Turska

Uredi veze
Koordinate: 39° 55′ N 32° 51′ E / 39.917° S; 32.850° I / 39.917; 32.850
S Vikipedije, slobodne enciklopedije
Republika Turska
Türkiye Cumhuriyeti  (turski)
Zastava
Himna: Marš nezavisnosti
(tur. İstiklal Marşı)
Položaj Turske
Glavni gradAnkara
39° 55′ N 32° 51′ E / 39.917° S; 32.850° I / 39.917; 32.850
Najveći gradIstanbul
41° 1′ N 28° 57′ E / 41.017° S; 28.950° I / 41.017; 28.950
Službeni jezikturski[1][2]
Vladavina
Oblik državeunitarna predsednička ustavna republika
 — PredsednikRedžep Tajip Erdogan
 — PotpredsednikDževdet Jilmaz
 — Predsednik SkupštineNuman Kurtulmuš
Zakonodavna vlastVelika narodna skupština
Istorija
Stvaranje‍
 — Osmansko carstvooko 1299.
 — Rat za nezavisnost19. maj 1919.
 — Lozanski mir24. jul 1923.
 — Proglašenje republike29. oktobar 1923.
 — Trenutni Ustav9. novembar 1982.
Geografija
Površina‍
 — ukupno783.562 km2 (36)
 — voda (%)2,03[3]
Stanovništvo‍
 — 2023.Rast 85.372.377[4] (17)
 — gustina111 st./km2 (83)
Ekonomija
BDP / PKM≈ 2023.
 — ukupnoRast 3,613 bln. $[5] (11)
 — po stanovnikuRast 41.887 $[5] (46)
IHR (2021)0,838 (48) — veoma visok
Valutaturska lira
 — kod valuteTRY
Ostale informacije
Vremenska zonaUTC +2 (EET)
UTC +3 (EEST)
Internet domen‍.tr‍
Pozivni broj+90

Turska (tur. Türkiye), zvanično Republika Turska (tur. Türkiye Cumhuriyeti), transkontinentalna je zemlja koja se najvećim delom nalazi na Anadolijskom poluostrvu u zapadnoj Aziji i malim delom na Balkanskom poluostrvu u jugoistočnoj Evropi. Istočna Trakija, deo Turske u Evropi, razdvojena je od Anadolije Mramornim morem, Bosforom i Dardanelima (skupno se nazivaju turskim moreuzima).[6] Turska se graniči s Grčkom i Bugarskom na severozapadu, Gruzijom na severoistoku, Jermenijom, azerbejdžanskom eksklavom Nahčivan i Iranom na istoku, Irakom i Sirijom na jugoistoku, a ograničena je Crnim morem na severu, Sredozemnim morem na jugu i Egejskim morem na zapadu. Preko Crnog mora nalazi se Rumunija, Ukrajina i Rusija, a preko Sredozemnog mora Kipar, Liban, Izrael, Pojas Gaze (palestinske teritorije), Egipat i Libija, iako nijedna od ovih zemalja ne deli kopnenu granicu s Turskom. Istanbul je najveći grad u zemlji, dok je Ankara glavni grad. Približno 70 do 80 posto građana identifikuju se Turcima,[7][8] dok su Kurdi najveća nacionalna manjina od 15 do 20 posto stanovništva.

Ovo područje bilo je naseljeno raznovrsnim civilizacijama poput Asiraca, Grka, Tračana, Frigijaca, Urartijaca i Jermena.[9][10][11] Helenizacija je počela u doba Aleksandra Velikog, a nastavila se u vizantijsko doba.[12] Seldžuci su počeli da se doseljavaju u 11. veku, a njihova pobeda nad Vizantincima u bici kod Mancikerta 1071. označava početak i osnivanje Turske.[13] Rumski sultanat upravljao je Anadolijom sve do mongolske najezde 1243. godine, kada se raspadala na male turkmenske kneževine.[14] Krajem 13. veka, Osmanlije su počele sa ujedinjavanjem tih turskih kneževina. Nakon što je Mehmed II 1453. osvojio Carigrad, nastavilo se osmansko širenje za vreme vladavine Selima I. Za vreme vladavine Sulejmana Veličanstvenog, Osmansko carstvo obuhvatalo je veći deo jugoistočne Evrope, zapadne Azije i severne Afrike i postalo svetska sila.[15][16] U narednim vekovima, država je ušla u period propadanja, postepenim gubitkom teritorija i ratovima.[17] U nameri da učvrsti oslabljene društvene i političke temelje carstva, Mahmud II je započeo period modernizacije početkom 19. veka, donevši reforme u svim oblastima države, računajući vojsku i birokratiju, uz emancipaciju svih građana.[18]

Godine 1913, državni udar delotvorno je stavio zemlju pod kontrolu tri paše. Tokom Prvog svetskog rata, osmanska vlada počinila je genocide nad jermenskim, asirskim i pontskim grčkim podanicima.[a][21] Posle rata, konglomeracija teritorija i naroda koji su ranije činili Osmansko carstvo podeljena je na nekoliko novih država.[22] Turski rat za nezavisnost, koji su pokrenuli Mustafa Kemal Ataturk i njegovi saradnici protiv okupacije savezničkih sila, doveo je do ukidanja monarhije 1922. i uspostavljanja Republike Turske 1923, a Ataturk se nalazio na čelu iste.[23] Sproveo je brojne reforme, od kojih su mnoge ugradile različite aspekte zapadnjačke misli, filozofije i običaja u novi oblik turske vlade.[24] Tursko-kurdski sukob, oružani sukob između Republike Turske i kurdskih pobunjenika, na snazi je od 1984, prvenstveno na jugoistoku zemlje. Različite kurdske grupe zahtevaju otcepljenje od Turske kako bi stvorili nezavisnu državu Kurdistan ili imali autonomiju i veća politička i kulturna prava Kurda u Turskoj.

Turska je članica UN od samog početka te organizacije, rana članica NATO-a, MMF-a i Svetske banke i članica osnivač OESR-a, OEBS-a, OCES-a, OIS-a i G20. Nakon što je 1949. postala jedna od prvih članica Saveta Evrope, Turska je 1963. postala pridružena članica EEZ, pridružila se Carinskoj uniji EU 1995. i započela pregovore o pristupanju s Evropskom unijom 2005. koje je EU zaustavila 2018. sa Savetom za opšta pitanja EU u kome se navodi da „Savet primećuje da se Turska udaljavala od Evropske unije. Stoga su pregovori o pristupanju Turske u mirovanju, a poglavlja se više ne mogu razmatrati za otvaranje ili zatvaranje, te se ne predviđa dalji rad na modernizaciji carinske unije EU i Turske.”[25][26] Privreda i diplomatske inicijative Turske dovele su do priznanja za regionalnu silu, dok joj je lokacija kroz istoriju dala geopolitički i strateški značaj.[27][28] Turska je sekularna, unitarna, ranije parlamentarna republika koja je usvojila predsednički sistem na referendumu 2017; novi sistem stupio je na snagu predsedničkim izborima 2018. Trenutno se nalazi na 110. mestu od 167 zemalja u indeksu demokratije.[29] Trenutna administracija na čelu s predsednikom Redžepom Tajipom Erdoganom iz AKP-a usvojila je mere za povećanje uticaja islama i podrivanje kemalističke politike i slobode štampe.[30][31]

Drugog juna 2022, zahtev turskog ministra spoljnih poslova Mevluta Čavušlogua da se država oslovljava imenom Turkije u zvaničnim dokumentima i na međunarodnim forumima je odobren od strane UN.[32][33]

Geografija[uredi | uredi izvor]

Položaj[uredi | uredi izvor]

Položaj Turske

Turska se geografski proteže na dva kontinenta. Anadolija, azijski deo države, zauzima oko 97% površine Turske. Evropski deo koji se nalazi u istočnoj Trakiji zauzima oko 3% površine države (23.623 km²).

Turska je podeljena na sedam geografskih regiona: Mramorna, Egejska, Crnomorska, Centralna Anadolija, Istočna Anadolija, Jugoistočna Anadolija i Mediteran. Neravni severnoanadolski teren koji se proteže duž Crnog mora podseća na dugačak, uski pojas. Ovaj region čini otprilike jednu šestinu ukupne površine Turske. Kao opšti trend, unutrašnja anadolska visoravan postaje sve hrapavija kako se proteže ka istoku.[34] Područje je poznato po karbonatnom mineralu koji je ostao u toku termalne vode.[35][36] Nalazi se u turskoj regiji Unutrašnjeg Egeja, u dolini reke Menderes (Meandar), koja ima umerenu klimu tokom većeg dela godine. Selektovana je kao UNESKO svetska baština 1988. godine sa Hijerapolisom.

Sveukupne granice Turske dugačke su 9.850 km, od čega 7.200 km zauzimaju morske granice. Na zapadu Turska izlazi na Egejsko more, na jugu ima izlaz na Sredozemno more, te na severu na Crno more. Na kopnu Turska graniči sa osam zemalja sa ukupnom dužinom kopnenih granica od 2.648 km. Na severozapadu graniči s Grčkom (206 km granice) i Bugarskom (240 km), na severoistoku s Gruzijom (252 km), Jermenijom (268 km), Azerbejdžanom (eksklavom i autonomnom republikom Nahičevan, 9 km), na istoku s Iranom (499 km) i na jugu s Irakom (352 km) i Sirijom (822 km). Nedaleko od obale Turske nalazi se i Kipar koji je politički podeljen na međunarodno priznatu Kiparske Republike i Tursku Republiku Severni Kipar, koju priznaje samo Turska.

Sever Turske je jedno od seizmički najaktivnijih područja na svetu s vrlo čestim zemljotresima. Većina Turske je podložna zemljotresima.[37] Od većih gradova posebno je potresima ugrožen Istanbul.

