Jugoslovenska narodna armija

Jugoslovenska narodna armija
Grb JNA (1951—1991) i grb JNA (1991—1992)
Himna JNA za sva tri vida vojske
Osnovana	1. marta 1945.
Raspuštena	20. maja 1992. (47 god.)
Vidovi vojske	Kopnena vojska (KoV) Ratno vazduhoplovstvo i protivvazdušna odbrana (RViPVO) Jugoslovenska ratna mornarica (JRM) Teritorijalna odbrana (TO)
Vođstvo
Predsednik Predsedništva SFRJ	Branko Kostić poslednji
Savezni sekretar za narodnu odbranu	Veljko Kadijević poslednji
Načelnik Generalštaba	Blagoje Adžić poslednji
Brojno stanje
Vojno sposobni	od 18
Broj raspoloživih za vojnu službu	8.000.000, godina 15—49
Aktivni sastav	680.000
Rezervni sastav	3.200.000
Srodni članci
Činovi	Činovi JNA

Srpska vojna istorija
	Srpska vojska u srednjem veku
	Vojska Kneževine Srbije
	Crnogorska knjaževska i kraljevska vojska
	Srpska kraljevska vojska
	Jugoslovenska vojska Jugoslovenska vojska u otadžbini
	Narodnooslobodilačka vojska Jugoslavije
	Jugoslovenska narodna armija
	Srpska vojska Krajine
	Vojska Republike Srpske
	Vojska Jugoslavije
	Vojska Srbije i Crne Gore
	Vojska Srbije

Jugoslovenska narodna armija (JNA; mkd. Југословенска народна армија (ЈНА), hrv. Jugoslavenska narodna armija (JNA), sloven. Jugoslovanska ljudska armada (JLA)) je bila glavna oružana sila Socijalističke Federativne Republike Jugoslavije od 1945. do 1992. godine. Nastala je 1. marta 1945. godine reorganizacijom Narodnooslobodilačke vojske i partizanskih odreda Jugoslavije (NOV i POJ) u Jugoslovensku armiju (JA). Godine 1951. ime joj je promenjeno u Jugoslovenska narodna armija i to ime je nosila sve do raspada SFRJ, kada je 20. maja 1992. godine reorganizovana i preimenovana u Vojsku Jugoslavije. Do 1980. godine Vrhovni komandant JNA je bio maršal Jugoslavije Josip Broz Tito, a posle njegove smrti tu funkciju je preuzelo Predsedništvo SFRJ, odnosno predsednik Predsedništva.

Istorija

Osnivanje JNA

Jugoslovenska narodna armija nastala je 1. marta 1945. godine, kada su odlukom Vrhovnog komandanta NOV i POJ Maršala Jugoslavije Josipa Broza Tita Narodnooslobodilačka vojska i partizanski odredi Jugoslavije reorganizovani i preimenovani u Jugoslovensku armiju (skraćeno JA) (mkd. Југословенска армија — ЈА; sloven. Jugoslovanska armada — JA). Ona je tada predstavljala oružanu snagu Demokratske Federativne Jugoslavije, a 29. novembra 1945. godine posle proglašenja Federativne Narodne Republike Jugoslavije postala je oružana sila FNRJ.

Stvaranje ove oružne sile teklo je postepeno tokom Narodnooslobodilačke borbe, od 1941. do 1945. godine. U toku leta 1941. godine formirani su prvi partizanski odredi, a 21. decembra 1941. godine i prva partizanska brigada — Prva proleterska udarna brigada. Januara 1942. godine pored dotadašnjih partizanskih odreda, u okviru Narodnooslobodilačkog pokreta Jugoslavije stvorena je i Dobrovoljačka vojska. Novembra 1942. godine od Dobrovoljačke vojske i partizanskih odreda je formirana Narodnooslobodilačka vojska Jugoslavije, koja je predstavljala legitimnu oružanu silu Narodnooslobodilačkog pokreta. Ova vojska je tek leta 1943. godine, posle dvogodišnje borbe, bila priznata od Saveznika i postala deo Antifašističke koalicije.

