Zglob

S Vikipedije, slobodne enciklopedije

Zglob
Zglob kuka
Prikaz međupršljenskog diska, hrskavičnog zgloba
Detalji
SistemMišićno koštani sistem
Zglobni sistem
Identifikatori
LatinskiArticulatio
MeSHD007596
TAA03.0.00.000
FMA73023
Anatomska terminologija

Zglob (lat. arthrosis, articulatio, junctura) predstavlja spoj dve ili više kostiju u telu koje povezuju koštani sistem u funkcionalnu celinu.[1][2][3] Zglobovi su konstruisani tako da omogućavaju različite stepene i vrste kretanja. Neki zglobovi, poput kolena, lakta i ramena, su samopodmazujući, gotovo su bez trenja i sposobni su da izdrže kompresiju i održavaju velika opterećenja, a istovremeno izvode glatke i precizne pokrete.[3] Ostali zglobovi poput sutura između kostiju lobanje omogućavaju vrlo malo kretanja (samo tokom rođenja) kako bi zaštitili mozak i čulne organe.[3] Veza između zuba i vilične kosti naziva se zglobom, i opisuje se kao vlaknasti zglob poznat kao gomfoza. Zglobovi se isto tako klasifikuju strukturno i funkcionalno.[4]

Postoje dve vrste spojeva elemenata skeleta: sinartroze i diartroze.[5][6] Sinartroze (lat. synarthroses) su kontinuirani spojevi kostiju, gde se između zglobnih elemenata nalazi potporno tkivo. U zavisnosti od vrste ovog tkiva, sinartroze se dele na vezivne i hrskavičave spojeve.[7] Diartroze (lat. diarthroses) su spojevi kostiju, kod kojih postoji šupljina između zglobnih površina i tzv. zglobna čahura. Ova vrsta spoja se naziva takođe i sinovijalni zglob.

Klasifikacija[uredi | uredi izvor]

Strukturalna klasifikacija[uredi | uredi izvor]

Prema strukturalnoj klasifikaciji zglobovi se dele na način kako su međusobno spojene kosti u zglobu. Postoje sledeći zglobovi:

Funkcionalna klasifikacija[uredi | uredi izvor]

Prema funkcionalnoj klasifikaciji zglobovi se dele prema stepenu pokretnosti zgloba. Postoje sledeći zglobovi:

Biomehanička klasifikacija[uredi | uredi izvor]

Prema biomehaničkoj klasifikaciji zglobovi se dele prema broju kostiju koje učestvuju u stvaranju zgloba. Postoje sledeći zglobovi:

  • Jednostavan zglob - dve artikulacione površine
  • Složen zglob - tri ili više artikulacione površine
  • Kompleksan zglob - dve ili više artikulacione površine, kao i artikulacioni disk

Vezivni spojevi[uredi | uredi izvor]

Vezivni spojevi (lat. articulationes fibrosae) su vrsta zgloba, kod koga se između zglobnih elemenata nalazi tanki sloj vezivnog tkiva ili jake fibrozne veze. Postoje tri vrste ovog zgloba: šav, klinasti spoj i sindesmoza.

Šav (lat. sutura) je fibrozni spoj između pljosnatih kostiju lobanje. Razlikuju se tri vrste šava: ravni šav (lat. sutura plana) koji spaja jednostavne ravne ivice kostiju, zupčasti šav (lat. sutura serrata) kod koga su zglobne ivice kostiju nazupčene i ljuskasti šav (lat. sutura squamosa) gde su ivice kostiju veoma stanjene i u toku zglobljavanja preklapaju jedna drugu.

Klinasti spoj (lat. gomphosis) je vrsta zgloba koji povezuje koren zuba sa čašicom (alveolom). Zub je poput klina usađen u šupljinu alveole i sa njom je povezan preko periodontalnih vlakana.

Sindesmoza (lat. syndesmosis) se odlikuje prisustvom jakih ligamenata koji povezuju međusobno udaljene kosti. Sindesmoza može biti fibrozna i elastična.

Hrskavičavi spojevi[uredi | uredi izvor]

Hrskavičavi spojevi (lat. articulationes cartilagineae) su vrsta kontinuiranog zgloba, kod koga potporu čini hrskavičavo tkivo. Vremenom se broj ovakvih spojeva smanjuje, jer se hrskavica postupno zamenjuje koštanim tkivom. Razlikuju se primarni (sinhondroza) i sekundarni hrskavičavi spoj (simfiza).

Sinhondroza (lat. synchondrosis) je tranzitorni (prolazni) spoj kostiju izgrađen od hijaline hrskavice, koja omogućava rast i razvoj skeleta. Vremenom se ona zamenjuje sinostozom, kada dođe do okoštavanja hrskavičavog tkiva.

Simfiza (lat. symphysis) je trajni spoj kostiju građen od fibrozne hrskavice.

