Crnogorski etnički nacionalizam
| Dio serije članaka o |
| nacionalizmu |
|---|
 |
Crnogorski etnički nacionalizam je nacionalizam etničkih Crnogoraca. Kao i ostali etnički nacionalizmi, koji se zasnivaju na etničkom shvatanju nacije, crnogorski etnički nacionalizam se takođe zasniva na etničkom poimanju crnogorske nacije. U tom smislu, pobornici crnogorskog etničkog nacionalizma se zalažu za afirmaciju teze o etničkoj i nacionalnoj posebnosti crnogorskog naroda, a takođe se zalažu za punu afirmaciju posebnog crnogorskog jezika i redefinisanje Crne Gore kao nacionalne države crnogorskog naroda. Crnogorski etnički nacionalizam je prisutan ne samo među etničkim Crnogorcima u Crnoj Gori, već i u crnogorskoj etničkoj dijaposri širom sveta. Od svog postanka, crnogorski etnički nacionalizam je prošao kroz nekoliko razvojnih faza, tokom kojih su nastali razni koncepti etničkog, odnosno nacionalnog crnogorstva, koji su u zavisnosti od istorijskih okolnosti bili oblikovani prema različitim etnopolitičkim i ideološkim kriterijumima.[1][2]
Crnogorski etnički nacionalizam treba razlikovati od drugih oblika crnogorskog nacionalizma, koji nemaju etnički predznak, što se u prvom redu odnosi na tradicionalni crnogorski regionalni nacionalizam, koji predstavlja oblik teritorijalnog nacionalizma i savremeni crnogorski liberalni nacionalizam, koji predstavlja oblik građanskog nacionalizma.
Glavna obilježja[uredi | uredi izvor]
Jedno od glavnih obilježja crnogorskog etničkog nacionalizma ogleda se u tezi o etničkoj i nacionalnoj posebnosti crnogorskog naroda. Među pobornicima crnogorskog etničkog nacionalizma postoje tri različita shvatanja o etnogenezi današnjih etničkih Crnogoraca:
- Prvi pristup se zasniva na tezi o konstituisanju savremene crnogorske etničke nacije putem njenog postepenog etnopolitičkog izdvajanja iz šireg srpskog nacionalnog korpusa. Ovu tezu su svojevremeno zastupali crnogorski komunisti, na čelu sa Milovanom Đilasom,[3] a istu tezu je u skladu sa zvaničnom partijskom linijom zastupao i dio stručnjaka u okviru Crnogorske akademije nauka i umjetnosti. Ista teza je prisutna i danas, prvenstveno među onim etničkim Crnogorcima koji se u jezičkom smislu formalno izjašnjavaju kao govornici srpskog jezika, a u vjerskom kao pripadnici Srpske pravoslavne crkve.
- Drugi pristup se zasniva na tezi o potpunoj različitosti od Srba, odnosno na tezi o kontinuitetu "Dukljana-Zećana-Crnogoraca" i njihovoj etničkoj posebnosti, od vremena doseljavanja Južnih Slovena do današnjih dana.[4] Tu tezu su zastupali i još uvek zastupaju pobornici takozvane "dukljanske" škole, okupljeni oko Dukljanske akademije nauka i umjetnosti, a ista teza je nakon 2006. godine i zvanično prihvaćena od strane državih institucija nezavisne Crne Gore, tako da je danas prisutna prvenstveno među onim etničkim Crnogorcima koji se u jezičkom smislu izjašnjavaju kao govornici crnogorskog jezika, a u vjerskom kao pripadnici Crnogorske pravoslavne crkve.
- Treći pristup se zasniva na tezi o navodnoj autohtonosti etničkih Crnogoraca kao potomaka prvobitnog, odnosno antičkog stanovništva, čime se negira ne samo veza sa Srbima, već i sa Slovenima uopšte.[5] Ta ekstremna teza je ograničena na uzak krug pristalica.
