Franjo Tahi

S Vikipedije, slobodne enciklopedije
Franjo Tahi
Grb porodice Tahi
Lični podaci
Datum rođenja1526.
Mesto rođenja, Kraljevina Ugarska
Datum smrti1573.
Mesto smrtiSusedgrad, Habsburška monarhija
Vojna karijera
VojskaKraljevina Hrvatska
Rodkonjica
Činkapetan Kanjiže (1564—1571)[1]
Učešće u ratovimaBitka kod Sigeta

Franjo Tahi (mađ. Franjo Tahy de Tahvár et Tarkő; 1526 – 1573) bio je hrvatsko-ugarski baron, vrhovni konjušnik kraljevine Ugarske i gospodar Susedgrada, Stubice i Štatenberka. Bio je oženjen Jelenom Zrinski, sestrom hrvatskog bana Niloke III Zrinskog. Njegova kći bila je prva supruga bana Petra Erdedija.[2] Zapamćen je u istoriji kao neposredni krivac za hrvatsko-slovenačku seljačku bunu iz 1573.[1]

Uloga u seljačkoj buni Matije Gupca[uredi | uredi izvor]

Neposredni povod za bunu bio je teror Franje Tahija, koji je 1564. kupovinom postao vlasnik Štatenberka kod Ptuja i polovine vlastelinstva Susedgrada i Donje Stubice. On je nastojao da zauzme drugu polovinu imanja na račun plemića Ambrozija Gregorijanca i Uršule Meknicer-Hening, koji su zbog toga poveli protiv njega oružanu borbu (između 1565. i 1572), uvukavši u nju i svoje kmetove.[1]

Tahi je zauzeo svoj novi posed 14. juna 1564. sa 40 vojnika i odmah stavio pod stražu stare posednike (suvlasnike)-Uršulu Heningovu i njene kćeri. Uršula se protiv nasilja potužila samom kralju, koji je 10. novembra 1564. pismom naredio Tahiju da ne ometa Heningove u uživanju njihove polovine vlastelinstva, ali je Tahi ignorisao kraljevu naredbu. Nakon neuspeha da se reši Tahija legalnim sredstvima, Uršula se požalila svom rođaku, podbanu Ambrozu Gregorijancu, i naoružala svoje kmetove: 27. januara 1565. (dok je Tahi bio u Požunu) Uršuline sluge i oko 800 naoružanih seljaka zauzeli su tvrđave Susedgrad i Stubicu gotovo bez otpora (ranjen je samo kaštelan Ivan Zadori), opljačkali i proterali Tahijevu porodicu u Zagreb. 1. februara 1565. Uršulini kmetovi zauzeli su i opljačkali dvor Tahijevog kaštelana Petra Petričevića u Gornjoj Stubici. U tužbi kralju Tahi je procenio da mu je naneto 25.000 forinti štete. Tahi je dobio podršku od kralja i bana Petra Erdedija; nakon što je Uršula odbila kraljevu zapovest da pusti Tahija nazad u posed, banska vojska (ban Petar sa 200 momaka i 3 topa[3]) krenula je da zauzme vlastelinstvo silom. Boj kod Susedgrada 3. jula 1565. završio se teškim porazom banske vojske: podban Ambroz Gregorijanec i susedgradsko-stubički kmetovi (oko 3.000) tako su razbili plemićku vojsku, da je ostavila na bojištu čak i bansku zastavu.[4]

Nakon bitke, 25, jula 1565. hrvatski Sabor je smenio podbana Ambroza i optužio njega, Uršulu Heningovu i njihove pristalice za veleizdaju zbog napada na kraljevskog namesnika, bana; Susedgrad i Stubica predati su Tahiju, a Heningova polovina imanja stavljena je pod prinudnu upravu: najpre samog bana (1565—66), zatim kraljevske komore (1566-69. pod nadzorom plemića Stjepana Grdaka), a zatim 1569-72. izdata je pod zakup samom Tahiju. Zavladavši tako celim imanjem, Tahi je iskoristio priliku da se osveti svim pristalicama Heningovaca: dvojicu sitnih plemića pogubio je bez suda (Ivana Sabova i Stjepana iz Brdovca), sedam kmetova je obešeno, a veći broj je proteran sa imanja; preostalima je udvostručio obaveze mimo zakona, a nezakonite dažbine i kuluk uterivani su brutalnim nasiljem.[4] Tahijeva nasilja poznata su iz sačuvanih tužbi komesara Grdaka; kraljevska komora sprovela je protiv Tahija dve istrage, ali je njegov uticaj na dvoru doveo do njihove obustave; i više: Grdak je otpušten 1569. i celo imanje predato je Tahiju na 3 godine, na ime kraljevog duga od 4.888 forinti za plate kraljevskih konjanika u Kanjiži, gde je Tahi bio kapetan.[4]

Početkom 1571. Heningovci su kupili pomilovanje i povratak poseda od cara Maksimilijana za 10.000 forinti. Nakon izmirenja kraljevih dugova Tahiju, komorska uprava ponovo je uvedena krajem 1571. Tahi je pohapsio kraljeve komesare, što je dovelo do pobune kmetova protiv Tahija 24. decembra 1571., koji su 21. juna 1572. zauzeli zamak u Stubici i opseli Susedgrad. Tokom bune komorska uprava je zajedno sa pobunjenim seljacima u dva navrata podnosila tužbe protiv Tahija (koje su podnele deputacije kmetova u Zagrebu i u Beču): u njima se tužilo na obeščašćivanje seljačkih žena i kćeri, proterivanje seljaka sa imanja, nezakonite dažbine, zamenu novčane rente naturalnom (upola većom), zaplenu stoke, prinudni otkup pokvarenog vlastelinskog vina, ishranu vlastelinskih pasa tokom gladne godine 1569-70. Najzad je kraljevska komisija umirila pobunjene seljake i ponovo uvela u posed Uršulu Heningovu 6. avgusta 1572., nakon 7 godina izgnanstva. Međutim, Tahiju je priznata polovina vlastelinstva do rešenja kmetske parnice protiv njega (uz obećanje da neće kažnjavati pobunjenike), a hrvatski Sabor (plašeći se svakog pokreta kmetova) proglasio je 18. januara 1573. pobunjene seljake za veleizdajnike i zatražio pomoć kraljevske vojske radi njihovog kažnjavanja.[4] Zbog toga je 29. januara 1573. izbio opšti ustanak.[1]

Reference[uredi | uredi izvor]

  1. ^ a b v g Gažević 1974, str. 528
  2. ^ Šenoa, Avgust (1969). Seljačka buna. Zagreb: Mladost. str. 24—29. 
  3. ^ „Hrvatska povijest. Drugi dio (Šišić)/Poglavlje II. – Wikizvor”. hr.wikisource.org. Pristupljeno 25. 12. 2018. 
  4. ^ a b v g Adamček, Josip (oktobar 1968). „Prilozi povijesti seljačke bune 1573.” (PDF). Radovi Filozofskog fakulteta: Odsjek za povijest (na jeziku: Croatian) (6): 51—96. Pristupljeno 20. 1. 2018. 

Literatura[uredi | uredi izvor]

Preuzeto iz „https://sr.wikipedia.org/w/index.php?title=Фрањо_Тахи&oldid=27037983”