Hajdučica

Za druge upotrebe, pogledajte Hajdučica (višeznačna odrednica).

Hajdučica
Evangelističke crkve u selu — nova u izgradnji i stara
Administrativni podaci
Država	Srbija
Autonomna pokrajina	Vojvodina
Upravni okrug	Južnobanatski
Opština	Plandište
Stanovništvo
— 2011.	1.150
— gustina	26/km2
Geografske karakteristike
Koordinate	45° 15′ 01″ S; 20° 57′ 39″ I
Vremenska zona	UTC+1 (CET), leti UTC+2 (CEST)
Aps. visina	38 m
Površina	43,7 km2
Hajdučica Hajdučica na karti Srbije
Ostali podaci
Poštanski broj	26370
Pozivni broj	013
Registarska oznaka	VŠ

Hajdučica je naselje u opštini Plandište, u Južnobanatskom okrugu, u Srbiji. Prema popisu iz 2011. bilo je 1150 stanovnika.

Istorija

Hajdučica — kao naselje pominje se početkom 15 veka. Naime, 1405. godine na ovim prostorima postoji naselje pod nazivom "Herčekios", po Feliksu Milekeru, koje 1465. godine Mihailo Silađi dobija kao kraljevsku donaciju. Ovo naselje, međutim, pod Turcima propada, i kroz istoriju se pominje kao poljsko dobro koje treba naseliti. U tim težnjama dobro je 1774. godine ustupljeno vojnim invalidima, da bi u toku iste godine bilo dodeljeno Nemačko – banatskoj graničarskoj regimenti.

U periodu od 1783 – 1789. godine dobro pod nazivom „Hajdučka greda“ površine 4092 lanca dato je u zakup za 500 tadašnjih novčanih jedinica (forinti). Konačno 1800. godine prelazi u vlasništvo veleposednika Ljubomira Stevana (odnosno Ištvana) Damaskina de Nemeti. U težnji da naseli ove prostore Damaskin je 1809. godine na svoje imanje doselio prve podanike. Ti prvobitni meštani novoosnovanog naselja, njih oko 500, bili su obični najamni radnici koji su posebnim ugovorima bili vezani za obrađivanje zemljišta na ovom imanju. Po nacionalnosti bili su, kao je to u svojoj knjizi zapisao evangelistički sveštenik iz Šandorfa (današnjeg Janošika) A. Krunh, rimokatolički Mađari i oko 30 porodica evangelističkih Slovaka. No, o nacionalnom sastavu prvobitnih meštana Hajdučice ima više verzija. Tako Feliks Mileker u svojoj „Hronici podunavskih zemalja“ tvrdi da su prvi meštani Hajdučice, pored Slovaka, bili i Nemci iz Bačke. Godine 1828. odselili su se Nemci, a na njihova mesta doselili su se Bugari. Ali su se i oni, uskoro već 1838. godine odselili u Baračhazu. I od Slovaka mnogi su se odselili, neki u Brešće i Bućin, a neki u Klopodiju i Šandorf. Na njihova mesta doselili su se neki drugi Slovaci iz Njitre. Konačno, počeli su se polako naseljavati evangelistički Nemci iz Bačke, najviše 1839. godine

U svakom slučaju nepobitna činjenica da su oni svoje radničke kućice izgradili na lokaciji oko jednog kilometra jugozapadno od sadašnje lokacije naselja, bliže tadašnjem Terezijanskom kanalu, danas "Dunav–Tisi–Dunavu". Samo godinu dana kasnije Slovaci su ovde imali i svoju prvu školu, a prvi učitelj je bio Jan Benjač. Novo naselje je bilo u velikoj kotlini, čak 5–6 metara nižoj od okolnih terena. Bilo je to močvarno zemljište izloženo čestim poplavama jer Terezijanski kanal tada nije bio ograđen visokim nasipima, a o kanalu Brzava tada još nije bilo ni reči. Zbog toga je ovo naselje na prvobitnoj lokaciji izdržalo samo 15 godina. Velike poplave 1824. godine su naterale jedan deo meštana da se iseli, dok su ostali, koji su bili verni svom vlastelinu, novo naselje osnovali na današnjoj lokaciji u neposrednoj blizini vlastelinskog dvorca.

