Talinska ofanziva

Koordinate: 59° 26′ N 24° 44′ E / 59.433° S; 24.733° I / 59.433; 24.733
S Vikipedije, slobodne enciklopedije
59° 26′ N 24° 44′ E / 59.433° S; 24.733° I / 59.433; 24.733
Talinska ofanziva
Deo Istočnog fronta
Vreme17. — 26. septembar 1944.
(9 dana)
Mesto
Estonija
Ishod Pobeda Sovjetskog Saveza
Sukobljene strane

Nacistička Njemačka Nemačka

Sovjetski SavezSovjetski Savez Estonija Estonske trupe za nezavisnost
Komandanti i vođe
Ferdinand Šerner Leonid Govorov Johan Pitka
Jačina
50.000 vojnika[1]
50 brodova[2]		 195.000 vojnika[3] 2.000 vojnika[2]
Žrtve i gubici

Talinska ofanziva (rus. Таллинская наступательная операция) bila je strateška ofanziva crvenoarmejske 2. udarne armije i 8. armije i Baltičke flote protiv nemačkog armijskog odreda Narva i estonskih kopnenih jedinica u Estoniji na Istočnom frontu u Drugom svetskom ratu od 17. do 26. septembra 1944. godine. U Nemačkoj je napuštanje estonske teritorije bilo poznato pod kodnim nazivom Operacija Aster (nemački: Unternehmen Aster).

Sovjetska ofanziva započela je sovjetskom 2. udarnom armijom koja je probila odbranu II armijskog korpusa duž reke Emajigi u blizini Tartua. Branioci su uspeli da uspore sovjetsko napredovanje u dovoljnoj meri da bi se odred Narva uredno evakuisao iz kontinentalne Estonije.[4] Dana 18. septembra ustavna vlada Estonije zauzela je vladine zgrade u Talinu od Nemaca, a grad su napustile nemačke snage do 22. septembra. Lenjingradski front zauzeo je glavni grad i zauzeo ostatak Estonije do 26. septembra 1944. godine.

Pozadina sukoba[uredi | uredi izvor]

Uvod[uredi | uredi izvor]

Glavni članak: Operacija Bagration

Napadi Lenjingradskog fronta potisnuli su grupu armija Sever zapadno od Čudsko-pskovskog jezera, što je rezultiralo nizom operacija oko Narve.[2] Na jugu su sovjetske snage napredovale prema baltičkoj obali na kraju operacije Bagration the beloruske strateške ofanzive (jun – avgust 1944) protiv grupt armija Centar.[3] Sovjetska ofanziva na Talin zamišljena je kao deo Baltičke ofanzive za uklanjanje položaja grupe armija Sever duž Baltika.[2]

Stavka je započela zamršenu operaciju snabdevanja i transporta, da bi premestila 2. udarnu armiju sa fronta Narve na reku Emajigi, 5. septembra 1944. Stavka je naredila 25. rečnoj brodskoj brigadi i inžinjerijskim trupama da prevezu jedinice preko Čudsko-pskovskog jezera. Izgrađeno je pet prelaza od ruskog naselja Pnevo preko moreuza Lamijarv, širokog 2 km, do estonskog sela Mehikorma. Četrdeset i šest brodova prevozilo je 24 sata dnevno preko jezera 135.000 vojnika, 13.200 konja, 9.100 kamiona, 2.183 artiljerije i 8.300 tona municije.[5] Jedinice Luftvafe-a posmatrale su sovjetske pripreme bez intervencija.[6] Sovjetska 2. udarna armija stekla je komandu nad frontom Emajigi od Trećeg baltičkog fronta 11. septembra 1944.[5]

Tri sovjetska baltička fronta započela su ofanzivnu operaciju u Rigi 14. septembra, duž nemačkog 18. armijskog fronta od grada Madone u Letoniji do ušća reke Mali Emajigi. U estonskom delu, od železničkog čvora Valga do jezera Vircjarv, sovjetski 3. baltički front napao je nemački XXVIII armijski korpus.[2] Nemačke i estonske jedinice milicije zadržale su svoje položaje i sprečile opkoljavanje armijskog odreda Narva u Estoniji.[2]

