Hvosno

Pećki manastir, najznačajniji srpski pravoslavni spomenik u staroj hvostanskoj oblasti

Hvosno (arh. Hvostno) je istorijska i geografska oblast koja obuhvata severni deo Metohije (prvenstveno područja današnjih opština Peć, Istok i Klina, na Kosovu i Metohiji). Stara hvostanska oblast bogata je srednjovekovnim spomenicima, prvenstveno manastirima i crkvama koje su izgradili srpski kraljevi i lokalna vlastela. Naziv Hvosno izveden je iz staroslovenske reči hvost, koja znači „debelo drvo”, verovatno zbog gustih šuma koje su u ranijim vremenima pokrivale tu oblast, sa okolnim planinama. Prema drugom objašnjenju, slovenska reč hvost potiče od imena neke vrste trave koja je rasla u Metohiji. Moguća je veza naziva i sa imenom Kosovo, pošto je u Hrisovulji cara Vasilija taj kraj spomenut pod nazovom Hosonon (grč. Χοσονον). U hvostanskoj oblasti rođen je sveti Petar Koriški, a u izvorima se sreće i pojam Dioklitija hvostanska.

Istorija

Oblast Hvosno bila je naseljena Srbima u 6. veku za vreme masovnih slovenskih migracija na Balkansko poluostrvo. U 9. i 10. veku je deo srpske države dinastije Vlastimirovića. Nakon pada dinastije Vlastimirović, Hvosno je verovatno palo pod bugarsku vlašću, a posle pada Bugarskog carstva 1018, došao je pod vizantijsku upravu za naredna dva veka. Hvosno se prvi put pominje kao Χоσνоς (Hosnos) u 1018. kao mesto pod jurisdikcijom episkopa Prizrenskog u tri povelje cara Vasilija II, (pod upravom Ohridske arhiepiskopije).

U drugoj polovini 12. veka srpski veliki župan Stefan Nemanja je uspeo da dobije nezavisnost od Vizantije i teritorija pod upravom srpskog župana počinje da se širi i na Hvosno između ostalih vizantijskih teritorija. Hvosno se pominje u žitijima Svetog Simeona, napisane između 1201. i 1208. od strane njegovog sina i prvog srpskog arhiepiskopa Svetog Save, kao jedan od okruga koji je srpski veliki župan Stefan Nemanja (Sveti Simeon) osvojio od Vizantije od 1180 i 1190.

Iz žitija Svetog Save:

Jer neka je znano svima nama i drugima, da Bog, koji tvori ljudima na bolje, ne hoteći ljudske propasti, postavi ovoga vaistinu priblaženoga gospodina nam i oca, ovoga samodržavnoga gospodina, narečenoga Stefana Nemanju, da caruje svom srpskom zemljom. I pošto je obnovio očevu dedovinu i još više utvrdio Božjom pomoću i svojom mudrošću danom mu od Boga, i podiže propalu svoju dedovinu i pridobi od pomorske zemlje Zetu sa gradovima, a od Rabna oba Pilota, a od grčke zemlje patkovo, sve Hvosno i Podrimlje, Kostrc, Drškovinu, Sitnicu, Lab, Lipljan, Glbočicu, Reke, Ušku i Pomoravlje, Zagrlatu, Levče, Belicu. To sve mudrošću i trudom svojim sve ovo pridobi što mu je pripadalo od srpske zemlje, a oduzeto mu nekada nasiljem od svoje dedovine.

Hvostanska eparhija i Manastir Bogorodice Hvostanske

Rodopovo zvono iz manastira Bogorodice Hvostanske

Glavni članci: Hvostanska eparhija i Manastir Bogorodice Hvostanske

Manastir Bogorodica Hvostanska nalazi se u podnožju Mokre planine, u blizini sela Vrela, 20 km severno od Peći. Od srednjeg veka ovo područje je takođe poznat kao Hvosno. Najranije zgrade na ovoj lokaciji potiču iz sredine 6. veka. Posle vizantijskog perioda, kada region Hvosno postaje deo novoosnovane srpske kraljevine u 12. veku mnoge nove crkve su izgrađene. Ruševine vizantijske bazilike je obnovljeno u trećoj deceniji 13. veka, a novi hram Presvete Bogorodice je sagrađen sa susednim manastirskim zgradama. Crkva je nazvan Mala Studenica ili Studenica Hvostanska jer asocira na čuveni srpski pravoslavni manastir Studenica, u centralnoj Srbiji, koji sagrađen u sličnom arhitektonskim stilu.

