Lazarev kanjon

Lazarev kanjon
Lazarev kanjon
	Pogled sa vidikovca 1
Opšte informacije
Mesto	Zlot, Podgorac
Opština	Bor, Boljevac
Država	Srbija
Godina zaštite	2000.
Stepen zaštite	drugi
Površina	1.775,5 ha
Staratelj	JP Srbijašume

Kanjon Lazareve reke ili Lazarev kanjon je najduži i najdublji kanjon u istočnoj Srbiji koji se nalazi kod sela Zlot, na 20 km od Bora. Zbog strmosti svojih stenovitih litica, ni dan danas nije u potpunosti ispitan i poznat je po mnogobrojnim pećinama i jamama.

Zaštićen je kao spomenik prirode Lazarev kanjon.

Karakteristike[uredi | uredi izvor]

Sa dužinom od oko 4,5 km i dubinom od 300 do 500 m, predstavlja najduži i najdublji kanjon na istoku Srbije. Nastao je usecanjem Lazareve reke kao i njegovih pritoka Valja Mikulj (Mikuljska reka), Valja de Mižlok i Vejske reke u krečnjački masiv Kučaja. Područje je bogato brojnim speleološkim objektima od kojih su najznačajniji Lazareva pećina koja je najduža pećina u Srbiji po dosadašnjim saznanjima i pećina Vernjikica koji mnogi smatraju za najatraktivniju u Srbiji.

Poprečni profil kanjona je asimetričan: desna strana kanjona, ispod Malinika, visoka je do 500 m, dok je visina leve strane oko 300 m. Prosečan nagib uzdužnog profila kanjona je 38%, a visinska razlika između ušća u Zlotsku reku i završetka viseće doline je 200 m. Na nekim mestima eskarpmani kanjonskog procepa su toliko približeni tako da su njihove gornje ivice na rastojanju manjem od 400 m. U najužem delu kanjona nalazi se i serija džinovskih lonaca, vodom izdubljenih kotlova raspoređenih u dva visinska nivoa. Najveći lonac je dužine 7,5 m širine 6,5 i dubine 3 m.^[1]

Kanjon je sa svih strana zaklonjen stenovitim grebenima: sa juga i jugoistoka uzdiže se Malinik (1.087 m), sa severa Strnjak (720 m) i Kornjet (696 m), a sa zapada Pogara (883 m) i Mikulja (1.022 m). Sadrži preko 70 pećina. Samo neke od njih su otkrivene i dostupne, poznate pod nazivom Zlotske pećine (Lazareva pećina, Vernjikica, Hajdučica, Mandina pećina, Dubašnička jama i dr.).

Istorija Lazarevog kanjona[uredi | uredi izvor]

Lazarev kanjon, kroz koji protiče istoimena reka, bio je, za vreme Turaka, jedno od najznačajnijih skloništa homoljskih hajduka. Ulazak u ovaj kanjon za hajduke je značio spas, jer se Turci nikada nisu usuđivali da ih slede.

Legenda kaže da su, posle bitke na Marici 1371. godine, konjanici kneza Lazara došli u ovaj kraj, zadržavši se tu određeno vreme, odakle potiče i ime reke i kanjona.

Flora i fauna[uredi | uredi izvor]

Lazarev kanjon spada u jedno od florističko-fitogeografski najsloženijih i najraznovrsnijih područja na teritoriji Srbije. Flora Lazarevog kanjona i Malinika broji 720 taksona (20% flore Srbije i 11% flore Balkana) na nivou vrsta i podvrsta svrstanih u 345 rodova i 71 familiju. Međutim, flora ovog područja još uvek nije u potpunosti ispitana i da treba očekivati da je njegovo florističko bogatstvo nešto veće.^[1]

Lazarev kanjon je danas dom retkih biljaka - krimskog bora, reliktne vrste tisovog drveta i srpske ramondije, i zivotinja - divokoze, surog orla, šumske sove i sivog sokola. U njegovim pećinama stanuje veliki broj endemskih zglavkara i slepih miševa. Takođe postoje brojna legla zmija otrvnica, najčešće poskoka.^[2]

Lazareva pećina[uredi | uredi izvor]

Najpoznatija znamenitost kanjona. To je suva, zatvorena pećina, sa izvorskom vodom, bogato okićena pećinskim stubovima, draperijama, bigrenima i kalcitnim kadicama, kao i nakitom od stalaktita i stalagmita visokim i do nekoliko desetina metara. Na samom ulazu nalaze se pećinske sveće od snežnobelog kristalizovanog kalcita. Nakit Lazareve pećine nazivan je oblicima na koje nalikuje, pa su najpoznatiji ukrasi Stogovi, Fontana, Plast, Bizon, Carska loža, Dirigent, Orkestar, Slapovi...

U pećini su pronađena tri praistorijska kulturna horizonta. Iz najstarijeg, bakarnog doba, pronađen je veliki broj keramičkih predmeta i koštanih alatki (šila, dleta i noževa). U bronzanom dobu pećina je služila kao lovačka stanica, a u gvozdenom kao centar metalurgije.

Zaštićeni je spomenik prirode od 1949. godine, a 2005. proglašena je objektom geonasleđa Srbije na teritoriji spomenika prirode Lazarev kanjon.

Zaštita[uredi | uredi izvor]

Predhodna zaštita nekih delova ovog područja sprovedena na osnovu Zakona o zaštiti spomenika prirode i prirodnih retkosti i to 1949. kada je pod zaštitu stavljen prirodni spomenik Lazareva pećina i 1959. rezervat Malinik. Uredba o zaštiti spomenika prirode Lazarev kanjon donesena je 16. maja 2000. godine i svrstan je u I kategoriju zaštite kao prirodno dobro od izuzetnog značaja.

Ukupna površina spomenika prirode iznosi 1.755,5 ha i nalazi se na teritorijama grada Bora (1.176,3 ha) i opštine Boljevac (579,2 ha), kod sela Zlot i Podgorac.^[1]