Drugo bugarsko carstvo
| Drugo bugarsko carstvo Vtoro bъlgarsko carstvo | |||
|---|---|---|---|
 | |||
| Geografija | |||
| Kontinent | Evropa | ||
| Regija | Balkan | ||
| Prestonica | Trnovo (1185—1393), Vidin i Nikopolj (1393—1396) | ||
| Društvo | |||
| Službeni jezik | staroslovenski | ||
| Religija | pravoslavlje | ||
| Politika | |||
| Oblik države | monarhija | ||
| — Car | Petar IV (1185—1190) | ||
| Konstantin II Bugarski (1396—1422) | |||
| Istorija | |||
| Postojanje | |||
| — Osnivanje | 1185. | ||
| — Ukidanje | 1396. | ||
| Geografske i druge karakteristike | |||
| Površina | |||
| — ukupno | 1205: 248.000 km²[1] ; 1241: 340.000 km²[1] ; 1350:. 137.000 km²[1] km² | ||
| Zemlje prethodnice i naslednice Bugarske | |||
| Prethodnice: | Naslednice: | ||
| |||
Drugo bugarsko carstvo (bug. Второ българско царство) ili Druga bugarska država (bug. Втора българска държава), bila je srednjovekovna bugarska država koja je postojala od 1185. godine do 1396. (ili 1422). Kao naslednik Prvog bugarskog carstva bilo je na vrhuncu moći pod Ivanom Asenom II pre nego što su je osvojili Osmanlijski Turci između četrnaestog i petnaestog veka. Drugo bugarsko carstvo nasledila je kneževina i kasnije Kraljevina Bugarska. Njena prestonica se nalazila u Trnovu. Bugarsko carstvo je steklo i crkvenu samostalnost. U Trnovu je stolovao bugarski patrijah.
Uvod[uredi | uredi izvor]
Prvo bugarsko carstvo dostiglo je svoj vrhunac u vreme vladavine cara Samuila. Državi su pripojeni Epir, Tesalija, Duklja, Raška, Bosna, Travunija, Srem, današnja Albanija i Podunavska Bugarska[2]. Međutim, nakon poraza bugarske vojske kod Bjelasice (1014. godine), Samuilo umire nakon što je video svoju oslepljenu vojsku. Nasledio ga je sin Gavrilo Radomir. Vasilije II Bugaroubica kreće u osvajanje bugarske države. U Bugarskoj dolazi do prevrata i na presto dolazi Jovan Vladislav. Jovan je poginuo u bici kod Drača (1018) nakon čega Prvo bugarsko carstvo prestaje da postoji, a njegove teritorije priključene su Vizantijskom carstvu.
Nastanak[uredi | uredi izvor]
.png)
Godine 1185. braća Jovan Asen i Teodor zatražili su od vizantijskog cara Isaka II Anđela proniju. Car ih je odbio. Braća su se vratila u Bugarsku i počela zagovarati ustanak protiv vizantijske vlasti. Teodor je proglašen novim bugarskim carem pod imenom Petar IV. Do kraja sledeće, 1186. godine, Bugari su osvojili veliki deo Mezije i Trakije. U leto 1186. Isak pokreće kaznenu ekspediciju protiv Bugara. Petar je pristao na vazalstvo. Jovan Asen beži preko Dunava i sklapa savez sa Kumanima. Potom upada u Trakiju i ratuje protiv Vizantinaca. Godine 1187. Isak pokreće novi pohod na Bugarsku i opseda Loveč. Zarobio je ženu Jovana Asena, Jelenu. Ona je razmenjena za Jovanovog mlađeg brata Kalojana. Kalojan je postao vizantijski talac. Međutim, ni jedna strana nije bila spremna na pregovore.
Upravo u to vreme Saladin osvaja Jerusalim čime je izazvao pokretanje Trećeg krstaškog rata. Najmoćniju krstašku armiju, koja je dolazila iz Svetog rimskog carstva, predvodio je Fridrih I Barbarosa. Fridrih ulazi u sukob sa vizantijskim carem. Koristeći se vizantijsko-nemačkim sukobima, Jovan Asen osvaja Niš, Sofiju i Beograd. Po povratku u svoju prestonicu je ubijen (1195).
