Čukotsko poluostrvo

Beringov moreuz. Čukotsko poluostrvo se nalazi na levoj

Lokacija Čukotskog poluostrva na Dalekom istoku Sibira.

Čukotsko poluostrvo, ili jednostavnije Čukotka, je poluostrvo u Rusiji. Nalazi se u severoistočnoj Aziji između Čukotskog i Beringovog mora odvojeno od Severne Amerike Beringovim morezuom.

Njegova najistočnija tačka je rt Dežnjev, ujedno je i najistočnija tačka Azije. U reljefu poluostrva prevladavaju kupolasta uzvišenja. Najviši vrh je Inimngej 1.250 m. Znatna su nalazišta ruda kalaja i volframa, a ima i zlatonosnih ruda. Najvećim delom je pod tundrom. Stanovnici su Čukči i Eskimi. Bave se lovom i ribolovom. Najveća naselja su Proviđenje na Beringovom moru i Uzlen na Čukotskom moru.

U Beringovom moreuzu otprilike na pola puta između poluostrva i poluostrva Sjuard nalaze se prilično mala Diomedova ostrva; zapadno je Veliki Diomed, a istočno Mali Diomed. Mnogo veće ostrvo Sent Lorensa na Aljasci se nalazi oko 50 kilometara jugoistočno od najjužnije tačke poluostrva.

Istorija

Mapa koja pokazuje blizinu poluostrva Čukči u Rusiji poluostrvu Sjuard u Americi.

Čukotsko poluostrvo. Vojna karta SAD 1947.

Istorija Čukotke datira iz doba paleolita. Poluostrvo je 1728. godine imenovao Vitus Bering prema lokalnom stanovništvu - Čukčima, koji žive uglavnom na Čukotki.

Čukotka u antici

U antici, višestruka naseljavanja ljudi iz Amerike vršena su kroz Beringiju. Najranija nalazišta Čukotki su Ananajvem (pre oko 8,4 hiljade godina) na rekama Ananajvem i Kolenj IV (pre oko 6 hiljada godina) na jezeru Kolenj kod sela Uelen. Zapadno paleo-eskimsko nalazište je Đavolja jaruga na Vrangelovom ostrvu. Artefakti pronađeni na strmim padinama jaruge datiraju iz 1750. godine. p. n. e.

DNK analiza uzoraka sa Uelenskog groblja i Ekvena (pre oko 2 hiljade godina) pokazala je da je u genskom fondu neoeskimskih kultura Čukotke, pored drevne paleosibirske osnove, bilo oko 30 posto paleoindijske komponente, koja je pronađena kod predstavnika kulture Klovis, što dokazuje obrnutu migraciju neoeskima iz Amerike na teritoriju krajnjeg severoistoka Azije.

U istorijskim vremenima, Čukči se smatraju autohtonim narodom Čukotke, iako su sačuvali sećanje na drevnije narode, šelage i onkilone, poznate u 17. veku i ruskim istraživačima, ali su kasnije nestali. Juiti i Jukagiri (Anauli, Čuvanci) takođe su dugo živeli na teritoriji Čukotke. Važnu ulogu u usponu Čuka odigralo je uzgoj irvasa, koji se širio pod indirektnim uticajem samojeda.

Odnosi između Čukotke i Ruske imperije

Čukotka kao deo Kamčatske oblasti 1913.

Prvi sukob između Čuka i Rusa dogodio se 1641. zapadno od današnje Čukotke na reci Jani. U to vreme, Čukči su još uvek bili na tehnološkom nivou kamenog doba. U stvari, Čukotku su otkrili Rusi 1648. godine tokom ekspedicije Semjona Dežnjova. Prvo rusko naselje bio je Anadirski zatvor osnovan 1649. godine. U doba ruske kolonizacije, Čukotka je pripadala Jakutskom vojvodstvu. Godine 1778. zaključen je zvanični mirovni ugovor sa Čukčima, a već je prvi vašar održan 1788. na reci Boljšoj Anjuj, blizu ušća njene pritoke, reke Angarke.