Sovjetski ciljevi[uredi | uredi izvor]

Sovjetske snage pokušale su zauzeti Estoniju i njen glavni grad Talin.[2] Stavka je očekivala da će brz proboj na frontu Emajigi otvoriti put oklopnim jedinicama prema severu, čime će armijski odred Narva odseći od ostatka grupe armija Sever. Komanda Crvene armije pretpostavila je da će glavni pravac povlačenja nemačih snaga biti Talin i tamo koncentrisala svoje snage u pokušaju da blokira puteve.[7]

Nemački ciljevi[uredi | uredi izvor]

Grupa armija Sever već je razmišljala o napuštanju Estonije u februaru 1944. godine, tokom sovjetske Kingisepsko-gdovske ofanzive. Veliki broj jedinica bio je oslobođen promenom fronta, ali je front Narve i dalje ostao da brani položaje po Hitlerovom naređenju. Nemačka komanda smatrala je važnim da zadrži kontrolu nad južnom obalom Finskog zaliva to kako bi se olakšala situacija u Finskoj i zadržala sovjetska baltička flota zarobljena u istočnom deluu zaliva. Zadržavanje rezervi uljnih škriljaca i industrije uljnih škriljaca u Ida-Virumu bilo je važno iz ekonomskih razloga.[2]

Izlazak Finske iz rata 3. septembra pružio je politički zamah za napuštanje Estonije. Sledećeg dana generaloberst Hajnc Guderijan sugerisao je da neće biti moguće zadržati Rajhskomesarijat Ostland i naredio izradu planova za operaciju evakuacije, kodnog imena Kenigsberg. Hitler je, međutim, izjavio da Ostland ne smeju da izgube ni po koju cenu, jer bi to pružilo podršku onim Fincima koji nisu favorizovali novi kurs vlade, i uticalo bi na Švedsku da održi trenutnu spoljnu politiku. Posle ručka, Guderijan je naredio da se plan Kenigsberg ipak tajno pokrene. Sledećeg dana oberst Nacmer posetio je sedište armijskog odreda Narva kako bi razgovarao o detaljima evakuacije. Dana 11. septembra u štabu vojske raspravljalo se o evakuaciji iz Estonije. Dana 15. septembra, vrhovni komandant Grupe armija, generaloberst Ferdinand Šerner, zatražio je da Guderijan ubedi Hitlera da naredi evakuaciju nemačkih trupa iz kontinentalnog dela Estonije, pod kodnim nazivom Operacija Aster. Šerner je naglasio da bi, iako se front još uvek držao, odlaganje naređenja značilo da će jedinice u Estoniji biti zarobljene. Hitler se složio 16. septembra.[2]

Prema planu, glavne snage armijskog odreda Narva morale su se povući uglavnom preko Viljandija i Parnua do Rige. Da bi to postigli, II armijski korpus na frontu Emajigi i XXVIII armijski korpus kod Malog Emajigija morali su da održavaju liniju fronta stabilnom dok armijski odred Narva ne prođe iza njih. Zvanično, početak operacije trebalo je da bude 19. septembra. Povlačenje je trebalo da bude postepeno, kroz nekoliko linija otpora. Povlačenje su trebale podržati uglavnom jedinice koje su se sastojale od Estonaca, koji, prema procenama komande nemačke vojske, ionako ne bi želeli da napuste Estoniju.[7] Pomorske snage pod viceadmiralom Teodorom Burčardijem započele su evakuaciju elemenata nemačkih formacija zajedno sa nekim civilima 17. septembra. Štab je pripremio detaljan plan za napuštanje položaja na frontu Narve u noći između 18. i 19. septembar.[2]

Estonski ciljevi[uredi | uredi izvor]

Razne estonske trupe, koje su koristile ljude koji su dezertirali iz 1. estonske divizije, milicije, granične odbrane i bataljona pomoćne policije, nisu imale generalno planirani cilj. Međutim, njihov cilj je bio da odbrane nezavisnost Estonije.[2][7]

Poređenje snaga[uredi | uredi izvor]

