Ustavni zakon o pravima nacionalnih manjina u Hrvatskoj
Ustavni zakon o pravima nacionalnih manjina je jedan od dva ustavna zakona koji su na snazi u Republici Hrvatskoj. Današnji ustavni zakon stupio je na snagu 23. decembra 2002.[1] Prema kategorizaciji zakona, ustavni zakon nalazi se ispod Ustava Hrvatske sa kojim mora biti usklađen, a iznad ostalih zakona i propisa koji sa njim moraju biti usklađeni. Uz Ustavni zakon o pravima nacionalnih manjina, na snazi su i Zakon o upotrebi jezika i pisma nacionalnih manjina kao i Zakon o obrazovanju na jezicima i pismima nacionalnih manjina. Ustav Hrvatske jednim se svojim delom takođe bavi pitanjima prava nacionalnih manjina.
Istorija[uredi | uredi izvor]
U decembru 1991. Hrvatski sabor je usvojio Ustavni zakon o ljudskim pravima i slobodama i pravima nacionalnih i etničkih zajednica ili manjina u Republici Hrvatskoj koji je bio jedan od preduslova za međunarodno priznanje nezavisnosti Hrvatske.[2]
Iz perioda Socijalističke Republike Hrvatske zemlja je nasledila relativno visok nivo zaštite kolektivnih prava nacionalnih manjina.[2] Nakon proglašenja nezavisnosti problem se pojavio sa primenom istih standarda na pripadnike tzv. novih manjina, odnosno ostalih konstitutivnih naroda Socijalističke Federativne Republike Jugoslavije.[2] Glavni izazov predstavljao je status Srba u Hrvatskoj koji su u periodu jugoslavenske federacije imali status konstitutivnoga naroda u okvirima Socijalističke Republike Hrvatske.[2]
1992. tadašnji je zakon izmenjen i u njega je uključeno pravo na ostvarivanje političke autonomije pripadnika nacionalnih manjina u onim delovima zemlje u kojima manjina čini većinsko stanovništvo.[2] Kao dodatak pravu na zastupljenost i nominalno širokom spektru prava na kulturnu autonomiju, zakon je od 1992. uključivao i pravo na osnivanje autonomnih kotara u područjima u kojima određena manjima sačinjava većinsko stanovništvo prema rezultatima popisa stanovništva iz 1981. godine.[2] Ipak, ova odredba zakona u prakci nikada nije primenjivana budući da se područje na koje su se ove odredbe formalno odnosile nalazilo u sastavu Republike Srpske Krajine.[2]
Tadašnji Ustavni zakon o ljudskim pravima i slobodama i pravima nacionalnih i etničkih zajednica ili manjina dve vrste monitoringa njegove implementacije koja je podrazumevala monitoring od strane međunarodne zajednice i saradnju u njegovoj implementaciji sa autonomnim kotarima.[2]
U kasnom septembru 1995. nakon što je izvršena operacija Oluja i Hrvatska uspostavila kontrolu nad celokupnom teritorijom bivše Socijalističke Republike Hrvatske osim područja Istočne Slavonije, Baranje i Zapadnog Srema koje je bilo pod upravom UNTAES-a, hrvatski Sabor je doneo odluku o privremenoj suspenziji primene dela zakona koji se odnosi na teritorijalnu autonomiju.[2] Naknadno je ovaj deo zakona potpuno poništen.
Jedan od prvih preduslova za otvaranje procesa evropskih integracija u slučaju Hrvatske bilo je usvajanje novog Ustavnog zakona o pravima nacionalnih manjina. Današnji je zakon stupio na snagu 23. decembra 2002.
Prava koja garantuje aktuelni Ustavni zakon[uredi | uredi izvor]
Pravo na zastupljenost[uredi | uredi izvor]
Hrvatski Sabor[uredi | uredi izvor]
Prema garancijama aktuelnog zakona nacionalne manjine koje u ukupnoj populaciji čine više od 1,5% stanovništva (u praksi se to odnosi samo na Srbe) biraju između minimalno zagarantovanog jednog ili maksimalno tri poslanika.[1] Manjine koje čine manje od 1,5% stanovništva zajednički biraju ukupno 4 poslanika.[1]
Zakon je propisao osnivanje posebne XII izborne jedinice u kojoj pripadnici nacionalnih manjina mogu izabrati svoje poslanike.[1] Pripadnici svih drugih manjina, osim Srba, imaju pravo na dvostruko pravo glasa dok Srbi mogu izabrati hoće li glasati za manjinsku ili redovnu listu.
Regionalni i lokalni nivo[uredi | uredi izvor]
Prema odredbama zakona, u opštinama i gradovima gde manjina čini između 5 i 15% ukupnog stanovništva, ta manjina ima pravo da bude predstavljena u lokalnoj skupštini. Ako manjina čini više od 15% stanovništva ili više od 5% na županijskom nivou, tada ima pravo na proporcionalnu zastupljenost u skupštinama.[1]
U jedinicama u kojima manjina ima pravo na proporcionalnu zastupljenost u predstavničkim telima, zakon joj garantuje pravo i na proporcionalnu zastupljenost u izvršnim telima.[1] Manjine u tim jedinicama imaju pravo da izaberu zamenike načelnika opština i gradova kao i zamenike župana.[1]
Zakon garantuje pravo na proporcionalnu zastupljenost u vladinim telima i sudskim institucijama u udelu u kojem sudeluju u ukupnom stanovništvu područja na kojemu to telo izvršava svoja ovlašćenja.[1]
Kako bi ostvarili ova prava, zakon formalno predviđa da pripadnici nacionalnih manjina koji u jednakoj meri ispunjavaju uslove zaposlenja kao i drugi kandidati, ostvaruju pravo prednosti kada se na to pravo eksplicitno pozovu.[1]
Savet za nacionalne manjine[uredi | uredi izvor]
Savet za nacionalne manjine Republike Hrvatske je autonomno telo osnovano s ciljem što efikasnijeg učešća nacionalnih manjina u javnom životu Republike Hrvatske, posebno na polju razmatranja i predlaganja, uređivanja i rešavanja pitanja u vezi sa ostvarivanjem i zaštitom prava i sloboda nacionalnih manjina.[3]
Reference[uredi | uredi izvor]
- ^ a b v g d đ e ž z Srpski demokratski forum. „Provedba Ustavnog zakona o pravima nacionalnih manjina u jedinicama lokalne i područne (regionalne) samouprave” (PDF). Arhivirano iz originala (PDF) 23. 02. 2015. g. Pristupljeno 14. 3. 2015.
- ^ a b v g d đ e ž z Pravni fakultet u Zagrebu. „Pravni aspekti zaštite manjina u procesu stabilizacije i pridruživanja” (PDF) (na jeziku: hrvatskom). Pristupljeno 14. 3. 2015.
- ^ Savet za nacionalne manjine (Hrvatska). „O savjetu” (na jeziku: hrvatskom). Arhivirano iz originala 13. 05. 2022. g. Pristupljeno 14. 3. 2015.