1. šipovačka laka pješadijska brigada

Prva šipovačka laka pješadijska brigada
Postojanje	april 1992 — mart 1996. Mesto formiranja: Šipovo
Formacija	brigada
Jačina	1.500 — 1.950 prosečno: 1.500 — 1.950
Deo	30. laka pješadijska divizija
Angažovanje	Operacija Vrbas 92, Operacija Vaganj
Komandanti
Komandant	pukovnik Slavko Čulić

Prva šipovačka laka pješadijska brigada je bila pješadijska jedinica Vojske Republike Srpske, u sastavu Prvog krajiškog korpusa odnosno 30. pešadijske divizije.

Istorija nastanka brigade

Po otpočinjanju rata u Hrvatskoj i zaoštravanju nacionalnih odnosa u Bosni, u jesen i zimu 1991. godine, komanda 5. Korpusa JNA aktivirala je štab Teritorijalne odbrane opštine Šipovo, kako bi sprečila prelivanje ratnih sukoba iz Hrvatske na područje opštine Šipovo. U narednim mesecima, komanda korpusa će podeliti preko 1.000 puščanih cevi i veliki broj automatskog oružja TO Šipovo.

Neposredno pred izbijanje rata u Bosni u proleće 1992. godine, komanda 5. Korpusa osniva 13. krajišku brigadu JNA, 22. februara 1992. godine u Mrkonjić Gradu. U sastav brigada će ući i jedan pešadijski bataljon, popunjen borcima opštine Šipovo.

Šipovačka laka pešadijska brigada osnovana je 26. aprila 1992. godine u Šipovu. Brigada je osnovana po naređenju komandanta 30. divizije pukovnika Stanislava Galića. Borci su uglavnom bili iz Šipova i Srbi raseljeni 1992. sa područja opštine Jajce.

Struktura brigade

• 1. Pješadijski bataljon - komandant Rade Kuridža
• 2. Pješadijski bataljon - komandant Milorad Ćirko
• 3. Pješadijski bataljon
• vod veze
• izviđački vod
• inžinjerski vod
• pionirski vod
• vod vojne policije
• pozadinski vod
• bateriju minobacača 120mm

Sastav brigade je činilo 1.500 do 1.950 boraca, od čega je poginulo 125, a 320 je ranjeno.

Ratni put

Brigada u oslobođenju Jajca 29. oktobra 1992. pa sve do septembra 1993. godine

Po osnivanju brigade njene jedinice planiraju, organizuju i izvode borbena dejstva iz rejona razmještaja ka položajima neprijatelja ili vrše odbranu vlastitih položaja u slučaju napada neprijatelja. Osnovni zadatak je bio osloboditi grad a posebno desnu obalu rijeke Vrbas od ustaško-muslimanskih snaga.

Krajem maja 1992. godine raspored jedinica brigade bio je slijedeći: 1. bataljon, bez čete Jezero, bio je raspoređen na liniji selo Brišići, Ćusine i selo Bage sa zadatkom blokade grada Jajca i sprečavanja prodora snaga neprijatelja na srpsku teritoriju kao i razbijanje i uništavanje neprijateljskih ubačenih DTG. Dijelom snaga vršio je kontrolu putnog pravca Jajce-Donji Vakuf i sprečavanje prodora neprijateljskih snaga tim pravcem iz Jajca.

KM selo Ćusine, četa Jezero je vršila blokadu naselja Jezero i sprečavala prodor neprijateljskih snaga iz Jezera ka Mrkonjić Gradu i Šipovu, da bi već 3.6.1992. godine učestvovala u oslobađanju sela Jezero zajedno sa Brišićkom četom, 1. četom 2. bataljona i TG-1 iz Ključa.

2. Pješadijski bataljon bio je razmješten u rejonu sela Duljci i sela Gorica sa zadatkom da snagama koje se nalaze u selu Duljci vrši kontrolu putnog pravca Jezero - Šipovo i sprečava prodor neprijateljskih snaga na tom pravcu, a snagama koje se nalaze u selu Gorica da sprečava eventualni prodor neprijateljskih snaga pravcem Bravnice - Gorica - Šipovo i Gorica - Natpolje, KM selo Natpolje.