Do početka Talinske ofanzive 17. septembra na frontu Emajogi, II nemački armijski korpus sveden je na umerenu diviziju od 4.600 ljudi,[8] dok se branio protiv 140.000 ljudi sovjetske 2. udarne armije.[8] Dok II armijski korpus praktično nije imao oklopne snage, 3. baltički front je rasporedio 300 oklopnih vozila. Duž linije fronta od 90 kilometara Crvena armija je postavila 2.569 artiljerijskih oruđa, postavljajući 137 komada artiljerije po kilometru protiv praktično nepostojeće nemačke artiljerije.[7] 3. (germanski) SS tenkovski korpus, koji je brojio 15.000 vojnika, suprotstavio se sovjetskoj 8. armiji koja je brojala 55.000 vojnika na frontu u Narvi.[9] Estonske trupe za nezavisnost brojale su 2.000 ljudi.[2]

Operacije[uredi | uredi izvor]

Treći baltički front započeo je ofanzivu rano ujutro 17. septembra. Nakon što je nemački II armijski korpus bio izložen artiljerijskom granatiranju od 132.500 granata, tri vodeća sovjetska puščana korpusa prešla su reku Emajigi u delu dužine fronta istočno od Tartu i probila odbranu. Druga udarna armija probila se do nemačkog divizijskog štaba i artiljerijskih položaja. Samo je kampfgrupe Rebane, smešten blizu Tartua, držao svoj položaj,[2] uprkos velikim gubicima.[7] Army Vojni odred Narva i XXVIII korpus, najseverniji elementi armijske grupe Sever, bili su u opasnosti da budu okruženi i uništeni. General Ferdinand Šerner naredio je II armijskom korpusu da napusti odbranu fronta Emajigi i da se brzo povuče oko severnog vrha jezera Vircjarv do Letonije.[2]

Šest estonskih graničnih pukova, 113. bezbednosni puk i ostaci 20. divizije Vafen SS-a koji su se povlačili iz najudaljenijeg dela fronta Narve u močvari Krivaso, blokirale su jedinice 8. estonskog streljačkog korpusa i uništile u bitkama kod Porkunija i Avinurme 20. i 21. septembra.[7] Estonci sovjetskog pušačkog korpusa ubili su svoje sunarodnike koji su zarobljeni u Porkuniju i sklonili su svoje ranjene u parohijskoj crkvi Avinurme.[2][7]

Odbrana je dozvolila armijskom odredu Narva da pobegne iz Estonije dok su III (germanski) SS tenkovski korpus i 11. pešadijska divizija napustili svoje položaje, bez znanja sovjetske 8. armije. Sovjetske snage počele su napredovati rano ujutro, zauzele su Jihvi, i do večeri stigle do linije Tojla–Jihvi–Kurtna, zarobivši 63 ratna zarobljenika. Sam Tenkovski korpus proglasio je 30 mrtvih ili nestalih u akciji i 30 ranjenih. U noći 20. septembra, sedište korpusa bilo je blizu Parnua na jugozapadnoj obali, zajedno sa "Nederlandom", "Nordlandom" i štabom 11. pešadijske divizije. U Letoniju su upućene "Nordland" i 11. pešadijska divizija, pod komandom 16. armije. "Nederlandu" je preostalo da organizuje odbranu Parnua. Dana 23. septembra, "Nederland" je granatirao luku i povukao se u Letoniju. Dana 24. septembra u blizini Ikle na letonskoj granici, pozadina "Nederlanda" izvela je poslednju bitku na estonskom terenu, uništivši 12–15 sovjetskih tenkova.[2]