Reljef[uredi | uredi izvor]

1. Mramorna regija, 2. Centralna Anadolija, 3. Egejska regija, 4. Mediteranska regija, 5. Crnomorska regija, 6. Jugoistočna Anadolija, 7. Istočna Anadolija
Krajolik zapadno od Ankare

Turska je geografski podeljena u sedam regija. To su: Mramorna regija, Egejska regija, Crnomorska regija, Centralna Anadolija, Sredozemna regija, Istočna Anadolija i Jugoistočna Anadolija. Ove regije se znatno razlikuju po vegetaciji i klimatskim uslovima.

Trakija se nalazi zapadno od Bosfora, na evropskoj strani zemlje. Na tračkoj strani reka Marica predstavlja granicu s Grčkom. Istočno od Bosfora nalazi se Mramorna regija. Mramorno more deli Evropu od Azije, te Egejsko more od Crnog mora. Na izlazu na Sredozemno more nalazi se tesnac Dardaneli dugačak 60 km. Na Bosforu se nalazi Istanbul koji je najveći grad u Turskoj. Ova brežuljkasta regija koja je privredno središte Turske prekrivena je šumama i grmovitim biljem. Poljoprivreda u tom području je naročito razvijena. Nedaleko od grada Bursa nalazi se planina Uludag koja je popularno turističko odredište.

U Egejskoj regiji je takođe vrlo razvijena poljoprivreda. Izrazito brdoviti krajolik proteže se uzduž zapadne obale od Čanakalea do Bodruma. Obalno područje je jedno od turistički najrazvijenijih u Turskoj. Uz čemprese i masline ovde se uzgaja i vinova loza. U ovoj regiji nalaze se mnogi gradovi iz starogrčkog razdoblja, kao npr. Troja, Asos, Pergam, Efez, Priena, Milet, Didima i Euromos.

Crnomorska regija zauzima severno obalno područje Turske. Ovu regiju karakteriše blaga i vlažna klima. Planinsko područje ove regije prekriveno je šumama. Na ovom vrlo plodnom tlu uzgajaju se čaj, duvan, kukuruz i lešnik.

Regija Središnje Anadolije obuhvata visoravan u unutrašnjoj Anadoliji. Ovde se nalazi slano jezero Tuz i planine visoke do 3.900 m. Na istoku se nalazi Kapadokija koja je poznata po zadivljujućim crkvama i boravištima u visokim planinskim predelima. Unutrašnjom Anadolijom dominiraju stepe, a to područje se smatra jednim od najsušnijih predela Anadolije. Zbog toga poljoprivreda u tom delu zemlje nije toliko razvijena. Klimu ove regije karakterišu vruća i suva leta s hladnim noćima. Zimi temperatura može pasti i ispod −20 °C.

Regija Sredozemnog mora proteže se od planina Taurus na severu do planina Amanos na istoku. U ovoj regiji pretežno se uzgajaju citrusi, banane, paradajza, kikiriki i pamuk.

Jugoistočna Anadolija je najstarija kulturna regija Turske. Proteže se od planina Taurus. Ovde se nalaze reke Eufrat i Tigar. Najzastupljenije poljoprivredne kulture su pšenica, ječam, vinova loza, masline i pistać.

Klima[uredi | uredi izvor]

Istanbul
(Region Marmara)
Klimatogram
J
F
M
A
M
J
J
A
S
O
N
D
 
 
98
 
 
9
3
 
 
80
 
 
9
3
 
 
70
 
 
11
4
 
 
46
 
 
17
8
 
 
36
 
 
21
12
 
 
34
 
 
26
16
 
 
39
 
 
28
19
 
 
48
 
 
29
19
 
 
61
 
 
25
16
 
 
97
 
 
20
12
 
 
111
 
 
15
9
 
 
124
 
 
11
5
Prosečne maks. i min. temperature u °C
Ukupne padavine u mm
Izvor: Turkish State Meteorology[38]
Ankara
(Region Centralna Anadolija)
Klimatogram
J
F
M
A
M
J
J
A
S
O
N
D
 
 
40
 
 
2
−7
 
 
31
 
 
4
−5
 
 
36
 
 
10
−2
 
 
51
 
 
16
3
 
 
52
 
 
20
7
 
 
39
 
 
24
9
 
 
17
 
 
28
13
 
 
15
 
 
28
13
 
 
18
 
 
24
8
 
 
32
 
 
18
4
 
 
36
 
 
11
−1
 
 
48
 
 
4
−3
Prosečne maks. i min. temperature u °C
Ukupne padavine u mm
Izvor: Turkish State Meteorology[39][40]
Izmir
(Egejski region)
Klimatogram
J
F
M
A
M
J
J
A
S
O
N
D
 
 
125
 
 
13
6
 
 
98
 
 
13
6
 
 
79
 
 
17
8
 
 
48
 
 
21
12
 
 
26
 
 
26
16
 
 
11
 
 
31
20
 
 
9,6
 
 
33
23
 
 
4,6
 
 
33
23
 
 
35
 
 
29
19
 
 
52
 
 
24
15
 
 
111
 
 
18
11
 
 
135
 
 
14
8
Prosečne maks. i min. temperature u °C
Ukupne padavine u mm
Izvor: Turkish State Meteorology[41]
Antalija
(Mediteranski region)
Klimatogram
J
F
M
A
M
J
J
A
S
O
N
D
 
 
227
 
 
15
6
 
 
139
 
 
15
6
 
 
100
 
 
18
8
 
 
61
 
 
22
11
 
 
32
 
 
26
15
 
 
9
 
 
31
19
 
 
6
 
 
35
22
 
 
5
 
 
34
22
 
 
16
 
 
31
19
 
 
86
 
 
27
15
 
 
172
 
 
21
10
 
 
269
 
 
16
7
Prosečne maks. i min. temperature u °C
Ukupne padavine u mm
Izvor: Turkish State Meteorology[42]
Zonguldak
(Crnomorski region)
Klimatogram
J
F
M
A
M
J
J
A
S
O
N
D
 
 
133
 
 
9
4
 
 
86
 
 
9
3
 
 
88
 
 
11
5
 
 
58
 
 
15
8
 
 
51
 
 
19
12
 
 
71
 
 
23
16
 
 
81
 
 
25
18
 
 
88
 
 
25
18
 
 
123
 
 
22
15
 
 
153
 
 
18
12
 
 
147
 
 
15
8
 
 
154
 
 
11
5
Prosečne maks. i min. temperature u °C
Ukupne padavine u mm
Izvor: Turkish State Meteorology[43]
Šanlijurfa
(Region Jugoistočna Anadolija)
Klimatogram
J
F
M
A
M
J
J
A
S
O
N
D
 
 
74
 
 
10
2
 
 
74
 
 
12
3
 
 
63
 
 
17
6
 
 
43
 
 
22
11
 
 
27
 
 
29
16
 
 
5
 
 
35
21
 
 
3
 
 
39
25
 
 
5
 
 
38
24
 
 
7
 
 
34
20
 
 
28
 
 
27
15
 
 
49
 
 
18
8
 
 
76
 
 
12
4
Prosečne maks. i min. temperature u °C
Ukupne padavine u mm
Izvor: Turkish State Meteorology[44]
Erzurum
(Region Istočna Anadolija)
Klimatogram
J
F
M
A
M
J
J
A
S
O
N
D
 
 
20
 
 
−4
−15
 
 
24
 
 
−3
−14
 
 
33
 
 
3
−7
 
 
58
 
 
12
0
 
 
70
 
 
17
4
 
 
43
 
 
22
7
 
 
27
 
 
27
10
 
 
16
 
 
28
10
 
 
21
 
 
23
5
 
 
49
 
 
15
1
 
 
33
 
 
7
−5
 
 
22
 
 
−1
−11
Prosečne maks. i min. temperature u °C
Ukupne padavine u mm
Izvor: Turkish State Meteorology[45]

Obalna područja Turske koja se graniče sa Egejskim i Sredozemnim morem imaju umerenu mediteransku klimu, sa toplim, suvim letima i blagim do hladnim, vlažnim zimama.[46] Obalna područja koja se graniče sa Crnim morem imaju umerenu okeansku klimu sa toplim, vlažnim letima i hladnim do hladnim, vlažnim zimama.[46] Turska obala Crnog mora prima najviše padavina i jedina je regija Turske koja prima velike količine padavina tokom cele godine.[46] Istočni deo obale Crnog mora u proseku iznosi 2.200 mm (87 in) godišnje što predstavlja najviše padavina u zemlji.[46] Obalna područja koja se graniče sa Mramornim morem, koje povezuje Egejsko more i Crno more, imaju prelaznu klimu između umerene mediteranske klime i umerene okeanske klime sa toplim do toplim, umereno suvim letima i hladnim do hladnim, vlažnim zimama.[46] Skoro svake zime na priobalnim područjima Mramornog i Crnog mora pada sneg, ali se obično topi za ne više od nekoliko dana.[46] Međutim, snijeg je rijedak u obalnim područjima Egejskog mora i vrlo rijedak u obalnim područjima Sredozemnog mora.[46] Posebno su oštre zime na Anadolskoj visoravni. Temperature od −30 — −40 °C (−22 — −40 °F) se javljaju u severoistočnoj Anadoliji, a sneg može da leži na tlu najmanje 120 dana u godini, a tokom cele godine na vrhovima najviših planina. U centralnoj Anadoliji temperature mogu pasti ispod −20 °C (−4 °F) dok su planine još hladnije.

