Šokci
| Ukupna populacija | |
|---|---|
| nepoznato | |
| Regioni sa značajnom populacijom | |
 Srbija | 302 (2022) |
 Hrvatska | – |
 Mađarska | – |
 Bosna i Hercegovina | – |
| Jezici | |
| srpski (šokački govor), hrvatski i mađarski | |
| Religija | |
| dominira katolička | |
| Srodne etničke grupe | |
| Srbi | |
| Ovaj članak je deo serije o Srbima |
| Srbi |
|---|
 |
Šokci su južnoslovenska etnička grupa koja pretežno živi u severnim delovima Srbije, odnosno u autonomnoj pokrajini Vojvodini, istočnim delovima Hrvatske, prvenstveno u istočnoj Slavoniji, kao i u pojedinim oblastima u Mađarskoj. Pretežno su katoličke veroispovesti. Tokom 18. i 19. veka, činili su većinu među rimokatoličkim stanovništvom u istočnoj Slavoniji, koja je po njima nazivana Šokadija. Kasnije su potpali pod uticaj hrvatizacije,[1][2] tako da se velika većina slavonskih Šokaca danas izjašnjava u smislu pripadnosti hrvatskoj naciji, uz svođenje šokačkog identiteta na stepen regionalnog obeležja. Manji deo Šokaca, prvenstveno u Bačkoj, zadržao je svest o svojoj etničkoj posebnosti u odnosu na Hrvate i Srbe.
Danas su značajnije skupine etničkih Šokaca prisutne u nekoliko bačkih naselja, među kojima su: Bački Breg, Bački Monoštor, Sombor i Sonta u Srbiji, kao i Santovo (mađ. Hercegszántó) u Mađarskoj. U istočnoj Slavoniji i južnoj Baranji takođe postoje skupine šokačkog stanovništva, koje je prepoznatljivo po upotrebi ikavskog izgovora i istočnoslavonskog dijalekta. U Mađarskoj većinom žive u severnoj Baranji, u okolini Mohača i Pečuja, kao i u mađarsom delu Bačke u Santovu. U Srbiji ih ima 1.864, dok ih je na prostoru Vojvodine u 19. veku bilo više od 20.000. Prema popisu stanovništva iz 2002. godine u Srbiji je živelo 717 etničkih Šokaca, od tog broja u Vojvodini 679 pripadnika, dok je ostatak popisan u centralnoj Srbiji.[3] Prema popisu stanovništva iz 2011. godine u Srbiji je živelo 607 etničkih Šokaca.[4] Na popisu stanovništva iz 2022. godine u Srbiji je živelo 302 etničkih Šokaca 49.75% manje nego 2011. godine.[5]
Ime[uredi | uredi izvor]
O imenu Šokac (Šokci) može se reći da je najprihvatljivija i najrealnija teorija da su ga nasledili po ranijem plemenu Sukci (Succi) koji su Šokcima i prethodili, sami Sukci dobili su ga topografski, po lokaciji (planina „Succus“).
Stari Sklavini doneli su sa sobom ovo ime i dali ga području uz levu obalu Save. Matija P. Katančić smatra da su Šokci ilirsko-panonskog porekla čije se ime dovodi u vezu s planinom Succus, a time i plemenom Sukci. Dolaskom Turaka u područje Bosne i Jadranske obale u ovim krajevima pojavljuje se novo stanovništvo koje se ne može smatrati Šokcima ali su se kasnije verovatno pomešali.
Veruje se još da je naziv dobijen od reči „šaka“, pošto su se Šokci krstili na katolički način „celom šakom“.
Običaji Šokaca[uredi | uredi izvor]
Šokci su stanovništvo naseljeno po plodnim panonskim ravnicama koje se prilagodilo ovome području i razvilo zavidnu poljoprivredu. Razne žitarice, kukuruz i drugo glavne su kulture. Polja su im veoma velika i dobro održavana, zasejana pretežno kukuruzom. Sela su duga, s jednom glavnom ulicom (šor) uz koje se nižu porodične kuće sa privrednim zgradama, a unutar njih se nalazi prostrana avlija (dvorište) sa neizostavnim bunarom na točak.
Uz obe strane ulice pružaju se kanali preko kojih se manjim nasipom dolazi do kuće. Šokci uživaju u svinjskim specijalitetima kao što su šunka, kulen, i slanina. Šljiva i proizvodnja šljivove rakije takođe zauzima znamenito mesto.
