Rumski sultanat
| Ovaj članak je deo serije o istoriji Turske |
| Istorija Turske |
|---|
 |
Rumski sultanat (pers. سلجوقیان روم), poznat još i kao Anadolski seldžučki sultanat, Ikonijski sultanat, Anadolska seldžučka država (tur. Anadolu Selçuklu Devleti) ili Turska seldžučka država (tur. Türkiye Selçuklu Devleti),[1] bila je tursko-persijska[2][3][4][5] sunitska država, koja je uspostavljena na dijelu Anadolije koji je od Vizantijskog carstva osvojilo Seldžučko carstvo, koje je uspostavila Seldžučka dinastija. Naziv Rum je u stvari arapski naziv za Andoliju, ar Rum (arap. الرُّومُ), koji potiče od grčkog naziva Romeji (grč. Ρωμιοί).[6][7]
Rumski sultanat se izdvojio iz Seldžučkog carstva za vrijeme vladavine Sulejmana ibn Kutalmiša 1077. godine, nakon bitke kod Mancikerta. Prva prijestonica je bila u Izniku, a zatim u Koniji. Vrhunac moći je dostiglo krajem 12. i početkom 13. vijeka, kada je od Vizantije preteo ključne luke na crnomorskom i sredozemnom primorju. Na istoku, sultanat je apsorbovao druge turske države i proširio se do jezera Van. Trgovina iz Persije i srednje Azije preko Anadolije razvijena je sistemom karavansaraja. Sa Đenovom su u tom periodu formirano posebno snažne trgovinske veze. Veće bogatstvo omogućilo je da sultanat apsorbuje druge turske države koje su bile uspostavljene u istočnoj Anadoliji (Danišmendi, Mendžukidi, Saltukidi, Artukidi).
Seldžučki sultani su nosili breme krstaški ratova i na kraju su podlegli mongolskoj invaziji 1243. godine (bitka kod Kosedaga). Do kraja 13. vijeka, Seldžuci su postali vazali Ilkanata.[8] Moć seldžučkih sultana se raspala u drugoj polovini 13. vijeka. Posljednji seldžučki vazalal Ilkanata, Masud II, ubijen je 1308. godine. Nestankom Rumskog sultanata nastali su mnoge mali anadolski bejlici, među njima i bejlik Osmanske dinastije, koji je na kraju osvoji ostatak bejlika i na prostoru Anadolije formirao Osmansko carstvo.
Kultura i društvo[uredi | uredi izvor]
Seldžučka dinastija u Rumu, kao naslednici Velikih Seldžuka, zasnivala je svoje političko, versko i kulturno nasleđe na perso-islamskoj tradiciji i grčko-rimskoj tradiciji,[9] čak do te mere da su svojim sinovima davali persijska imenima.[10] Kao izraz tursko-persijske kulture,[11] Rum Seldžuci su bili pokrovitelji persijske umetnosti, arhitekture i književnosti.[12] Za razliku od Seldžučkog carstva, seldžučki sultani Ruma imali su persijska imena kao što su Kej-Kusrav, Kaj-Kubad i Kaj-Kaus. Birokrate i verska elita njihovog carstva bila je persijskog porekla.[13] U 13. veku, većina muslimanskog stanovništva u glavnim anatolskim urbanim centrima navodno je govorila persijski kao glavni jezik.[14] U ovom veku je sklonost oponašanju Irana u smislu administracije, religije i kulture dostigla svoj vrhunac, što je rezultiralo stvaranjem „drugog Irana” u Anadoliji.[15]