Vojno osoblje, ranjenici, institucije i industrija, zatvorenici i civili uglavnom su evakuisani preko mora. Šef evakuacije za mornaricu bio je admiral Istočnog Baltičkog mora, Teodor Burčardi. Bio je uglavnom odgovoran za obezbeđivanje evakuacije iz Talina i Paldiskija. U tu svrhu zapovedao sa flotom od približno 50 malih ratnih brodova, lansirnih brodova, brodova za pratnju i drugih plovila.[2] U roku od šest dana iz Estonije je evakuisano oko 50.000 vojnika, 20.000 civila, 1.000 ratnih zarobljenika i 30.000 tona robe,[1][4] a 38.000 vojnika evakuisano je preko mora. Tokom evakuacije iz Talina, sledeći brodovi pretrpeli su ozbiljnu štetu od napada sovjetske aviacije: na brodovima Netelbek i Vp 1611, 8 ljudi je ubijeno i 29 ranjeno, RO-22 je direktno pogođen i poginulo je 100 članova posade, bolnički brod Moreo, sa 1.155 ljudi potonuo je usred Baltičkog mora pri čemu je život izgubilo 637 ljudi. Evakuacija morem, uprkos činjenici da je vreme za evakuaciju bilo mnogo kraće od planiranog, smatralo se potpunim uspehom, sa samo 0,9% nastradalih tokom evakuacije.[2]

Dana 18. septembra 1944, privremena vlada koju je formirao Nacionalni komitet Republike Estonije u Talinu ponovo je proglasila nezavisnost Estonije.[10] Estonske vojne jedinice sukobile su se sa nemačkim trupama u Talinu, zauzevši državne kancelarije u Toompei. Vlada je apelovala na Sovjetski Savez da prizna nezavisnost republike.[11]

Do trenutka kada su prve jedinice Lenjingradskog fronta rano 22. septembra stigle u Talin, nemačke trupe su praktično napustile grad[2] i ulice su bile prazne.[7] Poslednja nemačka jedinica koja je tog jutra napustila Talin bio je 531. mornarički artiljerijski bataljon. Pre ukrcavanja uništena je sva stacionarna artiljerija i naoružanje, posebna oprema, puške koje se nisu mogle evakuisati, municija, telefonska centrala, radio-kuća, lokomotive i železnički vagoni i železnica. Iz mora je pucano na elektranu u Talinu, a stara gradska luka je uništena. Nemačke jedinice u povlačenju nisu imale borbeni kontakt sa Crvenom armijom u Talinu.[2] Vlada Estonije nije uspela da koncentriše estonske vojnike koji su se povlačili sa frontova Narva i Emajigi, jer su jedinice bile rasute i pomešane sa nemačkim odredima koji su se povlačili prema Letoniji.[7] Stoga je vladi nedostajalo značajnih vojnih snaga da odbije sovjetske snage koncentrisane oko Talina. Jedinice koje su obezbeđivale glavni grad i vladu predvodio je kontraadmiral Johan Pitka.[2] Trupe Lenjingradskog fronta zauzele su Talin 22. septembra. Juri Uljots, vršilac dužnosti predsednika Estonije, pobegao je u Švedsku.[12] Sledećih dana nekoliko estonskih borbenih grupa za nezavisnost napalo je sovjetske trupe u okruzima Harjuma i Lanema ali bezuspešno.[2]

Posledice[uredi | uredi izvor]

Glavni članak: Baltička ofanziva

Nemačka evakuacija izvršena je uredno. Napori armijske grupe Sever su se isplatili i Sovjeti i Vrhovna komanda Vermahta bili su iznenađeni i impresionirani brzinom evakuacije.[4] Osma armija je zauzela preostala zapadnoestonska ostrva (Monsundska ostrva) u operaciji Monsundsko iskrcavanje, amfibijskim napadom.[2] Generalno, baltička ofanziva rezultirala je proterivanjem nemačkih snaga iz Estonije, Litvanije i velikog dela Letonije.

Sovjetska reokupacija[uredi | uredi izvor]