Čukotka u sastavu Ruske imperije

Godine 1803. Čukotka je postala deo Kamčatske oblasti Irkutske gubernije (od 1856. do 1909. bila je deo Primorske oblasti). Godine 1909. Anadirski okrug je postao deo Kamčatske oblasti, dok je deo Anadirskog okruga transformisan u Čukotski okrug. Godine 1922. Anadirski i Čukotski okrug su ušli u sastav Kamčatske gubernije.

Čukotka u sastavu SSSR-a

U 20. veku formiran je Čukotski autonomni okrug sa prestonicom u kultnoj bazi Čukotke, a od 1932. godine u Anadiru.

Čukotski nacionalni okrug formiran je dekretom Sveruskog centralnog izvršnog komiteta 10. decembra 1930. godine „O organizovanju nacionalnih udruženja u oblastima naseljavanja malih naroda na severu“ kao deo Dalekoistočne teritorije. Obuhvatao je sledeće oblasti: Anadir (centar Novo-Marinska, zvani Anadir), istočna tundra (centar Ostrovnoje), zapadna tundra (centar Nižnjekolimsk ), Markovski (centar Markovo), Čaunski (centar u zalivu Čaunskaja) i Čukotski (centar u Čukotskoj kultnoj bazi - selu Lorens) i preneo sledeće:

a) iz regiona Dalekog istoka Anadir i Čukotka u potpunosti;

b) iz Jakutske Autonomne Sovjetske Socijalističke Republike, teritorija istočne tundre sa granicom duž desne obale reke Alazeje i zapadne tundre, oblasti srednjeg i donjeg toka reke Omolon .

Prilikom zoniranja regiona u oktobru-novembru 1932. ostavljen je „u svojim ranijim granicama kao samostalni nacionalni okrug direktno podređen regionu“.

Dana 22. jula 1934. Sveruski centralni izvršni komitet odlučio je da Čukotski i Korjački nacionalni okrug uključi u oblast Kamčatke . Međutim, takva podređenost je bila prilično formalne prirode, jer je od 1939. do 1940. godine teritorija okruga bila pod jurisdikcijom Dalstroja, koji je vršio puno administrativno i ekonomsko upravljanje na svojim potčinjenim teritorijama.

Dana 28. maja 1951, odlukom Prezidijuma Oružanih snaga SSSR-a, okrug je dodijeljen u direktnu potčinjenost Habarovskoj teritoriji.

Od 3. decembra 1953. bio je u sastavu Magadanske oblasti.

Od sredine 1950-ih počeo je intenzivan razvoj Čukotke sa vojnim aerodromima i vazdušnim bazama, pošto je geografski položaj poluostrva pružao najkraće vreme leta do Aljaske i severozapadnog dela Sjedinjenih Država, glavna tačka avijacije je navodno bila „ Providenija “.

1980. godine, nakon usvajanja zakona RSFSR "O autonomnim okruzima RSFSR" u skladu sa Ustavom SSSR-a iz 1977. godine, Čukotski nacionalni okrug postao je autonoman.

Čukotski autonomni okrug u Ruskoj Federaciji

Dana 16. jula 1992. Čukotski autonomni okrug se otcepio od Magadanske oblasti i dobio status subjekta Ruske Federacije.

