Solun
| Solun Θεσσαλονίκη | |
|---|---|
 Solun | |
 Zastava
 Grb
| |
| Administrativni podaci | |
| Država |  Grčka |
| Periferija | Središnja Makedonija |
| Okrug | Solun |
| Opština | Solun |
| Osnovan | 315 p.n.e. |
| Stanovništvo | |
| Stanovništvo | |
| — 2021. | 319.045 |
| — gustina | 15.301,92 st./km2 |
| Aglomeracija (2021.) | 1.006.112 |
| Geografske karakteristike | |
| Koordinate | 40° 38′ 00″ S; 22° 57′ 00″ I / 40.633333° S; 22.95° I |
| Vremenska zona | UTC+2 (EET), leti UTC+3 (EEST) |
| Aps. visina | 0-250 m |
| Površina | 20,85 km2 |
  Solun Solun na karti Grčke | |
| Ostali podaci | |
| Gradonačelnik | Konstantinos Zervas |
| Poštanski broj | 530–539, 54015–54655, 56404 |
| Pozivni broj | 2310 |
| Registarska oznaka | MM, NA, NB, NE, NH, NI, NK, NM, NN, NO, NP, NT, NY, NX, NZ |
| Veb-sajt | |
| www.thessalonikicity.gr | |
Solun (grč. Θεσσαλονίκη [Thessaloníki — Tesaloniki]), drugi je po veličini i značaju grad u Grčkoj posle Atine. To je i glavni grad istoimenog okruga Solun i periferije Središnja Makedonija. Solun je jedna od najznačajnijih luka Balkana.[1]
U upravnim granicama grada Soluna živi oko 370 hiljada stanovnika, ali unutar „Velikog Soluna“ (šire gradsko područje), koje se sastoji od 16 gradskih i prigradskih opština, živi 1.104.766 žitelja ili svaki drugi stanovnik Periferije Središnja Makedonija.
Gravitaciono područje grada obuhvata oko 3-4 miliona stanovnika severne Grčke. Grad je poznat kao velika luka i sajamski centar. U gradu se održava i najveći bijenale grčke dijaspore. Solun je popularna turistička destinacija u Grčkoj. 2013. National Geographic Magazine uvrstio je Solun u svoje najveće turističke destinacije širom sveta,[2] dok je 2014. časopis Financial Times FDI (Strane direktne investicije) proglasio Solun najboljim evropskim gradom srednje veličine budućnosti za ljudski kapital i način života.[3]
Naziv grada[uredi | uredi izvor]
Solun je osnovao kralj Kasandar 316. godine p. n. e.[4] Veruje se da je grad dobio ime po Tesaloniki, supruzi Kasandra i polusestri Aleksandra Velikog.
Ime grada na svim značajnim jezicima izvedeno je od grčkog naziva za grad „Tesaloniki“ (Thessaloniki). U jezicima zapadne Evrope grad se najčešće naziva „Salonika“, kao varijanta skraćenice „Saloniki“, koju upotrebljava mesno stanovništvo u svakodnevnom govoru. U južnoslovenskim jezicima preovlađuje naziv „Solun“, koji je blizak turskoj verziji „Selanik“.
Solun je ponovo oživeo kao zvanično ime grada 1912. godine, kada se pridružio Kraljevini Grčkoj tokom Balkanskih ratova.[5]
Položaj[uredi | uredi izvor]
Grad se nalazi na vrhu Solunskog zaliva, duž kojeg se pruža dužinom od 20-ak km. Zapadno od grada pruža se tzv. Solunsko polje, primorska ravnica blizu ušća Vardara u zaliv (17 km zapadno od grada). Sa drugih strana grad je okružen brdima planine Hortiatis.
Klima[uredi | uredi izvor]
Solun se nalazi u području izmenjene sredozemne klime, zahvaljujući otvorenosti grada i okoline uticajima iz unutrašnjosti Balkana. Zbog toga su zime sa negativnim temperaturama i omanjim količinama snega normalna pojava, što je bitno drugačije od južne Grčke i Atine. Mraz je takođe česta pojava zimi. Leta su topla, ali ne žarka sa retkim padavinama u vidu jakih pljuskova. Godišnja količina padavina je 451 mm.