Planine u blizini obale sprečavaju da se uticaji Mediterana protežu u unutrašnjosti, dajući centralnoj anadolskoj visoravni u unutrašnjosti Turske kontinentalnu klimu sa oštro suprotstavljenim godišnjim dobima.[47]

Istorija[uredi | uredi izvor]

Glavni članak: Istorija Turske

Rana istorija[uredi | uredi izvor]

Mala Azija je jedna od najstarijih naseljenih delova sveta zbog svog odličnog geografskog položaja. Najraniji gradovi kao što su Čatalhojuk, Čajonu, Nevali Džori, Hadžilar, Gobekli Tepe i Mersin smatraju se jednim od najstarijih naselja na svetu.[48]

Delovi legendarnih trojanskih zidova, gde se vodio Trojanski rat

Naselje Troja je nastalo u periodu neolita i trajalo je kroz gvozdeno doba. Tokom perioda zabeležene istorije, stanovnici Anadolije su govorili indoevropske jezike, semitske jezike i karvelijske jezike, kao i mnoge jezike nejasnog porekla. Zapravo, zbog starosti indoevropskih hetitskih i luvijanskih jezika, neki naučnici su predložili Anadoliju za hipotetički centar odakle su se indoevropski jezici raširili po svetu.[49]

Jedan od najznačajnijih država u ovoj oblasti bilo je Hetitsko kraljevstvo, a trajalo je od 18. do 13. veka p. n. e. Kasnije su prevlast stekli Frigijci, indoevropski narod, čije su carstvo su u 7. veku pre n. e uništili Kimerijci. Najznačajnije države naslednice Frigije bile Lidija, Karija i Likija. Jezici kojima su govorili Lidijci i Likijci bili su u osnovi indoevropski, ali s mnogo neindoevropskih elemenata koje su pokupili tokom hetitskog i helenskog razdoblja.

Negde oko 1200. p. n. e. na zapadnoj obali Anadolije naselila su se grčka plemena, većinom Eolci. Celo ovo područje je u 6. veku p. n. e. osvojilo persijsko Ahemenidsko kraljevstvo. Kasnije je 334. p. n. e. ovo područje osvojio Aleksandar Veliki. Anadolija je zatim podeljena u veliki broj manjih helenističkih država, kao što su Bitinija, Kapadokija, Pergam i Pont. Rim je do sredine 1. veka p. n. e. pokorio sva ova kraljevstva, izuzev Pergama koji je postao rimska provincija krajem 2. veka p. n. e. Godine 324. rimski car Konstantin Veliki izabrao je Vizantion za novi glavni grad Rimskog carstva. Nakon pada Zapadnog rimskog carstva Carigrad je postao glavni grad Vizantijskog carstva.

Vizantija i Jermenija[uredi | uredi izvor]

Nakon što je pobedio Licinija (starog ko-cara (avgusta) u Nikomediji) u bici kod Hrisopolja (Uskudar) 324. godine (čime je okončan sistem tetrarhije i postao jedini car), Konstantin Veliki je izabrao obližnju grad Vizantije preko Bosfora kao novu prestonicu Rimskog carstva i započeo obnovu i proširenje grada. Najviše je boravio u Nikomediji (savremeni Izmit) tokom građevinskih radova u narednih šest godina. Godine 330. zvanično je proglasio rimsku prestonicu sa imenom Novi Rim (Nova Roma), ali ga je ubrzo preimenovao u Konstantinopolj (Konstantinopolj, savremeni Istanbul). Pod Konstantinom, hrišćanstvo nije postalo zvanična religija države, već je uživalo prednost pošto ga je podržavao velikodušnim privilegijama.

Mozaik Hristosa u Manastiru Bogorodice Pamakaristos u Istanbulu . Vizantijski mozaici su najslavniji oblik vizantijske umetnosti.

Teodosije Veliki je proglasio hrišćanstvo zvaničnom državnom religijom Rimskog carstva Solunskim ediktom 380. godine i bio je ključan u uspostavljanju Nikejskog simbola vere kao pravoslavne doktrine hrišćanstva kroz Prvi Konstantinopoljski sabor 381. godine. Nakon smrti Teodosija Velikog 395. godine i trajne podele Rimskog carstva između njegova dva sina, Konstantinopolj je postao prestonica Istočnog rimskog carstva. Ovo carstvo, koje će istoričari kasnije označiti kao Vizantijsko carstvo, vladalo je većim delom teritorije današnje Turske sve do kasnog srednjeg veka;[50] iako su istočne oblasti ostale čvrsto u rukama Sasanida sve do 7. veka. Česti vizantijsko-persijski ratovi, nastavak viševekovnih rimsko-persijskih ratova, odvijali su se između 4. i 7. veka.

Nekoliko vaseljenskih sabora rane hriščanske Crkve održano je u gradovima koji se nalaze u današnjoj Turskoj, uključujući Prvi nikejski sabor (Iznik) 325. godine (koji je rezultirao prvom jedinstvenom hrišćanskom doktrinom, nazvanom Nikejski simbol vere ), Prvi Konstantinopoljski sabor (Istanbul) 381. godine, Efeski sabor 431. i Halkidonski sabor (Kadikoj) 451.[51] Tokom većeg dela svog postojanja, Vizantijsko carstvo je bilo jedna od najmoćnijih ekonomskih, kulturnih i vojnih sila u Evropi.[52][53] Osnovana u rimskom periodu, Carigradska vaseljenska patrijaršija je najstarija kontinuirano aktivna institucija u Istanbulu.[54] Prvi Konstantinopoljski sabor 381. priznao je da su prava carigradskog episkopa jednaka pravima rimskog episkopa.[54]

Osmanski period[uredi | uredi izvor]

Glavni članak: Osmansko carstvo
Mapa Osmanskog carstva na vrhuncu svoje moći (oko 1680. godine)

U 10. stoljeću Seldžuci koji su živjeli sjeverno od Kaspijskog i Aralskog jezera, počeli su se seliti u istočna područja Anadolije. Seldžuci su bili ogranak Turaka Ouza, a Anadolija je postala njihova domovina nakon bitke kod Mancikerta 1071. godine. Tom pobedom počinje uspon anadolijskog seldžučkog sultanata (Ikonijskog sultanata) koji je bio zasebni deo velikog Seldžučkog kraljevstva koje je pokrivalo područje srednje Azije, Irana, Anadolije i jugozapadne Azije.

Godine 1243. Mongoli su porazili Seldžuke, a njihovo carstvo se počelo raspadati. Turska Anadolija je tada podeljena u više manjih nezavisnih država zvanih gazi emirati. Do 1300. gazi emirati osvajaju većinu anadolijskih područja tada već oslabljenog Vizantijskog carstva. U to vreme počinje se izdizati gazi emirat kojeg je vodio Osman I (po njemu je nazvano Osmansko carstvo) koji je proširio svoju državu sve do granica s Vizantijom.

Osmansko carstvo je tokom svoje istorije duge 623. godine imalo kontakata i sa zapadnim i s istočnim kulturama. Carstvo je u 16. i 17. veku bila najjača politička sila na svetu koja se brzo širila prema središnjoj Evropi preko Balkana. Uz vrlo jaki uticaj koji je carstvo imalo na promjene kopnenih granica u Evropi, veliki značaj imalo je i na moru. Carstvo je bilo jedno od nekoliko sila koje se borilo za kontrolu nad Sredozemljem, a uz to često se sukobljavalo i s portugalskom flotom u Indijskom okeanu pokušavajući odbraniti svoju dominaciju nad trgovačkim pravcima između istočne Azije i zapadne Evrope. Važnost ovih pravaca je opao otkrivanjem Rta dobre nade 1488. godine.

U prvoj polovini 19. veka počeo je opadati uticaj carstva, a konačan udarac je dobilo porazom u Prvom svetskom ratu u kojeg je ušla u savezu s Nemačkom. Francuska i Velika Britanija su ranije obećale stvaranje jermenske države u istočnom dijelu Anadolije, što je osmanska vlast videla kao udar na teritorijalnu celovitost zemlje. Pod izgovorom preseljenja, veliki broj Jermena je ubijen ili su umrli od iscrpljenosti u sirijskoj pustinji. Sveukupno je između 1915. i 1917. ubijeno 1,5 miliona Jermena. Turska vlada i danas službeno poriče genocid nad Jermenima.

Nakon rata sile Antante podelile su teritoriju carstva sporazumom u Sevru 1920. godine. Osmansko carstvo je izgubilo sve teritorije izuzev Anadolije i Trakije. Teritoriju današnje Turske podejeljena je u više delova. Grčkoj je obećana Smirna (današnji Izmir) i deo zapadne Anadolije, Italija je trebalo da dobije područje Adane, a Francuskoj je uz Siriju trebalo da pripadne i Kilikija. U istočnom delu današnje Turske gde se nalaze gradovi Kars, Ardahan i Erzurum trebalo je da bude osnovana jermenska država. Južno i istočno od Eufrata trebalo je da bude stvorena autonomna kurdska regija. Svi ovi planovi na kraju nisu ostvareni.

Savremena istorija[uredi | uredi izvor]

Mustafa Kemal-paša je 19. maja 1919. politički i vojni ustanak protiv ovih planova. Posebno su 1920. vođene žestoke borbe s Grčkom. Rat je završen 9. septembra 1922. zauzimanjem Smirne koja je tada većinski bila naseljena Grcima, posle čega je celokupno grčko stanovništvo Smirne bilo pobijeno. Turska pobeda rezultovala je maloazijskom katastrofom, u kojoj su mnogi Grci i Turci ostali bez svojih domova.

Mustafa Kemal Ataturk (1931)

Nakon pobjede Turaka, 24. jula 1923. sporazumom iz Lozane promijenjen je prethodni sporazum iz Sevra. Ovim ugovorom uspostavljene su današnje granice Turske. U isto vrijeme izvršena je i razmena stanovništva sa Grčkom. Nakon što su sve strane snage napustile Anadoliju, Mustafa Kemal je 29. oktobra 1923. proglasio republiku.

Za vreme svoga mandata Mustafa Kemal je pokrenuo niz političkih i društvenih reformi širom zemlje, koje su pretvorili Tursku u modernu, sekularnu i evropski orijentisanu državu. Smernice njegove politike danas se nazivaju kemalizmom. Između ostalog 1922. ukinut je sultanat, a 3. marta 1924. i kalifat. Iste godine ukinut je šerijatski zakon, a 1925. provedena je odevna reforma kojom je zabranjen fes (tradicionalna turska muška kapa) i veo za žene, a uvedeno je zajedničko obrazovanje za oba pola. Godine 1926. islamski kalendar zamenjen je gregorijanskim, a uveden je i metrički sistem.

