Bosfor

Bosfor
Satelitski snimak Bosforskog moreuza
Koordinate	41° 07′ 10″ S; 29° 04′ 31″ I
Zemlje basena	Turska
Maks. dužina	31 km (19 mi) km
Maks. širina	700 m (2.300 ft) km
Maks. dubina	110 m (360 ft) m
Bosfor Bosfor Bosfor
Vodena površina na Vikimedijinoj ostavi

Mapa koja prikazuje lokacije turskih moreuza, sa Bosforom u crvenoj i Dardanelima u žutoj boji. Teritorija Turske je označena zelenom bojom.

Bosfor (tur. Bogaziçi) je moreuz koji povezuje Crno more sa Mramornim morem. Bosfor se nalazi između Balkanskog poluostrva i Male Azije, razdvaja Evropu od Azije. Zajedno sa Dardanelima spaja Crno more sa Sredozemnim morem. Oba moreuza predstavljaju morski put međunarodnog značaja.

Osnovni podaci:

• dužina: oko 30 km
• širina: od 0,7 do 3,7 km
• dubina: između 30 i 120 m

Kroz Bosfor prolaze dve morske struje:

• površinska, brzine 4 km/h koja iznosi slatku vodu iz Crnog mora, i
• dubinska, suprotnog smera od prve, velikog saliniteta

Bosfor je u stvari rečna dolina koja je odavno potopljena, strmih stenovitih obala. Na njemu leže mnogi zalivi, a na najvećem od njih, Zlatnom rogu, leži Istanbul.

U Istanbulu su sagrađena tri mosta koja spajaju obale Bosfora:

• „Bosforski most“, sagrađen 1973. i dugačak 1.074 m
• „Most Mehmeda Osvajača“, sagrađen 1988. i dugačak 1.090 m
• „Most Javuz sultan Selim“, sagrađen 2013. i dugačak 2.164 m.

Geografija

Kao pomorski plovni put, Bosfor povezuje Crno more sa Mramornim morem, a odatle sa Egejskim i Sredozemnim morem preko Dardanela. Takođe povezuje različita mora duž istočnog Mediterana, Balkana, Bliskog istoka i zapadne Evroazije. Bosfor omogućava pomorske veze od Crnog mora sve do Sredozemnog mora i Atlantskog okeana preko Gibraltara, i do Indijskog okeana kroz Suecki kanal, čineći ga ključnim međunarodnim plovnim putem, posebno za prolaz robe koja dolazi iz Rusije.

Postoji jedno veoma malo ostrvo u Bosforu odmah pored Kuručešma. Danas opšte poznato kao ostrvo Galatasaraj (Galatasaray Adası). Ovo je bilo dato jermenskom arhitekti Sarkis Balijanu od strane sultana Abdulhamida II 1880. Kuća koju je na njoj izgradio je kasnije srušena i ostrvo je postalo ograđena bašta, a zatim centar za vodene sportove, koji je dat Sportskom klubu Galatsaraj, otuda i njegovo ime. Međutim, tokom 2010-ih je bio potpuno nadzidano noćnim klubovima koji su srušeni 2017. Ponovo je otvoreno za javnost u leto 2022. godine.

Formiranje

Tačan uzrok i datum nastanka Bosfora ostaju predmet debate među geolozima. Jedna nedavna hipoteza, nazvana hipoteza o potopu u Crnom moru, koju su pokrenula istoimena studija 1997. godine od strane dva naučnika sa Univerziteta Kolumbija, pretpostavlja da je Bosfor potopljen oko 5600. godine pre nove ere (revidirano na 6800. p. n. e. 2003. godine) kada je porast vode Sredozemnog i Mramornog mora uzrokovao proboj do Crnog mora, koje je u to vreme, prema hipotezi, bilo nisko telo neslane vode.

