Tisa
| Tisa | |
|---|---|
.jpg) | |
 Mapa Tise i dela Dunava | |
| Opšte informacije | |
| Dužina | 965 km |
| Basen | 156.087 km2 |
| Pr. protok | 796 m3⁄s |
| Sliv | Crnomorski |
| Vodotok | |
| Izvor | spajanjem Bele i Crne Tise na Karpatima, Ukrajina |
| V. izvora | 2.020 m |
| Ušće | Dunav |
| Geografske karakteristike | |
| Država/e |
 Ukrajina Rumunija Slovačka Mađarska Srbija |
Tisa (mađ. Tisza, ukr. Тиса, sl. i rum. Tisa i nem. Theiß) je reka u srednjoj Evropi i najduža pritoka Dunava. Protiče kroz Panonsku niziju. Izvire u Ukrajini, na Karpatima u oblasti Bukovina, i dalje prolazi kroz Mađarsku, Rumuniju, Slovačku i Srbiju. Uliva se u Dunav nasuprot Starog Slankamena.
Tisa je dugačka 1.358 km, a površina razvođa iznosi 157.186 km². U Vojvodini Tisa deli Bačku (desna obala) i Banat (leva obala).
Najveća pritoka Tise je Mureš, a zatim slede Begej, Bodrog, Zlatica, Kereš, Samoš, Šajo, Kireš, Čiker i Jegrička.
Tisa je plovna na dužini od 532 km.
Dužina Tise kroz Srbiju iznosi 164 km.
Veliki i Mali bački kanal povezuju Tisu sa Dunavom, a Begejski kanal sa Tamišem.
Značajniji gradovi na Tisi su: Tokaj, Solnok, Čongrad, Segedin, Senta i Bečej.
Sadržaj
Regulacija toka[uredi]
U planinskom delu toka, Tisa je bistra i brza reka. Nedostatak jezera u oblastima Karpata utiče na to da su varijacije nivoa vode u Tisi izuzetno velike, sa tipično tri godišnja poplavna perioda. Ako se visok nivo vode u Tisi poklopi sa sličnom situacijom u Dunavu, Tisa nadire uzvodno, što izaziva velike poplave. Takva situacija je razorila Segedin proleća 1879.
Između 1846. i 1880., austrijske i austrougarske vlasti su organizovale regulaciju toka reke Tise (mađ.: a Tisza szabályozása) i skratile joj dužinu za 450 km. Sagrađeni sistem zaštite od poplava je najveći u Evropi. Danas postoji 3680 km kanala koji kontrolišu Tisu.
Tokom 1980−ih na Tisi je napravljenio veliko veštačko jezero Tisa (mađ.: Tisza-tó) sa namerom da se pomogne u regulaciji toka i posebno poplava. Ubrzo je ovo jezero postalo popularno turističko odredište Mađara, skoro kao i jezero Balaton.
Ekološka katastrofa iz 2000.[uredi]
Dana 30. januara 2000, pogon za preradu zlata iz Baja Mare, na severu Rumunije, ispustio je 100.000 m³ vode zagađene cijanidom u reku Samoš. Ispuštanje cijanida u Samoš desilo se usled topljenja snega i podzemnih voda koje su oštetile akumulaciju gde je cijanid skladišten. Ovo zagađenje se proširilo dalje niz reku Tisu i uništilo gotovo sav živi svet u reci. Zagađenje je stiglo do Beograda 14. februara 2000.
Poplava iz 2006.[uredi]
U aprilu 2006. Tisa je dostigla najviši vodostaj u istoriji (949 cm kod Novog Kneževca) i ugrozila brojna naselja u svojoj okolini, zbog čega je uveden vanredni nivo odbrane[1].
Plovidbenost[uredi]
Tisa je plovna u većem delu svog toka. Reka je otvorena za međunarodnu plovidbu tek odnedavno jer je Mađarska pravila razliku između tzv. „državnih reka“ i „međunarodnih reka“, kojom se dozvoljavala ili zabranjivala plovidba stranim brodovima. Nakon ulaska Mađarske u EU, ova podela je ukinuta i sada je svim plovilima dozvoljeno da plove Tisom.
Mogućnost plovidbe često određuju prirodni faktori. U vreme visokog vodostaja i suše najčešće Tisa nije plovna.
Vidi još[uredi]
Reference[uredi]
- ^ Hidrometeorološki zavod Srbije Arhivirano na sajtu Wayback Machine (april 14, 2006) (na jeziku: engleski), Pristupljeno 25. 4. 2013.
Literatura[uredi]
- Mala enciklopedija Prosveta (3 izd.). Beograd: Prosveta. 1985. ISBN 978-86-07-00001-2.
- Marković, Jovan Đ. (1990). Enciklopedijski geografski leksikon Jugoslavije. Sarajevo: Svjetlost. ISBN 978-86-01-02651-3.
Spoljašnje veze[uredi]
- Mape reka u Mađarskoj (na jeziku: srpski)
- Tisa na sajtu backabanat.com (na jeziku: srpski)