U novosnovano selo 1826. doseljava se veća grupa Slovaka iz Padine. Odmah po svom dolasku, oni osnivaju evangelističku crkvenu zajednicu koja je prvih godina bila u sastavu evangelističke crkvene opštine u Padini. Već 1829. godine u naselju živi 500 Slovaka evangelista što je dovoljan broj za osamostaljenje crkvene opštine. Prvi evangelistički sveštenik bio je Šćefan Jastrebinji. Ta 1829. godina značajna je po tome, što je novo naselje po svom osnivaču dobilo ime "Ištvanfalva", odnosno "Ištvanovo" selo. Novo naselje je prvu školsku zgradu dobilo 1826. godine sagrađenu na zemljištu tadašnje slovačke državne škole.

Kako je izgledala Hajdučica u prvim godinama njenog postojanja teško je reći jer o tome nema pisanih dokumenata. Prve pisane zapise o tome nalazimo u listu „Dolnozemski Slovak“ iz 1902. godine. Dugogodišnji hajdučički evangelistički sveštenik Emil Kolenji tada se podsetio na svoj dolazak na službovanje u ovo mesto. On je napisao : Bilo je to u jesen 1869. godine, kada sam iz pravca Dete ulazio u Hajdučicu. Jeza mi je prošla telom nad prizorom koji sam video. Kućerci mali, kao kolibe, prekriveni tuluzinom ili starom trskom. Prozori su bili na njima tako mali, da je čovek kroz njih jedva mogao glavu da provuče. Na svakih deset metara smo zastajali da bismo očistili blato sa točkova. Ispred kuća, verovatno da bi komšije mogle da se posećuju, napravljene su staze od stajskog đubriva. Od istog materijala sazidane su i ograde oko dvorišta. A u dvorištima velike gomile stajnjaka, kola, plugovi i druge alatke pod vedrim nebom. Ovaj sveštenik dalje navodi da je tek kasnije prvih dana boravka u ovom mestu saznao da ovdašnji meštani u to vreme stajnjak nisu koristili za đubrenje njiva, a pošto su se, između ostalog, bavili i stočarstvom, to objašnjava da ga je bilo u izobilju na ulici, pa i oko i u dvorištu. Kasnije kada je pokušao da seljacima, svojim parohijanima, objasni prednosti iznošenja stajnjaka na njive, nailazio je na žestok otpor ljudi, koji su govorili da su njihovi preci godinama tako radili, pa što bi oni sada to menjali.

Godine 1829. osnovana je evangelistička parohija. 1845. vratili su se oni iz Brešća. 1862-63. sazidana je evangelistička crkva, sagrađena 1863. na kojoj je toranj izgrađen 1895. godine. U svojoj prošlosti Hajdučica je više puta stradala. Najpre je u tri navrata – 1831. godine, zatim 1836. i 1849. godine stanovništvo pokosila kolera.

Zbog otpora tadašnjih veleposednika, banatski graničari su 08. septembra 1848. godine spalili i opljačkali praktično celo selo, a u dva navrata 1862. i 1871. godine Hajdučica strada od poplava. Migracije stanovništva su u tom periodu česta pojava. Tako od 1839. do 1869. godine zabeležena je značajna kolonizacija Nemaca iz Bačke, a 1838. su se iz sela iselili svi Bugari. U isto vreme, hajdučički Slovaci su odlazili u Šandorf (sadašnji Janošik) i Hertelendu (sadašnju Vojlovicu) ali su se odatle i vraćali, i dolazili novi iz Njitre u današnjoj Slovačkoj. U „Hronici podunavskih zemalja" Feliksa Milakera saznajemo da je broj stanovnika Hajdučice 1869. godine iznosio 1762, zatim 1880- 1511 stanovnika, 1890 – 1437, 1900 – 1620 i 1910 – 1717.