Sadašnja morfologija

Granice Bosfora su definisane kao linija koja povezuje svetionike Rumeli i Anadolu na severu, i između Ahirkapi i Kadikoj Inciburnu na jugu („fener“ je turski za svetionik). Između ovih granica, moreuz je dugačak 31 km (17 nmi), sa širinom od 3.329 m (1,798 nmi) na severnom ulazu i 2.826 m (1,526 nmi) na južnom ulazu. Njegova maksimalna širina je 3.420 m (1,85 nmi) između Umurijerija i Bujukdere Limanija, a minimalna širina 700 m (0,38 nmi) između tačke Kandili i Ašijana.

Dubina Bosfora varira od 13—110 m (43—361 ft) u srednjem toku sa prosekom od 65 m (213 ft). Najdublja tačka je između Kandilija i Bebeka, na 110 m (360 ft). Najpliće lokacije su kod Kadikoj Inciburna na 18 m (59 ft) i kod tačke Ašijan na 13 m (43 ft).

Protok vode na jugu je 16 000 m³/s (sveža voda na površini), a na severu 11 000 m³/s (slana voda blizu dna). Dr Dan Parsons i istraživači sa Škole za zemlju i životnu sredinu Univerziteta u Lidsu opisuju podmorsku reku Crnog mora.

Novija istraživanja

Već pre 20. veka bilo je poznato da se Crno i Mramorno more ulivaju jedno u drugo u geografskom primeru „gustine toka“. Zatim je u avgustu 2010. otkriven kontinuirani 'podvodni kanal' suspenzije koji teče duž dna Bosfora, koji bi bio šesta po veličini reka na Zemlji da je na kopnu. Tim naučnika je 2010. godine, predvođen Univerzitetom u Lidsu, prvi put je koristio robotsku „žutu podmornicu“ da posmatra detaljne tokove unutar ove „podmorske reke“, naučno nazvane podmorski kanal. Podmorski kanali su slični kopnenim rekama, ali su formirani strujama gustine — podvodnim tokom mešavina peska, blata i vode koje su gušće od morske vode i tako tonu i teku duž dna. Ovi kanali su glavni transportni put za sedimente do dubokog mora gde formiraju sedimentne naslage.

