Tisa

Za druge upotrebe, pogledajte Tisa (višeznačna odrednica).

Tisa
Tisa kod Rahiva, Ukrajina
Mapa Tise i dela Dunava
Opšte informacije
Dužina	965 km
Basen	156.087 km2
Pr. protok	796 ​m3⁄s
Sliv	Crnomorski
Vodotok
Izvor	spajanjem Bele i Crne Tise na Karpatima, Ukrajina
V. izvora	2.020 m
Ušće	Dunav
Geografske karakteristike
Država/e	Ukrajina Rumunija Slovačka Mađarska Srbija
Pritoke	Vișeu River, Iza River, Samoš, Kereš, Moriš, Krasna, Teresva, Tereblya, Rika, Borzsa, Bodrog, Zađva, Bila Tysa, Čik, Tur River, Zlatica, Šajo, Begej, Batar, Jegrička, Kireš, Kosivska River, Săpânța River, Baia River, Bicu River, Sarasău River, Valea Hotarului River, Valea Iepei River, Șaroș River, Șugătag River
Reka na Vikimedijinoj ostavi

Tisa (mađ. Tisza, ukr. Тиса, sl. i rum. Tisa i nem. Theiß) je reka u srednjoj Evropi i najduža pritoka Dunava. Protiče kroz Panonsku niziju. Izvire u Ukrajini, na Karpatima u oblasti Bukovina, i dalje prolazi kroz Mađarsku, Rumuniju, Slovačku i Srbiju. Uliva se u Dunav nasuprot Starog Slankamena.

Tisa je dugačka 1.358 km, a površina razvođa iznosi 157.186 km². U Vojvodini Tisa deli Bačku (desna obala) i Banat (leva obala).

Najveća pritoka Tise je Mureš, a zatim slede Begej, Bodrog, Zlatica, Kereš, Samoš, Šajo, Kireš, Čiker i Jegrička.

Tisa je plovna na dužini od 532 km.

Dužina Tise kroz Srbiju iznosi 164 km.

Veliki i Mali bački kanal povezuju Tisu sa Dunavom, a Begejski kanal sa Tamišem.

Značajniji gradovi na Tisi su: Tokaj, Solnok, Čongrad, Segedin, Senta i Bečej.

Regulacija toka

U planinskom delu toka, Tisa je bistra i brza reka. Nedostatak jezera u oblastima Karpata utiče na to da su varijacije nivoa vode u Tisi izuzetno velike, sa tipično tri godišnja poplavna perioda. Ako se visok nivo vode u Tisi poklopi sa sličnom situacijom u Dunavu, Tisa nadire uzvodno, što izaziva velike poplave. Takva situacija je razorila Segedin proleća 1879.

Između 1846. i 1880., austrijske i austrougarske vlasti su organizovale regulaciju toka reke Tise (mađ.: a Tisza szabályozása) i skratile joj dužinu za 450 km. Sagrađeni sistem zaštite od poplava je najveći u Evropi. Danas postoji 3680 km kanala koji kontrolišu Tisu.

Tokom 1980−ih na Tisi je napravljeno veliko veštačko jezero Tisa (mađ.: Tisza-tó) sa namerom da se pomogne u regulaciji toka i posebno poplava. Ubrzo je ovo jezero postalo popularno turističko odredište Mađara, skoro kao i jezero Balaton.

Ekološka katastrofa iz 2000.

Zagađena reka Samoš

Dana 30. januara 2000, pogon za preradu zlata iz Baja Mare, na severu Rumunije, ispustio je 100.000 m³ vode zagađene cijanidom u reku Samoš. Ispuštanje cijanida u Samoš desilo se usled topljenja snega i podzemnih voda koje su oštetile akumulaciju gde je cijanid skladišten. Ovo zagađenje se proširilo dalje niz reku Tisu i uništilo gotovo sav živi svet u reci. Zagađenje je stiglo do Beograda 14. februara 2000.

Poplava iz 2006.

U aprilu 2006. Tisa je dostigla najviši vodostaj u istoriji (949 cm kod Novog Kneževca) i ugrozila brojna naselja u svojoj okolini, zbog čega je uveden vanredni nivo odbrane.

Plovidbenost

Tisa je plovna u većem delu svog toka. Reka je otvorena za međunarodnu plovidbu tek odnedavno jer je Mađarska pravila razliku između tzv. „državnih reka“ i „međunarodnih reka“, kojom se dozvoljavala ili zabranjivala plovidba stranim brodovima. Nakon ulaska Mađarske u EU, ova podela je ukinuta i sada je svim plovilima dozvoljeno da plove Tisom.

Mogućnost plovidbe često određuju prirodni faktori. U vreme visokog vodostaja i suše najčešće Tisa nije plovna.

Vidi još

• Dunav—Tisa—Dunav
• Spisak reka u Mađarskoj
• Spisak reka u Srbiji
• Tiski cvet
• Biserno ostrvo

Literatura

• Mala enciklopedija Prosveta (3 izd.). Beograd: Prosveta. 1985. ISBN 978-86-07-00001-2. 
• Marković, Jovan Đ. (1990). Enciklopedijski geografski leksikon Jugoslavije. Sarajevo: Svjetlost. ISBN 978-86-01-02651-3. 

Spoljašnje veze

• Mape reka u Mađarskoj (jezik: srpski)
• Tisa na sajtu backabanat.com (jezik: srpski)