| Klima Solun 1998—2017. | |||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Pokazatelj \ Mesec | Jan. | Feb. | Mar. | Apr. | Maj | Jun | Jul | Avg. | Sep. | Okt. | Nov. | Dec. | God. |
| Apsolutni maksimum, °C (°F) | 23,0 (73,4) |
24,0 (75,2) |
32,0 (89,6) |
31,0 (87,8) |
36,0 (96,8) |
41,4 (106,5) |
44,0 (111,2) |
40,4 (104,7) |
37,3 (99,1) |
32,2 (90) |
27,0 (80,6) |
25,1 (77,2) |
44,0 (111,2) |
| Maksimum, °C (°F) | 9,3 (48,7) |
11,2 (52,2) |
14,7 (58,5) |
19,5 (67,1) |
24,9 (76,8) |
29,9 (85,8) |
32,5 (90,5) |
32,4 (90,3) |
27,0 (80,6) |
21,1 (70) |
15,7 (60,3) |
10,6 (51,1) |
20,73 (69,33) |
| Prosek, °C (°F) | 5,8 (42,4) |
7,3 (45,1) |
10,2 (50,4) |
14,3 (57,7) |
19,5 (67,1) |
24,4 (75,9) |
26,8 (80,2) |
26,8 (80,2) |
22,0 (71,6) |
17,0 (62,6) |
12,0 (53,6) |
7,1 (44,8) |
16,1 (60,97) |
| Minimum, °C (°F) | 2,2 (36) |
3,5 (38,3) |
5,7 (42,3) |
9,2 (48,6) |
14,0 (57,2) |
18,8 (65,8) |
21,2 (70,2) |
21,3 (70,3) |
17,1 (62,8) |
12,9 (55,2) |
8,2 (46,8) |
3,8 (38,8) |
11,49 (52,69) |
| Apsolutni minimum, °C (°F) | −14,0 (6,8) |
−10,0 (14) |
−7,0 (19,4) |
−2,0 (28,4) |
2,8 (37) |
6,0 (42,8) |
10,0 (50) |
7,8 (46) |
3,0 (37,4) |
−1,0 (30,2) |
−6,2 (20,8) |
−9,8 (14,4) |
−14,0 (6,8) |
| Količina padavina, mm (in) | 35,2 (1,386) |
29,7 (1,169) |
39,8 (1,567) |
29,6 (1,165) |
42,8 (1,685) |
27,2 (1,071) |
27,3 (1,075) |
18,8 (0,74) |
48,6 (1,913) |
51,3 (2,02) |
38,0 (1,496) |
52,0 (2,047) |
440,3 (17,334) |
| Dani sa padavinama | 8,8 | 8,3 | 9,8 | 7,4 | 8,0 | 5,5 | 3,8 | 3,6 | 6,3 | 7,3 | 7,3 | 9,0 | 85,1 |
| Relativna vlažnost, % | 76,1 | 73,0 | 72,4 | 67,8 | 63,8 | 55,9 | 53,2 | 55,3 | 62,0 | 70,2 | 76,8 | 78,0 | 67,04 |
| Sunčani sati — mesečni prosek | 116,5 | 123,9 | 171,0 | 205,2 | 256,8 | 308,1 | 337,6 | 311,3 | 224,5 | 160,9 | 114,8 | 95,2 | 2.425,8 |
| Izvor: „Κλίμα - Γράφημα - Θεσσαλονίκη Eλλάδα - WeatherOnline”. www.weatheronline.gr (na jeziku: grčki). Pristupljeno 19. 11. 2018.; „Κλιματικά Δεδομένα για επιλεγμένους σταθμούς στην Ελλάδα”. hnms.gr (na jeziku: grčki). Pristupljeno 19. 11. 2018. | |||||||||||||
Istorija[uredi | uredi izvor]
Osnivač Soluna je kralj Kasandar 315. godine p. n. e. Vjeruje se da je grad dobio ime po Tesaloniki, supruzi Kasandra i polusestri Aleksandra Velikog. Njen otac Filip II Makedonski ju je tako nazvao u čast pobjede nad Tesalijcima, a njeno ime i ime grada se mogu prevesti kao pobjeda nad Tesalijcima (Θεσσαλοί + Νίκη).
Po osvajanju grada od strane Rimljana 168. p. n. e., Solun je postao glavni grad jedne rimske provincije na veoma važnom državnom putu Via Egnatia. Za vrijeme drugog puta u Makedoniju Sveti Apostol Pavle propovjedao je u mjesnoj sinagogi, koja je bila glavna za Jevreje tog rejona, i postavio je temelje hrišćanskom bratstvu i crkvi. Mjesni jevrejski rabini bili nezadovoljni njime, zbog čega su ga protjerali iz Soluna u grad Ber. 379. godine deobom carstva na istočni i zapadni deo, grad postaje glavno sedište novoobrazovane provincije Ilirikum u okviru istočnog dela, kasnije Vizantije. Solun je bio jedno od najvažnijih trgovačkih središta u Vizantiji, naročito tokom vladavine Komnina, a u njemu su rođeni Ćirilo i Metodije, a teško stradao u razdoblju okupacije pod Krstašima (1204-1246).
