Truba

Truba

B♭ truba
Klasifikacija	plehani instrumet Duvački instrument Limeni duvački instrument Aerofoni instrument

Truba, skraćeno Trb. (može se još i sresti, često u rukopisnim primerima, skraćenica Trp. prema engleskom nazivu), je registarski najviši limeni duvački instrument, svetlog i prodornog zvuka, koji je od davnina korišćen za vojničke signale i svečane fanfare, pa je to ostavilo bitan trag na njegovom osnovnom karakteru i tipičnim načinima upotrebe u muzici. Ipak, truba je i izražajni melodijski instrument, a zahvaljujući usavršenom mehanizmu ventila i u izvođačkoj tehnici dostiže zavidan virtuozitet, koja se posebno ističe u džez-muzici. Tu je naročito česta, iako i drugde uobičajena, upotreba sordine (vidi: limeni duvački instrumenti).

Instrumenti slični trubi su tokom istorije bili korišćeni kao signalno sredstvo u bitkama ili u lovu, sa primerima takve upotrebe datiranim još od 1.500 p. n. e; oni su počeli da se koriste kao muzički instrumenti tek u kasnom 14. ili ranom 15. veku. Od kasnog 15. veka ovi instrumenti su prventveno bili konstruisani od mesinganih cevi, obično dva puta savijenih u oblik zaobljenog pravougaonika. U svojoj veoma dugoj istoriji, koja zalazi daleko u antičko doba, instrumenti tipa trube zadugo su mogli da izvode tonove samo jednog alikvotnog niza (tzv. prirodna truba), pa su građene u različitim registarskim varijantama i veličinama. Tek izum i primena ventilnog mehanizma, početkom 19. veka, omogućila je slobodno i lako izvođenje svih tonova i bitno unapredila izvođačku tehniku, kao i upotrebne mogućnosti trube.

Truba koja se u 18. veku označavala kao truba in C imala je stvarni zvučni obim (zavisno od veličine) za oktavu dublji od obima današnje trube in C, odnosno isti obim kao današnja horna in C (corno alto). S obzirom da se pedalni ton nije mogao dobiti, a da je drugi ton alikvotnog niza bio intonativno nesiguran, praktični obim trube iz klasičnog perioda svodio se uglavnom na dobijanje tonova od 3. do 12. alikvotnog niza.

Postoji mnogo različitih vrsta trube, pri čemu se one najčešće sviraju u B♭ (transpozicioni instrument), i imaju cev dužine od oko 1,48 m. Rane trube nisu pružale mnogo opcija za promenu dužine cevi, dok moderni instrumenti generalno imaju tri (ili ponekad četiri) ventila da bi se menjala njihiva visina zvuka. Većina truba ima ventile pistonskog tipa, mada se kod nekih koriste rotirajući tip. Upotreba truba sa rotirajućim ventilima je u većoj meri zastupljena u orkestarskim postavkama, mada ova praksa varira od zemlje do zemlje. Svaki ventil, kad je pritisnut, povećava dužinu cevi, snižavajući visinu zvuka instrumenta. Muzičar koji svira trubu se naziva sviračom trube ili trubačom.

Etimologija

U engleskom jeziku reč trumpet je prvi put korišćena u kasnom 14. veku. Reč je proistekla iz starofrancuske reči trompette, što je diminutiv reči trompe. Reč trump, sa značenjem „truba“, je prvi put upotrebnjena u engleskom oko 1300. godine. Reč potiče iz starofrancuske reči trompe „dugi duvački instrument sličan trubi“ (12. vek), što je srodno sa provenkalskom reči tromba, italijanskom tromba, sve od kojih verovatno potiču iz nemačkog izvora (uporedite starovisokonemačku reč trumpa i staronordijsku reč trumba za „trubu“).

Istorija

Keramička truba iz perioda oko 300-e godine, u kolekciji Larko muzeja u Limi u Peruu.

Truba iz 17. veka.

Lur iz bronzanog doba nađen u Brudevelt Mosu, severoistočno od Linga u Selandu, Danska

Glavni članak: Istorija primitivnih, drevnih zapadnih i nezapadnih truba

Najranije trube potiču još iz perioda oko 1500 p. n. e. ili ranije. Bronzane ili srebrne trube iz Tutankamonove grobnice u Egiptu, bronzani lurevi iz Skandinavije, i metalne trube iz Kine datiraju iz tog perioda. Trube iz Oksus civilizacije (3. milenijum p. n. e) iz centralne Azije imaju dekorisana zadebljanja na sredini, mada su napravljene od jedne metalne ploče, što se smatra tehničkim čudom.