Idućih godina celi pravosudni sistem je promenjen je po uzoru na evropske zemlje. Uvedena je monogamija, a 1928. je sprovedena sekularizacija i reforma pisma u kojoj je arapsko pismo zamenjeno latinicom. Ovim reformama je 1930. uvedeno pravo glasa ženama, a od 1934. daje im se i pravo učestvovanja na izborima. Sprovedena je i reforma imena građana u kojoj su svima dodeljena prezimena. Turski parlament je Mustafi Kemalu dodijelio prezime „Ataturk“ (otac Turaka) koje je proglašeno posebnim prezimenom kojeg je nosio samo on. Manji broj Ataturkovih reformi je nakon njegove smrti ukinut, kao npr. reforma kojom je u džamijama umesto na arapskom molitva uvedena na turskom.

Nakon Ataturkove smrti 1938, predsednik Turske je postao njegov bliski saradnik Ismet Ineni. Ineni je nastavio modernizaciju Turske, a na spoljnopolitičkom planu pokušao je održati neutralnost. Godine 1939. Turskoj je pripojena Republika Hataj koja je postala turski vilajet.

Nakon Drugog svetskog rata[uredi | uredi izvor]

Ankara (1950-e)

Za vreme Drugog svetskog rata Turska je očuvala svoju spoljnopolitičku neutralnost. U rat na strani saveznika ušla je simbolički tek 23. februara 1945. Iste godine potpisala je povelju UN-a. Godine 1946. u Turskoj je uvedeno višestranačje. Demokratska stranka je pod vodstvom Adnana Menderesa je na izborima 1950. osvojila većinu u parlamentu. Time je završena vladavina Republikanske narodne stranke koja je trajala od osnivanja republike.

Izbijanjem sukoba između istoka i zapada, te pokušajem uticaja Sovjetskog Saveza na Tursku, završeno je razdoblje političke neutralnosti za Tursku. Godine 1950. Turska je učestvovala kao deo UN-ovog kontingenta u Korejskom ratu, a 1952. je postala članica NATO pakta.

Godine 1960. premijer Menderes je doneo zakon koji mu je omogućio ukidanje opozicije. Vojska je tada organizovala državni udar i uhapsila premijera i druge političare, koji su nakon suđenja obešeni u septembru 1961. na ostrvu İmralı. Nakon što je vojska iste godine uvela novi ustav, vratila je vlast narodu. Ineni je ponovo postao premijer i vladao je od 1961. do 1965. godine. U to vreme Turska je postala pridružena članica EEZ-a. To razdoblje obeležilo je i neefikasnost vlade i jačanje levičarskih i desničarskih terorističkih aktivnosti, što je dovelo do privrednog pada. Godine 1971. vlast je ponovo uzela vojska koja je uvela represivne mere za stanovništvo.

Nakon dugog niza godina međuetničkog nasilja na Kipru, Grci su organizovali vojni udar u julu 1974. u kojem je svrgnut predsednik Makarios III i postavljen grčki nacionalista Nikos Sampson kao diktator. Turska se tada odlučila za vojnu intervenciju na Kipru u kojoj je okupirala severni deo ostrva. Devet godina kasnije na tom području uspostavljena je nelegitimna Turska Republika Sjeverni Kipar koju je priznala samo Turska.

Vojska je 12. septembra 1980. treći put oduzela vlast izabranoj vladi. Uzrok je bila politička i privredna nestabilnost zemlje u 1970-im, kao i teroristički napadi ekstremne levice i desnice. Vojska je pod generalom Kenanom Evrenom uvela ratno stanje u zemlji i zabranila sve političke stranke. Hunta se pre snažno protivila kurdskim separatistima i levoj opoziciji. Dana 7. novembra 1982. vojska je predstavila novi ustav koji je prihvaćen referendumom.

Od sredine 1980-ih najvažnijim unutrašnjim problemom zemlje smatra se sukob s Kurdima. Turska je dotad vodila politiku asimilacije koja je rezultovala potiskivanjem kurdske kulture i identiteta. Kao reakcija na ovu politiku 1978. osnovana je Radnička partija Kurdistana) s Abdulahom Odžalanom na čelu. Stranka je 1984. počela oružani sukob na jugoistoku Turske s ciljem osnivanja socijalističke države Kurdistan. Do 2007. godine, u sukobima između turske vojske i PKK-a poginulo je oko 40.000 osoba.

U februaru 1998. turska tajna služba je uhvatila Abdulaha Odžalana u Keniji i dovela ga u Tursku gde je osuđen na smrtnu kaznu (koja je ukinućem smrtne kazne promenjena u doživotni zatvor). Tada je Radnička partija Kurdistana proglasila prekid vatre koji je prekršen 2004. godine.

Za vreme mandata premijera Edževita (1999.–2002) uvedene su nove reforme građanskog prava sa sveukupnim povećanjem ljudskih prava (kao što su npr. pravo na okupljanja i proteste). Ove reforme su kasnije nastavljene, a dovele su između ostalog i do ukidanja smrtne kazne, zabrane mučenja i uvođenja kulturnih sloboda kurdskom stanovništvu. Danas je dopuštena i upotreba kurdskih dijalekata u školstvu, kao i prenos radijskih i televizijskih kanala na kurdskom. Turska državna televizija danas uz turski emituje i na kurdskom, arapskom, srpskom i drugim jezicima. Turska je, nakon 40 godina pokušavanja približavanja, 3. oktobra 2005. započela pregovore o članstvu u Evropskoj uniji.

2014. godine, turski premijer Redžep Tajip Erdogan pobedio je na prvim direktnim predsedničkim izborima u Turskoj.[55] Dana 15. jula 2016, neuspeli pokušaj državnog udara pokušao je da svrgne vladu.[56]

Referendumom 2017, parlamentarna republika je zamenjena izvršnim predsedničkim sistemom. Funkcija premijera je ukinuta i njena ovlašćenja i dužnosti su prenete na predsednika. Na dan referenduma, dok je glasanje još trajalo, Vrhovno izborno veće Turske ukinulo je pravilo prema kojem je svaki glasački listić morao imati službeni pečat.[57] Opozicione stranke tvrde da je čak 2,5 miliona glasačkih listića bez pečata prihvaćeno kao validno.[57]

Erdogan je 2018. pobedio na predsedničkim izborima za drugi mandat, koji se završava 2023. godine. Predsednički izbori u Turskoj 2023. zakazani su za 18. jun 2023. kao deo opštih izbora 2023. zajedno sa parlamentarnim izborima . Predsjednik Erdogan je signalizirao da bi izbori mogli biti održani prijevremeno, 14. maja 2023. [58] Prema članu 101. Ustava Turske: „Za predsednika se može birati najviše dva puta“ (turski: „Bir kimse en fazla iki defa Cumhurbaşkanı seçilebilir“)[59][60] U članu 101. referendumom 2017. godine nije izvršena izmena ove definicije.[59][60]

Politika i državno uređenje[uredi | uredi izvor]

Glavni članak: Politika Turske
Turska
Ovaj članak je deo serije o
političkom sistemu Turske
Ustav
Zakonodavstvo
Izvršna vlast
Sudska vlast
Izbori
Spoljni odnosi
Takođe pogledajte

Turska je svetovna parlamentarna republika zasnovana na načelu deobe vlasti na zakonodavnu, izvršnu i sudsku. Ustav je vrhovni zakon države.

Predsednik je šef države i šef vlade, bira se najmanje dvotrećinskom većinom Velike turske narodne skupštine (tur. Türkiye Büyük Millet Meclisi; TBMM), poznatije kao Medžlis, na jednokratni, sedmogodišnji mandat. Da bi bio podoban za ovu funkciju, kandidat mora biti turski državljanin stariji od 40 godina, mora biti podoban za izbor u TBMM, i mora imati visoku stručnu spremu. Predsednik predsedava Nacionalnim savetom za bezbednost i vrši funkciju vrhovnog komandanta. U vreme rata, načelnik Generalštaba vrši funkciju vrhovnog komandanta u ime predsednika. Predsednik je ovlašten proglašavati zakone ili ih slati nazad u parlament na ponovno razmatranje, raspisivati javne referendume, raspisivati parlamentarne izbore, ratifikovati i objavljivati međunarodne sporazume itd.

Izvršna vlast je u rukama predsednika i Saveta ministara, kojim predsedava predsednik. Predsednik kandiduje ministre, čije imenovanje mora odobriti Velika turska narodna skupština. Pre opštih izbora, ministri pravde, unutrašnjih poslova i komunikacija moraju se povući iz kabineta, a imenuju se nezavisni i neutralni (bez političkih veza) ministri. Savet ministara izdaje pravila o primeni zakona i ostalim pitanjima, uz uslov da se ne kose sa postojećim zakonima, koje tada proverava Državni savet. Velika turska narodna skupština može smeniti vladu izglasavanjem nepoverenja.

Prema ustavu iz 1982, zakonodavna vlast pripada Velikoj turskoj narodnoj skupštini (Medžlis), koja zaseda u Ankari. To je jednodomno telo sa 550 mesta koje se bira po sistemu proporcionalne zastupljenosti opštim pravom glasa odraslih, na petogodišnji mandat. U Skupštini su zastupljene samo stranke koje su sakupile više od 10% glasova u zemlji. Velika turska nacionalna skupština donosi, menja, dopunjava i opoziva zakone; nadgleda rad Saveta ministara i ovlašćuje ga da izdaje odluke o posebnim pitanjima koje imaju snagu zakona; ratifikuje međunarodne sporazume i odluke vezane uz štampanje novca, objave ratnog stanja, te učestvovanje državnih oružanih snaga u operacijama u inostranstvu; odlučuje o pitanjima vezanim uz odobravanje amnestija i pomilovanja itd.