Po turskim izvorima, Solun su prvi put zauzeli Turci 1393. godine za vreme sultana Bajazita. Kao posledica turskog poraza protiv kana Tamerlana u Angori 1402. godine, prešao je grad u posed Venecije. Turci su uzeli Solun po drugi put, definitivno 1430. godine u vreme sultana Murata II.[2]
Mlečani su 1430. godine kupili grad od Vizantinaca, ali su ga izgubile već 1432. godine kada su ga ponovo osvojile Osmanlije. Veliki broj sefardskih Jevreja se uselilo u Solun, nakon što su protjerani iz Španije 1492. godine. Oni su u ranom 16. veku, bili najveća religijska grupa u Solunu, a u 18, 19. i početkom 20. veka su i dalje bili veliki dio stanovništva Soluna. Objavljen je 1903. godine popis stanovništva Soluna - prvog grada u "Maćedoniji". Bilo je najviše Jevreja - 55.000, zatim slede Turci sa 26.000, Grka ima 16.000, a "Slovena" (Srba i Bugara) - 10.000. Tu treba dodati "Tuđinaca"(?) od čak 8500 i Cigana 2500, dok se Cincari ne pominju u tom značajnom mestu, koje ima tada ukupno 118.000 stanovnika.[6]
Solun je ostao u Osmanskom carstvu do 1912. godine i Balkanskih ratova, nakon čega je dodijeljen Grčkoj. Za vrijeme Prvog svjetskog rata Solun su okupirale engleske i francuske trupe, pretvorivši ga u njihovu najvažniju vojnu bazu u jugoistočnoj Evropi i nedaleko od njega je uspostavljen Solunski front. Godine 1917. desio se veliki požar u gradu, koji je stari grad od drvenih zgrada potpuno uništio. Posle rata započela je obnova grada po savremenim načelima (ortogonalna matrica, prave ulice primerene širine, parkovi) i poštovanje važnih spomenika grada. Grad je brzo rastao 20-ih godina usled doseljavanja mnogo Grka, kao izbeglica iz Male Azije.
Kulturna istorija Srba u Solunu[uredi | uredi izvor]
Srpski kralj Milutin je u Solunu mnogo gradio u svoje vreme. Tako je podigao pre 1310. godine, tri nove crkve - Sv. Trojice, Sv. Nikole "Orfana"[7] (u 17. veku postala kapela manastira Vlatadon)[8] i Sv. Đurđa, a "obdario darovima" postojeći hram Sv. Dimitrija. U Solunu je izgradio i "carski dvor" - svoje palate gde je mnogo boravio.[9]
Srpski narod je opevao srednjovekovnog viteza srpskog "bolanog" Dojčila (Dojčina) iz Soluna: "Razbole se vojvoda Dojčine/ U Solunu gradu bijelome/ Bolovao za devet godina/ Po Soluna ne zna za Dojčina..."[10] To je bio vojvoda Vojin Dojčinović.[11]
Po izveštaju francuskog generala Marmona iz 1807. godine navodi se za Solun (grad u Turskoj carevini): "jezik grčki i srpski. U distriktu je 200 sela, 30.000 muslimana, 90.000 hrišćana. U varoši je 60 hiljada stanovnika; dve trećine muslimani, jedna trećina hrišćani."[12]
Solunski trgovac Dimitrije Aleksijević (Grk i Arnautin Moskopoljski) bavio se 1725. godine u Budimu. Pretplatnik srpske knjige u Beogradu 1827. godine je trgovac Toma Laskarević rodom iz Soluna.[13] Kupio je 1831. godine u Beogradu srpsku knjigu Nikola Mestane, trgovac rodom iz Soluna (isto i 1827).[14] On se javlja i 1827. godine u istom svojstvu. Basne stare, od raznih autora sabrane u jednoj knjizi i objavljene 1833. godine u Beogradu, kupio je Anastas Hristodulović, trgovac i žitar.[15] Vukov rečnik srpski-nemački-latinski rečnik pribavio je 1852. godine u Odesi, Stavra D. Davidović iz Soluna. Pretplatu na novopokrenuti srpski list "Carigradski glasnik", skupljali su 1895. godine u Solunu: Petar Kostić upravitelj srpske škole "Dom nauke" i Rista Protić knjižar.[16]
U Solunu je do 1896. godine srpsku knjižaru držao Pera Jovanović. Zatim je otvorio gostionicu "Velika Istočna gostionica" u kojoj se Srbi pređivali društvene zabave. On je Otvorio još jednu gostionicu na bulevaru Hamidije, pod nazivom "Kod Beograda".[17] Srpski kalendar "Golub" koji je izlazio u Carigradu, mogao se dobiti 1899. godine u srpskoj knjižarnici u Solunu, za jedan groš.[18]