Šofar, napravljen od ovnovskog roga i Hatzotzerot, napravljen od metala, pominju se u Bibliji. Oni su svirani u Solomonovom hramu pre oko 3000 godina. Za njih se kaže da su korišćeni za rušenje zidova Jerihona. Oni se još uvek koriste tokom pojedinih religioznih dana. Salpinks je prava truba koja je duga 62 in (1.600 mm), napravljena od kosti ili bronze. Salpinks takmičenja su u prošlosti bila deo originalnih Olimpijskih igara.

Sviranje trube u dvorskom hramu. Mandiju u Himačalskom Pradešu u Indiji

Narod Moče drevnog Perua je imao trube prikazane u njihovoj umetnosti još od perioda oko 300-e godine. Najranije trube su bile signalni instrumenti koji su korišćeni za vojne i religiozne svrhe, pre nego u muzičke u modernom smislu. Moderne vojničke trube nastavljaju tu signalnu tradiciju.

Reprodukcija barokne trube

Poboljšanja u dizajnu instrumenta i obradi metala tokom kasnog srednjeg doba i renesanse dovele su do povećane upotrebljivosti trube kao muzičkog instrumenta. Prirodne trube te ere su se sastojale od cevi sa jednim zavojem bez ventila i jedino su mogle da proizvedu tonove pojedinačne visokotonske serije. Da bi se promenila lestvica svirač je morao da promeni prednji deo instrumenta. Razvoj gornjeg, registra „roga” koji su ostvarili trubački specijalisti — kao što je Čezare Bendineli — omogućili su dalji razvoj tokom barokne ere, poznate kao „zlatno doba prirodne trube”. Tokom tog perioda, virtuozni trubači su napisali ogromnu količinu muzičkog materijala. Do ponovnog oživljavanja interesa za sviranjem ovog tipa trube je došlo sredinom 20. veka i taj tred se zadržao kao uspešna umetnička forma širom sveta. Mnogi moderni trubači u Nemačkoj i UK koji izvode baroknu muziku koriste verziju prirodne trube opremljene sa tri ili četiri ispuna otvora radi lakšeg korigovanja neusklađenih tonova u harmonijskoj seriji.

Melodije dominirane homofonijom klasičnog i romantičarskog perioda potisnule su trubu u sekundarnu ulogu u radovima većine vodećih kompozitora usled ograničenja prirodne trube. Berlioz je pisao 1844. godine:

Uprkos stvarne veličanstvenosti i istaknute prirode kvaliteta njenog tona, malo je instrumenata koji su bili degradirani u većoj meri (od trube). Počevši od Betovena i Vebera, svaki kompozitor - ne izuzimajući Mocarta – istrajao je u njenom ograničavanju na nedostojnu funkciju popunjavanja, ili dozvoljavanja da se oglasi sa dve ili tri rutinske ritmičke formule.

Pokušaj da se trubi dodeli više hromatske slobode u njenom asortimanu doveo je do razvoja trube sa dirkama, ali je to u velikoj meri bio neuspešan poduhvat zbog lošeg kvaliteta njenog zvuka.

Uprkos toga što je podsticaj za uvođenje cevnog ventila iniciran još 1793. godine, tek su 1818. godine Fridrih Blumel i Hajnrih Štecel proizveli zajedničku patentnu aplikaciju za kutijasti ventil koji je proizvodio V. Šuster. Simfonije Mocarta, Betovena, i odnedavno Bramsa, još uvek se sviraju prirodnim trubama. Krukovi i šankovi (uklonljive cevi različitih dužina) umesto dirki i ventila su bile standard, naročito u Francuskoj, u prvom delu 20. veka. Kao posledica ovog kasnog razvoja hromatske sposobnosti instrumenta, repertoar za ovaj instrument je bio relativno mali u poređenju sa drugim instrumentima. U 20. veku je došlo do eksplozije u pogledu količine i varijeteta muzike napisane za trubu.

Konstrukcija

Obilaznica trubog ventila (otpuštena)

Truba se pravi od mesinganih cevi dva puta savijenih u zaobljeni izduženi oblik. Kao i kod svih instrumenata od mesinga, zvuk se proizvodi duvanjem vazduha kroz zatvorene usne, čime se stvara „zujeći” zvuk u usniku i započinje vibracija stojećeg talasa u vazdušnom stubu unutar trube. Svirač može da izabere visinu zvuka iz opsega gornjih tonova ili harmonika putem promena usnog otvora i napetosti (što je poznato kao ambažura).

Usnik ima kružni rub, koji pruža ugodno okruženje za vibracije usana. Direktno iza oboda je pehar, koji usmerava vazduh u mnogo manji otvor (zadnju šupljinu ili trup) koji se malo sužava kako bi se podudario sa prečnikom vodne cevi trube. Dimenzije ovih delova usnika utiču na boju ili kvalitet zvuka, lakoću reprodukcije i udobnost svirača. Generalno, što je širi i dublji pehar, to je tamniji zvuk.