3. Pješadijski bataljon bio je raspoređen na liniji Kamenica-Bukovica-Kumrovača sa zadatkom organizacije odbrane na liniji Bukovica-Verig kao i sprečavanje prodora neprijateljskih snaga iz Jajca pravcem Jajce-Donji Vakuf i iz Rike i Krezluka na linije odbrane bataljona.KM u rejonu Bukovice. Četa MB-120mm z rejonu selo Natpolje dejstvuje po zahtjevu komandi jedinica.

Ostale jedinice brigade se nalaze u rejonu Šipovo i izvšavaju zadatke zavisnosti od svoje namjene. KM brigade u Šipovu tokom juna,jula i avgusta mjeseca 1992. godine: neprijatelj je sa manje ili više uspjeha pokušavao sa ubacivanjem DTG u borbeni raspored brigade. Tako je 1.6.1992. godine u rejonu rasporeda jedinica 3. bataljona na Bukovici ubačena veća DTG (njih oko 20), koja je ubila 17 boraca tog bataljona. Druga DTG ubačena je u rejon razmještaja 1. bataljona na Ćusinama 3.8.1992. godine, tom prilikom je poginuo jedan naš borac. Grupa je brzom intervencijom razbijena i tom prilikom su ubijena tri neprijateljska vojnika, dok ih je više ranjeno.

Poslije ubistva vojnika 3. bataljona na Bukovici 1.6.1992. godine 2. bataljon je dobio zadatak da se iz ranijih položaja prebaci u Bravnice, te da preko Bukovice oslobodi Šeriće i Vinac. Pri napadu na Šeriće 2.6.1992. izvršena je atriljerijska priprema haubicama 122mm iz rejona sela Gorica koje su tukle Verički i Zekonjićki kamen, a potom su u selo ušle jedinice 2. bataljona i izviđački vod iz Šipova sa vodom vodnika Maričića iz Mrkonjić Grada.

Po oslobođenju Šerića 2. bataljon je otišao tokom noći 2/3.6.1992. godine u rejon Navisa. Sa Navisa se bataljon vratio u rejon Bukovice odakle vrši napad ka Vincu, pravcem Zekonjića kamen - Kamenica. U toku izvođenja b/d sa 2. bataljonom je u napad na Vinac učestvovala i TG-2 iz Mrkonjić grada čiji je komandant bio kapetan 1 klase Kuridža Momčilo. Takođe je 2. bataljonu bila predpočinjena jedna četa iz Mrkonjić Grada i bila je u njenom sastavu sve do oslobođenja Vinca.

Napad na Vinac počeo je 3.6.1992. godine u 14.00 časova i završen istog dana do 19.00 časova. Tom prilikom je zarobljeno 17. neprijateljskih vojnika i civila. 2. bataljon je bio u širem rejonu Vinca do 30.8.1992. godine sa zadatkom kontrole oslobođenja teritorije i sprečavanje prodora neprijateljskih snaga iz pravca Rike i Donjeg Vakufa. U tom periodu 2. bataljon je bio na obezbjeđenju šire teritorije Šobotonje odakle je od 13. do 17.8.1992. godine izvršio napad na Biokovinu, Hristovac i Hum. Tom prilikom je jedan borac poginuo i 4 ranjena, dok je poginulo 13 neprijateljskih vojnika i jedan zarobljen. U ovoj akciji sa 2. bataljonom je sadejstvovao izviđački vod brigade. Izviđački vod je izvršio pokret pravcem Bravnice - Ploče - Kubrovača 1.6.1992. godine, sa vodom vodnika Marčića iz Mrkonjić Grada i zaposjeo položaje na pravcu D. Bukovica - Kubrovača. Već slijedećeg dan ove snage vrše pretres rejona Bukovica,a potom učestvuju sa 2. bataljonom u oslobađanju Serića te ovladavanju Zekonjića i Verićkim kamenom. Po izvršenom zadatku izviđački vod je zaposjeo liniju Jelova Gora - Navis 3.6.1992. godine.