U Solunu je od 1893. godine radila srpska škola "Dom Nauke" u tzv. Kufalovskoj mahali. Školske 1896/1897. godine tu je bilo pod istim krovom potpuna osnovna škola i tri razreda gimnazije. Ukupno je 1897. godine bilo 14 predavača, od kojih 11 u gimnaziji a tri u osnovnoj. Kada se 1897. godine odseljavala iz grada udova Nina, supruga preminulog (1894) ruskog generalnog konzula Ivana Jastrebova (velikog zaštitnika Srba), ostavila je srpskoj školi na dar nameštaj vredan oko 50 turskih lira. Javno joj se zahvalio na "najvećem do tada poklonu školi" njen direktor Petar Kostić.[19] Osnovnu školu su zajedno pohađala muška i ženska deca, koje su učila tri učitelja. Bila je prvobitno trorazredna, pa četvororazredna. Škola je osnovana 1893. godine, nakon godinu dana ranije tj. 1892. godine podnetog zahteva sa 200 potpisa Srba, građana Soluna. Prvi "mutavelija" i direktor te osnovne škole bio je Dimitrije Popović rodom iz Ohrida, koji se školovao u Srbiji. On je primio bračni par učitelje Vuka i Kosaru Ivanović. Direktor Popović je uspeo da organizuje osnovnu školu kompletnu, sa četiri razreda. Početkom 1897. godine dobijena je dozvola za otvaranje još jedne osnovne škole u naselju "Vardar kapiji". Ta škola je dobila ime "Dom prosvete", za razliku od one druge sa gimnazijom, koja se zvala "Dom nauke".[20] Ime su uzeta neutralna, da bi se prikrio srpski nacionalni karakter koji je smetao vlastima.
Desio se juna 1897. godine sukob sa tragičnim ishodom u solunskom hotelu "Kolombo". U tuči između Bugara i Srba, zbog pretnju upućenih srpskom profesoru Pejčinoviću "zbog izdaje", Srbin učitelj Taško Mihajlović je bio prebijen, a od Bugara, povređen učitelj Garvanov a revolverskim metkom ubijen učitelj Ganov. Iz bašte hotela se diskretno sklonio Pejčinović, a nakon toga 13 Bugara se sukobilo sa tri Srbina. Profesor Ilija Pejčinović ubrzo je smrtno ranjen u atentatu, koji su izveli bugarski egzarhisti. Na njegovom opelu pojalo je beogradsko pevačko društvo "Stanković" koje se bavilo u Solunu tih dana.[19]
Podneo je direktor Popović i zahtev za otvaranje Gimnazije u Solunu. Ali Popović umire 1894. godine, a na njegovo mesto po želji tamošnjih Srba postavljen je 16. septembra te godine, Petar Kostić profesor i rektor Prizrenske bogoslovije. Kostić je uspeo da još te jeseni u gradu budu otvorena prva dva razreda gimnazije, sve pod istim krovom. Krenulo se sa prvim razredom, koji je pohađalo 15 učenika. Sledeće 1895. godine, otvoren je drugi razred gimnazije, a u prvom je bilo već 42 učenika. Predavački kadar su činili Milorad Đukanović, Dušan Popović, Jovan Bjelovučić (za francuski jezik), Ismail Edib (za turski jezik). Đukanović je u isto vreme bio vaspitač u internatu. Broj predavača je iz godine u godinu rastao, a kolegijum se menjao. U Solunu je dakle radila srpska gimnazija od 1894. godine, i tu je 1896. godine bilo 11 nastavnika. Dozvoljeno je juna 1896. godine otvaranje sada četiri razreda gimnazije. U gimnaziji je bilo tada 96 učenika, a u osnovnoj 77. Učenika je bilo samo 31 iz Soluna i okoline, ostali su bili podalje - iz Stare Srbije i drugih krajeva gde Srbi žive. Među njima najviše je bilo trgovačke dece - njih 76. Škola sa internatom je smeštena u tri zgrade, koje se nalaze blizu jedna drugoj.[21] Crkveno-školski odbor srpski u Solunu je 14/26. januara 1897. godine u prostorijama hotela "Olimpije" priredio Svetosavsku zabavu sa igrankom, u korist siromašnih učenika.[22] Svetosavska zabava je imala lepog uspeha i prethodne 1896. godine. Zahvalio se javno preko novina direktor Srpske gimnazije u Solunu, D. Dimić brojnim darodavcima knjiga. Između ostalih svoje knjige su novembra 1898. godine poslali: Arsa Pajević, braća Popović i Luka Jocić iz Novog Sada, zatim Jovan Grčić knjižar iz Velikog Bečkereka, Milan Seđakov knjižar i Miloš Bandić učitelj iz Velike Kikinde, braća Jovanović knjižari iz Pančeva, Beograđani, Sremci, Matica srpska, Srpska kraljevska akademija i drugi u vrednosti od preko 500 forinti.[23]