Istorija[uredi | uredi izvor]
Crnogorski etnički nacionalizam je proistekao iz političkih sporova i sukoba koji su izbili krajem 1918. godine, povodom pitanja o državnom statusu dotadašnje Kraljevine Crne Gore. Iako je to pitanje po svojoj suštini bilo državno i dinastičko, ono je tokom narednih godina počelo da dobija i potpuno novu etničku dimenziju, koja se manifestovala u vidu teze o postojanju posebne crnogorske narodnosti. Ta teza je tokom prvih poratnih godina afirmisana u pojedinim emigrantskim i inostranim krugovima (Italija, Velika Britanija, Sovjetska Rusija), a upotrebljavana je kao vid pritiska na tadašnju Kraljevinu SHS. Uočivši značaj ovih pojava, Nikola Premović je 1922. godine upozorio domaću javnost na opasnost od inostranog promovisanja nove crnogorske narodnosti i crnogorskog nacionalizma.[6]
Za vrijeme postojanja Kraljevine SHS/Jugoslavije (1918-1941), došlo je do afirmacije specifičnog crnogorskog regionalizma, koji je pojedinim političkim činiocima poslužio kao osnova za dalji razvoj teze o postojanju posebne crnogorske narodnosti. U to vrijeme, političke prilike na području Crne Gore bile su optrećene podjelama i sukobima između bjelaša (pobornici ujedinjenja) i zelenaša (protivnici novonastalog stanja). Nastojeći da se uključe u javni život, predstavnici političkog krila zelenaškog pokreta su počeli da tragaju za novim oblicima djelovanja,[7] opredelivši se za regionalizam i federalizam, a slične opcije su to vrijeme zastupale i neke druge političke grupacije u Kraljevini SHS.[8] Odluka o osnivanju regionalne stranke federalističkog usmjerenja donijeta je 1925. godine, kada je stvorena Crnogorska stranka, koja je u široj javnosti bila poznata kao Crnogorska federalistička stranka. Međutim, zvanični naziv stranke nije sadržao posebne ideološke odrednice, čime se željelo postići objedinjavanje svih zelenaških struja, a svođenjem zvaničnog stranačkog naziva na crnogorsku odrednicu željelo se izvršiti okupljanje svih pristalica crnogorstva.[9]
U to vrijeme, među čelnicima Crnogorske stranke još uvijek nije postojao jedinstven stav o crnogorskom nacionalnom pitanju, koje je i dalje posmatrano prvenstveno kao regionalno, dinastičko i državno-političko pitanje. Međutim, na radikalnom (desnom) krilu zelenaškog pokreta došlo je do postepenog jačanja antisrpskih tendencija, a glavni zagovornici takvog usmjerenja postali su Savić Marković Štedimlija i Sekula Drljević, koji su dobili podršku od ekstremnih antisrpskih i profašističkih krugova u Hrvatskoj, nakon čega je Zagreb postao glavni centar okupljanja svih pobornika novog crnogorskog nacionalizma.[10]
Nakon aprilskog rata i sloma Kraljevine Jugoslavije (1941), znatan dio rukovodstva Crnogorske stranke se na čelu sa Sekulom Drljevićem stavio u službu italijanskog okupatora, smatrajući da će saradnja sa italijanskim fašistima doprinjeti afirmaciji crnogorskog nacionalnog pitanja. Iako su italijanske okupacione vlasti pružile otvorenu podršku zagovornicima crnogorskog etničkog nacionalizma, njihove zamisli su se ubrzo pokazale kao neostvarive, nakon čega se Drljević povukao u NDH, postavši saradnik ustaškog režima. Sredinom 1944. godine, Ante Pavelić je omogućio Drljeviću da u Zagrebu oformi takozvano Crnogorsko državno vijeće. Međutim, zvvršetkom rata, fašistički koncept rješavanja crnogorskog nacionalnog pitanja doživio je potpuni slom.[11]
U isto vrijeme, specifični oblici crnogorskog nacionalizma počeli su da se javljaju i na političkoj ljevici. Pošto se Kominterna zvanično zalagala za stvaranje posebne crnogorske nacije, takav stav je usvojila i Komunistička Partija Jugoslavije.[12][13] Prilikom priprema za održavanje Pete zemaljske konferencije KPJ u jesen 1940. godine, crnogorski komunista Milovan Đilas je zastupao stav o samobitnosti crnogorske nacije, u čemu su ga podržali Edvard Kardelj i Josip Broz Tito, dok je Moša Pijade smatrao da se proces formiranja posebne crnogorske nacije još uvek nalazi u svojoj prelaznoj, odnosno razvojnoj fazi.[14][15]
Ljevičarska varijanta crnogorskog etničkog nacionalizma je dobila punu afirmaciju nakon oslobođenja zemlje u jesen 1944. godine i stvaranja Narodne Republike Crne Gore kao federalne jedinice u sastavu nove Jugoslavije (1945). Novi komunistički režim je tada ozvaničio posebnu crnogorsku naciju,[16] a jedan od najistaknutijih zagovornika takve politike je tokom prvih poratnih godina bio crnogorski komunista Milovan Đilas, čiji su stavovi o rješavanju nacionalnog pitanja postali okosnica zvanične partijske i državne politike.[3] Ta politika je dodatno uobličena putem namenskog konstruisanja crnogorske nacionalne istorije, a taj složeni zadatak je bio povjeren istoričaru Jagošu Jovanoviću, koji je 1947. godine objavio obimno djelo pod naslovom: Stvaranje crnogorske države i razvoj crnogorske nacionalnosti: Istorija Crne Gore od početka VIII vijeka do 1918. godine.[17] Pojavom ovog djela, zasnovanog na tezi o etničkoj i nacionalnoj posebnosti Crnogoraca, postavljena je osnova za ubrzano sprovođenje procesa crnogorizacije u svim oblastima društvenog života.
