "Kozarski vesnik" i novinar Rade Mutić redovno su prisustvovali sastancima sa visokim srpskim političarima i lokalnim vlastima kako bi dobili informacije o sledećim koracima za širenje propagande.[31][32][33]

Još jedan primer propagande islamskih svetih ratnika predstavljen je u presudi Haškog tribunala Kordiću i Čerkezu za ratne zločine i zločine protiv čovečnosti izvršene pod vođstvom hrvatske zajednice Herceg-Bosna protiv muslimanskih civila. Prema presudi suda, Gornji Vakuf-Uskoplje napadnut je od strane Hrvatskog saveta odbrane (HVO) u januaru 1993. godine, nakon čega je usledilo snažno granatiranje grada hrvatskom artiljerijom. Tokom pregovora o prekidu vatre u sedištu Gornjem Vakuf-Uskoplju, pukovnik Andrić, koji predstavlja HVO, zahtevao je od ArBiH da polože oružje i priznaju HVO-ovu kontrolu nad gradom, preteći da će, ako se ne slože, sravniti Vakuf sa zemljom.[34][35] ArBiH nije prihvatila zahteve HVO-a, a napad se nastavio, nakon čega su usledila masovna ubistva Muslimana u susednim selima Bistrica, Uzričje, Duša, Ždrimci i Hrasnica.[36][37] Kampanja granatiranja i napada tokom rata dovela je do stotina ranjenih i ubijenih, uglavnom civila - Muslimana. Iako su Hrvati to često nazivali glavnim uzrokom napada na Vakuf kako bi opravdali napade i masakre civila, komandant čete Britbat UN tvrdio je da u Vakufu nije bilo muslimanskih "svetih ratnika" i da ih njegovi vojnici nisu videli.[34]

Sa napretkom Islamske države, savremeni primeri u 2014. godini zaslužuju pažnju kada su visoki javni i politički akteri i državni službenici bili umešani u ovekovečenje neutemeljenih izjava poput austrijskog ministra spoljnih poslova (posle kancelara) Sebastijana Kurca, predsednika Češke Miloša Zemana ili predsednice Hrvatske Kolinde Grabar-Kitarović, koja je 2017. godine izjavila da je "Bosna i Hercegovina centar islamskog terorizma sa više od 10.000 naoružanih islamista". Ova izjava navela je hrvatske medije da usvoje narativ o navodnim "teroristima u Bosni" kao stalnu temu u to vreme, čak idući toliko daleko da bacaju oružje u džamije da bi nabavili dokaz navodnog porasta broja "islamista" u Bosni.[38]

Takve izjave odbacile su muslimanski zvaničnici iz BiH i lokalne islamske verske vlasti, a ministar bezbednosti BiH Dragan Mektić (etnički Srbin) bio je najglasniji, čak je i medijima rekao da postoji mogućnost da parasekretne službe organizuju lažni teroristički akt kako bi legitimisale lažne tvrdnje o povećanom islamskom radikalizmu u Bosni.[38][39]

Hrvatska strana[uredi | uredi izvor]

Hrvati su dobili podršku od Hrvatske i hrvatske vojske, borili su uz lokalne snage Hrvatskog saveta odbrane (HVO). Među nekim spoljnim borcima bili su britanski volonteri, kao i drugi iz katoličkih zemalja koji su se borili kao dobrovoljci. Albanski, holandski, španski, irski, poljski, francuski, švedski, mađarski, norveški, kanadski i finski dobrovoljci su organizovani u hrvatsku 103. (međunarodnu) pešadijsku brigadu. Britanci, Francuzi, Česi, Kanađani služili su u 108 HVO brigadi;[40] i postojala je grupa Francuza "grupa Jacques Doriot".[41]

Mnogi krajnje desničarski dobrovoljci iz Zapadne Evrope, uglavnom iz Nemačke, pridružili su se Hrvatskim odbrambenim snagama (HOS).[42] Iako su Rusi uglavnom volontirali na strani Srba, mala neonacistička jedinica Vervolfa borila se na strani Hrvata.[42]