2. bataljon je izvršio blokadu Vinca od Zekonjića kamena do saobraćajnice Bravnice - Vinac i bio u gotovosti za napad na Vinac. Izviđački vod je ušao u Vinac saobraćajnicom Bravnice - Vinac i zajedno sa 2. bataljonom, TG-2 iz Mrkonjić Grada i jedinicom vodnika Marčića iz Mrkonjić Grada. Vinac je oslobođen do 19.00 časova istog dana. U napadu i oslobođenju Vinca učestvovala je četa MB-120mm i svi učesnici u oslobađanju Vinca nisu imali gubitke.Po oslobađanju Vinca izviđački vod se prebacuje u Bravnice,a od 10.6.1992. godine bio je predpočinjen TG-2 iz Mrkonjić Grada u Bjelajcu. Zadatak mu je bio napad na snage neprijatelja u širem rejonu sela Rastik - pravcem dalekovodnih stubova - selo Potok - Brda. Pri izvršenju ovog zadatka izviđačkom je bio potčinjen vod Stanice milicije iz Šipova.

Oslobođeno je selo Rastik i selo Potok i stvoreni uslovi za napad na Vlasinje. Na navedenom pravcu je pružen snažan otpor neprijatelja,ali je ipak bio razbijen i primoran na povlačenje.Tom prilikom je iza sebe ostavio znatne količine vojne i druge opreme,municije kao i protivpejšadijske i protivtenskovske mine pripremljene za postavljanje na pravcu kretenja naših jedinica. Za to vrijeme 1. i 3. bataljon su ostali na ranijim položajima i povremeno su tukli položaje neprijatelja u Jajcu i po okolnim selima gdje su mu bila glavna uporišta za odbranu grada kao što su: D. i G. Mile, Vrbica, Tabla, Carevo Polje, Kerpić, Horovo, Hum i druga sela.

Dana 17.8.1992. godine 3. bataljon uz podršku tenkova i braga zauzeo je Riku i Skelu, trebalo je da zauzme i Kerpić i Horovo, ali je napad bataljona zaustavljen zbog veoma jake vatre neprijatelja kao i zbog njegovog povoljnog taktičkog položaja. Dana 1.9.1992. godine 2. bataljon je dobio zadatak za napad na grad Jajce iz pravca Mrkonjić Grada sa polaznih položaja od Bjelajca pravcem Brda - Ćorina jama.

Od tada pa do oslobođenja Jajca, 29.10.1992. godine, bataljon dejstvuje u sastavu 1. MPOAbr iz Banja Luke. U operaciji oslobođenja grada Jajca 29.10.1992. godine 1. bataljon glavnim snagama, u sadejstvu sa TG-1 napada Tekiju i po oslobađanju iste produžava napad ka naselju Volijak, dok pomoćnim snagama vrši blokadu na liniji selo Bage, selo Ćusine, a potom napada pravcem Pijavice - Stari Grad. Po izvršenom zadatku bataljon produžava gonjenje neprijatelja pravcem Jajce - Dnoluka planina - Palež - Smet - Hamandžići - Karaula. Na Paležu i Smetu u borbama za njihovo oslobađanje učestvovala je 2. a potom 4. četa ovog bataljona u sadejstvu sa 2. i 3. bataljonom.

Poslije oslobođenja Jajca u periodu od 8. do 20.11.1992. godine 2. bataljon je nastavio oslobađanje prostora sa desne obale rijeke Vrbas od sela Kruščica preko Dnoluke planine, Ponira, Paleža i Smeta. Prilikom završnog napada za oslobođenje Jajca, 3. bataljon je dobio zadatak da ovlada Kerpićem i Horovom i produži napad pravcem Bulići - Kraljev grob. U zoru 28.10.1992. godine jedinice 3. bataljona su zauzele Stare peći "Elektrobosne" i uz podršku tenka sa boka napali neprijatelja na Kerpiću, a potom i na Kraljevom grobu. Zbog žestine napada neprijatelj se povukao sa ovih položaja pa su borci 3. bataljona već 29.10.1992. godine zauzeli selo Buliće, zarobivši MB-120mm i MB-82mm sa dosta municije i druge vojne opreme. Poslije oslobađanja Bulića 3. bataljon je krenuo pravcem Kruščica - Bulići - Lendići, goneći neprijatelja pred sobom i onemogućavajući mu da se konsoliduje i organizuje odbranu. Iako se neprijatelj povlačio u neredu i panici postavljao je za sobom na putevima protivpješadijske i protivtenskovske mine, kako bi usporio napredovanje naših jedinica. U tom je donekle i uspjevao, pa su u Zabarju 3.11.1992. godine poginula tri borca koji su prevozeći MTS nagazili na protivtenkovske mine.