Tambura najpoznatiji muzički instrument Šokaca, sastoji se od tri dela, trupa, vrata i glave. Trup je napravljen od tanke daske javora, topolovine ili šljive, danas od smreke ili jele. Vrat je dug, a čitav instrument ima četiri do šest žica. U prošlosti su šokačke pesme i plesove pratile gajde. Svatovskim običajima Šokci posvećuju posebnu pažnju (šokački svatovi često imaju i po 300 do 500 zvanica), oni se uvek odvijaju uz defile konjskih zaprega i poveću količinu rakije.
Šokačka narodna nošnja (rubina) izrađuje se od lanenog tkanja, a sastoji se od oplećka i krila, ima funkciju bluze. Ona se kod žena javlja leti, dok bi po zimi nosile i vunenu suknju sa obojkom. I muška i ženska šokačka nošnja izrađuje se od belog platna ukrašenog šljokicama, na rubovima bluza, košulja i gaća (muške pantalone) izvezene su čipkom.
Identitet[uredi | uredi izvor]
Prema prvom ugarskom statističkom popisu, iz 1840. godine, u Hrvatskoj i Slavoniji je živelo ukupno 1.605.730 stanovnika, a od toga 777.880 Hrvata, 297.747 Šokaca i 504.179 Srba. Iz njega se vidi da u Požeškoj i Virovitičkoj županiji nije bilo nijednog Hrvata. Tu su živeli samo Srbi i Šokci, kao i u sremskom delu Vojne krajine. Za Srbina u Sremu i Slavoniji, sve do današnjeg vremena, koji bi se pokatoličio uobičajeno je govoreno da se pošokčio. U Ugarskoj Srbi imenom Šokac zovu katolike, a koji su po svemu drugom kao Srbi.[6] Za Srbe je izraz Šokac bio podrugljiv naziv za katolika koji govori ikavicom.[7] Krajem 19. veka Šokac je bio narodni naziv za katolika.[8] Naziv Šokci je označavao one koji krenuli da se odrođavaju, gubeći srpski identitet promenivši najpre veru. Šokci su nazivani i "Kršćani", zato što su se ponovo krstili, sada u katoličkoj crkvi.[9] Jedan posmatrač iz Srbije primećuje u drugoj polovini 19. veka da u Banatu: "banatski Šokci i Hrvati listom se Mađare i nemče".[10]
Činjenica je da su svi etnografi i austrijski i mađarski smatrali Bunjevce i Šokce katoličkim Srbima. Posebno to važi za bečke etnografe Černiga i Fikera, mađarske Hunfalvija, Kaletija i Šikera. Najpriznatiji njihov etnograf Hunfalvi kaže da je oko 1870. bilo u celoj Ugarskoj (sa Hrvatskom i Slavonijom) Srbo-Hrvata 2.405.700 od čega je 942.923 grčko-istočnih i oko 70.000 katoličkih Srba (Šokaca i Bunjevaca), dakle ukupno 1.012.923.
Jedan od najautoritativnijih nemačkih etnografa 19. veka, Loren Difanbah, u svojoj knjizi “Etnografija Balkana”, objavljenoj u Darmštatu 1880. godine, nedvosmisleno tvrdi da u Ugarskoj živi oko 200.000 Bunjevaca i 50.000 Šokaca, oba plemena govore srpski. Češki etnograf Lubor Niderle 1911. piše u svojoj knjizi “Slovenska rasa” na francuskom jeziku:
Ima brojnih katolika koji se smatraju Srbima i koje Srbi smatraju svojima. To su npr. katolici Dubrovnika i Boke Kotorske; ili Šokci, Bunjevci i Krašovani Mađarske.
Nemački publicista Albreht Virt u knjizi “Balkan” iz 1914. godine kaže da se u Mađarskoj katolički Srbi nazivaju Bunjevci i Šokci. Nemački etnograf Hugo Bernacig 1954. godine u svojoj knjizi “Etnografija” objavio je veliku fotografiju s potpisom:
Šokci i Šokice u svečanoj nošnji. To su katolički Srbi, koji obitavaju delove Bačke i Banata.
Nikada nijedan strani autor od nauke ili struke nigde nije napisao da su Bunjevci ili Šokci Hrvati.