Nakon zatvaranja srpske Više gimnazije u Carigradu, školske 1899/1900. godine, molili su Srbi Solunci da se dozvoli da u Solunu naša gimnazija bude potpuna. Pred početak školske 1901/1902. godine to je odobreno, tako da je od tad sedmogodišnja srpska gimnazija. Oktobra 1901. godine nastala je potreba za dvojicom predavača, pa su poslati u Solun Jerotije Topalović i Aranđel Jotić. Profesor Ilija Lalević kao i drugi predavači, sarađuje sa školskim listom i objavljuje manje radove 1902. godine.[24] Hadži Tošković objavljuje kraće lirske zapise u "Novoj iskri" 1900. godine, takođe i Velimir Rajić, 1903. godine. Godine 1901. avgusta direktor Bogdan Janković se vratio u Srbiju, a njegovo mesto zauzima Kovačević, koji prelazi iz Bitolja. Njen profesor i direktor Kosta Kovačević umro je 1903. godine, posle nekoliko meseci nastavničkog rada u njoj. Bio je po struci geograf, rođen i školovao se u Beogradu. Od 1897. godine napustio Drugu beogradsku gimnaziju u otišao u Staru Srbiju, gde je prvo službovao u Skoplju. Kovačevića je zamenio najstariji nastavnik Dragomir Obradović. Krajem školske 1901/1902. godine održan je maturski ispit prvi put. Svršeni gimnazijalci su nakon te škole mogli da nastave školovanje na Univerzitetu. Godine 1902/1903. odobreno je odsustvovanje nastavnicima Grigoriju hadži Taškoviću i Peri Jankoviću. Na njihova mesta su došli profesor Mihajlo Stojančević i Đorđe Stajić suplent učitelj jezika (do 1905). U Solunu su Srbi imali problema sa "Bugarašima", jer su bili što napadani, što kod vlasti prijavljivani sa lažnim optužbama. Prvo je upraviteljica Srpske gimnazije u Solunu tobož slučajno "pala u more", a zatim je upravitelj gimnazije prota Đorđević Prizrenac bio utamničen. Umro je početkom 1908. godine u Solunu, prota Stanoje Rašić, jedan od srpskih prvaka u Staroj Srbiji. Bio je rodom iz Prištine, a boravio je i radio u Solunu, kao protojerej i profesor u srpskoj gimnaziji.[25] Stevan Antonijević iz Soluna 1913. godine premešten u Novi Pazar. Srpska gimnazija u Solunu je bila navodno zatvorena 1910. godine. Literarna đačka družina "Dojčin" osnovana u Solunu pre oslobodilačkih ratova.
Postojao je krajem 19. kraljevski "generalni" konzulat u Solunu, tada pod Turcima. Tu su 1898. godine radili za srpske nacionalne i državne interese: Pavle Denić konzul I klase i Ivan Ivanić pisar I klase.
Gostovalo je početkom novembra 1897. godine u Solunu Beogradsko pevačko društvo "Stanković", gde je održalo dva koncerta.[19]
Srbi su u 19. veku u Solunu "na najlepšem mestu" blizu Bele kule, na tzv. "Hipodromu" imali svoju crkvu. Taj srpski hram posvećen Sv. Savi početkom je 1897. godine dobio novi "divan i skupocen" ikonostas. Bio je to vredan poklon pobožnog bratstva iz Skita, ruskog manastira Sv. Jovana Zlatoustog. Zasluga je to bila u prvom redu oca Kirila, nastojatelja manastira (čiji su monasi pretežno bili Rusi) koji se nalazio na Svetoj Gori, na hilandarskom zemljištu.[19] Crkva je bila u stvari metoh manastira Hilandara. U Solunu je postojala organizovana srpska crkvena opština. Tu se nalazio jedan polusrušen konak, u kojem je bila sobica - kapelica. Pravoslavni kaluđer je tu boravio, molio se i čitao molitve vernima. Sav prilog koji bi dobio slat je manastiru Hilandaru. Početkom 1897. godine formiran je crkveni pevački hor pri srpskom hramu, sastavljen uglavnom od učenika srpske škole "Dom i nauka" (70). Hor je savladao izvođenje cele liturgije po Tihomiru Ostojiću u četiri glasa.[19] Godine 1898. epitrop crkve Sv. Save u Solunu bio je starac Vanđel Lazarević. Njegov sin Andrija Vanđelović koji je hrabro branio srpske interese u tom gradu, poginuo je jula meseca 1898. godine na ulici; ubio ga je iz pištolja jedan "bugaraš".[23] Kasnije je tu niklo novo stambeno naselje, a u prizemlju stambene zgrade dat je jedan prostor Srbima kao naknada, za Hilandarski metoh. U gradu danas postoji taj hilandarski metoh, mala improvizovana srpska crkva posvećena Sv. Savi u stambenoj zgradi, u ulici Skambinion, gde se povremeno odvijaju bogosluženja. Tu je nekad bila crkva zadužbina srpskog kralja Milutina.