Ustavom iz 1982. proglašena je nezavisnost državnih sudova i sudija. Turska ima jedinstveni pravni sistem građanskih i vojnih sudova, od kojih svaki ima apelacioni sud sa sedištem u Ankari. Ustavni sud preispituje ustavnost zakona i odluka sa snagom zakona, kao i pravila procedure Velike turske nacionalne skupštine. Njegove odluke se odmah objavljuju u Službenom listu, pa su obavezujuće za sve, uključujući zakonodavnu i izvršnu vlast. Sudije imenuje predsednik. Visoki apelacioni sud je poslednji stepen preispitivanja odluka i presuda koje su doneli sudovi. Sudije bira Vrhovni savet sudija i tužilaca. Državni savet je najviši upravni tribunal. Tri četvrtine sudija imenuje Vrhovni savet sudija i tužilaca, a jednu četvrtinu predsednik. Ustavom iz 1982. propisano je uspostavljanje sudova za bezbednost koji se bave napadima na nacionalni i teritorijalni integritet Turske, demokratski poredak, napade na unutrašnju i spoljašnju bezbednost države itd. Tu je još i mnogo nižih građanskih i vojnih sudova.

Administrativna podela[uredi | uredi izvor]

Turska je administrativno podeljena na 81 vilajet (tur. il). Vilajeti u većini slučajeva nose ime po svom sedištu, sa tri izuzetka:

Podela (prazna mapa)
Agri Adana Adijaman Ajdin Aksaraj Amasija Ankara Antalija
Ardahan Artvin Afjonkarahisar Bajburt Balikesir Bartin Batman Biledžik
Bingel Bitlis Bolu Burdur Bursa Van Gaziantep Gumušhane
Giresun Denizli Duzdže Dijarbakir Elazig Erzindžan Erzurum Edirne
Eskišehir Zonguldak Igdir Izmir Isparta Istanbul Jalova Jozgat
Kajseri Karabik Karaman Kars Kastamonu Kahramanmaraš Kilis Kitahija
Konija Kodžaeli Kirikale Kirklareli Kiršehir Malatija Manisa Mardin
Mersin Mugla Muš Nevšehir Nigde Ordu Osmanije Rize
Sakarija Samsun Sivas Sirt Sinop Tekirdag Tokat Trabzon
Tundželi Ušak Hakari Hataj Čanakale Čankiri Čorum Šanliurfa
Širnak

Stanovništvo[uredi | uredi izvor]

Glavni članak: Demografija Turske

Turci su evroazijski narod, tačnije njegova posebna grupa, sa oko 83,81 miliona pripadnika,[61] koji žive raspoređeni na dva kontinenta. Najveći deo ih živi u Maloj Aziji (Turska sa oko 49 miliona), na Balkanu, i to u: Bugarskoj (815.000), Grčkoj (130.000), Makedoniji (81.000), Rumuniji (150.000), i nepoznat broj u zemljama naslednicama bivše Jugoslavije, kao i na Kipru (135.000). Veći deo Turaka živi u Iraku (200.000 do 300.000), Siriji (100.000) kao i u delu zemalja Azije, gde se zovu Turkmeni. Više od tri miliona Turaka žive u zapadnoj Evropi, od čega samo 1,2 miliona u Nemačkoj. Prvi put se spominju u 6. veku, a potomci su turkijskih naroda, koji su u 11. veku prodrli u Anadoliju, mešajući se postepeno sa ostalim narodima u tom delu sveta: Grcima na zapadu, Jermenima i Kurdima na istoku, i Gruzinima na severoistoku, a delom i sa Slovenima na jugoistoku Evrope. Današnja Turska priznaje sve Turke kao svoje državljane, ne samo državljane Turske, već se isto tako diči svojom jakom dijasporom, ali i „etničkim Turcima“ (Turcima u etničkom smislu), koji predstavljaju nacionalne manjine u susednim državama.

Najveći gradovi[uredi | uredi izvor]

 
Najveći gradovi u Turskoj
Izvor: TÜİK (decembar 2013)
№ Grad Teritorija Populacija № Grad Teritorija Populacija
Istanbul
Istanbul
Ankara
Ankara 		1. Istanbul Istanbul 13.820.334 11. Kajseri Kajseri 880.255 Izmir
Izmir
Bursa
Bursa
2. Ankara Ankara 4.474.305 12. Eskišehir Eskišehir 670.544
3. Izmir Izmir 2.828.927 13. Gebze Kodžaeli 582.352
4. Bursa Bursa 1.769.752 14. Šanlijurfa Šanlijurfa 551.511
5. Adana Adana 1.645.965 15. Denizli Denizli 540.000
6. Gazijantep Gazijantep 1.465.019 16. Samsun Samsun 523.192
7. Konija Konija 1.138.609 17. Kahramanmaraš Kahramanmaraš 458.628
8. Antalija Antalija 1.027.551 18. Adapazari Sakarija 449.290
9. Dijarbakir Dijarbakir 906.013 19. Malatija Malatija 425.000
10. Mersin Mersin 898.813 20. Erzurum Erzurum 381.104

Ekonomija[uredi | uredi izvor]

Glavni članak: Privreda Turske

Privreda Turske ili ekonomija Turske je po bruto domaćem proizvodu 17. najveća ekonomija sveta, a po paritetu kupovne moći je 13. najveća ekonomija na svetu. Turska je jedan od najvećih proizvođača srebra, zlata, nafte i prirodnog gasa u jugozapadnoj Aziji. Turska je veliki izvoznik hrane, odeće, nakita i plastike, sirovina, guma, lepkova, mašinskih i motornih delova itd. Turska proizvodi i bavi se preradom i daljom proizvodnjom pamuka, čaja, kafe, drveta. Veliki je izvoznik i proizvođač pistaća, badema, oraha, dinja, mantija, baklava, ratluka, alve i tune. Istanbul je najveći finansijski i ekonomski centar u Turskoj. Turska lira je nacionalna valuta Turske. Turizam je veoma značajan, poznata turska letovališta su Bodrum i Antalija dok Istanbul poseti skoro milion ljudi godišnje. Antalijska oblast generiše najveći broj turista iz celog sveta a posebno iz Nemačke, Rusije, V. Britanije, Rumunije i Poljske. Letovališta u Antalijskoj oblasti su: Antalija, Lara, Alanja, Kemer, Belek i Side.[62] Druga poznata letovališta su još Kušadasi, Marmaris i manje mesto Sarimsakli. Pored ovih oblasti koje obiluju turistima tokom letnje sezone veoma bitna oblast posle Istanbula je Kapadokija.[63]

Carinska unija EU-Turska 1995. godine dovela je do opsežne liberalizacije carinskih stopa i čini jedan od najvažnijih stubova spoljnotrgovinske politike Turske.[64] Direktne strane investicije (SDI) u Turskoj dostigle su maksimum od 22,05 milijardi dolara 2007. godine i 19,26 milijardi dolara u 2015. godini, ali su 2021. pale na 13,22 milijarde dolara.[65]

Akbank, Türkiye İş Bankası, Yapı Kredi, QNB Finansbank i Garanti BBVA su među turskim bankama sa sedištem u Leventu u Istanbulu.

Automobilska industrija u Turskoj je značajna grana industrije zemlje. Proizvedeno je 1.352.648 motornih vozila u 2022. godini, što je 13. najveći proizvođač u svetu (proizvodnja je dostigla vrhunac od 1.695.731 motornih vozila 2017. godine, kada je Turska takođe bila na 13. mestu).[66] Turske automobilske kompanije kao što su TEMSA, Otokar i BMC su među najvećim svetskim proizvođačima kombija, autobusa i kamiona. Togg, ili turska Joint Venture Group Inc., je prva kompanija koja proizvodi potpuno električna vozila u Turskoj. Turska brodogradilišta su veoma cenjena kako za proizvodnju hemijskih i naftnih tankera do 10.000 dvt, tako i za svoje mega jahte.[67] Turski brendovi kao što su Beko i Vestel su među najvećim proizvođačima potrošačke elektronike i kućnih aparata u Evropi i ulažu značajna sredstva za istraživanje i razvoj novih tehnologija u ovim oblastima.[68][69][70]

Ostali ključni sektori turske privrede su bankarstvo, građevinarstvo, kućanski aparati, elektronika, tekstil, prerada nafte, petrohemijski proizvodi, hrana, rudarstvo, gvožđe i čelik i mašinska industrija. Prema istraživanju Turskog instituta za statistiku iz 2021. godine, koje je koristilo dostupne podatke za 2020. godinu, procenjeno je da je 46,7 odsto ukupnog raspoloživog dohotka primilo 20 odsto najvećih primaoca, dok je najnižih 20 odsto primilo samo 6,1 odsto.[71]

Međunarodna agencija za energetiku je 2020. godine navela da subvencije za fosilna goriva treba da budu preusmerene, na primer, u zdravstveni sistem.[72] Subvencije za fosilna goriva bile su oko 0,2% BDP-a tokom prve dve decenije 21. veka,[73][74] i veće su od ukupnih subvencija čiste energije.[75] Eksterni troškovi potrošnje fosilnih goriva u 2018. godini procenjeni su na 1,5% BDP-a.[76] Evropska banka za obnovu i razvoj je 2020. ponudila podršku tranziciji sa korišćenja uglja.[77]

Od 2023. godine, dva turska tehnološka startapa, Getir i Trendiol, imaju tržišne vrednosti iznad 10 milijardi dolara.[78][79] Turska je zabeležila rast u industriji video igara poslednjih godina. Brojne kompanije za razvoj igara su osnovane i stekle investicije od rizičnog kapitala.[80] TaleWorlds Entertainment, Peak Games, Bigger Games i Dream Games su trenutni lideri u ovom sektoru.[81][82]