Uprkos svom turskom poreklu, Seldžuci su koristili persijski u administrativne svrhe, čak su i njihove istorije, koje su zamenile arapski, bile na persijskom.[12] Njihova upotreba turskog jezika jedva da je uopšte promovisana.[12] Čak je i sultan Kilidž Arslan II, kao dete, razgovarao sa dvorjanima na persijskom.[12] Kanbagi navodi da su anatolski Seldžuci bili još više persijanizovani od Seldžuka koji su vladali Iranskom visoravni.[12] Rahat al-sudur, istorija Velikog seldžučkog carstva i njegovog raspada, koju je na persijskom napisao Muhamed bin Ali Ravandi, posvećena je sultanu Kajhusravu I.[16] Čak je i Tariki Ali Saldjuk, anonimna istorija Sultanata od Ruma, napisana na persijskom.[17]
Jedan od njenih najpoznatijih persijskih pisaca, Rumi, uzeo je svoje ime po imenu države. Štaviše, vizantijski uticaj u sultanatu je takođe bio značajan, pošto je vizantijska grčka aristokratija ostala deo plemstva Seldžuka, a domaći vizantijski (rumski) seljaci su ostali brojni u regionu.[18][19] Kulturno poturčenje u Anadoliji prvobitno je počelo tokom 14. veka, posebno tokom postepenog uspona Osmanlija.[15]
U izgradnji karavansaraja, medresa i džamija, rumski seldžuci su primenili iransku seldžučku arhitekturu od cigle i maltera na upotrebu kamena.[20] Među njima su posebno značajni karavansaraji (ili hanovi), koji su se koristili kao stajališta, trgovačka mesta i odbrana za karavane, a od kojih je oko stotinu objekata izgrađeno tokom perioda anadolskih Seldžuka. Uz persijske uticaje, koji su imali neosporan efekat,[21] seldžučka arhitektura je inspirisana lokalnim vizantijskim (rumskim) arhitektama, na primer Gok Medresa (Sivas), i Jermenima.[22] Kao takva, anadolska arhitektura predstavlja neke od najizrazitijih i najimpresivnijih građevina u čitavoj istoriji islamske arhitekture. Kasnije će ovu anatolsku arhitekturu naslediti Sultanat Indije.[23]
Reference[uredi | uredi izvor]
- ^ „Türkiye Selçuklu Devleti Tarihinde Bir Dönüm Noktası; II. İzzeddin Keykavus Dönemi” (PDF) (na jeziku: turski).
- ^ Lewis 1989, str. 29.
- ^ İhsanoğlu, Ekmeleddin (2005). „Institutionalisation of Science in the Medreses of Pre-Ottoman and Ottoman Turkey”. Turkish Studies in the History and Philosophy of Science (na jeziku: engleski). Springer, Dordrecht: 265—283. doi:10.1007/1-4020-3333-8_18.
- ^ Peacock & Yildiz 2012, str. 71–72
- ^ Canfield 2002, str. 13.
- ^ Kazhdan 1991, str. 1816.
- ^ Wittek 2013, str. 81.
- ^ Saunders 2001, str. 79.
- ^ Saljuqs: Saljuqs of Anatolia, Robert Hillenbrand, The Dictionary of Art, Vol.27, Ed. Jane Turner, (Macmillan Publishers Limited, 1996), 632.
- ^ Rudi Paul Lindner, Explorations in Ottoman Prehistory, (University of Michigan Press, 2003), 3.
- ^ Bernard Lewis, Istanbul and the Civilization of the Ottoman Empire, 29; "Even when the land of Rum became politically independent, it remained a colonial extension of Turco-Persian culture which had its centers in Iran and Central Asia", "The literature of Seljuk Anatolia was almost entirely in Persian ..."
- ^ a b v g d Khanbaghi 2016, str. 202.
- ^ Hillenbrand 2020, str. 15.
- ^ Shukurov 2020, str. 155.
- ^ a b Hillenbrand 2021, str. 211.
- ^ Richards & Robinson 2003, str. 265.