Uspon[uredi | uredi izvor]
Vladavina Kalojana[uredi | uredi izvor]
Jovana Asena je na prestolu nasledio najmlađi brat Kalojan. Kalojan je bio ambiciozan vladar i nastojao je da dovrši oslobađanje Bugarske od Vizantije i da se Vizantincima osveti za oslepljivanje 14.000 vojnika u bici kod Bjelasice. Sebe je nazivao "Romanoubica" (Romanoktonos) nakon Vasilija koji je sebe nazivao "Bugaroubica.[3] Godine 1201. Kalojan je osvojio Varnu, poslednje vizantijsko uporište u Meziji. Potom je osvojio i Varnu i pobio njeno stanovništvo uprkos tome što je bio Uskrs. Dok su Bugari bili zaokupljeni borbama na jugu, ugarski kralj Andrija II i njegov vazal Vukan osvajaju Beograd, Braničevo, Niš. Sledeće godine je Kalojan povratio svoje teritorije[4].
Znajući da od Vizantije neće iznuditi priznanje za svoju krunu, Kalojan je stupio u pregovore sa papom Inoćentijem III. Nakon dugih pregovora, Kalojan je krunisan za cara krajem 1204. godine. Bugarska crkva uzdignuta je na rang patrijaršije. Međutim, Bugari nisu menjali svoje pravoslavne obrede i tradicije[5]. Nekoliko meseci pre Kalojanovog krunisanja za cara su krstaši Četvrtog rata osvojili Carigrad stvarajući na vizantijskoj teritoriji više samostalnih država. Od krstaških država, najmoćnije je bilo Latinsko carstvo. Kalojan je pokušao da pregovara sa latinskim carem, ali on nije prihvatao bugarsku državu ni pored papskog priznanja. Vizantijska aristokratija u Trakiji sklopila je savez sa Kalojanom uperen protiv Latinskog carstva. Odlučujuća bitka vođena je 14. aprila 1205. godine kod Hadrijanopolja. Latini su poraženi, a njihov car Balduin je zarobljen. Latinsko carstvo zapada u haos[6]<[7]. Bugari su povratili veći deo Trakije. Vizantinci u Trakiji, iznenađeni bugarskim usponom, sklapaju zaveru sa Latinima. Zavera je otkrivena, a Kalojan se brutalno osvetio Vizantincima. Kampanja protiv Latinskog carstva nastavljena je sledeće godine. Međutim, Kalojan je ubijen pre nego što je mogao da otpočne pohod na sam Carigrad.
Vladavina Jovana Asena II[uredi | uredi izvor]
Kalojana je nasledio Boril koji je pokušao da nastavi politiku svoga prethodnika. Međutim, Boril nije imao Kalojanove sposobnosti. Nakon poraza kod Filipopolja, Latini su mu preoteli veći deo teritorija koje je Kalojan osvojio. Borilov brat Strez odvojio je veći deo Makedonije za sebe, a Aleksije Slovenski je otcepio svoju teritoriju u blizini Rodopa. Godine 1211. Boril je ustupio Beograd i Braničevo Ugarskoj. Kampanja protiv srpskog kralja Stefana Prvovenčanog 1214. godine završena je neuspehom.[8][9] Boril je 1218. godine zbačen, a na bugarski presto dolazi Jovan Asen II, sin Jovana Asena I. Jovan Asen II je oženio ćerku ugarskog kralja Andrije, Anu Mariju. Zatim je potpisao sporazum sa epirskim vladarem Teodorom Anđelom Dukom Komninom obezbedivši južnu granicu svoga carstva. Teodor je osvojio Solun i time osetno smanjio teritoriju Latinskog carstva. Očajni Latini ulaze u pregovore sa bugarskim carem. Godine 1230. Teodor je iznenadno napao Bugarsko carstvo. U bici kod Klokotnice je, međutim, doživeo poraz i pao u zarobljeništvo[10][11][12]. Jovan Asen je osvojio sve gradove od Hadrijanopolja do Drača. Srbija je prihvatila vrhovnu bugarsku vlast kako bi se suprotstavila katoličkoj Ugarskoj[13].
