Crnogorsko-turski rat (1852—1853)
 | Ovaj članak sadrži spisak literature (štampane izvore i/ili veb-sajtove) korišćene za njegovu izradu, ali njegovi izvori nisu najjasniji zato što ima premalo izvora koji su uneti u sam tekst. Molimo vas da poboljšate ovaj članak tako što ćete dodati još izvora u sam tekst (inlajn referenci). |
| Crnogorsko-turski rat (1852—1853) | |||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| |||||||||||
| Sukobljene strane | |||||||||||
 Crna Gora |
 Osmansko carstvo | ||||||||||
| Komandanti i vođe | |||||||||||
|
Danilo Petrović Mirko Petrović Jakov Daković |
Omer-paša Latas Osman-paša Skopljak Selim beg barski Mustafa paša | ||||||||||
| Jačina | |||||||||||
| 15.000 | 40.000 | ||||||||||
| Žrtve i gubici | |||||||||||
| 2.000 | 5.000 | ||||||||||
Crnogorsko-turski rat 1852—1853. je bio sukob Crne Gore i Osmanskog carstva. Predstavljalo je odgovor Osmanskog carstva na pomoć Crne Gore u borbi Hercegovaca protiv Turaka. Crna Gora je izašla iz rata kao pobednica.
Pozadina[uredi | uredi izvor]
Osmansko carstvo počelo je rat protiv Crne Gore, da bi kaznilo Crnogorce zbog pomoći Hercegovcima u borbi protiv Turaka i sprečilo Crnu Goru da postane kneževina s knezom Danilom Petrovićem na čelu. Posle odbijanja Crne Gore da se preda, Turci su krenuli 23. novembara 1852. ka Cetinju sa 25.000 vojnika u nameri da razbiju crnogorsku vojsku koja je brojala oko 9.000 vojnika, ali su se povukli posle intervencije evropskih sila — Rusije i Austrije koje su izdejstvovale prekid borbi u februaru 1853. Iz rata je Crna Gora izašla materijalno iscrpljena, ali i moralno ojačana, a nezavisnost je izborila i uspostavila granice prema Osmanskom carstvu posle pobede nad turskom vojskom u bici na Grahovcu 1858.
Odnos snaga[uredi | uredi izvor]
Turska armija, u jačini od 33.400 vojnika i oficira, napala je Crnu Goru u četiri kolone. Prvi odred od 17.400 vojnika i oficira, pod neposrednom komandom Omer-paše Latasa i skadarskog vezira Osman-paše, kretao se od Spuža ka Martinićima i Ostrogu. Drugi odred, u jačini od 7.000 vojnika, pod komandom Selim-bega barskog i Mustafa-paše, kretao se od Bara ka Crmnici. Treći odred, pod komandom Ismail-paše, u jačini od 5.000 vojnika i oficira, imao je zadatak da od Nikšića prodre niz Ostroški klanac i što prije uspostavi vezu sa glavninom turske vojske. Četvrti odred, od 4.000 vojnika i oficira, pod komandom Derviš-paše, divizijskog generala, kretao se ka Grahovu s ciljem da po ovladavanju Grahovom pokuša prodor ka Trešnjevu i dalje ka središtu Crne Gore. Omer-paša komandovao je operacijama iz Podgorice. Jedan od ratnika protiv Crne Gore je bio i Dželadin-paša Zogolj, potomak Crnojevića.
Crnogorske snage u odbrani činili su borački sastavi četiri crnogorske nahije u jačini od oko 10.000 boraca. Glavnina, pod neposrednom komandom knjaza Danila, bila je koncentrisana prema Spužu i Podgorici. Na sektorima prema Crmnici na sporednom pravcu, snagama je komandovao Đorđije Petrović. A na sektoru prema Nikšiću, sa malim odredom Crnogoraca, uputio se vojvoda Mirko Petrović, dok su prema Grahovu ostajale samo snage vojvode Jakova Dakovića, oslonjene na pomoć koju su im nesebično pružali manji odredi iz Cuca.
