Ustav Hrvatske
 | Ovaj članak ili jedan njegov deo nije ažuriran. Ažurirajte ovaj članak kako bi prikazao nedavne događaje ili najnovije dostupne informacije. Pogledajte stranicu za razgovor za više informacija. |
Ustav Republike Hrvatske iz 1990. ili Božićni Ustav je naziv za Ustav Hrvatske koji je izglasan u Saboru, 21. decembra 1990. godine, a svečano proglašen 22. decembra 1990, neposredno pred rimokatolički Božić.
Pozadina[uredi | uredi izvor]
Još za vreme Drugog svetskog rata, u Topuskom između 8. i 9. maja 1944. na Trećem zasedanju ZAVNOH-a izglasan je prvi Ustav Hrvatske iz novijeg doba. On se temeljio na zaštiti ljudskih prava i sloboda, kao i na antifašističkim idejama. U tom Ustavu Hrvatska je definisana kao buduća federalna jedinica SFR Jugoslavije. Isto tako je jasno naznačeno u tom Ustavu da Srbi u Hrvatskoj, zbog svoje brojnosti i ogromnog doprinosa za antifašističku borbu i delovanje, postaju konstitutivan narod. Dok Mađari, Česi, Italijani, Slovaci, Rusini i Ukrajinci postaju nacionalne manjine.[traži se izvor]
I svi kasniji ustavi koje je Sabor SR Hrvatske izglasavao bili su slični tom ustavu koji je izglasan u Topuskom 1944.[1][2]
Godine 1974. u Beogradu je Skupština SFRJ izglasala Ustav Jugoslavije po kome su svih šest republika članica i dve autonomne pokrajine dobile velika ovlaštenja u pogledu vođenja politike. Zapravo uvedena je decentralizacija vlasti. Ustav SFRJ iz 1974. je verovatno bio odgovor na MASPOK tj. "hrvatsko proljeće", kada je došlo do velikih pobuna u SR Hrvatskoj protiv zajedničkog života sa ostalim narodima SFRJ.[traži se izvor]
Krajem 1989. godine, u Jugoslaviji je uveden višepartijski sistem. To je dovelo do toga da se posle više od 40 godina osnivaju nove stranke na području SFRJ. U SR Hrvatskoj su tokom aprila (22. i 23.) i maja (6. i 7.) 1990. godine organizovani parlamentarni i lokalni izbori. Glavni rivali su bili Hrvatska demokratska zajednica i njen lider Franjo Tuđman, a sa druge strane Savez komunista Hrvatske koji je predvodio Ivica Račan. HDZ i Tuđman su odneli pobedu na parlamentarnim izborima. Dok su na lokalnim izborima rezultati bili podeljeni. HDZ je pobedio u čisto hrvatskim sredinama i nacionalnim mešovitim sa hrvatskom većinom.[1]
HDZ je stranka opasnih namera
— Ivica Račan, 1990.
Već krajem maja 1990. godine HDZ i Franjo Tuđman su formirali vlast u SR Hrvatskoj, preuzeli su kontrolu nad medijima, tužilaštvom, lokalnom samoupravom i policijom. Policija do maja 1990. je bila uglavnom popunjena srpskim ili nacionalno mešanim kadorvima, vrlo malo Hrvatima. Razlog tome je što Hrvati nisu osećali SFRJ kao svoju domovinu (već isključivo Hrvatsku),[traži se izvor] pa su i državne organe i institucije uglavnom bojkotovali. Neredi na Maksimiru 13. maja 1990. su poslužili HDZ da očisti policiju SR Hrvatske od srpskih kadrova.[1]
Već krajem jula, 25.7.1990. hrvatski Sabor donosi odluku po kome šahovnica postaje simbol SR Hrvatske[traži se izvor], umesto zvezde petokrake, a iz naziva je izbrisan pridev "socijalistička", odnosno SR Hrvatsku menja naziv u Republika Hrvatska. Isto tako je i Predsedništvo SR Hrvatske donelo odluku, koju je uputilo hrvatskom Saboru kojom predlaže donošenje novog ustava do kraja godine. Ova odluka je podržana od strane sva tri veća: Veće udruženog rada, Veće opština i Društveno-političkog veća.