B♭ truba, rasklopljena

Moderne trube imaju tri (ili, u retkim slučajevima četiri) klipna ventila, svaki od kojih povećava dužinu cevi kad je pritinut, čime se snižava visina tona. Prvi ventil snižava visinu tona instrumenta za čitav korak (dva polustepena), drugi ventil za polovinu koraka (jedan polustepen), i treći ventil za jedan i po korak (tri polustepena). Kad je četvrti ventil prisutan, kao što je slučaj kod nekih pikolo truba, on obično snižava visinu tona do perfektnog četvrtog (pet polustepena). Kad se koriste pojedinačno i u kombinaciji ovi ventili čine instrument potpuno hromatskim, tj., može da svira svih dvanaest visina klasične muzike. Za više informacija o različitim tipovima ventila, pogledajte ventile limenih duvačkih instrumenata.

Visina tona trube se može podići ili sniziti upotrebom klizaljke za podešavanje. Izvlačenje klizaljke snižava visinu tona; vraćanje klizaljke povišava ton. Da bi se prevazišli problemi sa intonacijom i umanjila upotreba klizaljke, Renold Šilke je dizajnirao trubu sa podešavajućim zvonom. Uklanjanje uobičajene spojnice između zvona i tela ventila omogućava korišćenje kliznog zvona; trubač može potom da podesi trubu zvonom, ostavljajući klizač ugurnutim, ili skoro u tom položaju, čime se poboljšava intonacija i sveukupan respons.

Truba postaje zatvorena cev kad je trubač pritisne na usne; stoga, instrument prirodno jedino proizvodi svaki drugi gornji tonski harmonik. Oblik zvona čini nedostajuće gornje tonove čujnim. Većina nota u seriji je blago nepodešena i moderne trube imaju klizeće mehanizme za prvi i treći ventil kojima trubač može da kompenzuje potiskujući (produžavajući) ili povlačeći jedan ili oba klizača, koristeći levi palac i domali prst za klizače prvog i trećeg ventila, respektivno.

Druge vrste truba

Truba se javlja i u još nekim registarskim varijantama, i to su dve najčešće registarske varijante male trube (it. trombetta ili tromba piccola nem. kleine Trompete, fr. petite trompette, en. small trumpet, rus. малая труба), koja se retko nalazi u orkestru, ali se koristi pri izvođenju tzv. klarino partije (tehnika izvođenja vrlo visokih tonova alikvotnog niza, čak do 21. tona) u delima npr. J. S. Baha. Obim zvučnosti joj je od f do c³, a javlja se u dve registarske varijante in D (zvuči veliku sekstu više) i in E^b (zvuči malu tercu više).

Postoje još i tzv. visoke trube u registarskim varijantama in F, in G i in B (tzv. sopranino) koja je najviša. Osim toga, postoje i alt-truba in F, koja zvuči kvintu niže od obima trube i bas-truba in E^b (zvuči veliku sekstu niže), in D (zvuči malu septimu niže), in C (zvuči oktavu niže) i in B (zvuči nonu niže).

Tonovi

• C - bez pritiskanja ventila
• Cis/Des - sva tri ventila
• D - prvi i treći ventil
• Dis/Es - drugi i treći ventil
• E - prvi i drugi ventil ili samo treći
• F - prvi ventil
• Fis/Ges - drugi ventil ili svi ventili pritisnuti
• G - bez pritiskanja ventila ili prvi i treći ventil
• Gis/As - drugi i treći ventil
• A - prvi i drugi ventil ili samo treći
• Ais/B - samo prvi ventil
• N - samo drugi ventil

Obim trube

Obim trube: * in B — zvuči veliku sekundu niže * in C — zvuči kako je napisano * piccola in D — zvuči veliku sekstu više * piccola in Eb — zvuči malu tercu više

Ovaj pisani obim je dat prema mogućnostima savremene trube sa ventilima (odnosno pistonima). Truba in C zvuči kako je napisano, a najčešće upotrebljavana truba in B zvuči veliku sekundu niže nego što je zapisano, pa je prema tome njen realni zvučni obim od e do c³.