Šveđanin Džeki Arklev borio se u Bosni, a kasnije i po povratku u Švedsku, optužen je za ratne zločine. Kasnije je priznao da je počinio ratne zločine protiv muslimanskih civila u hrvatskim logorima Heliodrom i Dretelj kao član hrvatskih snaga.[43]

Srpska strana[uredi | uredi izvor]

Vojska Republike Srpske primila je dobrovoljce iz pravoslavnih hrišćanskih zemlja kao što su Rusija i Grčka. Među njima su bile stotine Rusa,[44] oko 100 Grka,[45] kao i nekoliko Ukrajinaca i Rumuna. [45] Pored pravoslavnih dobrovoljaca, na srpskoj strani su učestvovali i poljski dobrovoljci.[46] Dokumentovan je i jedan japanski dobrovoljac.[47] Prema dokumentima MTBJ, broj dobrovoljaca iz Rusije, Grčke i Rumunije koji su se borili na strani VRS, bio je između 500 i više od 1.500 ljudi. Druge procene se razlikuju u zavisnosti od izvora, prema nekim procenama od 529 do 614, drugi tvrde da je taj broj više od 1.000 dobrovoljaca iz pravoslavnih zemalja.[48] Majkl Ines piše da se VRS u aprilu 1994. sastojao od 100.000 ljudi, od kojih je 1.000-1.500 bilo plaćenika iz Rusije, Ukrajine i Bugarske.[4] Novinarka Liljana Bulatović tvrdila je da je tokom rata poginulo 49 Rusa.[49] Mihail Polikarpov, istoričar i učesnik rata, naveo je stotine ruskih vojnika, od kojih je oko 40 umrlo, a 20 ranjeno.[50] Ovi grčki i ruski plaćenici borili su se za 200 nemačkih maraka mesečno.[51]

Glavne ruske snage sastojale su se od dve organizovane jedinice poznate kao RDO-1 i RDO-2 (RDO označava "Ruski dobrovoljački odred"), kojima su komandovali Jurij Beljajev i Aleksandar Zagrebov. RDO-2 bio je poznat i kao "kraljevski vukovi" zbog monarhističkih stavova njegovih boraca. Druga jedinica ruskih dobrovoljaca sastojala se od stotina Kozaka, poznata kao "Prva kozačka stotina". Sve ove jedinice delovale su uglavnom na istoku Bosne zajedno sa VRS snagama od 1992.do 1995. godine.[52]

U maju 1995. Hercegovački korpus VRS nameravao je da organizuje sopstvenu međunarodnu brigadu u istočnoj Bosni, koja je imala između 150 i 600 ljudi.[53]

Najistaknutiji incident koji uključuje Grčke dobrovoljačke garde, organizovan je u martu 1995. godine od oko 100 vojnika.[54] Izveštavano je da su učestvovali u ubistvima kod Srebrenice, kada je u Srebrenici podignuta grčka zastava nakon što je grad zauzet od strane Srba.[55]

Značajni ljudi[uredi | uredi izvor]

  • Abdelkader Mohtari, Alžirac, mudžahedin
  • Karim Said Atmani, Marokanac, mudžahedin
  • Abu Kair al-Masri, Egipćanin, mudžahedin
  • Kalid Al-Mihdhar, Saudijac, mudžahedin
  • Džeki Arklev, Šveđanin, HVO
  • Roland Bartecko, Nemac, HVO, OVK
  • Tomas Krouli, Irac, HOS
  • Žan-Mišel Nikolaj, Francuz, HOS †
  • Igor Girkin, Rus, VRS

Reference[uredi | uredi izvor]