Infrastruktura[uredi | uredi izvor]

Godine 2013. bilo je 98 aerodroma u Turskoj,[83] uključujući 22 međunarodna aerodroma . [84] Planirano je da Aerodrom Istanbul bude najveći aerodrom na svetu, sa kapacitetom da opsluži 150 miliona putnika godišnje.[85][86] Terkiš erlajns koristi aerodrom Istanbul, koji ima trenutni godišnji kapacitet od 90 miliona putnika, jer njegovo glavno čvorište i nekoliko drugih avio-kompanija posluju u zemlji. Terkiš erlajns ima letove za 315 destinacija u Evropi, Aziji, Africi i Americi, što ga čini najvećim glavnim prevoznikom na svetu po broju zemalja u kojima posluje.[87][88][89]

Mreža autoputeva se prostire na 3,523 kilometra od 2020. godine. Očekuje se da će se mreža proširiti na 4,773 kilometra do 2023. godine na 9,312 km do 2035.[90]

Istanbulski Metro je najveća metro mreža u zemlji sa 495 miliona putnika godišnje. [91] U funkciji je 9 linija metroa i još 6 u izgradnji.[92]

Most „Čanakale 1915” na moreuzu Dardanele, koji povezuje Evropu i Aziju, je najduži viseći most na svetu.[93][94][95]

Otvoren 2013. godine, tunel Marmara ispod Bosfora povezuje železničke i metro linije na evropskoj i azijskoj strani Istanbula; dok obližnji tunel Evroazija (2016) obezbeđuje podvodnu putnu vezu za motorna vozila.[96]

Bosforski most (1973), Most Fatih Sultan Mehmet (1988) i Most Javuz Sultan Selim (2016) su tri viseća mosta koja povezuju evropsku i azijsku obalu Bosforskog moreuza u Istanbulu.

Most Čanakale 1915 (2022) na moreuzu Dardanele, koji povezuje Evropu i Aziju, je najduži viseći most na svetu.[97][98] Most Osman Gazi (2016) povezuje severnu i južnu obalu Izmitskog zaliva.

Turske državne železnice upravljaju i konvencionalnim i brzim vozovima na pruzi dužine 12.532 kilometra. Nacionalna železnička kompanija u državnom vlasništvu počela je da gradi brze železničke linije 2003. godine. Linija Ankara-Konja postala je operativna 2011. godine, dok je linija Ankara-Istanbul ušla u promet 2014.[99] Linija Konja-Karaman počela je sa radom 2022. i 406 km (252 mi).

Mnogo energenata u Turskoj dolazi iz Rusije.[100] Ažurirano: 2018. Turska troši 1700 teravat sati (TW/h) primarne energije godišnje, nešto više od 20 megavat sati (MV/h) po osobi, uglavnom iz uvoznih fosilnih goriva.[101] Iako energetska politika Turske uključuje smanjenje uvoza fosilnih goriva, ugalj u Turskoj je najveći pojedinačni razlog zašto emisije gasova staklene bašte u Turskoj iznose 1% globalne ukupne emisije. Povećava se obnovljiva energija u Turskoj i gradi se nuklearna elektrana Akuju na obali Sredozemnog mora. Međutim, uprkos prevelikom kapacitetu u nacionalnoj proizvodnji električne energije, fosilna goriva su i dalje subvencionisana.[102]

Turska je 2019. godine imala četvrtu najveću direktnu iskorišćenost i kapacitet geotermalne energije u svetu,[103] i proizvodila je 45,6% svoje električne energije iz obnovljivih izvora.[104]

Mnogi gasovodi za prirodni gas nalaze se na teritoriji Turske.[105] Plavi tok, veliki trans- crnomorski gasovod, isporučuje prirodni gas iz Rusije u Tursku, kao i podmorski gasovod Turski tok.[106] Naftovod Baku-Tbilisi-Džejhan, drugi najduži naftovod na svetu, svečano je otvoren 2005. godine.[107] Od 2022. godine, skoro sav gas koji se troši u Turskoj se uvozi, ali proizvodnja sa gasnog polja Sakarija, polja gasa u Crnom moru koje je TPAO otkrio 2020. godine,[108] treba da počne 2023. g.[109] Gasovod će povezati gasno polje sa fabrikom za preradu prirodnog gasa Filios,[110] a TPAO planira da počne proizvodnju 2023.[111] sa procenjenom ostvarenom proizvodnjom od 40 milijardi kubnih metara 2026. godine.[112] Do kraja decembra 2022. ukupna zapremina prirodnog gasa koju je Turska otkrila u Crnom moru iznosila je 710 milijardi kubnih metara (bcm) nakon što je novo nalazište locirano, a prethodni nalaz revidiran na viši iznos.[113]

Turizam[uredi | uredi izvor]

Marmaris na Turskoj rivijeri

Turizam u Turskoj je rastao skoro svake godine u 21. veku,[114] i važan je deo privrede. Tursko Ministarstvo kulture i turizma trenutno promoviše turski turizam u okviru projekta Turkei Home . Turska je jedna od deset najboljih svetskih destinacija, sa najvećim procentom stranih posetilaca koji dolaze iz Evrope; posebno Nemačku i Rusiju poslednjih godina.[114] Turska je 2019. godine bila šesta u svetu po broju međunarodnih turističkih dolazaka, mesto iza Italije, sa 51,2 miliona stranih turista koji su posetili zemlju.[115] Turska ima 19 Uneskovih lokaliteta svetske baštine i 84 mesta svetske baštine na probnoj listi. U Turskoj ima 519 plaža sa Plavom zastavom, što je čini na trećem mestu u svetu.[116] Istanbul je deseti najposećeniji grad na svetu sa 13.433.000 godišnjih posetilaca od 2018.[117] Antalija je drugi najposećeniji grad u Turskoj, sa preko 9 miliona turista 2021. godine.[118]

Kultura[uredi | uredi izvor]

Turska ima veoma raznoliku kulturu koja je mešavina različitih elemenata turske, anadolske, vizantijske i osmanske kulture (osmanska je u mnogim aspektima bila nastavak i grčko-rimske i islamske kulture) sa zapadnom kulturom i tradicijom, procesom koji je započeo zapadnjačenjem Osmanskog carstva i nastavlja se i danas.[119][120] Ova mešavina je prvobitno nastala kao rezultat susreta Turaka i njihove kulture sa onim naroda na koje su naišli tokom svoje migracije iz Centralne Azije ka zapadu.[119][121] Savremena turska kultura u periodu republike je proizvod nastojanja da se stvori „moderno“ zapadno društvo, uz održavanje tradicionalnih, verskih i istorijskih vrednosti.[119]

Turska kultura je takođe uticala na evropsku umetnost i modu, posebno između 16. i 18. veka, tokom vrhunca otomanske moći — fenomen koji je nazvan Turquerie.

Državni praznici[uredi | uredi izvor]

Galerija[uredi | uredi izvor]

Vidi još[uredi | uredi izvor]

Napomene[uredi | uredi izvor]

  1. ^ Predsednik Turske Redžep Tajip Erdogan izjavio je: „Naš stav prema jermenskom pitanju bio je jasan od početka. Nikada nećemo prihvatiti optužbe za genocid”.[19] Naučnici navode nekoliko razloga za takav stav Turske, uračunavši očuvanje nacionalnog identiteta, zahteve za naknadu štete i teritorijalne probleme.[20]

Izvori[uredi | uredi izvor]