U početku, ona je u svom sastavu imala samo kopnenu vojsku (uglavnom pešadiju), dok su ostali vidovi vojske kasnije razvijali. Naoružanje kojim je raspolagala je uglavnom bilo raznoliko — deo od stare jugoslovenske kraljevske vojske i deo zarobljen od nemačko-italijanskih i mađarsko-bugarskih okupatora. U stvaranju i naoružavanju vojske veliku ulogu su imali Saveznici — Englezi u stvaranju vazduhoplovnih jedinica i Sovjeti u stvaranju oklopnih i tenkovskih jedinica. Na kraju Drugog svetskog rata Narodnooslobodilačka vojska, odnosno Jugoslovenska armija imala je u svom sastavu 800.000 boraca.

Na desetogodišnjicu formiranja Prve proleterske udarne brigade, decembra 1951. godine Jugoslovenska armija je preimenovana u Jugoslovensku narodnu armiju.

Ukidanje

Jugoslovenska narodna armija je zvanično nestala 20. maja 1992. godine proglašenjem Vojske Jugoslavije kao oružane sile Savezne Republike Jugoslavije. Od jedinica Jugoslovenske narodne armije koji su ostali u Bosni i Hercegovini nastala je Vojska Republike Srpske, a od jedinica u Hrvatskoj Srpska Vojska Krajine.

Organizacija

Šlem M59 sa oznakom JNA (levo) i VRS (desno)

JNA se sastojala od vidova, rodova i službi. Vidovi su bili: kopnena vojska, ratno vazduhoplovstvo i protivvazdušna odbrana i ratna mornarica. Rodovi su bili: pešadija, artiljerija, artiljerijski-raketne jedinice protivvazdušne odbrane (u sva tri vida JNA), oklopne jedinice, inženjerija, ABH odbrana, veza i granične jedinice. Službe u JNA bile su: tehnička služba, građevinska služba, intendantska služba, saobraćajna služba, vazduhoplovno-tehnička služba, organi bezbednosti i vojna policija, sanitetska služba, veterinarska služba, finansijska služba, administrativna služba, pravna služba, geodetska služba, muzička služba i informatika u OS. Krajem 80-ih godina VOJIN (Vazdušno osmatranje, javljanje i navođenje) postao je rod vojske.

Vojna obaveza u JNA bila je opšta. Sastojala se od regrutne obaveze, obaveze služenja vojnog roka, i služenja u rezervnom sastavu. U socijalističkoj Jugoslaviji postojao je sistem opštenarodne odbrane i društvene samozaštite, pa je tako JNA bila „zajednička oružana sila svih naroda i narodnosti i svih radnih ljudi i građana SFRJ”. Pripadnikom oružanih snaga smatrao se svaki građanin „koji sa oružjem u ruci učestvuje u otporu protiv napadača”. Služenje vojnog roka u JNA trajalo je godinu dana.

Kopnena vojska

Glavni članak: Kopnena vojska JNA

Kopnena vojska (KoV) je po brojnosti bila najveći vid JNA. Imala je oko 140.000 aktivnih vojnika (uključujući 90.000 regruta), a mogla je u ratnim okolnostima da mobilizuje preko milion rezervista. Rezervne snage su bile organizovane po republičkim linijama u snage Teritorijalne odbrane i u ratnim prilikama bile bi potčinjene Vrhovnoj komandi JNA kao integralni deo odbrambenog sistema. Teritorijalnu odbranu činili su bivši regruti koji su povremeno pozivani na vojne vežbe.