Dana 4.11.1992. godine 3. bataljom kreće za Kruščicu gdje je naišao na neprijateljske snage jačine 120 do 130 bojovnika koji su iz Dnoluke planine krenuli nazad u Kruščicu. Došlo je do bliske borbe i tom prilikom su zarobljena 4, a ubijena 2 neprijateljska bojovnika. Iz Kruščice 3. bataljon je krenuo pravcem Kruščica - Rahmanovo - Dnolučki palež, a iz Dnolučkog paleža gdje je prenoćio kreće prema selu Palež. Tu su jedinice iz 3. bataljona naišle na dobro utvrđenu i organizovanu odbranu Muslimanske vojske iz Prijedora (ovo je kasnije saznato). Otpočela je žestoka borba i trajala je neprekidno 5,5 sati, kada je zauzet Palež i razbijene snage neprijatelja. U borbama na Paležu poginulo je 5 neprijateljskih bojovnika, dok su poginula dva borca iz 3. bataljona i jedan borac iz 1. bataljona.

Dana 13.11.1992. godine 3. bataljon kreće daljim pravcem Palež - Suvo Polje - Smet - Hamandžići. Na Smetu, bataljon 14.11.1992. godine nailazi na jak otpor neprijatelja. U borbama na Smetu ubijeno je 6 neprijateljskih bojovnika i 1 zarobljen. Zauzimanjem Smeta oslobođeni su i Hamandžići. U borbama za Palež učestvovao je 1. i 2. bataljon brigade.

Četa MB-120mm je prvi put učestvovala u borbama kao vod MB-82mm 2.6.1992. godine pri oslobođenju Donje Bukovice, a kanije djelovala i po selu Biokovina, a potom je učestvovala u borbama za oslobađanje Vinca. Sa položaja na Bukovici četa MB-120mm prelazi 8.6.1992. godine na Erendu i tu se zadržava do 30.9.1992. godine kada iz bezbjednosnih razloga prelazi u selo Brišići. Sa ovih položaja neutralisani su ciljevi u rejonima Gornje Mile, Beba, Carevo Polje,Podovi, Tekija, Grada Jajca, Bulići i dr. Po oslobođenju Jajca četa MB-120mm prelazi na nove položaje u selo Kruščica odakle podržava naše snage na pravcu Kruščica - Palež, da bi se po oslobođenju Paleža i Hamandžića dislocirala u rejonu Hamandžića, odakle tuče neprijateljske ciljeve u rejonu Karaule i Turbeta. Po izvršenju ovih zadataka četa prelazi u rejon Goleša na novi zadatak.

Po oslobođenju Karaule koju su snage neprijatelja napustile prije pristizanja jedinica 1. Šipovačke lake pješadijske brigade, 1. bataljon je raspoređen u rejon sela Ćosići nadomak Turbeta, gdje čuva južnu granicu Republike Srpske ,do 10.2.1993. godine, nakon čega odlazi u rejon sela Oborci, odakle biva 5.4.1993. godine prebačen u Goleš, takođe da brani granicu Republike Srpske. Od 1.12.1992. do 18.1.1993. godine 2. bataljon se nalazi u širem rejonu sela Bešpelj, selu Divičani, selu Kruščica, gdje vrši borbenu kontrolu oslobođene teritorije, da bi od 18.1. do 6.2.1993. godine bio upućen na odbranu "Koridora", kod Orašja u sastav 11. Dubičke brigade. Tokom boravka kod Orašja bataljon je sa uspjehom izvršio sve postavljene zadatke i u tom periodu nije imao poginulih, niti ranjenih boraca. Po povratku bataljon 13.2.1993. ponovo odlazi u rejon Divičana, a potom u Hamandžiće, da bi 12.6.1993. preko Komara i Kamenjaša bio upućen na Mravinjac.