  1. ^ „Türkiye Cumhuriyeti Anayasası” (na jeziku: turski). Grand National Assembly of Turkey. Arhivirano iz originala 2. 7. 2020. g. Pristupljeno 1. 7. 2020. „"3. Madde: Devletin Bütünlüğü, Resmi Dili, Bayrağı, Milli Marşı ve Başkenti: Türkiye Devleti, ülkesi ve milletiyle bölünmez bir bütündür. Dili Türkçedir. Bayrağı, şekli kanununda belirtilen, beyaz ay yıldızlı al bayraktır. Milli marşı "İstiklal Marşı" dır. Başkenti Ankara'dır."” 
  2. ^ „Mevzuat: Anayasa” (na jeziku: turski). Constitutional Court of Turkey. Arhivirano iz originala 21. 6. 2020. g. Pristupljeno 1. 7. 2020. 
  3. ^ „Surface water and surface water change”. Organisation for Economic Co-operation and Development (OECD). Pristupljeno 11. 10. 2020. 
  4. ^ „The Results of Address Based Population Registration System, 2023”. www.tuik.gov.tr. Turkish Statistical Institute. 6. 2. 2024. Arhivirano iz originala 6. 2. 2024. g. Pristupljeno 6. 2. 2024. 
  5. ^ a b „World Economic Outlook Database, October 2023 Edition. (Türkiye)”. IMF.org. International Monetary Fund. 10. 10. 2023. Pristupljeno 10. 10. 2023. 
  6. ^ National Geographic Atlas of the World (7th izd.). Washington, DC: National Geographic. 1999. ISBN 978-0-7922-7528-2.  „Europe” (pp. 68—69); „Asia” (pp. 90—91): „A commonly accepted division between Asia and Europe … is formed by the Ural Mountains, Ural River, Caspian Sea, Caucasus Mountains, and the Black Sea with its outlets, the Bosporus and Dardanelles.”
  7. ^ „Toplumsal Yapı Araştırması 2006” (PDF). KONDA Research and Consultancy. 2006. Arhivirano iz originala (PDF) 15. 02. 2017. g. Pristupljeno 21. 2. 2015. 
  8. ^ „Turkey”. The World Factbook. Central Intelligence Agency]]. Arhivirano iz originala 20. 09. 2017. g. Pristupljeno 13. 10. 2016. 
  9. ^ Howard, Douglas Arthur (2001). The History of Turkey. Greenwood Publishing Group. ISBN 978-0-313-30708-9. 
  10. ^ Sharon R. Steadman; Gregory McMahon (2011). The Oxford Handbook of Ancient Anatolia: (10,000–323 BC). Oxford University Press. str. 3—11, 37. ISBN 978-0-19-537614-2. Pristupljeno 23. 3. 2013. 
  11. ^ Casson, Lionel (1977). „The Thracians” (PDF). The Metropolitan Museum of Art Bulletin. 35 (1): 2—6. JSTOR 3258667. doi:10.2307/3258667. Arhivirano iz originala (PDF) 03. 05. 2019. g. Pristupljeno 07. 12. 2019. 
  12. ^ David Noel Freedman; Allen C. Myers; Astrid Biles Beck (2000). Eerdmans Dictionary of the Bible. Wm. B. Eerdmans Publishing. str. 61. ISBN 978-0-8028-2400-4. Pristupljeno 24. 3. 2013. 
  13. ^ Gürpinar, D.; Gürpinar, Dogan (2013). Ottoman/Turkish Visions of the Nation, 1860—1950. Springer. ISBN 978-1-137-33421-3. 
  14. ^ Mehmet Fuat Köprülü&Gary Leiser. The origins of the Ottoman Empire. str. 33. 
  15. ^ Masters, Bruce (2013). The Arabs of the Ottoman Empire, 1516—1918: A Social and Cultural History (na jeziku: engleski). Cambridge University Press. ISBN 978-1-107-03363-4. 
  16. ^ Somel, Selcuk Aksin (2010). The A to Z of the Ottoman Empire (na jeziku: engleski). Scarecrow Press. ISBN 978-1-4617-3176-4. 
  17. ^ Marushiakova, Elena; Popov, Veselin Zakhariev; Popov, Veselin; Descartes), Centre de recherches tsiganes (Université René (2001). Gypsies in the Ottoman Empire: A Contribution to the History of the Balkans (na jeziku: engleski). University of Hertfordshire Press. ISBN 978-1-902806-02-0. 
  18. ^ Roderic. H. Davison, Essays in Ottoman and Turkish History, 1774—1923 — The Impact of West, Texas 1990, pp. 115—116.
  19. ^ „Erdogan: Turkey will 'never accept' genocide charges”. Deutsche Welle. Pristupljeno 7. 2. 2018. 
  20. ^ Tatz, Colin; Higgins, Winton (2016). The Magnitude of Genocide. ABC-CLIO. ISBN 978-1-4408-3161-4. 
  21. ^ Schaller, Dominik J.; Zimmerer, Jürgen (2008). „Late Ottoman genocides: the dissolution of the Ottoman Empire and Young Turkish population and extermination policies—introduction”. Journal of Genocide Research. 10 (1): 7—14. ISSN 1462-3528. doi:10.1080/14623520801950820. 
  22. ^ Roderic H. Davison; Review „From Paris to Sèvres: The Partition of the Ottoman Empire at the Peace Conference of 1919—1920” by Paul C. Helmreich in Slavic Review, Vol. 34, No. 1 (March 1975), pp. 186—187
  23. ^ „Turkey, Mustafa Kemal and the Turkish War of Independence, 1919–23”. Encyclopædia Britannica. 2007. Pristupljeno 29. 10. 2007. 
  24. ^ S.N. Eisenstadt, "The Kemalist Regime and Modernization: Some Comparative and Analytical Remarks, " in J. Landau, ed., Atatürk and the Modernisation of Turkey, Boulder, Colorado: Westview Press, 1984, 3—16.
  25. ^ „EU Council issues strong message about Turkey's obligations”. Cyprus Mail. 26. 6. 2018. 
  26. ^ „EU will Zollunion mit der Türkei nicht ausbauen” (na jeziku: german). Die Zeit. 27. 6. 2018. 
  27. ^ „The Political Economy of Regional Power: Turkey” (PDF). giga-hamburg.de. Arhivirano iz originala (PDF) 10. 02. 2014. g. Pristupljeno 18. 2. 2015. 
  28. ^ , M.B (4. 11. 1939). „The Political and Strategic Importance of Turkey”. Bulletin of International News. 16 (22): 3—11. JSTOR 25642612. 
  29. ^ The Economist Intelligence Unit (8. 1. 2019). „Democracy Index 2018: Me Too?”Neophodna slobodna registracija. The Economist Intelligence Unit. Pristupljeno 13. 1. 2019. 
  30. ^ Nordland, Rod (17. 11. 2016). „Turkey's Free Press Withers as Erdogan Jails 120 Journalists”. The New York Times. ISSN 0362-4331. Pristupljeno 24. 4. 2018. 
  31. ^ Ackerman, Elliot (16. 7. 2016). „Atatürk Versus Erdogan: Turkey's Long Struggle”. The New Yorker. ISSN 0028-792X. Pristupljeno 24. 4. 2018. >
  32. ^ „Turska postaje Türkiye, država koja pripada moćnima”. Radio-televizija Srbije. 2022-06-08. Pristupljeno 2022-06-10. 
  33. ^ „Turska zvanično menja ime: UN odobrile zahtev Ankare, evo od kada novo ime važi”. Nova S. 2022-06-02. Pristupljeno 2022-06-14. 
  34. ^ „Geography of Turkey”. Turkish Ministry of Tourism. 2005. Pristupljeno 13. 12. 2006. 
  35. ^ Scheffel, Richard L.; Wernet, Susan J., ur. (1980). Natural Wonders of the World. United States of America: Reader's Digest Association, Inc. str. 286. ISBN 978-0-89577-087-5. 
  36. ^ „Hierapolis-Pamukkale World Heritage Site”. UNESCO World Heritage Center. Pristupljeno 17. 1. 2022. 
  37. ^ „Retrofitting and Reconstruction Works” (PDF). Istanbul Seismic Risk Mitigation and Emergency Preparedness Project. str. 10. „Taking a retrospective look at the earthquake records, it is observed that a major part of Turkey’s territory with high earthquake activity. Therefore, medium (and above) scale earthquakes frequently occur around the country.” 
  38. ^ Yıllık Toplam Yağış Verileri - Meteoroloji Genel Müdürlüğü
  39. ^ Meteoroloji Genel Müdürlüğü
  40. ^ „Historical Weather for Ankara, Turkey”. Weatherbase. Pristupljeno 30. 3. 2010. 
  41. ^ MGM
  42. ^ MGM
  43. ^ MGM
  44. ^ MGM
  45. ^ MGM
  46. ^ a b v g d đ e „Climate of Turkey” (PDF). General Directorate of Meteorology. Arhivirano iz originala (PDF) 28. 3. 2014. g. Pristupljeno 24. 1. 2014. 
  47. ^ „Climate of Turkey” (PDF). General Directorate of Meteorology. Arhivirano iz originala (PDF) 28. 3. 2014. g. Pristupljeno 24. 1. 2014. 
  48. ^ Thissen, Laurens. „Time trajectories for the Neolithic of Central Anatolia” (PDF). CANeW – Central Anatolian Neolithic e-Workshop. Arhivirano iz originala (PDF) 5. 6. 2007. g. Pristupljeno 30. 3. 2010. 
  49. ^ Balter, Michael (27. 2. 2004). „Search for the Indo-Europeans: Were Kurgan horsemen or Anatolian farmers responsible for creating and spreading the world's most far-flung language family?”. Science. 303 (5662): 1323. PMID 14988549. doi:10.1126/science.303.5662.1323. 
  50. ^ Daniel C. Waugh (2004). „Constantinople/Istanbul”. University of Washington, Seattle, Washington. Pristupljeno 26. 12. 2006. 
  51. ^ Maas, Michael (2015). The Cambridge Companion to the Age of Attila. Cambridge University Press. ISBN 978-1-107-02175-4. 
  52. ^ Laiou & Morisson 2007, str. 130–131
  53. ^ Pounds 1979, str. 124.
  54. ^ a b „Ecumenical Patriarchate of Constantinople”. britannica.com. Encyclopædia Britannica. Pristupljeno 21. 2. 2023. 
  55. ^ „Recep Tayyip Erdogan wins Turkish presidential election”. BBC News. 10. 8. 2014. 
  56. ^ Cunningham, Erin; Sly, Liz; Karatas, Zeynep (16. 7. 2016). „Turkey rounds up thousands of suspected participants in coup attempt”. The Washington Post. Pristupljeno 17. 7. 2016. 
  57. ^ a b „Here's why Turkish opposition parties are contesting the referendum results”. Washington Post. 16. 4. 2017. Arhivirano iz originala 19. 4. 2017. g. Pristupljeno 17. 4. 2017. 