- ^ Crane 1993, str. 2. sfn greška: više ciljeva (2×): CITEREFCrane1993 (help)
- ^ The Oriental Margins of the Byzantine World: a Prosopographical Perspective, / Rustam Shukurov, in Herrin, Judith; Saint-Guillain, Guillaume (2011). Identities and Allegiances in the Eastern Mediterranean After 1204. Ashgate Publishing, Ltd. ISBN 978-1-4094-1098-0., pages 181–191
- ^ A sultan in Constantinople:the feasts of Ghiyath al-Din Kay-Khusraw I, Dimitri Korobeinikov, Eat, drink, and be merry (Luke 12:19) - food and wine in Byzantium, in Brubaker, Leslie; Linardou, Kallirroe (2007). Eat, Drink, and be Merry (Luke 12:19): Food and Wine in Byzantium : Papers of the 37th Annual Spring Symposium of Byzantine Studies, in Honour of Professor A.A.M. Bryer. Ashgate Publishing, Ltd. ISBN 978-0-7546-6119-1., page 96
- ^ West Asia:1000-1500, Sheila Blair and Jonathan Bloom, Atlas of World Art, Ed. John Onians, (Laurence King Publishing, 2004), 130.
- ^ Architecture (Muhammadan), H. Saladin, Encyclopaedia of Religion and Ethics, Vol.1, Ed. James Hastings and John Alexander, (Charles Scribner's son, 1908), 753.
- ^ Armenia during the Seljuk and Mongol Periods, Robert Bedrosian, The Armenian People From Ancient to Modern Times: The Dynastic Periods from Antiquity to the Fourteenth Century, Vol. I, Ed. Richard Hovannisian, (St. Martin's Press, 1999), 250.
- ^ Lost in Translation: Architecture, Taxonomy, and the "Eastern Turks", Finbarr Barry Flood, Muqarnas: History and Ideology: Architectural Heritage of the "Lands of Rum, 96.
Literatura[uredi | uredi izvor]
- Saunders, J.J. (2001). The history of the Mongol conquests (Reprint. izd.). Philadelphia, Pa.: University of Pennsylvania Press. str. 79. ISBN 9780812217667.
- Kazhdan, Alexander P., ur. (1991). The Oxford dictionary of Byzantium (1. print. izd.). New York [u.a.]: Oxford Univ. Press. str. 1816. ISBN 9780195046526.
- Peacock, A.C.S.; Yildiz, Sara Nur, ur. (2012). The Seljuks of Anatolia : Court and society in the medieval Middle East. London: Tauris Academic Studies. str. 71—72. ISBN 9781848858879.
- Canfield, Robert L., ur. (2002). Turko-Persia in historical perspective (First paperback edition. izd.). Cambridge: Cambridge University Press. str. 13. ISBN 978-0521522915.
- Lewis, Bernard (1989). Istanbul and the civilization of the Ottoman Empire (5th pr. izd.). Norman: University of Oklahoma Press. str. 29. ISBN 9780806110608.
- Wittek, Paul (2013). Heywood, Colin, ur. Rise of the Ottoman Empire. Hoboken: Taylor and Francis. str. 81. ISBN 9781136513190.
- Bosworth, C. E. (2004). The New Islamic Dynasties: a Chronological and Genealogical Manual. Edinburgh University Press. ISBN 0-7486-2137-7.
- Bektaş, Cengiz (1999). Selcuklu Kervansarayları, Korunmaları Ve Kullanlmaları üzerine bir öneri: A Proposal regarding the Seljuk Caravanserais, Their Protection and Use (na jeziku: turski i engleski). ISBN 975-7438-75-8.
- Crane, H. (1993). „Notes on Saldjūq Architectural Patronage in Thirteenth Century Anatolia”. Journal of the Economic and Social History of the Orient. 36 (1): 1—57. doi:10.1163/156852093X00010.
- Hillenbrand, Carole (2020). „What is Special about Seljuq History?”. Ur.: Canby, Sheila; Beyazit, Deniz; Rugiadi, Martina. The Seljuqs and their Successors: Art, Culture and History. Edinburgh University Press. str. 6—16. ISBN 978-1474450348.
- Hillenbrand, Carole (2021). The Medieval Turks: Collected Essays. Edinburgh University Press. ISBN 978-1474485944.
- Kastritsis, Dimitris (2013). „The Historical Epic "Ahval-i Sultan Mehemmed" (The Tales of Sultan Mehmed) in the Context of Early Ottoman Historiography”. Writing History at the Ottoman Court: Editing the Past, Fashioning the Future. Indiana University Press.