Tenkovske i oklopne brigade

Tenkovske brigade JNA su se sastojale iz dva ili tri bataljona. Koristile su oko 1000 sovjetskih tenkova T-54 i T-55, 70 sovjetskih T-72, oko 450 jugoslovenskih M-84 i nekoliko američkih M-47 tenkova. Tenkovske jedinice su bile najzastareliji deo JNA. Tenkovi T-54/T-55 su bili glavni tenkovi tokom 1960-ih. Domaći tenkovi M-84 (poboljšane verzije sovjetskih tenkova T-72 izrađivani pod licencom u Jugoslaviji) su isporučeni JNA krajem 1970-ih i 1980-ih. JNA je takođe imala rezerve starih sovjetskih T-34-85 i američkih Šerman tenkova iz Drugog svetskog rata.

JNA je imala više od 400 borbenih vozila pešadije M80, 500 vozila BVP M-80A i 300 oklopnih transportera koji su se proizvodili u Jugoslaviji. Pešadija je koristila više od 200 sovjetskih oklopnih transportera BTR-152, BTR-40 i BTR-50 koji su kupljeni tokom 1960-ih i 1970-ih. Imala je i 100 M-3A1 poluguseničara koji su proizvedeni u Sjedinjenim Državama i mali broj novih rumunskih TAB-72 (varijanta BTR-60) oklopnih transportera. Oklopna vozila za izviđanje su brojala nekoliko starijih sovjetskih BTR-40, novih BRDM-2 i BTR-60 modela i domaća BOV i M-8 vozila.

Artiljerijske jedinice

Artiljerija JNA je bila opremljena sovjetskim, američkim i domaćim sistemima. Od artiljerije sovjetskog porekla u JNA nalazilo se približno 1000 vučenih haubica kalibra 122 mm, topovi kalibra 130 mm, haubice/topovi od 152 mm i haubice kalibra 155 mm. U artiljerijskim baterijama nalazilo se oko 700 starijih američkih vučenih topova od 105 i 155 mm i domaći modeli M-65. Vučena artiljerija je bila vrlo važna za operacije u planinskim krajevima Jugoslavije. Artiljerija je koristila sovjetske samohodne topove od 100 mm i 122 mm i jugoslovenske samohodne topove M-7 od 105 mm, kao i preko 6.000 minobacača od 82 i 120 mm, uključujući i minobacače montirane na varijantu M-60PB standardnog oklopnog transportera.

Artiljerija JNA je koristila nekoliko raketnih sistema uključujući 160 YMRL-32 i M-63 višecevnih bacača raketa. Arsenal JNA je uključivao četiri lansera nevođenih sovjetskih raketa zemlja-zemlja FROG-7 dometa 100 km. Prvi ovakav sistem je instaliran 1967.

Protiv-tenkovske jedinice

Protiv-tenkovske jedinice JNA su koristile vučene protiv-tenkovske topove, bestrzajne cevi i sovjetske protiv-tenkovske vođene rakete. Od protiv-tenkovskih topova koristili su se modeli od 75, 90 i 100 mm.

Bestrzajne cevi su se izrađivale u Jugoslaviji i koristili su se modeli od 57, 82 i 105 mm. Cevi od 82 mm mogle su se montirati na oklopne transportere M-60PB.

Protiv-tenkovske vođene rakete AT-1 i AT-3 su bili sovjetske proizvodnje. Korišćene su i protiv tenkova i pešadije, ali zbog ranije proizvodnje efikasnost protiv naprednijih oklopnih jedinica je bila nesigurna. Vozilo BOV-1 se moglo opremiti sa 6 AT-3 lansera kako bi služilo kao izuzetno pokretna protiv-tenkovska platforma.

Protiv-vazdušna odbrana

Veće jedinice JNA su imale značajnu protiv-vazdušnu pratnju, čiji je cilj bio da štiti velike koncentracije vojske od neprijateljskih vazdušnih napada. Kopnena vojska je imala četiri baterija sa raketama zemlja-vazduh i 11 pukova protiv-avionske artiljerije. Raketne jedinice su koristile sovjetske rakete SA-6, SA-7, SA-9, SA-13, SA-14 i SA-16. Sistemi kratkog dometa su takođe korišćeni u pešadiji.