  58. ^ „President Erdogan confirms May 14 election date in Türkiye”. Arhivirano iz originala 22. 01. 2023. g. Pristupljeno 04. 05. 2023. 
  59. ^ a b „Anayasanın 101. Maddesi (Cumhurbaşkanı Nitelikleri ve tarafsızlığı)”. yasalar.org. 11. 1. 2016. 
  60. ^ a b „Türkiye Cumhuriyeti Cumhurbaşkanlığı: Görev ve Yetkiler”. tccb.gov.tr. 
  61. ^ Turkey Population (2020) - Worldometer
  62. ^ „Turska letovališta”. Dream Land travel. Pristupljeno 15. 2. 2021. 
  63. ^ „Kapadokija”. Dream Land travel. Pristupljeno 15. 2. 2021. 
  64. ^ Bartolomiej Kaminski; Francis Ng (1. 5. 2006). „Turkey's evolving trade integration into Pan-European markets” (PDF). World Bank. str. 3. Arhivirano iz originala (PDF) 14. 6. 2007. g. Pristupljeno 27. 12. 2006. 
  65. ^ „Foreign direct investment, net inflows (BoP, current US$) – Turkey”. The World Bank. Pristupljeno 10. 8. 2021. 
  66. ^ „2022 Production Statistics”. www.oica.net. OICA. Pristupljeno 2023-04-18. 
  67. ^ „The Shipbuilding Industry in Turkey” (PDF). OECD. septembar 2011. 
  68. ^ „About Best-Selling Home Appliance Brand Beko UK”. Pristupljeno 9. 8. 2014. 
  69. ^ „Beko Avrupa'da üçüncülüğe oynuyor”. Pristupljeno 9. 8. 2014. 
  70. ^ „The Unknown TV Giant – Businessweek”. Bloomberg.com. 9. 6. 2006. Arhivirano iz originala 17. 7. 2012. g. Pristupljeno 9. 8. 2014. 
  71. ^ „Income and Living Conditions Survey, 2021”. Turkish Statistical Institute. 6. 5. 2022. Pristupljeno 6. 1. 2023. 
  72. ^ Ambrose, Jillian (12. 3. 2020). „Coronavirus poses threat to climate action, says watchdog”. The Guardian (na jeziku: engleski). ISSN 0261-3077. Pristupljeno 13. 3. 2020. 
  73. ^ Acar, Sevil; Challe, Sarah; Christopoulos, Stamatios; Christo, Giovanna (2018). „Fossil fuel subsidies as a lose-lose: Fiscal and environmental burdens in Turkey”. New Perspectives on Turkey. 58: 93—124. doi:10.1017/npt.2018.7. 
  74. ^ „Energy pricing and non-market flows in Turkey's energy sector” (PDF). SHURA Energy Transition Center. Arhivirano iz originala (PDF) 30. 12. 2019. g. Pristupljeno 18. 3. 2020. 
  75. ^ „Big nations aid fossil fuels more than clean energies amid pandemic, researchers find”. Climate Home News (na jeziku: engleski). 3. 7. 2020. Pristupljeno 7. 7. 2020. 
  76. ^ „The external cost of fossil fuel use in power generation, heating and road transport in Turkey • SHURA Enerji Dönüşümü Merkezi”. SHURA Enerji Dönüşümü Merkezi. Arhivirano iz originala 23. 4. 2021. g. Pristupljeno 9. 2. 2021. 
  77. ^ „The EBRD's just transition initiative”. European Bank for Reconstruction and Development. 
  78. ^ „Getir is now worth nearly $12 billion after raising another $768 million”. 17. 3. 2022. 
  79. ^ „SoftBank investment in Trendyol creates Turkey's first decacorn”. 
  80. ^ „Why Turkey is becoming the Silicon Valley of mobile gaming”. Digiday. 26. 1. 2022. 
  81. ^ „Turkey's fastest unicorn Dream Games' valuation hits $2.75B”. DailySabah. 18. 1. 2022. 
  82. ^ „Turkish mobile gaming start-up defies economic turmoil to hit a $2.75 billion valuation”. CNBC. 18. 1. 2022. 
  83. ^ „CIA World Factbook: Turkey”. Arhivirano iz originala 10. 1. 2021. g. Pristupljeno 17. 11. 2014. 
  84. ^ „Study in Turkey: International Airports in Turkey”. Arhivirano iz originala 25. 12. 2013. g. Pristupljeno 17. 11. 2014. 
  85. ^ „It will be the biggest airport of the world”. 24. 1. 2013. Arhivirano iz originala 29. 1. 2013. g. Pristupljeno 24. 1. 2013. 
  86. ^ „Istanbul's New Erdoğan-Backed Airport to Be Named After... Erdoğan”. Newsweek. 14. 8. 2014. 
  87. ^ „Network” (PDF). Investor.turkishairlines.com. Pristupljeno 26. 9. 2017. 
  88. ^ „Turkish Airlines' net profit triples in 9-month”. Anadolu Agency. 7. 11. 2018. Arhivirano iz originala 9. 11. 2018. g. Pristupljeno 9. 11. 2018. 
  89. ^ Cebeci, Uğur (2019-08-21). „Yeni uçuşlar yakında”. www.hurriyet.com.tr (na jeziku: turski). Arhivirano iz originala 2019-08-23. g. Pristupljeno 2019-08-23. 
  90. ^ Infrastrukturprojekte sollen die türkische Bauwirtschaft ankurbeln Arhivirano 10 februar 2013 na sajtu Archive.today, Germany Trade and Invest, 24.
  91. ^ „Istanbul Metro Passenger Statistics” (PDF). Istanbul Metro (na jeziku: turski). 6. 1. 2020. Arhivirano iz originala (PDF) 27. 07. 2020. g. Pristupljeno 16. 1. 2020. 
  92. ^ „Lines in Operation” [Rail Systems] (na jeziku: engleski). Metro İstanbul. 2022. Arhivirano iz originala 22. 09. 2022. g. Pristupljeno 9. 1. 2022. 
  93. ^ „Why Turkey Built the World's Longest Suspension Bridge”. The B1M. Pristupljeno 22. 5. 2022. 
  94. ^ Tim Gibson (11. 5. 2022). „Turkey Has Built the World’s Longest Suspension Bridge”. The B1M. 
  95. ^ „Groundbreaking ceremony for bridge over Dardanelles to take place on March 18”. Hürriyet Daily News. 17. 3. 2017. Pristupljeno 19. 3. 2017. 
  96. ^ „Istanbul's $1.3BN Eurasia Tunnel prepares to open”. Anadolu Agency. 19. 12. 2016. 
  97. ^ „Why Turkey Built the World's Longest Suspension Bridge”. The B1M. Pristupljeno 22. 5. 2022. 
  98. ^ „Groundbreaking ceremony for bridge over Dardanelles to take place on March 18”. Hürriyet Daily News. 17. 3. 2017. Pristupljeno 19. 3. 2017. 
  99. ^ „Dünyada Ve Türkıyede Hizli Tren”. hizlitren.tcdd.gov.tr. Arhivirano iz originala 5. 7. 2014. g. Pristupljeno 12. 8. 2014. 
  100. ^ Cohen, Patricia (2022-12-09). „Turkey Is Strengthening Its Energy Ties With Russia”. The New York Times (na jeziku: engleski). ISSN 0362-4331. Pristupljeno 2023-03-17. 
  101. ^ OECD (2019), section 1.
  102. ^ „Energy pricing and non-market flows in Turkey's energy sector • SHURA Enerji Dönüşümü Merkezi”. SHURA Enerji Dönüşümü Merkezi (na jeziku: engleski). Arhivirano iz originala 6. 8. 2020. g. Pristupljeno 18. 5. 2020. 
  103. ^ Richter, Alexander (27. 1. 2020). „The Top 10 Geothermal Countries 2019 – based on installed generation capacity (MWe)” (na jeziku: engleski). Think GeoEnergy - Geothermal Energy News. Arhivirano iz originala 26. 1. 2021. g. Pristupljeno 19. 2. 2021. 
  104. ^ „Renewable Electricity Capacity And Generation Statistics June 20”. Pristupljeno 2. 12. 2021. 
  105. ^ „CIA World Factbook: Turkey”. Cia.gov. Arhivirano iz originala 10. 1. 2021. g. Pristupljeno 29. 8. 2011. 
  106. ^ „Serbia receives first gas from TurkStream pipeline”. 
  107. ^ „BAKÜ-T İ FL İ S-CEYHAN BORUHATTI'NDA SON DURUM” (PDF). emreozgur.com. Pristupljeno 12. 8. 2014. 
  108. ^ Fielder, Jez (21. 8. 2020). „Turkey's Erdogan announces discovery of large natural gas reserve off its Black Sea coast”. Euronews. Arhivirano iz originala 22. 8. 2020. g. Pristupljeno 22. 8. 2020. 
  109. ^ „Natural Gas”. Ministry of Energy and Natural Resources. Arhivirano iz originala 2021-12-19. g. Pristupljeno 2021-12-19. 
  110. ^ „Turkey sees up to 20 bcm annual natural gas output from Black Sea”. Daily Sabah (na jeziku: engleski). 2021-06-07. Pristupljeno 2021-07-03. 
  111. ^ „Turkey begins laying Black Sea natural gas pipeline”. Hürriyet Daily News (na jeziku: engleski). 14. 6. 2022. Pristupljeno 2022-06-20. 
  112. ^ „Erdogan says Turkey will accelerate Black Sea gas production from Sakarya field”. Al Arabiya English (na jeziku: engleski). 2022-06-14. Pristupljeno 2022-10-11. 
  113. ^ „Turkey's natural gas find in Black Sea now comes to 710 bcm - Erdogan”. reuters.com. Reuters. 26. 12. 2022. 
  114. ^ a b „Tourism Statistics” (PDF). Culture and tourism Ministry. Arhivirano iz originala (PDF) 11. 4. 2019. g. Pristupljeno 27. 3. 2019. 
  115. ^ UNWTO Tourism Highlights: 2019 Edition | World Tourism Organization. 2019. ISBN 978-92-844-2115-2. doi:10.18111/9789284421152. 
  116. ^ „Blue Flag sites”. Blue Flag. 
  117. ^ „Top 100 City Destinations: 2019 Edition”. Euromonitor International. Pristupljeno 3. 12. 2019. 
  118. ^ „Antalya hosts over 9 million tourists in 2021”. Hürriyet. Pristupljeno 22. 1. 2022. 
  119. ^ a b v Ibrahim Kaya (2004). Social Theory and Later Modernities: The Turkish Experience. Liverpool University Press. str. 57—58. ISBN 978-0-85323-898-0. Pristupljeno 12. 6. 2013. 
  120. ^ Erhan Solmaz (2021). „How a Country Turkey? Cultural and Sociological Situation in Turkey”. Simit Çay. Pristupljeno 14. 1. 2021. 
  121. ^ Royal Academy of Arts (2005). „Turks – A Journey of a Thousand Years: 600–1600”. Royal Academy of Arts. Arhivirano iz originala 18. 2. 2007. g. Pristupljeno 12. 12. 2006. 

Literatura[uredi | uredi izvor]

Spoljašnje veze[uredi | uredi izvor]

Preuzeto iz „https://sr.wikipedia.org/w/index.php?title=Турска&oldid=27681678”