Nakon nikejskog priznavanja Bugarske patrijaršije, Jovan Asen raskida savez sa papstvom i sklapa savez sa Nikejskim carstvom protiv Latinskog carstva. Saveznici opsedaju Carigrad (1235), ali ne uspevaju da ga osvoje. Potom je Jovan Asen sklopio mir sa Latinima. Neposredno pred svoju smrt (1241), Jovan Asen je porazio deo mongolske vojske koja se vraćala ka istoku nakon napada na Poljsku i Ugarsku.[14]
Opadanje[uredi | uredi izvor]
Jovana Asena II je nasledio maloletni sin Kaliman I umesto koga je vladalo regenstvo. Regenti su sklopili mir sa Mongolima pristajući da plaćaju danak.[15] Slabost države izazvanu nedostatkom jakog monarha iskoristilo je Nikejsko carstvo da osvoji teritorije na jugu, u Trakiji, Makedoniji, na Rodopima. Nikejci su zauzeli veliki broj gradova uključujući i Hadrijanopolj, Ser, Skoplje. Mađari zauzimaju Beograd i Braničevo[16][17] Bugari su reagovali tek 1253. godine kada su nakratko povratili Rodope, Makedoniju i još neke oblasti. Međutim, sva ova osvajanja poništena su ugovorom iz 1256. godine kojim je bugarski car potvrdio nikejsku vlast nad ovim područjima. Nastupa period borbi za vlast iz kojih kao pobednik izlazi Konstantin I Asen Tih. Nakon oslobođenja Carigrada, vizantijski car Mihailo VIII Paleolog napada bugarske teritorije osvajajući primorske gradove i nekoliko gradova u Trakiji (uključujući i Filipopolj). Bugarski car sklapa savez sa Mongolima, ali je borba protiv Vizantije bila neuspešna. Konstantin je u ratu povredio nogu. Careva bolest izazvala je masovni narodni ustanak. Pobunjeničku vojsku predvodio je svinjar Ivajlo. Ivajlo je ubio Konstantina i preuzeo vlast. Mihailo šalje Jovana Asena III, svog pretendenta na bugarski presto, protiv Ivajla. Nakon Ivajlovog poraza od Mongola, kapije Carigrada otvorene su Jovanu Asenu. Ivajlo je uspeo da povrati svoju vlast, ali je zbog neprijateljstva bugarskog plemstva prinuđen da beži. Plemstvo je za novog cara odabralo Đorđa I Tertera. Tokom njegove dvanaestogodišnje vladavine, Bugarska gubi teritorije u Trakiji u korist Vizantije.
Privremena stabilizacija[uredi | uredi izvor]
Godine 1299. na bugarski presto dolazi Teodor Svetoslav. Teodor je uz tatarsku pomoć došao na presto, ali nije hteo da deli presto sa Čakom, jednim tatarskim vođom, pa ga je ubio. Bugarski car je 1303. godine pokrenuo nekoliko kampanja protiv Vizantije i osvojio mnoge gradove u severoistočnoj Trakiji. Vizantinci su pokušali da mu se suprotstave, ali su poraženi u bici kod Skafida. Zbog toga su primorani da 1307. godine potpišu mir i priznavanje bugarskih osvajanja.[18][19]Ostatak svoje vladavine Teodor je proveo u miru sa svojim susedima. Godine 1318. srpski kralj Milutin Nemanjić je posetio Trnovo. Godine mira donele su Bugarskoj ekonomski prosperitet i pojačanu trgovinu. Bugarska je postala veliki izvoznik poljoprivrednih proizvoda, posebno pšenice[20][21].
Tokom ranih 1320-ih, tenzije između Bugarske i Vizantije su pojačane nakon što je Vizantija zapala u građanski rat. Bugarski car Đorđe II se koristi vizantijskim neprilikama i osvaja Filipopolj. Međutim, nakon njegove smrti niko se nije našao da ga nasledi te su Vizantinci povratili Filipopolj i druge bugarske gradove u severnoj Trakiji[22]. Na bugarski presto dolazi energični despot Vidina, Mihailo Šišman. Za cara je izabran naredne godine. Šišman se okrenuo protiv vizantijskog cara Andronika II i povratio izgubljene zemlje[23]. Krajem 1324. godine između dvojice vladara je sklopljen mir utvrđen dinastičkim brakom. Šišman se razveo od Milutinove kćeri Ane Nede i oženio Teodoru Paleologinu. To je dovelo do pogoršanja odnosa sa Srbijom. Ova promena u politici Bugarske objašnjava se jačanjem Srpskog kraljevstva i prodiranjem Srba na prostore Makedonije[24][25]. Bugarski car je okupio vojsku od 15.000 vojnika[26] i napao Srbiju. Bitka je vođena 1330. godine u blizini Velbužda. Mihailo Šišman je poražen, a i sam je stradao u boju. Uprkos pobedi u bici, Dečanski nije napao samu Bugarsku već se sa njom sporazumeo i na bugarski presto postavio Jovana Stefana, Šišmanovog sina sa Anom Nedom. Bugari nisu izgubili svoju državu, ali nisu mogli zaustaviti ekspanziju Srbije u Makedoniji.