Sinovijalni zglobovi[uredi | uredi izvor]

Sinovijalni zglob

Sinovijalni zglobovi (lat. articulationes synoviales) se karakterišu prisustvom zglobnih površina kostiju, zglobne čahure, zglobne šupljine i određenog broja sporednih delova.

Glavni delovi[uredi | uredi izvor]

Zglobne površine (lat. facies articulares) su delovi kosti koji učestvuju u formiranju zgloba. Prekrivene su tankim slijem hijaline hrskavice (debljine 2-5 mm) koja ublažava pritisak i štiti zglob. Obično je jedna zglobna površina ispupčena (konveksna) a njoj analogna je udubljena (konkavna), tako da odgovaraju jedna drugoj.

Zglobna čahura (lat. capsula articularis) je vezivna membrana koja povezuje zglobne elemente i hermetički zatvara zglobnu šupljinu. Njen spoljašnji sloj je fibrozna opna koja se pričvršćuje na pokosnicu, a unutrašnji sloj je sinovijalna opna. Sinovijalna opna je tanka, ružičasta i glatka, a građena je od rastresitog veziva sa prisutnim elastičnim vlaknima, krvnim sudovima i živcima. Ona luči zglobno mazivo (sinovijalnu tečnost) koja vlaži i podmazuje zglobne površine.

Zglobna šupljina (lat. cavitas articularis) je pukotina lokalizovana između zglobnih površina, zatvorena zglobnom čahurom i ispunjena sinovijalnom tečnošću.

Sporedni delovi[uredi | uredi izvor]

Zglobni kolut
Ligamenti stopala

Zglobne veze (lat. ligamenta) osiguravaju kontakt zglobnih površina i ograničavaju ili čak sprečavaju pokrete zgloba. Mogu biti ekstrakapsularne i intrakapsularne.

Zglobni kolut (lat. discus articularis) je vezivno-hrskavičava pločica koja je postavljena između zglobnih površina i u potpunosti ih razdvaja. Ona omogućava zglobljavanje površina koje nisu podudarne, povećava broj kontakata i ublažava silu udaraca.

Meniskus (lat. meniscus articularis) je takođe vezivno-hrskavičava tvorevina koja ima oblik srpa. Na njemu se razlikuju središnji deo i dva roga.

Zglobna usna (lat. labrum articulare) prati ivicu konkavne (udubljene) zglobne površine i na taj način je produbljuje.

Masni jastučići (lat. corpora adiposa) su prisutni kod nekih zglobova između fibrozne i sonovijalne opne zglobne čahure. Oni sprečavaju nastajanje vakuuma unutar zgloba u toku pokreta.

Zglobni mišići (lat. musculi articulares) su vlakna susednih mišića koja se pripajaju na čahuri zgloba, a koja imaju ulogu da sprečavaju uklještenje čahure između zglobnih površina.

Inervacija i vaskularizacija[uredi | uredi izvor]

Sinovijalni zglobovi su dobro snabdeveni krvnim sudovima koji se izdvajaju iz periartikularne arterijske mreže i završavaju u čahurama i zglobnim telima. Prati ih mreža venskih i limfnih sudova.

Nervna vlakna za zglobove potiču od živaca koji inervišu okolne mišiće, a mogu da budu senzitivna i vazomotorna. Prva prenose osećaj bola, a druga oživčavaju zglobne arterije.

Pokreti[uredi | uredi izvor]

Postoje četiri osnovne vrste pokreta sinovijalnih zglobova:

  • klizanje ili translacija,
  • ugaoni pokret ili angulacija (pregibanje, opružanje, odmicanje i primicanje),
  • obrtanje ili rotacija (supinacija, pronacija, everzija, inverzija),
  • kruženje ili cirkumdukcija (složeno kretanje).

Podela[uredi | uredi izvor]

U zavisnosti od broja kostiju koje ulaze u njihov sastav, zglobovi se dele na: proste (lat. articulatio simplex) i složene zglobove (lat. articulatio composita).

Prema obliku zglobnih površina i broju osovina oko kojih se mogu vršiti pokreti, oni se dele na:

Građa zgloba[uredi | uredi izvor]

Zglob ima tri građevne osobitosti: 1) zglobnu šupljinu, 2) hrskavične zglobne površine i 3) zglobnu ovojnicu. Zglob pojačavaju sveze, ligamenti, koji su ili zasebni ili utkani u zglobnu ovojnicu.

Građevni elementi zgloba[uredi | uredi izvor]

  • Zglobne površine (lat: facies articulares) su delovi kosti koji učestvuju u formiranju zgloba. Prekrivene su tankim slojem hijaline hrskavice (debljine 2-5 mm) koja ublažava pritisak i štiti zglob. Obično je jedna zglobna površina ispupčena (konveksna) a njoj analogna je udubljena (konkavna), tako da odgovaraju jedna drugoj.