Pomoćne crnogorske snage u jačini od oko 10.000 ratnika činili su sastavi iz Bjelopavlića, Pipera, Kuča, Rovaca i Morače i imale su zadatak da dejstvuju u sastavu odreda na sporednim pravcima, a djelimično kao dijelovi ubačeni u neprijateljsku pozadinu.
Ratna dejstva[uredi | uredi izvor]
Operacije su otpočele 29. decembra 1852. (po julijanskom kalendaru) 9. januara 1853. godine istovremenim napadom turskih snaga na Crmnicu, Grahovo, Brda i Moraču. Prvog dana ratovanja žestoke borbe vođene su u Župi nikšićkoj, gdje se nalazio vojvoda Mirko Petrović sa odredom od oko 150 boraca, sastavljenom uglavnom iz Katunske nahije i Župe. Žestoke borbe vođene su i u Crmnici, gdje su u početku turske jedinice imale za protivnika samo nekoliko stotina Crmničana. Pružali su očajnički otpor. Čak su žene i djeca učestvovali u okršajima. Ubrzo im stižu pojačanja iz Katunske i Riječke nahije i ovaj dio fronta je stabilizovan, a Turci primorani da iz napada pređu u odbranu.
Borbe oko Martinića[uredi | uredi izvor]
Žestoke borbe vođene su i u Martinićima. Tu su, takođe, turske snage zaustavljene, dok je na sektoru prema Grahovu došla do punog izražaja turska brojčana i materijalna nadmoć. Komandant odbrane Grahova Jakov Daković bio je zarobljen i ubijen. Do ovakvog razvoja događaja došlo je pošto Daković nije uvažio uputstva knjaza Danila o elastičnoj odbrani, već je sa svojim snagama ostao u utvrđenom položaju.
Najznačajnija ratna dejstva izvođena su na liniji Podgorica — Spuž — Ostroški klanac — Nikšić, gdje je, po zamisli turskog glavnokomandujućeg, po spajanju dviju turskih grupacija trebalo ovladati lijevom obalom Zete. Ovaj pravac trebalo je da posluži kao operativna osnovica za izvođenje glavnog udara po strategijskom pravcu Podgorica — Kokoti — Carev Laz — Rijeka Crnojevića.
Dok su u dolini Zete vođeni žestoki bojevi, a naročito na Visočici 16. januara 1853, dotle su snage Ismail-paše iz Nikšića krenule jednim dijelom ka Planinici, a drugom ka Župskom manastiru. Tu su se sukobili sa županskim ustanicima i vojvodom Mirkom Petrovićem. Snage koje su se kretale ka Poviji zaustavljene su, dok se vojvoda Mirko Petrović poslije žestokog okršaja kod Župskog manastira, koji su Turci uspjeli da zapale, povukao sa svojim odjeljenjem u Ostroški klanac. Najzad su snage Ismail-paše uspjele da neutrališu i crnogorski otpor na liniji Kunak-Povija-Ostrog, zauzmu Donji manastir i primoraju vojvodu Mirka da se brani iz utvrde u Gornjem manastiru.
U međuvremenu, turske snage koje su nadirale iz pravca Spuža uspostavile su kontakt sa snagama Ismail-paše.
Odbrana manastira Ostrog[uredi | uredi izvor]
Zaposijedanjem čitave lijeve obale Zete, Turci su odsjekli sjeverna crnogorska plemena od glavnine. Time je i položaj branilaca Ostroga (52 Crnogorca, pod komandom vojvode Mirka Petrovića) postao gotovo beznadežan. Hrabro držanje branilaca, ući će u legendu kao primjer najvećih pregnuća u ovom ratu.