Glavni članak: Estonska Sovjetska Socijalistička Republika

Sovjetska vladavina Estonijom ponovo je uspostavljena silom, a usledila je sovjetizacija koja je uglavnom sprovođena od 1944. do 1950. Prinudna kolektivizacija poljoprivrede započela je 1947. godine, a završena je nakon masovne deportacije Estonaca u martu 1949. godine. Sve privatne farme su konfiskovane, a poljoprivrednici su primorani da se pridruže kolektivnim farmama. Oružani pokret otpora 'šumska braća' bio je aktivan sve do masovnih deportacija. Ukupno 30.000 je učestvovalo ili podržalo pokret; 2.000 je ubijeno. Sovjetske vlasti u borbi protiv šumske braće pretrpele su i stotine smrtnih slučajeva. Među ubijenima s obje strane bilo je nevinih civila. Pored oružanog otpora šumske braće, bio je aktivan i jedan broj podzemnih nacionalističkih školskih grupa. Većina njihovih članova osuđena je na dugotrajne zatvorske kazne. Kaznene radnje brzo su smanjene nakon smrti Josifa Staljina 1953. godine, od 1956. do 1958. velikom delu deportovanih i političkih zatvorenika dozvoljen je povratak u Estoniju. Politička hapšenja i brojni drugi zločini protiv čovečnosti počinjeni su tokom čitavog perioda okupacije do kasnih 1980-ih. Uostalom, pokušaj integracije estonskog društva u sovjetski sistem je propao. Iako je oružani otpor poražen, stanovništvo je ostalo antisovjetsko. Ovo je pomoglo Estoncima da organizuju novi pokret otpora krajem 1980-ih i povrate svoju nezavisnost 1991. godine.[13]


Reference[uredi | uredi izvor]

  1. ^ a b Mitcham, S. (2007). German Defeat in the East 1944 – 45. Stackpole. str. 150. 
  2. ^ a b v g d đ e ž z i j k l lj m n nj o p r s t ć Toomas Hiio (2006). Combat in Estonia in 1944. In: Toomas Hiio, Meelis Maripuu, Indrek Paavle (Eds.). Estonia 1940–1945: Reports of the Estonian International Commission for the Investigation of Crimes Against Humanity. Tallinn. str. 1035—1094. 
  3. ^ a b G.F.Krivošeev (2001). „Rossiя i SSSR v voйnah XX veka: Poteri vooružennыh sil”. Olma-Press. 
  4. ^ a b v Sean M. Mcateer (2008). 500 Days: The War in Eastern Europe, 1944–1945. Pittsburgh, Pennsylvania: Red Lead Press. str. 273. 
  5. ^ a b F.I.Paulman (1980). Ot Narvy do Syrve (From Narva to Sõrve) (na jeziku: ruski). Tallinn: Eesti Raamat. str. 123—125. 
  6. ^ Mart Laar. Emajõgi 1944: Teise Maailmasõja lahingud Lõuna-Eestis (Emajõgi River 1944: Battles of World War II in South Estonia) (na jeziku: estonski). Tallinn: Varrak. str. 231. 
  7. ^ a b v g d đ e ž z Laar, Mart (2005). „Attempt made by Otto Tief's Government to restore the independence of Estonia”. Estonia in World War II. Tallinn: Grenader. str. 60—71. 
  8. ^ a b Mart Laar. Emajõgi 1944: Teise Maailmasõja lahingud Lõuna-Eestis (Emajõgi River 1944: Battles of World War II in South Estonia) (na jeziku: estonski). Tallinn: Varrak. str. 237. 
  9. ^ Mart Laar (2006). Sinimäed 1944: II maailmasõja lahingud Kirde-Eestis (Sinimäed Hills 1944: Battles of World War II in Northeast Estonia) (na jeziku: estonski). Tallinn: Varrak. str. 336. 
  10. ^ Frucht, Richard (2005). Eastern Europe. ABC-CLIO. str. 111. ISBN 1-57607-800-0. 
  11. ^ By Royal Institute of International Affairs. Information Dept. p. 825 Published 1945
  12. ^ Taagepera, Rein (1993). The Baltic States, Years of Dependence, 1940–1990. University of California Press. str. 69. ISBN 0-520-08228-1. 
  13. ^ "Phase III: The Soviet Occupation of Estonia from 1944". In: Estonia since 1944: Reports of the Estonian International Commission for the Investigation of Crimes Against Humanity, pp. VII–XXVI. Tallinn, 2009

Dodatni izvori[uredi | uredi izvor]

Preuzeto iz „https://sr.wikipedia.org/w/index.php?title=Талинска_офанзива&oldid=27677704”