Poratno razdoblje između 1944. i 1948. godine pokazalo se kao ključno za afirmaciju crnogorskog etničkog nacionalizma, a rezultat tadašnje forsirane crnogorizacije je postao vidljiv nakon prvog posljeratnog popisa stanovništva, koji je sproveden u martu 1948. godine.[18] Zvanični rezultati tog popisa prikazivali su Crnu Goru kao etnički najhomogeniju federalnu jedinicu, sa preko 90% etničkih Crnogoraca u odnosu na ukupan broj stanovnika. Takav rezultat je izazvao nevjericu u stručnoj i ostaloj javnosti, a dodatnu sumnju u ispravnost zvaničnih podataka pobudile su vijesti da je cjelokupan popisni materijal nedugo nakon "obrade" uništen u pogonima za preradu papira. Iako je crnogorizacija bila sprovođena u gotovo svim oblastima društvenog života, tadašnji komunistički režim ipak nije pristupio ozvaničenju posebnog crnogorskog jezika, već je jezičku normu zasnovao na konstruisanju opšteg srpskohrvatskog jezika. Takođe, nije promjenjena ni tradicionalna narodna zastava, odnosno crveno-plavo-bijela trobojka, osim što joj je pridodata petokraka zvijezda.
Uporedo sa konstituisanjem posebne crnogorske nacije, tadašnji komunistički ražim je formulisao i posebnu kulturnu politiku, zasnovanu na promovisanju specifičnog crnogorskog identiteta u svim oblastima društvenog života. Ta kulturna politika bila je zasnovana prvenstveno na regionalnim tradicijama Stare Crne Gore, dok su kulturne tradicije ostalih istorijskih oblasti (Boka Kotorska, Primorje, Brda, Stara Hercegovina, Gornje Polimlje) namenski potiskivane u cilju homogenizacije kulturnog života u Crnoj Gori. Krajem 20. vijeka, došlo je do dalje radikalizacije crnogorskog etničkog nacionalizma i pojave specifičnih crnogorskih nacionalnih organizacija u oblasti kulture, kao što su Matica crnogorska,[19] osnovana 1993. godine i Dukljanska akademija nauka i umjetnosti, osnovana 1999. godine. Proglašenjem nezavisnosti Crne Gore (2006), označen je početak nove faze u razvoju crnogorskog etničkog nacionalizma, kako u samoj Crnoj Gori, tako i izvan nje, u okviru crnogorske etničke dijaspore. Takođe je došlo i do pojave nekih ekstremnih oblika crnogorskog nacionalizma, što je izazvalo reakciju pojedinih državnih zvaničnika, među kojima je bio i Filip Vujanović, koji je kao Predsjednik Crne Gore (2003-2018) u nekoliko navrata upozoravao na opasnost od takvih pojava.[20][21]
Vidi još[uredi | uredi izvor]
Izvori[uredi | uredi izvor]
- ^ Terzić 2000, str. 181-198.
- ^ Terzić 2006, str. 424-439.
- ^ a b Đilas 1945, str. 3.