Zglobna hrskavica nalazi se na krajevima kostiju koji se uzglobljuju, i formira zglobno telo, (lat: facies articularis). Zglobna hrskavica nema krvnih žila ili živaca i hrani je samo zglobna tečnost koja zglobnu površinu hrskavice. Hranjive materije u zglobnu tečnost dolaze iz kapilara u sinovijskoj ovojnici.

  • Capsula articularis, zglobna ovojnica

Zglobna ovojnica obavija celi zglob i rubovima se najčešće veže za krajeve zglobnih tela. Omeđuje i štiti zglobnu šupljinu i zglobna tela, a izgrađuju je dva sloja: vezivni, membrana fibrosa (stratum fibrosum) i membrana synovialis (stratum synoviale). U klinici se pod pojmom zglobne ovojnice ili čaure misli na njen čvrsti vezivni sloj. Unutar kaspule nalazi se šupljina ispunjena sinovijalnom tekućinom. Veće zglobove kao što je koljeno moguće je operisati pomoću artroskopa.

  • Membrana fibrosa (fibrozna opna) građena je od gustog vezivnog tkiva i daje čvrstoću i elastičnost zglobnoj ovojnici. Veže se za pokosnicu zglobnih tela. Vezivna ovojnica pojedinih zglobova različito je napeta, što određuje pokretljivost zgloba. Raspored kolagenih vlakana u vezivnoj ovojnici zavisi od delovanja mehaničkih sila pritiska i istezanja. Kolagenska vlakna u vezivnoj ovojnici obično su raspoređena u dva sloja. U površinskom sloju vlakna su usmerena uzdužno, u smeru delovanja zateznih sila. U dubokom sloju vlakna su obično usmerena poprečno ili koso i opiru se pritisku pri pokretima između zglobnih tela.
  • Membrana synovialis (sinovijalna opna) građena je od retkog, bogato prokrvljenog vezivnog tkiva. Sinovijalna ovojnica obavija unutrašnju površinu vezivne ovojnice, sveze unutar zgloba i delove kosti koji nisu pokriveni zglobnom hrskavicom. Sinovijalna je ovojnica široka i oblikuje nabore, plicae synoviales, i resice, villi synoviales. Oni ispunjavaju zglobnu šupljinu u mirovanju i pri različitim pokretima, a sadrže krvne žile, živce i masne ćelije. Na unutrašnjoj površini nalazi se poseban epitel koji izlučuje bistru zglobnu tečnost, synovia, koja vlaži zglobne površine i olakšava klizanje između njih.

Zglobna se ovojnica na konkavnom zglobnom telu veže i vezivnim i sinovijskim listom obično uz rub zglobne površine, a na konveksnom se veže različito: vezivna se ovojnica obično veže dalje od zglobne površine, a sinovijalna ovojnica oblaže unutrašnju površinu vezivne ovojnice, a uz rub njenog hvatišta za kost prelazi na deo zglobnog tela smešten unutar zgloba i veže se na rub zglobne porvšine. Sinovijalna ovojnica izgrađuje i sluzne vreće, bursa synovialis, koje se nalaze između zgloba i tetiva mišića ili ligamenta. Te su vreće često povezane sa zglobnom šupljinom. Sinovijalna ovojnica u ramenom zglobu oblaže sluznom ovojnicom, vagina synovialis, tetivu duge glave dvoglavog mišića nadlaktice

  • Cavum articulare, zglobna šupljina

Zglobna šupljina je kapilarni prostor između zglobnih površina, obavijen zglobnom ovojnicom. Zglobna šupljina ne komunicira s spoljnim prostorom, pa je pritisak u njoj manji od atmosferskog, što doprinosi međusobnoj priljubljenosti zglobnih površina.

Delovi zgloba koji povećavaju saglasnost zglobnih tela[uredi | uredi izvor]

Zglobna su tela obično priljubljena ili utisnuta jedno u drugo, te među zglobnim površinama nema praznog prostora. Takvi su zglobovi pravilni ili kongruentni. U svakom zglobu obično postoje dve glatke zglobne plohe. Najčešće je jedna udubljena ili konkavna i zove se zglobna udubina, fossa articularis, a druga izbočena ili konveksna i zove se zglobna glava, caput articulare. Nepravilni ili diskongruentni zglobovi imaju zglobna tela koja ne priležu potpuno jedno uz drugo. U takvim zglobovima se nalaze zglobni koluti ili zglobni menisci koji upotpunjuju saglasnost zglobnih tela. Zglobna šupljina u njima može da stvara zatone, recessus articularis.

U zglobovima u kojima su zglobne površine diskongruentne nalaze se zglobni koluti, zglobni menisci i rubne hrskavice, koji ostvaruju saglasnot između zglobnih površina.

