Crkva brvnara

Crkva brvnara je sakralni objekat koji je građen od drveta, skromnih razmera, predstavljaju dela narodnog graditeljstva, koja imaju veoma zanimljiv umetnički i arhitektonski oblik.

Crkve brvnare u prošlosti građene su u velikom broju u današnjoj Rusiji, Ukrajini, Slovačkoj, Poljskoj, Mađarskoj, Rumuniji, kao i u skandinavskim zemljama, u Norveškoj, Švedskoj i Finskoj. Građene su takođe u ogromnom broju u Novom svetu, posebno u Severnoj Americi i Australiji. Svaka zemlja i svaka kultura, poseduje određene karakteristke i osobenosti, tako da su crkve brvnare u Rusiji, Ukrajini, Poljskoj i Slovačkoj građene sa mnogo umetničkog ukusa i predstavljaj prava remek-dela. Jedne od najzanimljivijih crkvi brvnara nalaze se u Slovačkoj, Rumuniji i Poljskoj jer predstavljaju spoj dve kulture, zapadno-rimske i rusko-vizantijske. Za razliku od Srba i drugih hrišćanskih naroda u Osmanskom carstvu, u ovim zemljama arhitektura crkava razvijala se daleko slobodnije sa više umetničkog ukusa, dekoracije i većih razmera.

Glavna karakteristika crkava brvnara u Srba predstavljaju skromne razmere i jednostavan oblik. Oblik gradnje crkava brvnara nastao je iz narodnog-stambenog drvenog objekta za stanovanje. Radove na crkvi izvodili su narodni neimari, odnosno seljaci drvodelje, koji su sami sekli i pripremali građu. Zanatlije drvodelje postojale su u skoro svakom selu, a seča i priprema građe bilo je opšte prihvaćeno zanimanje. Čuvene drvodelje i vični majstori bili su Osaćani, iz mesta Osat, u Istočnoj Bosni sa Drine. Zbog svojih graditeljskih veština bili su veoma traženi i cenjeni, a osim crkvi gradili su kuće, vodenice i valjarice. Zbog ekonomskih i političkih razloga (vladavine Turaka) crkve brvnare građene su skromnih razmera i neupadljivog arhitektonskog oblika. Kasnije, nakon oslobođenja Srbije, u Miloševo doba, koje predstavlja zlatno doba crkava brvnara takođe su građene skromnih razmera, kako zbog siromaštva tako i zbog tradicije. Od brvana su građene crkve i u Srbiji i Republici Srpskoj, ali tu iz nešto drugačijih razloga. U vreme okupacije od Turaka, izgradnja crkava nije bila dozovljena, pa su pravljene gotovo za jednokratnu upotrebu od ponuđenog raspoloživog materijala. Kako je drveta u pomenutim krajevima bilo na pretek, brvnare su bile najpraktičnije, najjednostavnije i najjeftinije rešenje.

Na Balkanu, crkve brvnare su najčešće u šumovitim dinarskim krajevima i Šumadiji, u kojoj su počele da se grade u doba Drugog srpskog ustanka ili malo ranije. Ove crkve uglavnom nisu velike, štaviše, vrlo su male. Po predanju, Turci su dozvoljavali da se crkva sagradi u selu, ako se može sagraditi za jednu noć. Ni jednu od ovih crkava nije moguće sagraditi toliko brzo, ali to dosta govori o uslovima u kojima su nastajale i brzini kojom su građene.

Jedna od najzanimljivijih osobina srpskih crkava brvnara su dimenzije i prenosivost — svaka ova crkva se može rastaviti i ponovo sastaviti na drugom mestu. Otuda još jedno predanje, po kome su ove crkve brvnare tako male da bi ih po potrebi četiri kršnija momka mogla odneti i sa svojom glavom zajedno sakriti.

Kod brvnara u Srbiji zvonik je po pravilu odvojen od crkve, dok ih u Republici Srpskoj ima i u sastavu tela crkve. Sve danas očuvane crkve-brvnare u Srbiji i Republici Srpskoj su stare oko 200 godina i na sebi ne pokazuju znake propadanja, što je dobar pokazatelj trajnosti gradnje drvetom.