Antun Radić o Šokcima[uredi | uredi izvor]
Hrvatski etnograf Antun Radić je u svojim novinama Dom od 10.11.1904. g. u članku Tko je stvorio Hrvate?, o etnogenezi Šokaca napisao:
Da ste vi još pred 20 godina došli tamo dalje u Hrvatsku, npr. u Vinkovce, pa da ste rekli da ste Hrvat i da su oni ljudi tamo Hrvati, vi biste srećni bili, kad bi vam se sav sviet smijao, jer biste lako dobili i batina... i to su bili "raci" i "šokci" a Hrvatima kakovim ni traga. A tko je to učinio, da su danas i gospoda po Slavoniji većinom Hrvati, te ima i seljaka koji ponosno kažu da su Hrvati, hrvatski seljaci? Tko je to učinio? Tko je te Hrvate tako rekući stvorio? To je učinila stranka prava? Nauka Ante Starčevića - ona je od nesvjesne mase stvorila Hrvate!
Između dva svetska rata[uredi | uredi izvor]
Nakon završetka Prvog svetskog društveni život bačkih Šokaca ponovo je oživeo. U organizovatosti i aktivnostima prednjačili su Bački Monoštor i Bački Breg.
Galerija[uredi | uredi izvor]
-
Šokačka narodna nošnja Požeške kotline i slavonskog dela Podravine snimljena u Etnografskom muzeju u Zagrebu -
Šokačka nošnja (jaspričanka), Aljmaš (okolina Osijeka) ili Sonta (Bačka), početak 20. veka. Delovi: skute, oplećak, kecelja, marama - šamija. Muzej Vojvodine - inventarski broj 942-946
Vidi još[uredi | uredi izvor]
Reference[uredi | uredi izvor]
- ^ Njegovan 2008, str. 105-112.
- ^ Kordić 2010, str. 265.
- ^ Etnički mozaik Srbije prema podacima popisa stanovništva 2002.
- ^ „Popis stanovništva, domaćinstava i stanova 2011. u Republici Srbiji: Stanovništvo prema nacionalnoj pripadnosti - „Ostali“ etničke zajednice sa manje od 2000 pripadnika i dvojako izjašnjeni” (PDF). Arhivirano iz originala (PDF) 17. 04. 2016. g. Pristupljeno 21. 09. 2013.
- ^ Stanovništvo prema nacionalnoj pripadnosti sa Popisa stanovništva, domaćinstava i stanova 2022.
- ^ "Pravda", Beograd 7. jul 1909.
- ^ "Rečnik srpsko-hrvatskoga književnog jezika", Novi Sad 1976.
- ^ "Delo", Beograd 1. april 1898.
- ^ "Otadžbina", Beograd 1. januar 1892.
- ^ "Otadžbina", Beograd 1. septembar 1883.
Literatura[uredi | uredi izvor]
- Antunović, Ivan (1882). Razprava o podunavskih i potisanskih Bunjevcih i Šokcih u pogledu narodnom, vjerskom, umnom, gradjanskom i gospodarskom (PDF). Beč.
- Ivanić, Ivan (1899). Bunjevci i Šokci u Bačkoj, Baranji i Lici (istorija, etnografija, kultura, društvo, brojno i privredno stanje, etničke osobine) (PDF). Beograd.
- Kordić, Snježana (2010). Jezik i nacionalizam (PDF). Zagreb: Durieux.
- Njegovan, Drago (2008). „Dokumenti o nasilnoj hrvatizaciji Bunjevaca i Šokaca u Vojvodini posle Drugog svetskog rata”. Etnolingvistička i istorijska istraživanja o Bunjevcima. Novi Sad-Subotica: Matica srpska & Bunjevački informativni centar. str. 105—112.
- Radojević, Mira (1992). „Sporazum Cvetković-Maček i pitanje razgraničenja u Sremu” (PDF). Istorija 20. veka: Časopis Instituta za savremenu istoriju. 10 (1-2): 61—72.
- Radojević, Mira (1996). „Srpsko-hrvatski spor oko Vojvodine 1918-1941” (PDF). Istorija 20. veka: Časopis Instituta za savremenu istoriju. 14 (2): 39—73.
- Raič, Aleksandar (2011). „Po vika brez glasa i priznanja u društvenom životu” (PDF). Bunjevačke novine. 7 (69): 18—20.
| Manjine (sa savetima nacionalnih manjina) |  | |
|---|---|---|
| Ostale manjine | ||