- Richards, Donald S.; Robinson, Chase F. (2003). Texts, documents, and Artefacts. BRILL.
- Ring, Trudy; Watson, Noelle; Schellinger, Paul, ur. (1995). Southern Europe: International Dictionary of Historic Places. 3. Routledge.
- Shukurov, Rustam (2020). „Grasping the Magnitude: Saljuq Rum between Byzantium and Persia”. Ur.: Canby, Sheila; Beyazit, Deniz; Rugiadi, Martina. The Seljuqs and their Successors: Art, Culture and History. Edinburgh University Press. str. 144—162. ISBN 978-1474450348.
- Tricht, Filip Van (2011). The Latin Renovatio of Byzantium: The Empire of Constantinople (1204-1228). Prevod: Longbottom, Peter. Brill.
- Khanbaghi, Aptin (2016). „Champions of the Persian Language: The Mongols or the Turks?”. Ur.: De Nicola, Bruno; Melville, Charles. The Mongols' Middle East: Continuity and Transformation in Ilkhanid Iran. Brill.
- Bedrosian, Robert (1999). „Armenia during the Seljuk and Mongol Periods”. Ur.: Hovannisian, Richard. The Armenian People From Ancient to Modern Times: The Dynastic Periods from Antiquity to the Fourteenth Century. I. St. Martin's Press.
- Blair, Sheila; Bloom, Jonathan M. (1995). The Art and Architecture of Islam 1250–1800. Yale University Press. ISBN 978-0-300-06465-0.
- Blair, Sheila; Bloom, Jonathan (2004). „West Asia:1000-1500”. Ur.: Onians, John. Atlas of World Art. Laurence King Publishing.
- Blessing, Patricia (2014). Rebuilding Anatolia after the Mongol Conquest: Islamic Architecture in the Lands of Rūm, 1240–1330. Routledge. ISBN 978-1-4724-2406-8.
- Bloom, Jonathan M.; Blair, Sheila (2009). The Grove Encyclopedia of Islamic Art & Architecture. Oxford University Press. ISBN 978-0-19-530991-1. Pristupljeno 2013-03-15.
- Crane, H. (1993). „Notes on Saldjūq Architectural Patronage in Thirteenth Century Anatolia”. Journal of the Economic and Social History of the Orient. 36 (1): 1—57. doi:10.1163/156852093X00010.
- Kuban, Doğan (2001). The Miracle of Divriği. YKY. ISBN 975080290X.
- Ettinghausen, Richard; Grabar, Oleg; Jenkins-Madina, Marilyn (2001). Islamic Art and Architecture: 650–1250. Yale University Press. ISBN 978-0-300-08869-4. Pristupljeno 2013-03-17.
- Flood, Finbarr Barry (2007). „Lost in Translation: Architecture, Taxonomy, and the Eastern "Turks"”. Muqarnas. 24: 79—115. doi:10.1163/22118993-90000112.
- Hattstein, Markus; Delius, Peter, ur. (2011). Islam: Art and Architecture. h.f.ullmann. ISBN 9783848003808.
- Saladin, H. (1908). „Architecture(Muhammadan)”. Ur.: Hastings, James; Alexander, John. Encyclopaedia of Religion and Ethics. 1. Charles Scribner's son.
- Saoud, Rabah (2003). Al-Hassani, Salim, ur. „Muslim Architecture Under Seljuk Patronage (1038-1327)” (PDF). Foundation for Science Technology and Civilisation.
Spoljašnje veze[uredi | uredi izvor]
- Yavuz, Ayşıl Tükel. „The concepts that shape Anatolian Seljuq caravanserais” (PDF). ArchNet. Arhivirano iz originala (PDF) 2007-07-04. g.
- „List of Seljuk edifices”. ArchNet. Arhivirano iz originala 2007-04-05. g.
- Katharine Branning. „Examples of caravanserais built by the Anatolian Seljuk Sultanate”. Turkish Hans.
| Državne | |
|---|---|
| Ostale | |
