Crvena buržoazija

Za druge upotrebe, pogledajte Buržoazija (višeznačna odrednica).

Crvena buržoazija je pojam kojim se označava novonastala vladajuća klasa, sloj povlaštenih u FNRJ i SFR Jugoslaviji koji su kritički nazvani „crveni buržuji“. Odnosi se na rukovodstvo Komunističke partije Jugoslavije, kasnije Saveza komunista Jugoslavije. Jugoslovensko socijalističko društvo je prema ciljevima zacrtanim od strane KPJ težilo nestanku klasa i opštoj jednakosti svih, tako da je pojava privilegovanih i nejadnakosti u društvu izazvala kulminaciju nezadovoljstva predstavljenu u Studentskim demonstracijama 1968. Studenti su tokom demonstracija 1968. istakli plakate: „Dole crvena buržoazija“, „Dole kneževi socijalizma“, „Lopovi sa crvenim knjižicama!“, „Feudalci u dedinjskim vilama i mercedesima!“, „Mi smo sinovi radnog naroda“, „Dosta je korupcije“, „Protiv sve većeg bogaćenja pojedinaca na račun radničke klase – protiv akcionarskog socijalizma – protiv nezaposlenosti koja tera naše radnike u kapitalističke zemlje na rad“, „Svima jednake uslove za školovanje“ i druge.

Istorija

Pojam „crvena buržoazija“ se pominje i u filmovima crnog talasa, poput Makevejevih Misterija organizma (1971) i Žilnikovih Ranih radova (1969).

Prve kritike na račun nove klase u Jugoslaviji je iznio Milovan Đilas 1953. i 1954. u časopisu Nova misao i novinama Borba, u kojima je kritikovao stvaranje „nove kaste“, privilegije, hijerarhiju, idejnu isključivost, partijsku državu, partijski monopol, korupciju, birokratizam, kult ličnosti, staljinizam i drugo. Prvi pomen izraza „nova kasta“ Đilas je objavio u tekstu „Početak kraja i početka“ u Novoj misli u avgustu 1953, da bi ga nekoliko godina kasnije zamijenio izrazom „nova klasa“. Njegov članak „Anatomija jednog morala“ (Nova misao januar 1954) direktno se bavi pitanjima „partijske elite“, nakon čijeg objavljivanja je Nova misao zabranjena i ugašena. U „Anatomiji jednog morala“ Ćilas direktno kritikuje novu elitu:

„ U tom ipak izdvojenom i zatvorenom svijetu, koji se izvan uglančanih i pompeznih skorojevičkih kancelarija uvijek kretao po istim — svojim ljetovalištima, po istim — svojim klubovima, po istim — svojim vilama i istim — svojim ložama u pozorištima i na stadionima... ” — Milovan Đilas, Anatomija jednog morala, Nova misao, Beograd (januar 1954)

Zbog Đilasovih tekstova rukovodstvo SKJ je sazvalo Treći vanredni plenum SK SKJ 16. i 17. januara 1954. na kome je na osnovu referata koje su iznijeli Josip Broz i Edvard Kardelj odlučeno da su Đilasovi stavovi protivni programu SKJ te da se on isključuje iz Centralnog komiteta, uklanja sa svih dužnosti u SKJ i kažnjava posljednjom opomenom. Nakon isključenja, Đilas je pisao knjige i davao izjave za štampu, što je dovelo do prvog suđenja u januaru 1955, nakon čega je bio u zatvoru (1956-1961, 1962-1966) U ovom periodu je napisao više knjiga, a između ostalog i djelo „Nova klasa“.

U svom djelu „Nova klasa“ Đilas direktno kritikuje partijsku birokratiju i njene vladarske privilegije, a same partijske rukovodioce naziva novom povlaštenom vladajućom klasom. Đilas je „Novu klasu“ napisao nakon prvog suđenja u januaru 1955, a zbog nje mu je kasnije ponovo suđeno.

Vidi još

• Studentske demonstracije 1968. u Jugoslaviji
• Lipanjska gibanja

Literatura

• Društvo u pokretu: Novi društveni pokreti u Jugoslaviji od 1968. do danas, Đorđe Tomić i Petar Atanacković, Cenzura, Novi Sad (2009)
• Tako je to bilo 2 (Šezdesetosma), Rajko Maksimović, Beograd (2001)
• Milovan Đilas 1953/54-između revolucije i slobode 251-278, Veljko Stanić, Tokovi istorije (časopis Instituta za noviju istoriju Srbije) 3-4, Beograd (2008) [1]
• Magični krug Milovana Đilasa, Veljko Stanić, članci koji su izašli u Politici (28. 6. 2010 - 9. 7. 2010) [2]
• Đilas, Milovan (1983, 1957). The New Class: An Analysis of the Communist System (paperback izd.). San Diego: Harcourt Brace Jovanovich. ISBN 978-0-15-665489-0.