  1. ^ Moore, Cerwyn; Tumelty, Paul (2008). „Foreign Fighters and the Case of Chechnya: A Critical Assessment”. Studies in Conflict & Terrorism. 31 (5): 412—433. S2CID 109333597. doi:10.1080/10576100801993347. 
  2. ^ „Bosnian Muslim Ex-Commander Jailed 10 Years Over War Crimes by Islamist Fighters”. usnews (na jeziku: engleski). Pristupljeno 16. 11. 2021. 
  3. ^ Marko Attila Hoare (2. 6. 2008). „Christopher Deliso, John R. Schindler and Shaul Shay on al-Qaeda in Bosnia”. Greater Surbiton (na jeziku: engleski). Pristupljeno 4. 2. 2019. „"Schindler’s subject matter is narrower than Deliso’s, being confined essentially to Bosnia. It is less a study of the role of al-Qa’ida and the mujahedin in Bosnia and more a diatribe against the Bosnian Muslims and the Bosnian cause. Despite the author’s claim to having had a youthful flirtation with Islam, he is clearly hostile to the religion and views the Bosnian war on this basis."; "Deliso’s animosity in particular is directed against the Albanians, and he faithfully upholds anti-Albanian stereotypes popular among the Balkan Christian peoples."; "Shay’s run-of-the-mill-first-year-undergraduate-quality potted history of the Balkans repeats some of the historical and other factual errors made by Deliso and Schindler, in particular at the expense of the Bosnian Muslims (...) If one simply ignores everything Shay’s book has to say about Balkan politics, then one can glean a few nuggets of information from it concerning the politics of radical Islam globally and of the Muslim states of the Middle East. But this is not enough to recommend this book (...)"” 
  4. ^ a b Innes 2006, str. 157.
  5. ^ a b LA Times, Bosnia Seen as Hospitable Base and Sanctuary for Terrorists, 8 October 2001
  6. ^ „Predrag Matvejević: "Slovenski muslimani u Bosni", essay published in EL PAIS”. Arhivirano iz originala 2012-12-08. g. 
  7. ^ Matvejević, Predrag (13. 10. 2001). „Los musulmanes eslavos de Bosnia”. El País (na jeziku: španski). EL PAIS. Pristupljeno 4. 2. 2019. 
  8. ^ „Humanitarian worker turned Mujahideen”. Arhivirano iz originala 04. 02. 2019. g. Pristupljeno 03. 05. 2022. 
  9. ^ „ICTY: Mujahideen didn't trust the Army”. Sense Agency. Arhivirano iz originala 22. 07. 2018. g. Pristupljeno 03. 05. 2022. 
  10. ^ Fisk, Robert (7. 9. 2014). „After the atrocities committed against Muslims in Bosnia, it is no wonder today's jihadis have set out on the path to war in Syria”. The Independent. 
  11. ^ ICTY: Summary of the judgement for Enver Hadžihasanović and Amir Kubura - „Archived copy” (PDF). Arhivirano iz originala (PDF) 2011-07-28. g. Pristupljeno 2010-02-05. 
  12. ^ Spero News Arhivirano 2006-11-23 na sajtu Wayback Machine, Bosnia: Muslims upset by Wahhabi leaders, Adrian Morgan, 13 November 2006
  13. ^ ICTY, Summary of the Judgment for Enver Hadzihasanovic and Amir Kubura, 15 March 2006. See section "VI. The Mujahedin"
  14. ^ a b „WHY BH ARMY FAILED TO DEAL WITH MUJAHIDEEN - SENSE Agency - News”. www.sense-agency.com. SENSE Agency. Arhivirano iz originala 07. 02. 2019. g. Pristupljeno 4. 2. 2019. 
  15. ^ a b v „ICTY - TPIY”. Pristupljeno 5. 5. 2015. 