Literatura

• Metz, Helen Chapin, ur. (1995). Turkey : a country study. Washington, D.C.: Federal Research Division, Library of Congress. ISBN 0-8444-0864-6. 
• Öztürk, Özhan (2011). Pontus : Antikçağ'dan Günümüze Karadeniz'in Etnik ve Siyasi Tarihi (na jeziku: turski). Ankara: Genesis Kitap. ISBN 978-605-5410-17-9. 
• Kosarev, Andrey G.; Kostianoy, Aleksey N. (2007). The Black Sea Environment. Springer. ISBN 978-3-540-74291-3. 
• Aksu, Ali E.; et al. (2002). „Persistent Holocene Outflow from the Black Sea to the Eastern Mediterranean Contradicts Noah's Flood Hypothesis”. GSA Today. 12 (5): 4—10. doi:10.1130/1052-5173(2002)012<0004:PHOFTB>2.0.CO;2 . 
• Sperling, M.; Schmiedl, G.; Hemleben, C.; Emeis, K. C.; Erlenkeuser, H.; Grootes, P. M. (2003). „Black Sea impact on the formation of eastern Mediterranean sapropel S1? Evidence from the Marmara Sea”. Palaeogeography, Palaeoclimatology, Palaeoecology. 190: 9—21. Bibcode:2003PPP...190....9S. doi:10.1016/s0031-0182(02)00596-5. 
• Gökaşan, E.; Algan, O.; Tur, H.; Meriç, E.; Türker, A.; Şimşek, M. (2005). „Delta formation at the southern entrance of Istanbul Strait (Marmara sea, Turkey): a new interpretation based on high-resolution seismic stratigraphy”. Geo-Marine Letters. 25 (6): 370—377. Bibcode:2005GML....25..370G. S2CID 130792746. doi:10.1007/s00367-005-0215-4. 
• Eris, K.; Ryan, W. B. F.; Cagatay, N.; Sancar, Ü.; Lericolais, G.; Menot, G.; Bard, E. (2008). „The timing and evolution of the post-glacial transgression across the Sea of Marmara shelf south of İstanbul” (PDF). Marine Geology. 243 (1–4): 57—76. doi:10.1016/j.margeo.2007.04.010. 
• Dimitrov, Petko.; Dimitrov, Dimitar. 2004. The Black Sea, the flood, and the ancient myths. Varna (Bulgaria): Slavena.
• Keith, M.L.; Anderson, G.M. (1963). „Radiocarbon Dating: Fictitious Results with Mollusk Shells”. Science. 141 (3581): 634—637. Bibcode:1963Sci...141..634K. PMID 17781758. S2CID 24213036. doi:10.1126/science.141.3581.634. 
• National Geographic News. 2009-02-06. "Noah's Flood" Not Rooted in Reality, After All?
• Nature. 2004. Noah's Flood. 430: 718–19
• Ryan, W.B.F.; Pitman III, W.C.; et al. (1997). „An abrupt drowning of the Black Sea shelf” (PDF). Marine Geology. 138 (1–2): 119—126. Bibcode:1997MGeol.138..119R. CiteSeerX 10.1.1.598.2866 . S2CID 129316719. doi:10.1016/s0025-3227(97)00007-8. Архивирано из оригинала (PDF) 2016-03-04. г. Приступљено 2014-12-23. 
• Yanko-Hombach, Valentina. 2007. The Black Sea Flood Question: Changes in Coastline, Climate and Human Settlement. Springer. ISBN 1-4020-4774-6.
• Chepalyga, A.L. 2006. The late glacial Great Flood in the Ponto-Caspian basin. In: The Black Sea Flood question: changes in coastline, climate and human settlement. Springer. pp. 119–148 [1]
• Giosan, Liviu; et al. (2009). „Was the Black Sea catastrophically flooded in the early Holocene?”. Quaternary Science Reviews. 28 (12–2): 1—6. Bibcode:2009QSRv...28....1G. doi:10.1016/j.quascirev.2008.10.012. 
  This article (possibly not identical to the preceding citation) is available online with unrestricted access here at the sponsoring institution's website.
• Noah's Not-so-big Flood
• Lericolais, G.; et al. (2009). „High frequency sea level fluctuations recorded in the Black Sea since the LGM”. Global and Planetary Change. 66 (1–2): 65—75. Bibcode:2009GPC....66...65L. S2CID 140710053. doi:10.1016/j.gloplacha.2008.03.010. 
• "Ballard and the Black Sea"
• Ryan, William B.; Pitman, Walter C. (2000), Noah's Flood: The new scientific discoveries about the event that changed history, Simon & Schuster, ISBN 978-0-684-85920-0 
• Dimitrov, D. 2010. Geology and Non-traditional resources of the Black Sea. LAP Lambert Academic Publishing. ISBN 978-3-8383-8639-3. 244p.
• The late glacial Great Flood in the Ponto-Caspian basin Arhivirano 2015-05-12 na sajtu Wayback Machine
• Yanko-Hombach, Valentina (8. 12. 2006), Allan S. Gilbert, Nicolae Panin and Pavel M. Dolukhanov, ur., The Black Sea Flood Question, Springer, str. 999, ISBN 978-1-4020-4774-9 CS1 održavanje: Format datuma (veza)
• Shopov Y. Y., T. Yalamov, P. Dimitrov, D. Dimitrov and B. Shkodrov (2009b) Initiation of the Migration of Vedic Aryans to India by a Catastrophic Flooding of the Black Sea by Mediterranean Sea during the Holocene." Extended Abstracts of LIMPACS-3 International Conference of IGBP, PAGES, 5–8 March 2009, Chandigarh, India, pp. 126–127.

Spoljašnje veze

•  „Bosphorus”. The New Student's Reference Work. 1914.