Sredinom avgusta 1990. na području severne Dalmacije i Like niču barikade lokalnih meštana, koji su bili u strahu od upada pripadnika hrvatske policije, koja je sada imala izmenjen nacionalni sastav, većinom hrvatski. Videvši da nema vojsku, hrvatska Vlada odlučuje da uveze naoružanje iz inostranstva i tako formira sebi vojne formacije za obračun sa građanima srpske nacionalnosti i JNA. To ilegalno naoružavanje Hrvatske se desilo oktobra i novembra 1990. godine.[1]
Izglasavanje Ustava[uredi | uredi izvor]
Izglasavanje Božićnog Ustava desilo se u hrvatskom Saboru 21. decembra 1990. godine, u Zagrebu. Taj ustav je kreiran od istaknutih članova političkog i akademskog dela hrvatske javnosti. U odnosu na ranije Ustave SR Hrvatske ovaj Božićni ustav je imao neke bitne promene. Prva je ta da je Hrvatska odbacila socijalizam kao način društveno-ekonomskog upravljanja državom, kao i definitivno uvođenje višepartijskog sistema. Druga bitna promena je izbacivanje Srba iz Ustava, odnosno Srbima u Hrvatskoj je ukinuta konstitutivnost i svedeni su na nacionalnu manjinu. Svi dotadašnji Ustavi SR Hrvatske su definisali Hrvatsku kao "dom Hrvata i Srba i drugih nacionalnih manjina“. A u Božićnom Ustavu, Hrvatska je definisana kao "dom Hrvata i drugih nacionalnih manjina“.[traži se izvor]
Dana 22. decembra 1990. u hrvatskom Saboru je svečano proglašen novi Ustav Hrvatske, uz prisustvo veliko broja zvanica iz javnog i političkog života Hrvatske, intoniranja hrvatske himne "Lijepa naša domovino".[3]
Posledice[uredi | uredi izvor]
Zbog svoje isključivosti odnosno ukidanja konstitutivnosti Srbima iz Hrvatske, ovaj ustav mnogi smatraju da je jedan od povoda za rat u Hrvatskoj koji je počeo nekoliko meseci kasnije. Srbi u Hrvatskoj su ovim Božićnim Ustavom praktično obespravljeni budući da im nisu bila garantovana ni osnovna manjinska prava[traži se izvor], a naredne 1991. godine hrvatska (para)vojska i policija otpočinju napade na srpska i nacionalno mešovita naselja u Hrvatskoj (Pakrac 1. marta, Plitvice 31. marta, Borovo Selo i Zadar 2. maja) kao i na kasarne Jugoslovenske narodne armije, jedine međunarodno priznate vojne sile na teritoriji SFRJ do 1992. godine.[1]
Vidi još[uredi | uredi izvor]
Reference[uredi | uredi izvor]
- ^ a b v g d „Rat u Hrvatskoj iz pera obavještajca” (PDF). Pristupljeno 13. 4. 2013. Arhivirano na sajtu Wayback Machine (25. septembar 2013)
- ^ „Svetski front protiv Srba, Glas Javnosti 2007” (PDF). Pristupljeno 13. 4. 2013.
- ^ „Donesen Ustav Republike Hrvatske”. Pristupljeno 17. 9. 2013. Arhivirano na sajtu Wayback Machine (21. jul 2015)
Literatura[uredi | uredi izvor]
- Denich, Bogdan (1996). Ethnic Nationalism: The Tragic Death of Yugoslavia. Univercity of Minnesota Press. ISBN 0-8166-2974-1 nevažeći ISBN.