Crkva Svetog Save na Vračaru

Crkva Svetog Save
Crkva Svetog Save
	Ulaz u crkvu sa Svetosavskog platoa
Osnovni podaci
Tip	crkva
Jurisdikcija	Srpska pravoslavna crkva
Osnivanje	1895.
Posvećen	Svetom Savi
Arhitektura
Rekonstruisan	1935, 1964.
Lokacija
Mesto	Vračar, Beograd
Država	Srbija

Crkva Svetog Save je pravoslavna hrišćanska crkva i nalazi se na Svetosavskom platou, odmah pored hrama Svetog Save u ulici Krušedolska 2/a, opština Vračar.

Istorija[uredi | uredi izvor]

Prva crkva[uredi | uredi izvor]

Predsednik odbora za zidanje crkve bio je poočim Delfe Ivanić, Mihailo Bogićević. U dogovoru sa mitropolitom Mihailom su odlučili da se tu, u budućnosti, izgradi najveći srpski pravoslavni hram i da bude posvećen Svetom Savi. Odlučeno je da slava buduće male crkve bude dan spaljivanja moštiju Svetoga Save, 27. april po starom kalendaru. Kako je do tog praznika ostalo samo 11 dana, Bogićević se potrudio da se crkva izgradi u tako kratkom periodu. ^[1] Prva crkva je započeta sa gradnjom 9. aprila 1895. godine. Već 27. aprila, na dan kada su spaljene mošti Svetog Save crkvu je osvetio mitropolit Mihailo, uz učešće episkopa Milentija Vijića, arhimandrita Firmilijana Dražića (budućeg skopskog vladike) i više sveštenika i đakona. Osvećenju su prisustvovali kralj Aleksandar Obrenović i mnoge druge zvanice. Crkva je sa pravougaonim ispustima na podužim zidovima, podignuta po ugledu na crkvu srednjovekovnog manastira Mileševe, gde su počivale mošti Svetog Save.

Crkva je u osnovi bila pravougaonog oblika, imala je trostranu oltarsku apsidu, ravnu tavanicu, fasadu od „glačane opeke“ sa fugovanim spojnicama i predstavu spaljivanja moštiju Svetog Save iznad glavnog portala na severnoj strani. 1908. godine uz crkvu je prizidana prostrana priprata veličine 9,5 × 13,0 m po gabaritu, sa dva portala, ukupno sedam prozora i korisnom površinom 120 m². Tom prilikom je pregradni zid uklonjen, te je ukupna površina iznosila 200 m². 1928. godine sa obe strane su dograđeni bočni brodovi, koje je projektovao ruski arhitekta Balerij Staševski. Ovim proširivanjem crkve, dobijeni korisni prostor crkve koji je iznosio 300 m².

Zvona crkve su za vreme prvog svetskog rata skinuta i prelivena u ratne svrhe. Nova zvona su izlivena 1921, 1923. i 1928. godine u Zemunu.

Druga crkva[uredi | uredi izvor]

U prvoj polovini 1935. godine, doneta je odluka da prvobitna manja, niska i više puta dograđivana crkva, bude zamenjena novom, većom i reprezentativnijom građevinom.

Nova crkva je izgrađena u drugoj polovini 1935. godine za 3 meseca, odnosno približno 70 radnih dana, Nadzorni inženjer je bio Vojislav Zađina. Zidne slike i sadašnji ikonostas nastali su u narednim godinama. Dana 24. novembra dovršenu i delimično opremljenu crkvu osvetio je patrijarh srpski Varnava.

Kod hrama se povodom crkvene slave održavao vašar,^[2] koji se nastavljao na onaj kod crkve Svetog Marka, zaključno sa 1937. Kasnije za to nije bilo prostora jer je oko privremeno sazidanog hrama posađeno drveće a prostor budućeg velikog hrama je postao gradilište.^[3]

U oktobru 1944. godine u vreme borbe za oslobođenje Beograda, druga Savinačka crkva je stradala. Oštećeni su tada zidovi i fasada, kube je probijeno, a ulaz na zapadnoj strani zarušen. Godine 1964. izvedeni su znatno veći radovi, te je tada uz crkvu dozidana priprata oko 20 m². Sadašnji ikonostas u crkvi nastao je 1936-37 godine. Sve ikone izradio je ruski slikar srpskog porekla Vladimir Predojevič, izuzev dve prestone ikone zamenjene 1966. godine. Godine 1938-39, završeno je zidno slikarstvo, koje su izveli ruski slikari Nikolaj Majendorf, Boris Obrascev i Aleksandar Dikij. Uradili su je po uzoru na fresko slikarstvo iz mnogih srednjovekovnih crkava: Pećka Patrijaršija, Studenica, Manasija, Gračanica, Sopoćani, Markov manastir, Dečani, Arilje, Mileševa, Hilandar, Staro Nagoričino, Ljubostinja, Cetinje, Kalenić, Lesnovo, Žiča, Sveti Kliment, Sveti Naum, Trnovo. Ukupni broj pojedinačnih likova, manjih i većih kompozicija prilagođenih maloj crkvi, iznosio je oko 140. U toku velike obnove crkve iz 1996. g. nastalo je novo slikarstvo na površinama zidova i svodova.^[4]