Jovan Stefan je svrgnut već 1331. godine od strane Jovana Aleksandara. Vizantinci 1332. godine uspešno ratuju protiv Bugarske osvajajući gradove u severoistočnoj Trakiji i nanoseći poraz Jovanu Aleksandru u bici kod Rusokastra[27].[28] Bugari su se umešali u novi vizantijski građanski rat stajući na stranu Jovana V protiv Jovana Kantakuzina. Tom prilikom osvojili su devet gradova duž reke Marice i na Rodopima uključujući i Filipopolj. Bilo je to poslednje značajno teritorijalno proširenje Drugog bugarskog carstva.
Pad[uredi | uredi izvor]
Osvajanje vizantijskih teritorija dovodi Bugare u prve sukobe sa Turcima Osmanlijama koji su bili u službi pretendenta Jovana Kantakuzina. Jovan Aleksandar je poražen u dve bitke u kojima su stradala dvojica njegovih najstarijih sinova, Mihailo IV Asen i Jovan Asen IV.[29] Odnosi sa njegovim trećim sinom, Jovanom Stracimirom, pogoršali su se nakon 1349. godine kada se Stracimir udao za Saru-Teodoru, Jevrejinku. Kada je njihovo dete, Jovan Šišman, određeno za naslednika, Jovan Stracimir je proglasio nezavisnost[30]. Godine 1355. Turci pokreću pohod na Sofiju. Kod Ihtimana su se sukobili sa Jovanovim sinom Mihailom IV Asenom. Mladi Mihailo je poginuo u bici. Obe strane imale su teške gubitke. Iako su odneli pobedu, Turci nisu mogli nastaviti sa pohodom.
Poraz kod Ihtimana uzdrmao je ne samo Trnovo već i Carigrad. Jovan Aleksandar i Jovan Kantakuzin pokušali su da se zbliže radi zajedničke odbrane od Osmanlija. Ćerka bugarskog cara, Kerica, udala se za Andronika IV Paleologa, sina Jovana V Paleologa (još uvek je bio beba). Savez Bugarske i Vizantije mogao je ozbiljno ugroziti Osmanlije na Balkanu. Međutim, uprkos velikim očekivanjima, sporazum se nije isplatio.
Smrću srpskog cara Dušana (20. decembar 1355) i zaključenjem saveza, Bugarska i Vizantija ponovo postaju dominantne sile na Balkanu koje su jedine bile u stanju da zaustave prodor Turaka. Međutim, i pored zaključenja saveza i sklapanja braka, Vizantija i Bugarska bile su u stalnom sukobu oko crnomorskih luka Mesembrije i Anhijala. Osmanlije u periodu od 1354. do 1364. ovladavaju velikim brojem tračkih tvrđava i gradova među kojima su bili i gradovi poput Plovdiva, Stare Zagore i sl. Uništenja hrišćanskih gradova praćena su ubijanjem ili raseljavanjem mesnog stanovništva. Pored opasnosti od Osmanlija, Bugari su imali probleme i sa Mađarima. Ugarski kralj Lajoš I Anžujski 1365. godine napada i osvaja bugarski grad Vidin. Jovan Stracimir ga je povratio četiri godine kasnije uz pomoć vlaškog vojvode Vladislava I. Nakon smrti Jovana Aleksandra (17. februar 1371. godina) Bugarska se podelila u nekoliko nezavisnih država. Veći deo bivše Bugarske bio je pod kontrolom carevog sina Jovana Šišmana; severozapadna područja (Vidinsko carstvo) bilo je pod kontrolom Jovana Stracimira, a Dobrudža je i dalje bila u rukama Dobrotice. Veći deo Makedonije podelilo je nekoliko srpskih feudalaca.