U Solunu su 30. jula 1900. godine osvećeni temelji novog metoha manastira Hilandara. Osvećenje su izvršili arhimandrit Janićije Vodenac i pop Sima Bukvić solunski paroh. Po planu metoh je trebalo da bude dvospratna zgrada u najlepšem delu grada kod Hamidije. Na njoj su predviđeni kube i sahat (toranjski sat). Tu su imali stalni smeštaj starešina metoha, i manastirska bratija na putu - konak.[26]
Za vreme Solunskog fronta 1916-1918. godine grad je poprimio srpski karakter, zbog velikog broja Srba i njihovih državnih institucija. Na zapadnom delu grada je srpsko vojničko groblje Zejtinlik sa pravoslavnom kapelom. Tu je sahranjeno 7441 srpski vojnik, koji je poginuo i prenet sa teritorije cele Grčke. Carinarnica I reda Kraljevine SHS bila je posle Prvog svetskog rata u Solunu. Po međunarodnom ugovoru, deo solunske luke bio je pod srpskom - jugoslovenskom kontrolom i tu se izvozila roba, za transport morskim brodovima. U januaru 1941, u vreme Grčko-italijanskog rata, u bombardovanju Soluna nekoliko bombi je palo i na jugoslovensku slobodnu zonu.[27]
U Solunu je 1934. godine osveštana zgrada nove srpske osnovne škole. Prethodna srpska škola zatvorena je navodno 1910. godine. U novoj školi predavali su upravitelj učitelj M. Danilović i njegova supruga učiteljica.[28]
Na početku novog svetskog rata u Grčkoj 22. aprila 1941. godine. Solun su okupirale nemačke trupe i on će biti u njihovim rukama do 30. oktobra 1944. godine. Tokom ovog razdoblja jevrejsko stanovništvo je uništeno. Posle rata pristupilo se daljem osavremenjavanju grada, koje trajalo nekoliko decenija. Međutim, 1978. godine grad je pogodio težak zemljotres, koji napravio najviše štete na starim zaštićenim zgradama. Ti spomenici su sledećih godina obnavljani, a 1988. stavljeni su na listu Svetske baštite UNESKOa. Sve ovo je krunisano 1997. godine, kada je grad bio Evropski grad kulture.
Stanovništvo[uredi | uredi izvor]
| 1870. | 1882. | 1890. | 1902. | 1913. | 1917. | 1951. | 1961. | 1981. | 1991. | 2001. | 2011. | 2021. |
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| 90.000 | 85.000 | 118.000 | 126.000 | 157.000 | 230.000 | 297.164 | 377.026 | 406.413 | 383.967[29] | 363.987[29] | 315.196[30] | 319.045 |
Stanovništvo grada Soluna je padu tokom poslednjih popisa, ali se ono premešta u predgrađa, tako da gradsko područje i dalje raste. Danas 1.104.766 stanovnika živi u tzv. Velikom Solunu i to je drugo po veličini gradsko područje Grčke, posle Velike Atine. U poslednja tri popisa kretanje stanovništva bilo je sledeće:
| Godina | Stanovništvo grada | Promena | Stanovništvo gradskog područja |
|---|---|---|---|
| 1981. | 406.413 | - | - |
| 1991. | 383.967[29] | -22.446/-5,52% | - |
| 2001. | 363.987[29] | -19.980/-5,20% | 1.057.825[29] |
Istorijski gledano, etnička struktura stanovništva Soluna se veoma promenila u poslednjih stotinak godina. Najuočljivije je prisustvo velikog broja jevreja Sefarda, koji su još u 19. veku činili polovinu stanovništva u gradu. I posle pripajanja grada savremnoj Grčkoj Jevreji su zadržali sva prava kao i Grci, koji je u gradu bilo sve više usled doseljavanja iz manjih mesta, kao i prebezima sa turskih područja u Maloj Aziji i na Pontu. 1944. godine u toku nemačke okupacije Grčke u Drugom svetskom ratu Jevreji su oterani u koncentracione logore, gde je većina (96% ) pogubljena. Preživeli su delom prešli u Izrael.
| Godina | Stanovništvo grada | Broj Jevreja | Udeo Jevreja |
|---|---|---|---|
| 1842. | 70.000 | 36.000 | 51% |
| 1870. | 90.000 | 50.000 | 56% |
| 1902. | 126.000 | 62.000 | 49% |
| 1913. | 157.889 | 61.439 | 39% |
| 1943. | - | 50.000 | - |
| 2000. | 363.987 | 1.000 | 0,27% |
Gradske znamenitosti[uredi | uredi izvor]
Iako je Solun savremeni grad velikih bulevara, pravilnih blokova i velikih tgrova i parkova, grad je sačuvao mnoge građevine iz slove prošlosti, posebno one vezane za starorimsko i vizantijsko nasleđe. Grad je takođe bogat muzejima, galerijama i drugim ustanovama kulture, od kojih su neke naddržavnog značaja.