- ^ Špiro Kulišić: O nekim proučavanjima etnogeneze crnogorskog naroda
- ^ Miroslav Ćosović (2015): Biofizička antropologija je potvrdila: Crnogorci su starośedioci
- ^ Premović 1922, str. 321-327.
- ^ Vujović 1981, str. 66.
- ^ Vujović 1981, str. 55.
- ^ Vujović 1981, str. 172, 177.
- ^ Stamatović 2007, str. 119-139.
- ^ Pajović 1971, str. 75-89.
- ^ Dimić 2001, str. 285.
- ^ Bojković 2013, str. 185-198.
- ^ Bojković 2012, str. 109-111.
- ^ Bojković 2016, str. 180, 187-190.
- ^ Veljko Đurić-Mišina (2011): Rasrbljavanje Crne Gore i crnogorčenje Srba
- ^ Jovanović 1947.
- ^ Novak 1954.
- ^ Matica crnogorska: Informacije o Matici
- ^ Politika (2011): Vujanović: Napadaju me crnogorski nacionalisti
- ^ Slobodna Evropa (2011): Ima li crnogorskog nacionalizma u Crnoj Gori
Literatura[uredi | uredi izvor]
- Bojković, Dušan (2012). „Milovan Đilas o nacionalnom i državnom pitanju Crne Gore” (PDF). Tokovi istorije: Časopis Instituta za noviju istoriju Srbije (1): 106—134.
- Bojković, Dušan (2013). „Nacionalna politika Komunističke partije Jugoslavije 1918-1928: Otvaranje crnogorskog pitanja” (PDF). Istorijski zapisi. 86 (3-4): 185—198.
- Bojković, Dušan (2016). „Jedan nepoznat dokument Komunističke partije Jugoslavije o nacionalnom pitanju u Makedoniji, Crnoj Gori i na Kosovu” (PDF). Tokovi istorije. 34 (1): 179—197.
- Bojović, Draga (2011). „Crnogorski jezičko-mentalni inženjering” (PDF). Oktoih: Časopis Odjeljenja za srpski jezik i književnost Matice srpske - Društva članova u Crnoj Gori. 1 (1-2): 79—96.
- Vujović, Dimitrije (1981). Crnogorski federalisti 1919-1929. Titograd: Crnogorska akademija nauka i umjetnosti.
- Gabrić, Daniel (2010). Montenegrizität: Sprache und Kirche im Spiegel des Identitätsdiskurses in der Republik Montenegro 1990-2007. Frankfurt am Main: Peter Lang.
- Dimić, Ljubodrag (2001). Istorija srpske državnosti. 3. Novi Sad: Ogranak SANU.
- Đilas, Milovan (1945). „O crnogorskom nacionalnom pitanju”. Borba. 10 (106): 3.
- Jovanović, Jagoš (1947). Stvaranje crnogorske države i razvoj crnogorske nacionalnosti: Istorija Crne Gore od početka VIII vijeka do 1918. godine. Cetinje: Obod.
- Novak, Ante, ur. (1954). Konačni rezultati popisa stanovništva od 15 marta 1948 godine. 9. Beograd: Savezni zavod za statistiku.
- Pajović, Radoje (1971). „Politička akcija Sekule Drljevića i njegova saradnja sa ustaškim vođstvom i njemačkim poslanstvom u Zagrebu (1943-1945)”. Časopis za suvremenu povijest. 3 (1): 75—89.
- Pavićević, Mićun M. (1940). O crnogorskom folkloru (PDF). Etnolog: Glasnik Etnografskega društva, Etnografskega muzeja in Etnološkega seminarja na Univerzi v Ljubljani. 13. str. 93—106.
- Premović, Nikola (1922). „Crnogorska narodnost”. Jugoslavenska njiva. 6 (5): 321—327.
- Stamatović, Aleksandar (2007). „Nacionalni identitet zelenaša i crnogorskih federalista 1918-1941”. Politička revija. 6 (1): 119—139.
- Terzić, Slavenko (2000). „Ideološki koreni crnogorske nacije i nastanak crnogorskog separatizma”. Srpska slobodarska misao. 1 (1): 181—198.
- Terzić, Slavenko (2006). „Iznevereni identitet: Prilog razumevanju ideoloških korena crnogorskog nacionalizma” (PDF). Letopis Matice srpske. 477 (3): 424—439.