Protiv-avionska artiljerija je koristila preko 5000 sistema. Od samohodnih proti-avionski topova korišćeni su sovjetski dvostruki sistemi ZSU-57-2 od 57 mm i domaći trostruki sistemi BOV-3 od 20 mm i dvostruki BOV-30 od 30 mm. Veliki broj vučene protiv-avionske artiljerije je takođe bio u arsenalu JNA, domaćeg i stranog porekla.

Priobalska artiljerija

Priobalska artiljerija je koristila i rakete zemlja-zemlja i topove. Koristila je sisteme SS-C-3 projektovane u Sovjetskom Savezu, i protiv-brodske rakete Brom koje su se montirale na kamione.

Jugoslovenska ratna mornarica

Glavni članak: Jugoslovenska ratna mornarica

Jugoslovenska ratna mornarica (skraćeno JRM), bila je vid JNA čija je svrha bila da štiti suverenitet i teritorijalni integritet SFRJ samostalno i u saradnji s ostalim vidovima i rodovima oružanih snaga SFRJ na Jadranu, plovnim rekama i jezerima.

Njezini osnovni zadaci bili su odbrana obale, ostrva i obalnog mora, plovnih reka i jezera, podrška snagama kopnene vojske i teritorijalne odbrane u borbenim dejstvovanjima duž obalnog pojasa i rečnih tokova, održavanje prevlasti u vlastitom obalnom moru i sprečavanje agresora da je uspostavi na Jadranu.

Prestala je da postoji 1992. godine, ukidanjem SFRJ, odnosno proglašenjem Savezne Republike Jugoslavije. Srbija i Crna Gora su uspostavile Ratnu mornaricu SRJ, dok je Hrvatska zadržala samo manji deo plovila i na osnovu toga formirala Hrvatsku ratnu mornaricu.

• 
  Školski brod Jadran
• 
  VPBR Split (od 1990. Beograd)

Ratno vazduhoplovstvo i protivvazdušna odbrana

Glavni članak: Ratno vazduhoplovstvo i protivvazdušna odbrana JNA

Ratno vazduhoplovstvo i protivvazdušna odbrana (skraćeno RViPVO), bilo je jedan od tri vida JNA, namenjeno za zaštitu i prevlast u vazdušnom prostoru, kao i za podršku kopnenim i ukupnim oružanim snagama SFRJ. Formalno je osnovano 21. maja 1942. godine, u toku Narodnooslobodilačke borbe, a sa raspadom Jugoslavije, nestalo je u izvornom obliku i transformisalo se u nova, 1992. godine, po novostvorenim državama.

U periodu 1945—1992. godine, Ratno vazduhoplovstvo i protivvazdušna odbrana (RViPVO) razvijalo se u skladu sa konceptom razvoja JNA, u duhu savremene vazduhoplove naučne misli i tehnološkog razvoja u svetu. Istovremeno, razvijani su i usavršavani vlastiti kadar, visoko školstvo i doktrina primene RViPVO u savremenim uslovima. Oslonac na vlastite snage je imao prioritet, te su realizovani rezultati u razvoju snažnog RViPVO, sa jakom sopstvenom tehnološkom bazom, o čemu svedoči i izvoz oko 200 primeraka vojnih aviona iz vlastitog razvoja i proizvodnje.

U toku Drugog svetskog rata, glavni zadatak RV, bio je borba protiv okupatora i njihovih saradnika, za oslobođenje zemlje i za uspostavljanje društvenog poretka, projektovanog od Komunističke partije Jugoslavije. Neposredno po završetku rata, zadaci su se sveli na očuvanje uspostavljenog poretka i zaštitu od inostrane intervencije.