Najvažnije gradske znamenitosti su:
- Gradski Arheološki muzej se smatra za jedan od najboljih u Evropi. Nalazi se u blizini poznatog Belog Tornja i na suprotnoj strani od gradskog vatrogasnog doma. Muzej poseduje veliku kolekciju uključujući i neverovatne dragocenosti u vidu grobnice oca Aleksandra Velokog, Filipa Makedonskog, koja je otkrivena u Vergini 1977. godine. Druga dragocenost je iz 3. veka p. n. e. papirus Dervenije, jedini netaknuti drevni papirus nađen u Grčkoj, koji je otkriven u grobnici Dervenije. Druge prostorije muzeja sadrže eksponate koji oslikavaju istoriju grada još iz praistorijskih dana sve do Rimskog perioda, uključujući spektakularne mozaike kao i čaše iz Helenističkog doba.
- Arheološko nalazište antičke grčke pijace u blizini jednog od gradskih autobuskih terminala, na Dikasterion trgu. Ova pijaca je kasnije preuređena u rimski forum na dva nivoa. Forum je bio srce antičkog grada a otkrili su ga radnici šezdesetih godina. Najočuvaniji deo foruma je veliko pozorište, koje se još uvek koristi za letnje koncerte.
- Galerijeva Kapija.
- Bela kula (grč.: Λευκός Πύργος Lefkos Pyrgos), najpoznatiji simbol grada, je originalno izgrađena kao deo gradskih zidina. Ona se nalazi na šetalištu pored mora, južno od arheološkog muzeja.
- Gornji grad (grč.: Ano Poli) sa sačuvanim drvenim kućama iz Osmanskog razdoblja i ostacima gradskih zidina iz vizantijskog razdoblja.
- Aristotelov trg je najvažniji gradski trg.
- Crkva Sv. Dimitrija je najpoznatija crkva u gradu, a ovaj svetac je zaštitnik grada.
- OTE toranj je u središtu gradskog EKSPO centra.
- Crkva Sv. Đorđa je jedna od najvažnijih crkva u gradu, a crkva je bila namenjena kao Galerijev mauzolej, međutim car na kraju nije tamo sahranjen već u Feliks Romulijani u Gamzigradu. starorimskog cara Galerija.
- Crkva Sv. Sofije je jedna od najvažnijih crkva u gradu, a izgrađena u vreme rane Vizantije.
- Crkva Panagija je jedna od najvažnijih crkva u gradu, a izgrađena u vreme Vizantije.
- Gradsko morsko šetalište duž Nikis avenije.
-
Bela kula je simbol grada -
Crkva Sv. Dimitrija je najvažnija u gradu -
Crkva Panagija -
Crkva Sv. Sofije -
Crkva Sv. Đorđa nastala iz groba rimskog cara Galerija -
Prodavnica ploča u Solunu -
Aristotelov trg noću -
Ulica Egnacija -
Narodno pozorište Severne Grčke i OTE toranj
.jpg)
Partnerski gradovi[uredi | uredi izvor]
Aleksandrija
Drač- Korča
Melburn
Plovdiv
Nica- Marselj
Keln- Lajpcig
San Francisko- Hartford
Kolkata
Tel Aviv
Bolonja
Tjencin
Busan
Konstanca
Bratislava
Sankt Peterburg- Šenjang
Amasija- Venecija
- Tirana
Reference[uredi | uredi izvor]
- ^ Konsolas, Nicholas (2002). Regional development in Greece. A. Papadaskalopoulos, I. Plaskovitis. New York: Springer. ISBN 3-540-42395-8. OCLC 48451100.
- ^ a b "Bosanska vila", Sarajevo 1903. godine
- ^ „Η Θεσσαλονίκη αναδείχθηκε σε ευρωπαϊκή πόλη του μέλλοντος για το 2014 | LiFO”. www.lifo.gr (na jeziku: grčki). 2014-02-17. Pristupljeno 2023-04-19.
- ^ Mala školska enciklopedija. ISBN 978-86-331-2950-3. str. 258.
- ^ Mazower, Mark (2005). Salonica, city of ghosts: Christians, Muslims, and Jews, 1430-1950 (1st American ed izd.). New York: Alfred A. Knopf. ISBN 0-375-41298-0. OCLC 56108793.
- ^ "Delo", Beograd 1. april 1903. godine
- ^ Milo Gligorijević: "Izlazak Srba", Beograd-Valjevo 1987.