Literatura

• Aĭnana, L., and Richard L. Bland. Umiak the traditional skin boat of the coast dwellers of the Chukchi Peninsula : compiled in the communities of Provideniya and Sireniki, Chukotka Autonomous Region, Russia 1997-2000. Anchorage: U.S. Dept. of the Interior, National Park Service, 2003.
• Dinesman, Lev Georgievich. Secular dynamics of coastal zone ecosystems of the northeastern Chukchi Peninsula Chukotka : cultural layers and natural depositions from the last millennia. Tübingen [Germany]: Mo Vince, 1999. ISBN 3-934400-03-5
• Dikov, Nikolaĭ Nikolaevich. Asia at the Juncture with America in Antiquity The Stone Age of the Chukchi Peninsula. St. Petersburg: "Nauka", 1993.
• Frazier, Ian, Travels in Siberia, Farrar, Straus, and Giroux, 2010. Travelogue in Siberia.
• Portenko, L. A., and Douglas Siegel-Causey. Birds of the Chukchi Peninsula and Wrangel Island = Ptitsy Chukotskogo Poluostrova I Ostrova Vrangelya. New Delhi: Published for the Smithsonian Institution and the National Science Foundation, Washington, D.C., by Amerind, 1981.
• McDannell, Kalin T.; Toro, Jaime; Hourigan, Jeremy K.; Harris, Daniel (2014). „Thermochronologic constraints on Late Cretaceous to Cenozoic exhumation of the Bendeleben Mountains, Seward Peninsula, Alaska”. Geochemistry, Geophysics, Geosystems (na jeziku: engleski). 15 (10): 4009—4023. Bibcode:2014GGG....15.4009M. ISSN 1525-2027. S2CID 140184616. doi:10.1002/2014GC005424. 
• Bucki, Carrie (2004), „Reindeer History in Alaska”, Reindeer Roundup, Fairbanks, Alaska: Reindeer Research Program, Arhivirano iz originala 07. 10. 2014. g., Pristupljeno 5. 9. 2014 CS1 održavanje: Format datuma (veza)
• „The Seward Peninsula”. Fairbanks, Alaska: Natural Resources and Extension Program, University of Alaska. Arhivirano iz originala 21. 11. 2019. g. Pristupljeno 7. 11. 2010. CS1 održavanje: Format datuma (veza)
• Querengesser, Tim (26. 10. 2009), „The Curse of the Deer”, Maisonneuve.org, Pristupljeno 19. 4. 2014 CS1 održavanje: Format datuma (veza)
• Halpin, Tony (2011-08-20). „Russia plans $65bn tunnel to America”. The Sunday Times. 
• Patty A. Gray (2005). The Predicament of Chukotka's Indigenous Movement: Post-Soviet Activism in the Russian Far North. Cambridge. ISBN 0-521-82346-3. 
• Anna Kerttula (2000). Antler on the Sea. Cornell University Press. ISBN 0-8014-3681-8. 
• „The Chukchis”. The Red Book of the Peoples of the Russian Empire. 
• „All Things Arctic”. Arhivirano iz originala 15. 5. 2013. g. CS1 održavanje: Format datuma (veza)
• Ĉukĉ, Even, Jukaghir. Kolyma: Chants de nature et d'animaux. Sibérie 3. Musique du monde. 
• Bogoraz, Waldemar (1904). The Chukchee. Vol. 11 Part 1: Material culture (PDF). Memoirs of the American Museum of Natural History. Leiden • New York: E. J. Brill ltd • G. E. Stechert & Co. 
• Bogoraz, Waldemar (1907). The Chukchee. Vol. 11 Part 2: Religion (PDF). Memoirs of the American Museum of Natural History. Leiden • New York: E. J. Brill ltd • G. E. Stechert & Co. 
• Bogoraz, Waldemar (1909). The Chukchee. Vol. 11 Part 3: Social organization (PDF). Memoirs of the American Museum of Natural History. Leiden • New York: E. J. Brill ltd • G. E. Stechert & Co. 
• Bogoraz, Waldemar (1910). Chukchee Mythology (PDF). Memoirs of the American Museum of Natural History. Leiden • New York: E. J. Brill ltd • G. E. Stechert & Co. 
• Siimets, Ülo (2006). „The Sun, the Moon and Firmament in Chukchi Mythology and on the Relations of Celestial Bodies and Sacrifices” (PDF). Electronic Journal of Folklore. Estonian Folklore. 32: 129—156. doi:10.7592/fejf2006.32.siimets . 
• Reich, David (2018). Who We Are and How We Got Here: Ancient DNA and the New Science of the Human Past. New York: Pantheon Books. 
• Kura, Kenya; Armstrong, Elijah L.; Templer, Donald I. (2014-05-01). „Cognitive function among the Ainu people”. Intelligence (na jeziku: engleski). 44: 149—154. ISSN 0160-2896. doi:10.1016/j.intell.2014.04.001 .