  16. ^ Curtis 2010, str. 207.
  17. ^ PBS Newshour with Jim Jim Lehrer Arhivirano 2013-10-02 na sajtu Wayback Machine, A New Constitution for Bosnia, 22 November 2005
  18. ^ 9/11 Commission Report, Chapter 5.2, pp. 153–159
  19. ^ „BBC News - EUROPE - Mujahideen fight Bosnia evictions”. Pristupljeno 5. 5. 2015. 
  20. ^ „'Brutal crimes' of Bosnia Muslims”. BBC News. 2. 12. 2003. 
  21. ^ Berger 2011, str. 93.
  22. ^ Swicord, Jeff (17. 11. 2015). „Seeds of Jihad Planted in the Balkans”. Voice of America. 
  23. ^ Erjavec, Dragana (8. 6. 2016). „Bosnia Mujahideen Prisoner 'Forced to Kiss Severed Head'”. JusticeReport. BIRN. Arhivirano iz originala 11. 04. 2020. g. Pristupljeno 03. 05. 2022. 
  24. ^ Bosnia Awards Iraqi War Crimes Convict €36,600
  25. ^ Urban, Mark (2. 7. 2015). „Bosnia: Cradle of modern jihad?” (na jeziku: engleski). BBC. Pristupljeno 7. 2. 2019. „Its commander at the time, Brigadier General Enver Hadzihasanovic, ended up facing a war crimes trial in the Hague on charges of overall responsibility for some of the Mujahideen's behaviour, including the Travnik kidnappings. In the end, the prosecution dropped those charges, but the general served two years, having been found guilty of having (Bosnian) troops under him who had abused prisoners.” 
  26. ^ Hadžihasanović & Kubura Appeals Only Partially Granted
  27. ^ „Summary of the Judgement for Hadžihasanović and Kubura” (PDF). Arhivirano iz originala (PDF) 05. 01. 2022. g. Pristupljeno 03. 05. 2022. 
  28. ^ „ICTY - TPIY”. Pristupljeno 5. 5. 2015. 
  29. ^ a b „Press - International Criminal Tribunal for the former Yugoslavia”. www.icty.org (na jeziku: engleski). ICTY. Pristupljeno 4. 2. 2019. 
  30. ^ „FINAL JUDGMENT FOR HADZIHASANOVIC AND KUBURA - SENSE Agency - News”. www.sense-agency.com (na jeziku: engleski). SENSE Agency. Arhivirano iz originala 07. 02. 2019. g. Pristupljeno 4. 2. 2019. 
  31. ^ „ICTY Appeals Chamber confirms Milomir Stakić judgement - The media”. 
  32. ^ „ICTY: Duško Tadić judgement - Greater Serbia”. 
  33. ^ „STAKIC: CRIMES AND FORCIBLE EXPULSIONS OF PRIJEDOR INHABITANTS ARE A FACT - SENSE Agency - News”. www.sense-agency.com (na jeziku: engleski). SENSE Agency. Arhivirano iz originala 07. 02. 2019. g. Pristupljeno 4. 2. 2019. 
  34. ^ a b „ICTY: Kordić and Čerkez verdict - IV. SELF-DEFENCE AS A DEFENCE > PART THREE > IV. Attacks on towns and villages: killings > 2. The Conflict in Gornji Vakuf”. 
  35. ^ „SENSE Tribunal: Poziv na predaju”. Arhivirano iz originala 2008-06-04. g. 
  36. ^ „SENSE Tribunal: Ko je počeo rat u Gornjem Vakufu”. Arhivirano iz originala 2008-06-04. g. 
  37. ^ „SENSE Tribunal: "James Dean" u Gornjem Vakufu”. Arhivirano iz originala 2008-06-04. g. 
  38. ^ a b Spaić, Igor (7. 9. 2017). „Bosnia War Victims Slam Croatia President's Terror Claims”. www.balkaninsight.com (na jeziku: engleski). Balkan Insight. Pristupljeno 7. 2. 2019. 
  39. ^ „Mektić: Paraobavještajne strukture bi mogle inscenirati napad da bi BiH prikazale kao radikalnu”. Klix.ba (na jeziku: bošnjački). Pristupljeno 8. 2. 2019. 