Činovi

Glavni članak: Činovi u Oružanim snagama SFRJ

U JNA su postojali sledeći činovi i delili su se na:

• činove vojnika, mornara i pitomaca srednjih vojnih škola:

razvodnik, desetar i mlađi vodnik

• činove pitomaca škola za rezervne oficire:

razvodnik, desetar, mlađi vodnik i vodnik

• činove pitomaca škola za aktivne oficire:

razvodnik, desetar, mlađi vodnik, vodnik i vodnik prve klase

• činove podoficira:

vodnik, vodnik prve klase, stariji vodnik, stariji vodnik prve klase, zastavnik i zastavnik prve klase

• činove oficira:

potporučnik, poručnik / poručnik korvete, kapetan / poručnik fregate, kapetan prve klase / poručnik bojnog broda, major / kapetan korvete, potpukovnik / kapetan fregate, pukovnik / kapetan bojnog broda

• činove generala i admirala:

general-major / kontraadmiral, general-potpukovnik / viceadmiral, general-pukovnik / admiral, general armije / admiral flote i general

I pre raspada Jugoslavije neki od činova se nisu upotrebljavali to su:

• General (uveden 1955. a ukinut 1974, predviđen kao najviši čin koji bi bio dodeljivan zameniku vrhovnog komandanta ali niko nije bio unapređen u ovaj čin, jedina osoba koja je predlagana za unapređenje u ovaj čin je bio Ivan Gošnjak dok je bio na funkciji zamenika vrhovnog komandanta Oružanih snaga SFRJ.)
• Maršal Jugoslavije (predstavljao zvanje a tretiran kao najviši vojni čin i pripadao samo Josipu Brozu Titu, prestao da važi 1980)

Primeran vojnik

U JNA se dodeljivala diploma 'primernim vojnicima', tj. onima koji su se tokom služenja vojnog roka značajno istakli u razvijanju drugarstva,bratstva i jedinstva, i savladavanju vojne obuke.

• Ordeni i medalje SFRJ

Uniforme pripadnika Jugoslovenske narodne armije

Uniforme vojnika, podoficira i oficira JNA.

Značajni datumi (praznici) Jugoslovenske narodne armije

Glavni članak: Praznici u SFRJ

• 22. decembar — Dan JNA

Dani vidova JNA

• 22. decembar — Dan KoV
• 21. maj — Dan RViPVO;
• 10. septembar — Dan RM, pomorstva i rečnog brodarstva SFRJ;

Dani rodova JNA

• 7. mart — Dan roda inžinjerije;
• 21. maj — Dan roda avijacije;
• 10. septembar — Dan pomorstva;
• 22. decembar — Dan roda pešadije;
• 10. novembar — Dan roda Artiljerijsko-raketnih jedinica PVO;
• 26. septembar — Dan roda veze;
• 7. oktobar — Dan roda artiljerije;
• 20. jul — Dan roda ABHO;
• 16. jul — Dan roda oklopno-mehanizovanih jedinica;
• 15. avgust — Dan graničnih jedinica;

Ukidanje

JNA je zvanično nestala 20. maja 1992. godine proglašenjem Vojske Jugoslavije kao oružane sile Savezne Republike Jugoslavije.

Literatura

• Dimitrijević, Bojan; Savić, Dragan (2011). Oklopne jedinice na jugoslovenskom ratištu 1941—1945. Beograd: Institut za savremenu istoriju. ISBN 978-86-7403-154-4. 
• Dimitrijević, Bojan (2012). Jugoslovensko ratno vazduhoplovstvo 1942—1992. Beograd: Institut za savremenu istoriju. ISBN 978-86-7403-163-6. 

• Dimitrijević, Bojan (2014). Jugoslovenska narodna armija 1945—1959. Beograd: Institut za savremenu istoriju. ISBN 978-86-7403-185-8. 
• Dimitrijević, Bojan (2010). Modernizacija i intervencija - jugoslovenske oklopne jedinice 1945—2006. Institut za savremenu istoriju. ISBN 978-86-7403-138-4. 

• Heimer, Željko (2007). „Oznake rodova, struka i službi na odorama oružanih snaga”. Polemos : časopis za interdisciplinarna istraživanja rata i mira. X/20: 49—71. 

Spoljašnje veze

• JNA
• Nepolitična stranica bivših pripadnika JNA