Počevši od 1219. godine, kada je stvorena autokefalna Srpska arhiepiskopija, za oblast Hvosna stvorena je posebna Hvostanska episkopija, čiji su jerarsi nakon proglašenja Srpske patrijaršije (1346) dobili i počasni naslov mitropolita. Sedište hvostanskih episkopa i potonjih mitropolita nalazilo se upravo u Manstiru Bogorodice Hvostanske. Ponovni procvat duhovne i umetinčke aktivnosti na području ove eparhije zabeležen je u drugoj polovini 16. veka.

Hvostanska eparhija i njen katedralni manastir teško su postradali krajem 17. veka, u vreme Velike seobe Srba (1690) pod patrijarhom Arsenijem III, a eparhijsko područje je nakon toga priključeno središnjoj (patrijaršijskoj) eparhiji sa sedištem u Pećkom manastiru.

Pošto je manastir bio napušten, lokalni Albanci (poslednjih decenija) iz sela Vrelo su počeli da koriste kamen iz ove crkve, tako da ceo kompleks propada brzo, slično kao i sa manastirom Svetih arhangela kod Prizrena.

Ostaci manastirskog kompleksa su istraženi u 1930. i od 1966. do 1970, kada su sprovdeni konzervatorski radovi sprovi na ostacima crkve. Pored crkve, pronađeni su konak, manastirska trpezarija i drugi objekti.

• U novijoj istoriji SPC vikarni episkopi patrijarha srpskog nose titulu hvostanskog episkopa.

Vidi još

• Hvostanska eparhija
• Bogorodica Hvostanska
• Vikarni episkop hvostanski
• Pećki sandžak

Literatura

• Aleksić, Vladimir; Koprivica, Marija (2019). „Teritorijalni obim episkopija Srpske crkve na početku XIII veka”. Crkvene studije. 16 (2): 57—85. 
• Bogdanović, Dimitrije (1981). „Preobražaj srpske crkve”. Istorija srpskog naroda. 1. Beograd: Srpska književna zadruga. str. 315—327. 
• Ivanović, Milan (2013). Metohija: spomenici i razaranja. Novi Sad; Beograd: Prometej; Službeni glasnik. 
• Janković, Marija (1985). Episkopije i mitropolije Srpske crkve u srednjem veku. Beograd: Istorijski institut. 
• Janjić, Dragana (2009). „Podaci za istoriju Hvostanske eparhije” (PDF). Baština (26): 183—194. 
• Kalić, Jovanka (2013). „Episkopski gradovi Srbije u srednjem veku” (PDF). Zbornik radova Vizantološkog instituta. 50 (1): 433—447. 
• Koprivica, Marija (2017). „Zapisi i pečati hvostanskih mitropolita u rukopisnoj knjizi Dečanskih hrisovulja”. Natpisi i zapisi. 3: 45—52. 
• Korać, Vojislav (1976). Studenica hvostanska. Beograd: Institut za istoriju umetnosti. 
• Popović, Svetlana (2002). „The Serbian Episcopal sees in the thirteenth century” (PDF). Starinar. 51 (2001): 171—184. 
• Slijepčević, Đoko M. (1962). Istorija Srpske pravoslavne crkve. 1. Minhen: Iskra. 
• Tričković, Radmila (1980). „Srpska crkva sredinom XVII veka”. Glas SANU. 320 (2): 61—164. 
• Ćirković, Sima (1995). Srbi u srednjem veku. Beograd: Idea. 
• Ćirković, Sima (2004). Srbi među evropskim narodima. Beograd: Equilibrium. 
• Škrivanić, Gavro A. (1970). „Hvostno u srednjem veku”. Zbornik Filozofskog fakulteta. Beograd. 11 (1): 331—336. 

Spoljašnje veze

• Milan Ivanović: Metohija - spomenici i razaranja
• Sveti Sava: Žitije svetog Simeona Nemanje
• SRPSKA ADMINISTRATIVNA PODELA KOSOVA I METOHIJE U XII VEKU