Uputstva i knjige metoda

Jedna publikacija o trubačkom metodu sa dugogodišnjom popularnošću je Žan-Baptist Arbanov Kompletni konzervatorijski metod za trubu (kornet). Druge dobro poznate knjige o metodu obuhvataju. Tehničke studije autora Herbert Klarka, Veliki metod Luja Sent-Žakoma, Dnevne praksa i tehničke studije Maksa Šlosberga, i metodi Ernesta S. Vilijamsa, Kloda Gordona, Čarlsa Kolina, Džejmsa Stampa i Luisa Dejvisona. Vasili Brandtov rad Orkestralni etusi i poslednji etusi je korišćen u mnogim koledžima i konzervatorijumskim trubačkim studijima. U njemu su sadržane vežbe permutacija standardnog orkestarskog trubačkog repertoara, transpozicije, i drugi napredni materijali. Često korišćena knjiga metoda za početnike je Valter Bilerov Metod za kornet, kao i nekoliko knjiga uputstava koje je napisao virtuoz Alen Vizuti. Meri Franken je napisao rad Kompletni metod za modernu trubu, koji je bio malo poznat tokom većeg dela 20. veka dok ga nije javno podržao Moris Andre, nakon čega je došlo do ponovnog porasta interesa u ovo delo.

Vidi još

• Horna
• Dragačevski sabor trubača
• Trubaštvo

Literatura

• Smithers, Don L. (1988). The Music and History of the Baroque Trumpet before 1721 (2nd izd.). Carbondale, IL: Southern Illinois University Press. 
• McLaughlin, Clint (1995). The No Nonsense Trumpet From A-Z. Dallas,Texas: Trumpet College. 
• Barclay, Robert (1992). The Art of the Trumpet-Maker. Oxford: Oxford University Press. ISBN 978-0-19-816223-0. 
• Tarr, Edward (1988). The Trumpet. B. T. Batsford Ltd. str. 20—30. ISBN 978-0-7134-5463-5. 
• Barclay, Robert (1992). The Art of the Trumpet-Maker: The Materials, Tools and Techniques of the Seventeenth and Eighteenth Centuries in Nuremberg. Oxford University Press. ISBN 978-0-19-816223-0. 
• Bate, Philip (1978). The Trumpet and Trombone: An Outline of Their History, Development, and Construction. Ernest Benn. ISBN 978-0-393-02129-5. 
• Brownlow, James Arthur (1996). The Last Trumpet: A History of the English Slide Trumpet. Pendragon Press. ISBN 978-0-945193-81-4. 
• Campos, Frank Gabriel (2005). Trumpet Technique. Oxford University Press. ISBN 978-0-19-516692-7. 
• Cassone, Gabriele (2009). The Trumpet Book. pages 352+CD, illustrated, Zecchini Editore. ISBN 978-88-87203-80-6. 
• Sherman, Roger (1979). Trumpeter's Handbook: A Comprehensive Guide to Playing and Teaching the Trumpet. Accura Music. ISBN 978-0-918194-02-2. 
• Skardinski, Stan (1980). You Can't Be Timid With a Trumpet: Notes from the Orchestra. Lothrop, Lee & Shepard Books. ISBN 978-0-688-41963-9. 
• Smithers, Don L. (1973). The Music and History of the Baroque Trumpet Before 1721. Syracuse University Press. ISBN 978-0-8156-2157-7. 
• Markham, Gervase (1625). Soldier's Accidence. 
• Baines, Anthony (1991). Woodwind Instruments and Their History. Music Sales Ltd. ISBN 978-0-486-26885-9. 
• Baines, Anthony (1993). Brass Instruments: Their History and Development. Dover Publications. ISBN 978-0-486-27574-1. 
• Meucci, Renato (avgust 1989). „Roman Military Instruments and the Lituus”. The Galpin Society Journal. Galpin Society. 42: 85—97. JSTOR 842625. doi:10.2307/842625. 
• Sadie, Stanley, ur. (2001). The New Grove Dictionary of Music and Musicians. London: Macmillan Publishers Ltd. ISBN 978-0-19-522186-2. 
• Chusid, Michael T. (2009). Hearing Shofar: The Still Small Voice of the Ram's Horn. Los Angeles, CA: Self-Published at www.HearingShofar.com. str. Three Volumes. Arhivirano iz originala 28. 3. 2010. g. Pristupljeno 9. 11. 2018. 

Spoljašnje veze

• „Trumpet”. Encyclopædia Britannica (na jeziku: engleski). 27 (11 izd.). 1911. 
• International Trumpet Guild
• Trumpet Playing Articles by Jeff Purtle, protege of Claude Gordon
• Trumpet Players' International Network
• Jay Lichtmann's trumpet studies Архивирано на сајту Wayback Machine (21. април 2007)
• 60+ Trumpet and Teaching Videos
• Brass Instruments
• The traditional manufacture of brass instruments
• The Orchestra: A User's Manual – Brass
• Acoustics of Brass Instruments
• Early Valve designs, John Ericson
• 3-Valve and 4-Valve Compensating Systems, David Werden