Filozofija nauke
Filozofija nauke je grana filozofije čiji je zadatak kritičko ispitivanje i analiza nauke, njenih metoda i krajnjih rezultata. Jedan ogranak filozofije nauke, metodologija nauke, je usko vezana za teoriju saznanja. Istražuje metode putem kojih nauka dolazi do istina koje postulira o svijetu i kritički razmatra pretpostavljene rezone u korist tih metoda. Metodologija se bavi pitanjima kao što su: smer kojim se kreće prihvatanje određene naučne teorije, priroda odnosa uzajamnog potvrđivanja dokaza i hipoteza, i analizira istinitost naučnih afirmacija, tj., kada i kako naučne tvrdnje mogu biti opovrgnute podacima i opservacijama sa terena, kao i eksperimentima iz laboratorija.
Drugi ogranci filozofije nauke se bave samim značenjem i sadržajem postavljenih naučnih rezultata, i usko su vezane za metafiziku, kao i filozofiju jezika. Tipični problemi kojima se bave ti ogranci filozofije nauke su: priroda naučnih zakona, kognitivni sadržaj naučnih teorija o onome nevidljivom, i struktura datih naučnih objašnjenja. Filozofija nauke takođe ispituje specifične probleme (fundamente), koji su rezultat same naučne prakse. Neki od mogućih primjera su: metafizičke pretpostavke teorija koje se bave problemom prostor-vreme, uloga verovatnoće u statističkoj fizici, interpretacija merenja u kvantnoj teoriji i analiza objašnjenja, koja dolaze iz evolucione biologije.
Dok filozofska misao koja se odnosi na nauku datira barem iz vremena Aristotela, opšta filozofija nauke pojavila se kao posebna disciplina tek u 20. veku na kontekstu logičkog pozitivističkog pokreta, koji je imao za cilj da formuliše kriterijume za obezbeđivanje svih filozofskih iskaza, za smisleno i objektivno ocenjivanje istih. Čarls Pirs i Karl Poper prešli su sa pozitivizma na uspostavljanje modernog skupa standarda za naučnu metodologiju. Knjiga Tomasa Kuna iz 1962. Struktura naučnih revolucija takođe je bila formativna, osporavajući pogled na naučni napredak kao na postojano, kumulativno sticanje znanja zasnovano na fiksnoj metodi sistematskog eksperimentisanja, i umesto toga tvrdeći da je svaki napredak relativan u odnosu na „paradigmu”, da je skup pitanja, koncepata i praksi koji definišu naučnu disciplinu u određenom istorijskom periodu.[1]
Uvod[uredi | uredi izvor]
Definisanje nauke[uredi | uredi izvor]
Razlikovanje nauke od nenauke naziva se problemom razgraničenja. Na primer, treba li psihoanalizu smatrati naukom? Slični razmatranja su vezana na nauku o stvaranju, hipotezu o inflatornom multiverzumu ili makroekonomiji. Karl Poper je ovo nazvao centralnim pitanjem u filozofiji nauke.[2] Međutim, nijedan jedinstveni prikaz problema nije stekao prihvatanje među filozofima, a neki smatraju da je problem nerešiv ili nezanimljiv.[3][4] Martin Gardner se zalagao za upotrebu standarda Potera Stevarta („Znaću kad ga vidim“) za prepoznavanje pseudonauke.[5]
Rani pokušaji logičkih pozitivista zasnovali su nauku na posmatranju, dok nenauka nije bila bazirana na opservacijama i stoga je besmislena.[6] Poper je tvrdio da je centralno svojstvo nauke falsifiabilnost. Odnosno, svaka istinski naučna tvrdnja može se dokazati lažnom, barem u principu.[7]
Područje proučavanja ili spekulacije koje se maskira u nauku u pokušaju da se pozove na legitimitet koji se inače ne bi mogao postići naziva se pseudonauka, marginalna nauka (iako često marginalna nauka postaje matična, čak se i razvija u paradigmatsku promenu), ili bezvredna nauka.[8] Fizičar Ričard Fejnman skovao je izraz „nauka kultnog tereta” za slučajeve u kojima istraživači veruju da se bave naukom jer njihove aktivnosti imaju takav spoljašnji izgled, ali im zapravo nedostaje „vrsta krajnje iskrenosti” koja omogućava da se njihovi rezultati rigorozno vrednuju.[9]
Naučno objašnjenje[uredi | uredi izvor]
Usko povezano pitanje je ono što se smatra dobrim naučnim objašnjenjem. Osim predviđanja budućih događaja, društvo često uzima naučne teorije da objasni događaje koji se redovno dešavaju ili su se već dogodili. Filozofi su istraživali kriterijume prema kojima se može reći da je naučna teorija uspešno objasnila neki fenomen, kao i šta znači reći da naučna teorija ima moć objašnjenja.