Srbi u Hajdučici

Konačno, značajan momenat u istoriji mesta dogodio se početkom 1890-ih godina, kada je osnivač mesta Ištvan Damaskin na licitaciji svoje imanje od 4000 katastarskih jutara oranica, 100 jutara šume, 4 majura, dvorac sa lepo uređenim parkom, velikim voćnjakom i vinogradom prodao porodici Dunđerski za 670.000 zlatnika. Dvorac „Damaskin“ je bio vlasništvo senatora Stojana Jovanovića i njegove supruge Olge, ćerke Lazara Dunđerskog.

Pred Drugi svetski rat zemljoposednica Olga Jovanović je 1938-1939. godine kao svoju zadužbinu, podigla pravoslavni hram u stilu "Lazarice", posvećen Sv. Arhanđelima. Ikonostas je 1939. godine oslikao ruski slikar Diki. Taj hram će od 1985. godine prerasti u manastirsku crkvu, novog pravoslavnog manastira posvećenog Prepodobnom Rafailu Banatskom hilandarskom kaluđeru. Rafailo je bio poznati podvižnik i iscelitelj koji je umro u Velikom Bečkereku, početkom 18. veka, a kanonizovan kao "Prepodobni" 1965. godine. Prve stanovnike, četiri monahinje koje su prešle iz manastira Mesića, primio je manastir Hajdučica tek u poslednje vreme.

Početkom 21. veka pravoslavci Srbi u Hajdučici su bez organizovane parohije, a opslužuje ih sveštenik iz Konaka. U mestu ima 185 srpskih domova sa 500 pravoslavnih duša.

Godine 1921. beležimo još jednu značajnu kolonizacioju naselja, koje sada već nosi naziv Hajdučica. Na posed Olge Jovanović – Dunđerski doselilo se 70 porodica dobrovoljaca sa Solunskog fronta, iz Hercegovine koji su do 1926. godine živeli u biroškim stanovima, da bi kasnije izgradili kuće u delu naselja koji se i danas zove „Kolonija“. Te 1921. godine – Hajdučica broji 1947 meštana, od čega najviše Nemaca i Slovaka, a ima i Srba, Mađara, Rumuna... Konačno, poslednja veća kolonizacija izvršena je u posleratnom periodu. Iz političkih razloga Hajdučicu i državu su napustili takoreći svi Nemci, a njihove domove 1947. godine je naselilo 40 porodica iz Makedonije, iz opština Kriva Palanka, Gostivar i Tetovo, a nešto kasnije manji broj Srba iz Južne Srbije.

Demografija

U naselju Hajdučica živi 1099 punoletnih stanovnika, a prosečna starost stanovništva iznosi 41,3 godina (40 kod muškaraca i 42,6 kod žena). U naselju ima 535 domaćinstava, a prosečan broj članova po domaćinstvu je 2,56.

Stanovništvo u ovom naselju veoma je nehomogeno, a u poslednja tri popisa, primećen je pad u broju stanovnika.

Grafik promene broja stanovnika tokom 20. veka

Demografija Godina Stanovnika 1948. 1.772 1953. 1.849 1961. 1.880 1971. 1.834 1981. 1.519 1991. 1.456 1.378 2002. 1.375 1.570 2011. 1.150

Etnički sastav prema popisu iz 2002.‍
Slovaci			579	42,10%
Srbi			419	30,47%
Mađari			159	11,56%
Makedonci			123	8,94%
Jugosloveni			24	1,74%
Rumuni			9	0,65%
Nemci			9	0,65%
Albanci			5	0,36%
Hrvati			4	0,29%
Bugari			4	0,29%
Bunjevci			3	0,21%
Romi			2	0,14%
Crnogorci			1	0,07%
nepoznato			3	0,21%