- ^ "Sveti kralj Milutin", Cetinje-Beograd 2016. godine
- ^ Vladimir Ćorović: "Istorija srpskog naroda", prvi deo, Beograd 1997. godine
- ^ Vuk St. Karadžić: "Narodne srpske pjesme...", Lajpcig 1823-1824. godine
- ^ Ljubomir Nenadović: "Dojčinović Voin - spev u 6 pesama", Zemun 1861. godine
- ^ "Politika", Beograd 1922. godine
- ^ Jovan Popović Sterija: "Nevinost ili Svetislav i Mileva", Budim 1827. godine
- ^ Miloš Lazarević: "Plemenita i silna ljubav", Budim 1831. godine
- ^ Grigorije Vozarević: "Basne", Beograd 1833. godine
- ^ "Carigradski glasnik", Carigrad 1895. godine
- ^ "Carigradski glasnik", Carigrad 1896. godine
- ^ "Carigradski glasnik", Carigrad 1899. godine
- ^ a b v g d "Carigradski glasnik", Carigrad 1897. godine
- ^ "Prosvetni glasnik", Beograd 1906. godine
- ^ "Prosvetni glasnik", Beograd 1897. godine
- ^ "Zastava", Novi Sad 1897. godine
- ^ a b "Zastava", Novi Sad 1898. godine
- ^ "Prosvetni glasnik", Beograd 1902. godine
- ^ "Zastava", Novi Sad 1908. godine
- ^ "Carigradski glasnik", Carigrad 1900. godine
- ^ "Politika", 28. jan. 1941
- ^ "Pravda", Beograd 1934. godine
- ^ a b v g d „Population of Greece”. General Secretariat Of National Statistical Service Of Greece. www.statistics.gr. 2001. Arhivirano iz originala 01. 07. 2007. g. Pristupljeno 02. 08. 2007.
- ^ „Detailed census results 2011”. Arhivirano iz originala 16. 10. 2015. g. Pristupljeno 07. 5. 2015.
Literatura[uredi | uredi izvor]
- Apostolos Papagiannopoulos,Monuments of Thessaloniki, Rekos Ltd, date unknown.
- Apostolos P. Vacalopoulos, A History of Thessaloniki, Institute for Balkan Studies,1972.
- John R. Melville-Jones, 'Venice and Thessalonica 1423–1430 Vol I, The Venetian Accounts, Vol. II, the Greek Accounts, Unipress, Padova, 2002 and 2006 (the latter work contains English translations of accounts of the events of this period by St Symeon of Thessaloniki and John Anagnostes).
- Thessaloniki: Tourist guide and street map, A. Kessopoulos, MalliareÌ"s-Paideia, 1988.
- Mark Mazower, Salonica, City of Ghosts: Christians, Muslims and Jews, 1430–1950, (2004) ISBN 0-375-41298-0.
- Naar, Devin E. Jewish Salonica: Between the Ottoman Empire and Modern Greece. Stanford Studies in Jewish History and Culture Series. Stanford Stanford University Press, 2016. 400 pp. ISBN 978-1-5036-0008-9.
- Μεσσίνας, Ηλίας. Οι Συναγωγές της Θεσσαλονίκης και της Βέροιας. Εκδόσεις Γαβριηλίδης, (1997) ISBN 960-336-010-4.
- Messinas, Elias (2022). The Synagogues of Greece: A Study of Synagogues in Macedonia and Thrace: With Architectural Drawings of all Synagogues of Greece. Seattle: KDP. ISBN 979-8-8069-0288-8.
- Eugenia Russell, St Demetrius of Thessalonica; Cult and Devotion in the Middle Ages, Peter Lang, Oxford. 2010. ISBN 978-3-0343-0181-7.
- James C. Skedros, Saint Demetrios of Thessaloniki: Civic Patron and Divine Protector, 4th-7Th Centuries (Harvard Theological Studies), Trinity Press International (1999).
- Vilma Hastaoglou-Martinidis (ed.), Restructuring the City: International Urban Design Competitions for Thessaloniki, Andreas Papadakis, 1999.
- Matthieu Ghilardi, Dynamiques spatiales et reconstitutions paléogéographiques de la plaine de Thessalonique (Grèce) à l'Holocène récent, 2007. Thèse de Doctorat de l'Université de Paris 12 Val-de-Marne, 475 p.
Vidi još[uredi | uredi izvor]
Spoljašnje veze[uredi | uredi izvor]
- Grad Solun (jezik: grčki), (jezik: engleski)
- www.saloniki.org Solun (jezik: engleski)
- Fotografije (jezik: hrvatski)
- Najbolji gradonačelnik sveta je Grk (B92, 13. oktobar 2012)
| Sever |   | |
|---|---|---|
| Središnja | ||
| Atika | ||
| Jug | ||
| Egejska ostrva | ||
| Međunarodne | |
|---|---|
| Državne | |
| Geografske | |
| Ostale | |