Dana 26. septembra 1371. godine, Osmanlije su porazile hrišćansku vojsku na čelu sa srpskim vlastelinima Vukašinom i Uglješom Mrnjavčevićem u bici na Marici. Odmah nakon pobede na Marici, sultan Murat lično pokreće pohod na severnu Trakiju potiskujući Jovana Šišmana severno od Balkanskih planina. Murat osvaja veliki deo bugarske teritorije. Jovan je prinuđen na ponižavajući mir: postao je turski vazal, a svoju sestru je poslao u Muratov harem. Turci do 1373. godine zauzimaju Uglješine teritorije i ovladavaju čitavom Trakijom i oblastima planina Rodopi. Vukašinov sin Marko postao je njihov vazal[31].[32] Godine 1380. Turci osvajaju Sofiju[33]. U periodu od 1384. do 1386. vođen je rat između Bugarske i Vlaške. Vlasima je prišao i Šišmanov brat Jovan Stracimir. Godine 1386. Murat osvaja i pljačka Pirot i Niš nakon duge borbe. Ubijeno je mnoštvo Bugara. Novu kampanju Turci pokreću 1388. godine. Njen rezultat jeste pad većeg dela istočne Bugarske u ruke Osmanlija. Teritorija Jovana Šišmana svela se na zemlje zapadno od Velikog Trnova i nekoliko zamkova duž Dunava. Na istoku su Bugari uspeli zadržati Varnu i Kaliakru. Jovan Stracimir je verovatno u to vreme već bio turski vazal[34]
Nakon kampanje iz 1388. godine Jovan Stracimir postaje turski vazal. U daljim borbama ostao je pasivan. Osmanlije su osvajale deo po deo Trnovskog carstva. Veliko Trnovo palo je 1393. godine. Jovan Šišman gine u borbi 1395. godine[35], a sledeće godine Stracimir se pridružuje hrišćanima koji organizuju krstaški rat pod vođstvom Žigmunda. Bugarski vladar Vidina predaje krstašima turski garnizon. Turski garnizon Orahovo pokušao je da se odupre krstašima, ali su ih mesni Bugari primorali na predaju. Međutim, sultan Bajazit nanosi glavnini krstaške armije veliki poraz kod Nikopolja. Krajem 1396. ili početkom 1397. godine pao je i Vidin. Stracimir je zarobljen i poslat u Bursu gde je zadavljen.
Neki istoričari smatraju da je teritorija Vidina ili bar deo nje ostao u rukama Stracimirovog sina Konstantina II Bugarskog do njegove smrti 1422. godine. Koristeći se građanskim ratom u Osmanskom carstvu nastalim nakon Angorske bitke, Konstantin i Šišmanov sin Fružin dižu 1408. godine ustanak u severnoj Bugarskoj. Podršku im je pružao srpski vladar Stefan Lazarević i vlaški vojvoda Mirča. Ustanike je porazio sultan Musa 1413. godine[36][37].
Reference[uredi | uredi izvor]
- ^ a b v Kamburova, Violeta (1992). Atlas "History of Bulgaria". Sofia: Bulgarian Academy of Sciences. str. 18, 20, 23.
- ^ Fine 1991, str. 110.
- ^ "Andreev (Andreev), Йordan (Jordan); Milčo Lalkov (Milcho Lalkov)., Bъlgarskite hanove i care (The Bulgarian Khans and Tsars) (in Bulgarian). Veliko Tъrnovo. 1996. ISBN 978-954-427-216-6. str. 160.
- ^ Andreev & Lalkov 1996, str. 162.
- ^ Fine 1987, str. 56.
- ^ Andreev & Lalkov. (1996). str. 168-171
- ^ Fine 1987, str. 81–82.
- ^ Andreev & Lalkov 1996, str. 180–183.
- ^ Kazhdan 1991, str. 180–183.
- ^ Andreev & Lalkov 1996, str. =188—189.
- ^ Fine 1987, str. 124.
- ^ Kazhdan 1991, str. 1134.
- ^ Fine 1987, str. 137.
- ^ Andreev & Lalkov 1996, str. 192–193.
- ^ Vásáry 2005, str. 70.