Dok su Turci palili sela u dolini Zete, i stalnim bombardovanjem i jurišima pokušavali da slome otpor branilaca Ostroškog manastira, u Cerovu, na desnoj obali Zete prikupila se glavnina crnogorskih snaga. Desnim krilom oslanjale su se one crnogorske snage koje su držale položaje na najosjetljivijem dijelu fronta, na liniji Zagreda — Zagarač — Sađavac — Kokoti. Dvojici zatočnika iz Manastira pošlo je za rukom da se noću provuku kroz turski raspored snaga i obavijeste knjaza Danila u Cerovu. Knjaz je izdvojio odred od 300 probranih ratnika, pod komandom Pera Tomova Petrovića, koji je tokom noći 20. januara neopaženo prišao turskim položajima, sa južne strane Ostroškog manastira i litice, i izvršio iznenadni juriš na turski borbeni raspored nanoseći im teške gubitke (oko 150 poginulih Turaka i deset Crnogoraca). Istovremeno, branioci manastira su izvršili proboj i spojili se sa odredom Pera Petrovića, a zatim se svi zajedno brzo povukli.
Poslije ostroške operacije nastupilo je zatišje na čitavom ratištu. Omer-paša je oklijevao da otpočne opšti napad na glavninu crnogorskih snaga i prodiranje u dubinu crnogorske slobodne teritorije. Sa viševjekovnim iskustvom iz crnogorsko-turskih ratova to oklijevanje se čini potpuno razumnim.
Knjaz Danilo je očekivao da će Pariski mir povoljno riješiti crnogorske odnose sa Turskom. Evropska diplomatija, međutim, razočarala je i ogorčila knjaza Danila i Crnogorce. Neposrednim angažovanjem u Beču i Parizu knjaz Danilo je uspio da skrene pažnju evropske diplomatije na Crnu Goru i postavi je kao problem u spletu istočne politike. Ali, po povratku sa evropske turneje sa još većom energijom sređuje prilike u zemlji, i potpaljuje fitilje nacionalno-oslobodilačkog bunta u susjednim krajevima, naročito u Hercegovini. Ustaničke snage u sjeverozapadnoj Crnoj Gori i Hercegovini, koje još od Omer-pašine 1852. godine ne odlažu oružje, sada dobijaju i njegovu javnu podršku.
Vidi još[uredi | uredi izvor]
- Hercegovački ustanak 1852.
- Orden knjaza Danila I
- Crnogorsko-turski rat (1862)
- Crnogorsko-turski rat (1876—1878)
- Istočno pitanje
Literatura[uredi | uredi izvor]
- Berić, Dušan M. (1994). Ustanak u Hercegovini 1852-1862 (1. izd.). Beograd: SANU.
- Berić, Dušan M. (2000). Srpsko pitanje i politika Austrougarske i Rusije (1848-1878). Beograd: Gutenbergova galaksija.
- Ekmečić, Milorad (1981). „Srpski narod u Turskoj od sredine XIX veka do 1878”. Istorija srpskog naroda. knj. 5, sv. 1. Beograd: Srpska književna zadruga. str. 447—526.
- Jovanović, Radoman (1981). „Crna Gora 1851-1878”. Istorija srpskog naroda. knj. 5, sv. 1. Beograd: Srpska književna zadruga. str. 423—446.
- Ljušić, Radoš (2001). Istorija srpske državnosti. 2. Novi Sad: Ogranak SANU.
- Pavićević, Branko (1990). Danilo I Petrović Njegoš, knjaz crnogorski i brdski, 1851-1860. Književne novine.
- Stojančević, Vladimir (1971). Južnoslovenski narodi u Osmanskom carstvu od Jedrenskog mira 1829. do Pariskog kongresa 1856. godine. Beograd: Izdavačko-štamparsko preduzeće PTT.
- Stojančević, Vladimir (1990). Srbija i oslobodilački pokret na Balkanskom poluostrvu u XIX veku. Beograd: Zavod za udžbenike i nastavna sredstva.
- Ćirković, Sima (2004). Srbi među evropskim narodima. Beograd: Equilibrium.