Dana 17.12.1992. godine 3. bataljon je upućen na Orašje u sastav iste brigade i sa istim zadatkom kao i 2. bataljon. Poslije 18 provedenih dana na Orašju bataljon se vraća u Jajce u sastav 1. Šipovačke lake pješadijske brigade, a odatle na Turbe 10.2.1993. godine da zamjeni 1. bataljon. Iz rejona Turbeta 3. bataljon je upućen 28.6.1993. godine u rejon Goleša, gdje vrši odbranu granice Republike Srpske u zoni odgovornosti.

Pionirski vod je izvršavao zadatke po odluci komandanta brigade, kapetana I klase Slavka Čulića. Naime, od formiranja pa do oslobođenja Jajca, pa i poslije toga, vod je uglavnom bio u sastavu 2. bataljona i izvršavao zadatke koje mu je postavljao komandant bataljona. Tek 20.12.1992. godine Pionirski vod postaje prištabska jedinica komande brigade. Njegovi zadaci su uglavnom bili razminiranje i uklanjanje neprijateljskih minskih prepreka na pravcima napada naših jedinica, kao i postavljanje minskih polja ispred prednjeg kraja odbrane naših jedinica. Takođe je angažovanje uništavanje neeksplodiranih eksplozivnih sredstava (mine, bombe).

Vod Vojne policije je težište imao na obezbjeđenju KM brigade i obezbjeđenju značajnih objekata u Šipovu, a po oslobođenju Jajca i u Jajcu, vod Vojne policije je učestvovao u napadu za oslobođenje Jajca sa jedinicama koje su išle preko Tekije, kada je lakše ranjen komandir voda i još dva borca, dok je 22.8.1992. godine od granate na Bukovici jedan borac poginuo i jedan veoma teško ranjen.

Izviđači vod je od 13. do 17.8.1992. godine učestvovao zajedno sa 2. bataljonom u napadu na Biokovinu, Hristovac i Hum, gdje je dao znatan doprinos uništavanju neprijateljskih snaga na tom području. Pri napadu za oslobođenje Jajca izviđački vod učestvuje u oslobođenju Rike, a potom i samog grada Jajca.

Brojno stanje brigade u ljudstvu je variralo od mjeseca do mjeseca. Tako da je brigada bila popunjena na dan 25.11.1992. godine sa 1494 v/o,a na dan 25.2.1993. godine sa 1852 o/o. Od formiranja brigade pa do 26.4.1992. godine, odnosno za godinu dana kroz brigadu je prošlo 2100 v/o. Na dan 25.8.1993. godine brigada je bila popunjena sa 1608 v/o.

Od osnivanja brigade pa do 1.9.1993. godine tokom izvođenja borbenih dejstava brigada je imala 81. poginulog borca, te 295 ranjenih od metka, gelera, granata i drugih neprijateljskih ubojnih sredstava, kao i slučajeva samoranjavanja.

Ukratko o ratnom putu brigade

Delovi brigade su početkom 1993. poslati u odbranu "koridora", u sastav 11. dubičke brigade.Bataljoni brigade su i ovaj zadatak, kao i sve dosadašnje, u potpunosti uspešno izvršili bez ljudskih gubitaka. Po povratku u matičnu brigadu, bataljoni i drugi delovi brigade tokom 1993. učestvuju na Donjevakufskom ratištu, i to:

• 1. pješadijski bataljon u liniji odbrane od Turbeta do Livadica
• 2. pješadijski bataljon u liniji odbrane od Livadice - Šarmaja - Prpići
• 3. pješadijski bataljon u liniji odbrane od Prpića do Goleša

Tokom ratnih godina kroz redove brigade prošlo je od 1500 do 1950 vojnika, 125 ljudi je poginulo, 320 je ranjeno. U Šipovu je podignut spomenik u čast vojnicima brigade.

Vidi još

• Vojska Republike Srpske
• 30. laka pješadijska divizija
• 1. krajiški korpus Vojske Republike Srpske

== [1] ==

• [[2]]

Literatura

• Ćirko, Milorad (2009). Ratni put boraca Šipova: 1991-1996. Banja Luka: Compex. 
• Prilog za monografiju Prvog krajiškog korpusa. Jajce. 1993. 
• Mirko, Matić. 30. Pješadijska divizija Vojske Republike Srpske. Republički centar za istraživanje rata, ratnih zločina i traženje nestalih lica