- ^ Andreev & Lalkov 1996, str. 200–201.
- ^ Fine 1987, str. 156–157.
- ^ Andreev & Lalkov 1996, str. 248–250.
- ^ Fine 1987, str. 229–230.
- ^ Andreev & Lalkov 1996, str. 250.
- ^ Fine 1987, str. 230.
- ^ Fine 1987, str. 269.
- ^ Bozhilov & Gyuzelev 1999, str. 563.
- ^ Bozhilov & Gyuzelev 1999, str. 566.
- ^ Fine 1987, str. 270.
- ^ Cantacuzenos, I. str. 429. 19
- ^ Fine 1987, str. 272.
- ^ Andreev & Lalkov 1996, str. 269–271
- ^ Bozhilov 1994, str. 194–195, 212.
- ^ Andreev & Lalkov 1996, str. 273.
- ^ Andreev & Lalkov 1996, str. 282.
- ^ Bozhilov & Gyuzelev 1999, str. 655–656
- ^ Fine 1987, str. 407.
- ^ Andreev & Lalkov 1996, str. 283–284, 286
- ^ Bozhilov & Gyuzelev 1999, str. 666.
- ^ Bozhilov 1994, str. 237.
- ^ Pavlov 2008, str. 218.
Literatura[uredi | uredi izvor]
- Vásáry, I. (2005). Cumans and Tatars: Oriental Military in the Pre-Ottoman Balkans, 1185–1365. New York: Cambridge University Press. str. 70. ISBN 978-0-521-83756-9.
- Andreev (Andreev), Йordan (Jordan); Milčo Lalkov (Milcho Lalkov). Bъlgarskite hanove i care (The Bulgarian Khans and Tsars) (in Bulgarian). Veliko Tъrnovo (Veliko Tarnovo): Abagar (Abagar). 1996. ISBN 978-954-427-216-6.
- Bakalov (Bakalov), Georgi (Georgi); Petъr Angelov (Petar Angelov), Plamen Pavlov (Plamen Pavlov), Totю Koev (Totyu Koev), Emil Aleksandrov (Emil Aleksandrov) i kolektiv. Istoriя na bъlgarite ot drevnostta do kraя na XVI vek (History of the Bulgarians from Antiquity to the end of the XVI century) (in Bulgarian). Sofiя (Sofia): Znanie (Znanie). 2003. ISBN 978-954-621-186-6.
- Angelov (Angelov), Dimitъr (Dimitar); Sonя Georgieva (Sonya Georgieva), Vasil Gюzelev (Vasil Gyuzelev), Lюbomir Йončev (Lyubomir Yonchev), Strašimir Lišev (Strashimir Lishev) i kolektiv (1982). Istoriя na Bъlgariя. Tom III. Vtora bъlgarska dъržava (History of Bulgaria. Volume III. Second Bulgarian State) (in Bulgarian). Sofia: Izdatelstvo na BAN (Bulgarian Academy of Sciences Press).
- Božilov (Bozhilov), Ivan (Ivan). Familiяta na Asenevci (1186–1460). Genealogiя i prosopografiя (The Family of the Asens (1186–1460). Geneaology and Prosopography) (in Bulgarian). Sofiя (Sofia): Izdatelstvo na BAN (Bulgarian Academy of Sciences Press). 1994. ISBN 978-954-430-264-1.
- Dočev (Dochev), Konstantin (Konstantin) (1992). Moneti i parično obrъщenie v Tъrnovo (XII–XIV vek) (Coins and Monetary Circulation in Tarnovo (XII–XIV centuries)) (in Bulgarian). Veliko Tъrnovo (Veliko Tarnovo).
- Fine, John V. A. (1991) [1983]. The Early Medieval Balkans: A Critical Survey from the Sixth to the Late Twelfth Century. Ann Arbor, Michigan: University of Michigan Press.
- Fine, John Van Antwerp (1987). The late medieval Balkans: a critical survey from the late twelfth century to the Ottoman Conquest. University of Michigan Press. ISBN 978-0-472-10079-8.
- Ostrogorski, Georgije (1969). Istorija Vizantije. Beograd: Prosveta.
Vidi još[uredi | uredi izvor]
Spoljašnje veze[uredi | uredi izvor]
| Državne | |
|---|---|
| Ostale | |