Jedan rani i uticajan prikaz naučnog objašnjenja je deduktivno-nomološki model. Prema njemu uspešno naučno objašnjenje mora predvideti pojavu spornih pojava polazeći od naučnog zakona.[10] Ovo gledište je bilo podvrgnuto značajnoj kritici, što je rezultiralo u nekoliko opštepriznatih kontraprimera teorije.[11] Posebno je izazovno da se okarakteriše šta se podrazumeva pod objašnjenjem kada se stvar koju treba objasniti ne može zaključiti iz bilo kojeg zakona jer je to pitanje slučajnosti, ili se na drugi način ne može savršeno predvideti iz onoga što je poznato. Vesli Salmon je razvio model u kojem dobro naučno objašnjenje mora biti statistički relevantno za ishod koji treba objasniti.[12][13] Drugi su tvrdili da je ključ dobrog objašnjenja objedinjavanje različitih pojava ili pružanje uzročnog mehanizma.[13]
Koncepti o kredibilitetu hipoteza[uredi | uredi izvor]
Važniji koncepti koji se nameću kada je riječ o kredibilitetu hipoteza su sljedeći:
Induktivizam je teza po kojoj hipoteze mogu biti potkrijepljene uspjehom predviđanja u određenim slučajevima, tj., kada su isti pod okriljem same hipoteze.
Ako poistvječimo princip induktivne inferencije sa tvrdnjom, da će budućnost biti ista kao i prošlost, suočavamo se sa skeptičkom primjedbom, da takav zakon nema sadržaja i čak je autokondradiktoran, ako se prihvati bilo kakva vrsta »sličnosti«. Da bi joj se vratio sadržaj i čvrstina na samom početku, obično se dodaje da prilikom formulisanja naučnih hipoteza, jedino su prihvatljivi ograničeni skupovi »iskonskih« vrijednosti.
Reference[uredi | uredi izvor]
- ^ Encyclopædia Britannica: Thomas S. Kuhn Arhivirano 2015-04-17 na sajtu Wayback Machine. "Instead, he argued that the paradigm determines the kinds of experiments scientists perform, the types of questions they ask, and the problems they consider important."
- ^ Thornton, Stephen (2006). „Karl Popper”. Stanford Encyclopedia of Philosophy. Arhivirano iz originala 2007-06-27. g. Pristupljeno 2007-12-01.
- ^ "Science and Pseudo-science" Arhivirano 2015-09-05 na sajtu Wayback Machine (2008) in Stanford Encyclopedia of Philosophy
- ^ Laudan, Larry (1983). „The Demise of the Demarcation Problem”. Ur.: Adolf Grünbaum; Robert Sonné Cohen; Larry Laudan. Physics, Philosophy, and Psychoanalysis: Essays in Honor of Adolf Grünbaum. Springer. ISBN 978-90-277-1533-3.
- ^ Gordin, Michael D. (2012). The Pseudoscience Wars: Immanuel Velikovsky and the Birth of the Modern Fringe. University of Chicago Press. str. 12—13. ISBN 978-0-226-30442-7.
- ^ Uebel, Thomas (2006). „Vienna Circle”. Stanford Encyclopedia of Philosophy. Arhivirano iz originala 2007-06-26. g. Pristupljeno 2007-12-01.
- ^ Popper, Karl (2004). The logic of scientific discovery (reprint izd.). London & New York: Routledge Classics. ISBN 978-0-415-27844-7First published 1959 by Hutchinson & Co.
- ^ "Pseudoscientific – pretending to be scientific, falsely represented as being scientific", from the Oxford American Dictionary, published by the Oxford English Dictionary; Hansson, Sven Ove (1996)."Defining Pseudoscience", Philosophia Naturalis, 33: 169–176, as cited in "Science and Pseudo-science" Arhivirano 2015-09-05 na sajtu Wayback Machine (2008) in Stanford Encyclopedia of Philosophy. The Stanford article states: "Many writers on pseudoscience have emphasized that pseudoscience is non-science posing as science. The foremost modern classic on the subject (Gardner 1957) bears the title Fads and Fallacies in the Name of Science. According to Brian Baigrie (1988, 438), "[w]hat is objectionable about these beliefs is that they masquerade as genuinely scientific ones." These and many other authors assume that to be pseudoscientific, an activity or a teaching has to satisfy the following two criteria (Hansson 1996): (1) it is not scientific, and (2) its major proponents try to create the impression that it is scientific".
- For example, Hewitt et al. Conceptual Physical Science Addison Wesley; 3 edition (2003) ISBN 0-321-05173-4, Bennett et al. The Cosmic Perspective 3e Addison Wesley; 3 edition (2003) ISBN 0-8053-8738-2; See also, e.g., Gauch HG Jr. Scientific Method in Practice (2003).
- A 2006 National Science Foundation report on Science and engineering indicators quoted Michael Shermer's (1997) definition of pseudoscience: '"claims presented so that they appear [to be] scientific even though they lack supporting evidence and plausibility"(p. 33). In contrast, science is "a set of methods designed to describe and interpret observed and inferred phenomena, past or present, and aimed at building a testable body of knowledge open to rejection or confirmation"(p. 17)'.Shermer M. (1997). Why People Believe Weird Things: Pseudoscience, Superstition, and Other Confusions of Our Time. New York: W.H. Freeman and Company. ISBN 978-0-7167-3090-3. as cited by National Science Foundation; Division of Science Resources Statistics (2006). „Science and Technology: Public Attitudes and Understanding”. Science and engineering indicators 2006. Arhivirano iz originala 18. 08. 2015. g. Pristupljeno 18. 08. 2021.