Discus articularis je vezivnohrskavična okrugla ploča smeštena između zglobnih površina. Zglobni je kolut širokim rubom obično čvrsto srastao s vezivnom opnom zglobne ovojnice i deli zglobnu šupljinu na dva dela.

Zglobni menisk je srpasta vezivnohrskavična ploča, trouglastog oblika na poprečnom preseku. Spoljna strana je trouglasta pričvršćena za vezivnu opnu zglobne ovojnice, a vrh je usmeren prema sredini zglobne šupljine. Gornja i donja površina meniskosa su glatke i omogućuju kretanje u zglobu. Zglobni menisci samo delimično razdvajaju zglobne površine, a delom se one ipak dotiču.

  • Labrum articulare, rubna hrskavica

Rubna hrskavica se nalazi na rubovima konkavnih zglobnih tela. Građena je od gustog vezivnog tkiva s mnogo hrskavičnih ćelija. Na preseku je trouglasta. Uz njen spoljni rub veže se vezivna opna zglobne ovojnice. Baza je vezana uz rub zglobne plohe, a unutrašnja strana je glatka i slobodna te povećava konkavnu zglobnu površinu. Rubna hrskavica ublažava udare pri naglim pokretima i štiti rub zglobne površine od preloma. Prisutna je u ramenom zglobu (labrum glenoidale) i zglobu kuka (labrum acetabulare).

Pomoćni delovi zgloba[uredi | uredi izvor]

Zglobove, tj. zglobnu čahuru, učvršćuju pomoćni delovi zgloba: zglobne sveze, zglobni masni jastučići i zglobni mišići.

Ligament je snop vezivnih vlakana razapet između zglobnih tela. Sveze direktno pojačavaju zglobnu ovojnicu ili osiguravaju spoj između kostiju. Mogu se nalaziti unutar zglobne ovojnice, ligg. intracapsularia, utkani u zglobu ovojnice, ligg. capsularia, ili odvojeni od zglobne ovojnice, ligg. extracapsularia.

U nekim se zglobovima između vezivne i sinovijalne ovojnice nalaze jastučići masnog tkiva. Zglobni masni jastučići utiskuju se pri različitim pokretima u udubine između kostiju, sprečavaju uklještenje široke sinovijalne ovojnice između koštanih zglobnih tela, koje bi nastalo zbog negativnog pritiska u zglobu.

U koljenom i lakatnom zglobu postoje i mali zglobni mišići, musculi articulares. Zglobni su mišići obično niti susednih mišića koje završavaju u zglobnoj ovojnici. Oni izvlače zglobnu ovojnicu iz udubina koje nastaju pri pokretu i sprečavaju ukleštenje ovojnice između zglobnih tela. Često zglobove pojačavaju i tetive okolnih mišića, koje ponekad prolaze kroz zglobnu šupljinu, gde su tetive obavijene sinovijalnom ovojnicom.

Vidi još[uredi | uredi izvor]

Reference[uredi | uredi izvor]

  1. ^ Whiting, William Charles; Rugg, Stuart (2006). Dynamic Human Anatomy. 10. str. 40. ISBN 9780736036825. 
  2. ^ „Articulation definition”. eMedicine Dictionary. 30. 10. 2013. Arhivirano iz originala 31. 07. 2012. g. Pristupljeno 18. 11. 2013. 
  3. ^ a b v Saladin, Ken. Anatomy & Physiology. 7th ed. McGraw-Hill Connect. Web. p.274
  4. ^ Standring, ed.-in-chief Susan (2006). Gray's anatomy : the anatomical basis of clinical practice. (39th izd.). Edinburgh: Elsevier Churchill Livingstone. str. 38. ISBN 0-443-07168-3. 
  5. ^ Marija Mihalj, Danica Obradović (2000). Opšta anatomija. Novi Sad. 86-489-0276-2. 
  6. ^ Slavoljub V. Jovanović, Neva L. Lotrić (1987). Deskriptivna i topografska anatomija čoveka. Beograd, Zagreb: Naučna knjiga. 
  7. ^ Susan Standring, ur. (2009) [1858]. Gray's anatomy: The Anatomical Basis of Clinical Practice, Expert Consult. illustrated by Richard E. M. Moore (40 izd.). Churchill Livingstone. ISBN 978-0-443-06684-9. 

Literatura[uredi | uredi izvor]

  • Slavoljub V. Jovanović, Neva L. Lotrić (1987). Deskriptivna i topografska anatomija čoveka. Beograd, Zagreb: Naučna knjiga. 

Spoljašnje veze[uredi | uredi izvor]

Zglob na Vikimedijinoj ostavi.
Preuzeto iz „https://sr.wikipedia.org/w/index.php?title=Зглоб&oldid=27553681”