  40. ^ „Srebrenica - a 'safe' area”. Netherlands Institute for War Documentation. 10. 4. 2002. Arhivirano iz originala 28. 9. 2013. g. Pristupljeno 17. 2. 2010. 
  41. ^ „Ex-Yougoslavie: les phalanges” (na jeziku: francuski). Arhivirano iz originala 2013-09-21. g. 
  42. ^ a b Andrea Mammone; Emmanuel Godin; Brian Jenkins (2012). Mapping the Extreme Right in Contemporary Europe: From Local to Transnational. Routledge. str. 166—. ISBN 978-0-415-50264-1. 
  43. ^ Karli, Sina (11. 11. 2006). „Šveđanin priznao krivnju za ratne zločine u BiH” [Swede confesses to war crimes in Bosnia and Herzegovina] (na jeziku: hrvatski). Nacional (weekly). Arhivirano iz originala 30. 6. 2012. g. Pristupljeno 17. 2. 2010. 
  44. ^ Reneo Lukic; Allen Lynch (1996). Europe from the Balkans to the Urals: The Disintegration of Yugoslavia and the Soviet Union. SIPRI. str. 333. ISBN 978-0-19-829200-5. 
  45. ^ a b Koknar 2003. sfn greška: više ciljeva (2×): CITEREFKoknar2003 (help)
  46. ^ „Wspomnienia byłego najemnika, Polaka – uczestnika wojny w Bośni i Hercegowinie/ Johny B., "Kurier WNET" 70/2020”. maj 2020. 
  47. ^ „Japanski dobrovoljac u vojsci RS”. 22. 6. 2019. 
  48. ^ Halimović, Dženana (12. 4. 2017). „Ruski i grčki dobrovoljci u ratu u BiH”. Radio Slobodna Evropa. „Haški tribunal procjenjuje kako je u redovima VRS bilo je između 529 i 614 ratnika iz Rusije, Grčke, Rumunije.” 
  49. ^ „Ruski dobrovoljci dali život za srpsku braću”. 
  50. ^ „Russian soldiers in Bosnia”. Arhivirano iz originala 21. 08. 2018. g. Pristupljeno 03. 05. 2022. 
  51. ^ Koknar, Ali M. (14. 7. 2003). „The Kontraktniki : Russian mercenaries at war in the Balkans”. Bosnian Institute. Arhivirano iz originala 04. 03. 2016. g. Pristupljeno 17. 2. 2010. 
  52. ^ Mihail Polikarpov (5. 9. 2017). Igorь Strelkov – užas banderovskoй huntы. Oborona Donbassa. Knižnый mir. str. 13—. ISBN 978-5-04-000181-1. „Tak, s 1 яnvarя 1993 goda v Višegrade parallelьno s RDO-2 poяvilsя i deйstvoval kazačiй otrяd čislennostью okolo soroka čelovek, tak nazыvaemaя Pervaя kazačья sotnя vo glave s čelovekom, bolee izvestnыm kak Aleksandr Zagrebov. Lюdi priehali v osnovnom iz Rostovskoй oblasti, Povolžья i Moskvы. Kazaki, polučiv dlя usileniя BRDM, deйstvovali, kak i RDO-2, v kačestve udarnogo otrяda pehotы. V 1992 godu Zagrebov voeval na storone serbov ...” 
  53. ^ Granić, Mate (30. 6. 1995). „Letter dated 30 June 1995 from the Deputy Prime Minister and Minister for Foreign Affairs of the Republic of Croatia addressed to the Special Rapporteur of the Commission on Human Rights on the question of the use of mercenaries”. UN. Pristupljeno 17. 2. 2010. 
  54. ^ Koknar, Ali M. (14. 7. 2003). „The Kontraktniki : Russian mercenaries at war in the Balkans”. Bosnian Institute. Arhivirano iz originala 04. 03. 2016. g. Pristupljeno 17. 2. 2010. 
  55. ^ Smith, Helena (5. 1. 2003). „Greece faces shame of role in Serb massacre”. The Guardian. Pristupljeno 17. 2. 2010. 

Spoljašnje veze[uredi | uredi izvor]

Literatura[uredi | uredi izvor]

Dodatna literatura[uredi | uredi izvor]

Preuzeto iz „https://sr.wikipedia.org/w/index.php?title=Страни_борци_у_рату_у_Босни_и_Херцеговини&oldid=27543656”