Stanovništvo prema polu i starosti

	m			ž
?	0			5
80+	9			13
75—79	21			34
70—74	36			55
65—69	40			63
60—64	30			56
55—59	29			41
50—54	40			34
45—49	68			41
40—44	74			56
35—39	49			33
30—34	49			51
25—29	35			38
20—24	30			35
15—19	43			51
10—14	40			34
5—9	38			42
0—4	28			34
Prosek :	40,0			42,6

Domaćinstva

Broj domaćinstava prema popisima iz perioda 1948—2002. Godina popisa 1948. 1953. 1961. 1971. 1981. 1991. 2002. Broj domaćinstava 445 493 510 519 505 511 535

Broj domaćinstava po broju članova prema popisu iz 2002. Broj članova 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 i više Prosek Broj domaćinstava 142 169 73 113 24 8 1 1 2 2 2,56

Stanovništvo staro 15 i više godina po bračnom stanju i polu

Pol	Ukupno	Neoženjen/Neudata	Oženjen/Udata	Udovac/Udovica	Razveden/Razvedena	Nepoznato
Muški	553	160	342	27	23	1
Ženski	606	96	344	148	16	2
UKUPNO	1.159	256	686	175	39	3

Stanovništvo po delatnostima koje obavlja

Pol	Ukupno	Poljoprivreda, lov i šumarstvo	Ribarstvo	Vađenje rude i kamena	Prerađivačka industrija
Muški	289	171	0	1	49
Ženski	203	62	0	0	77
UKUPNO	492	233	0	1	126
Pol	Proizvodnja i snabdevanje	Građevinarstvo	Trgovina	Hoteli i restorani	Saobraćaj, skladištenje i veze
Muški	0	26	11	1	6
Ženski	0	1	20	0	2
UKUPNO	0	27	31	1	8
Pol	Finansijsko posredovanje	Nekretnine	Državna uprava i odbrana	Obrazovanje	Zdravstveni i socijalni rad
Muški	0	1	6	9	3
Ženski	2	1	2	7	27
UKUPNO	2	2	8	16	30
Pol	Ostale uslužne aktivnosti	Privatna domaćinstva	Eksteritorijalne organizacije i tela	Nepoznato
Muški	3	0	0	2
Ženski	1	0	0	1
UKUPNO	4	0	0	3

Galerija

• 
  Manastir Hajdučica
• 
  Evangelističke crkve u selu — nova u izgradnji i stara

Vidi još

• Manastir Hajdučica
• Dvorac u Hajdučici

Literatura

• Mileker, Feliks; Pantić, Kosta; Belča, Dušan (2005). Letopisi opština u južnom Banatu. ISBN 978-86-85075-04-9. 
• Literatura
• Literatura:Felix Milecker bibliotekar i kustos gradske biblioteke i muzeja u Vršcu. 1928. ISBN 978-86-85075-04-9.
• Monografija Podunavske Oblasti 1812-1927, sastavio i napisao Dr. Vladimir Margan „Napredak Pačevo“ (1929)
• »Letopis « Opština u južnom Banatu Banatska mesta i običaji” M. Marina Beč (1999)
• Letopis Period 1812 – 2009 g. Peščari Napisao M. Marina:(Beč 2009) Sastavio od Pisanih tragova, Letopisa, po predanju o selu Hajdučici nastanak sela ko su bili Doseljenici čime su se bavili meštani.
• Preporučena Literatura: [1] [2]

Spoljašnje veze

• Mape, aerodromi i vremenska situacija lokacija (Fallingrain)
• Satelitska mapa (Wikimapia)
• Gugl satelitska mapa (Maplandia)
• Plan naselja na mapi (Mapquest)
• Dvorac Damaskin u Hajdučici
• Hajdučica na Panoramiu.