- "A pretended or spurious science; a collection of related beliefs about the world mistakenly regarded as being based on scientific method or as having the status that scientific truths now have," from the Oxford English Dictionary, second edition 1989.
- ^ Cargo Cult Science Arhivirano 2013-12-01 na sajtu Wayback Machine by Feynman, Richard. Retrieved 2015-10-25.
- ^ Hempel, Carl G.; Paul Oppenheim (1948). „Studies in the Logic of Explanation”. Philosophy of Science. 15 (2): 135—175. CiteSeerX 10.1.1.294.3693
. S2CID 16924146. doi:10.1086/286983.
- ^ Salmon, Merrilee; John Earman; Clark Glymour; James G. Lenno; Peter Machamer; J.E. McGuire; John D. Norton; Wesley C. Salmon; Kenneth F. Schaffner (1992). Introduction to the Philosophy of Science. Prentice-Hall. ISBN 978-0-13-663345-7.
- ^ Salmon, Wesley (1971). Statistical Explanation and Statistical Relevance
. Pittsburgh: University of Pittsburgh Press. ISBN 9780822974116.
- ^ a b Woodward, James (2003). „Scientific Explanation”. Stanford Encyclopedia of Philosophy. Arhivirano iz originala 2007-07-06. g. Pristupljeno 2007-12-07.
Literatura[uredi | uredi izvor]
- Boldman, Lee (2007). „Chapter 6, The Privileged Status of Science” (PDF).
- Chen, Christina S. (2009). Larson, Thomas, ur. „Atheism and the Assumptions of Science and Religion”. Lyceum. X (2): 1—10. Arhivirano iz originala 17. 08. 2021. g. Pristupljeno 18. 08. 2021.
- Durak, Antoine Berke (6. 6. 2008). „The nature of reality and knowledge”.
- Gauch, Hugh G. (2002). Scientific Method in Practice. Cambridge University Press.
- Gould, Stephen J (1987). Time's Arrow, Time's Cycle: Myth and Metaphor in the Discovery of Geological Time. Cambridge: Harvard University Press. str. 120. ISBN 978-0-674-89199-9. „You first assume.”
- Heilbron, J.L. (editor-in-chief) (2003). The Oxford Companion to the History of Modern Science. New York: Oxford University Press. ISBN 978-0-19-511229-0.
- Kneale, William; Martha Kneale (1962). The Development of Logic. London: Oxford University Press. str. 243. ISBN 978-0-19-824183-6.
- Priddy, Robert (1998). „Chapter Five, Scientific Objectivity in Question”. Science Limited.
- Simpson, G.G. (1963). „Historical science”. Ur.: Albritton, Jr., C.C. Fabric of geology. Stanford, California: Freeman, Cooper, and Company. str. 24—48.
- Sobottka, Stanley (2005). „Consciousness” (PDF). str. 11.
- Whitehead, A.N. (1997) [1920]. Science and the Modern World. Lowell Lectures. Free Press. str. 135. ISBN 978-0-684-83639-3. LCCN 67002244.
- Bovens, L. and Hartmann, S. (2003), Bayesian Epistemology, Oxford University Press, Oxford.
- Gutting, Gary (2004), Continental Philosophy of Science, Blackwell Publishers, Cambridge, MA.
- Peter, Godfrey-Smith (2003), Theory and Reality: An Introduction the Philosophy of Science, University of Chicago Press
- Kuhn, T.S. (1970). The Structure of Scientific Revolutions, 2nd. ed. Univ. of Chicago Press. ISBN 978-0-226-45804-5.
- Losee, J. (1998), A Historical Introduction to the Philosophy of Science, Oxford University Press, Oxford.
- Papineau, David (2005) Science, problems of the philosophy of. Oxford Companion to Philosophy. Oxford.
- Salmon, Merrilee; John Earman, Clark Glymour, James G. Lenno, Peter Machamer, J.E. McGuire, John D. Norton, Wesley C. Salmon, Kenneth F. Schaffner (1992). Introduction to the Philosophy of Science. Prentice-Hall. ISBN 978-0-13-663345-7.
- Popper, Karl, (1963) Conjectures and Refutations: The Growth of Scientific Knowledge, ISBN 0-415-04318-2
- van Fraassen, Bas (1980). The Scientific Image. Oxford: The Clarendon Press. ISBN 978-0-19-824424-0.
- Ziman, John (2000). Real Science: what it is, and what it means. Cambridge: Cambridge University Press.
Spoljašnje veze[uredi | uredi izvor]
| Bibliotečki resursi o Filozofija nauke |
- Filozofija nauke na sajtu PhilPapers
- Filozofija nauke na sajtu InPho
- „Philosophy of science”. Internet Encyclopedia of Philosophy.
| Državne | |
|---|---|
| Ostale | |
