Čili (biljka)
| Čili | |
|---|---|
 |
|
|
Čili
|
|
| Taksonomija | |
| Carstvo: | Plantae |
| Odeljak: | Magnoliophyta |
| Red: | Solanales |
| Porodica: | Capsicum |
| Rod: | Capsicum |
| Binomijalna nomenklatura | |
|
|
|
Čili (chilli) je plod različitih tropskih vrsta paprike[1] (uključujući i neke varijetete nama poznate domaće paprike) s vrlo sitnim plodovima koji se suše i melju u prah. Dugi svega 4 cm, boje žute, zelene, narančaste ili crvene, a imaju nadasve ljuti ukus. Kada se komuške osuše i samelju dobije se kajenski biber.
Naziv "čili" potiče od španske reči chile za tu vrstu paprike, budući da su je Španci donijeli u Europu za vreme Kolumbovih putovanja. Šarenilo naziva proizlazi iz doba kada se čili dopremao iz portugalskih i španskih kolonija u Južnoj Americi, Inidiji i Africi, gde se i danas uzgaja.[2]
Čili ima izvanredno oštar ukus, pa je dvadesetak puta jači od obične ljute paprike. Ukus mu je međutim manje aromatičan i pikantan, boja mnogo bleđa. Glavni sastojak koji mu daje specifičnu ljutinu je kapsaicin, materija koja pokazalo se snižava nivoe holesterola i triglicerida u krvi, sprečava grušanje krvi, jača imunitet i ima afrodizijačka, antibakterijska i fungicidna svojstva.
Upotrebljava se za začinjanje jela od povrća, pikantnih umaka, namaza, kao dodatak kravljem siru, variva od paprika i pasulja, a važni je sastojak popularnog meksičkog jela chili con carne. Sastavni je deo svih ljutih pikantnih umaka poput karija, tabasko umaka, meksičkih salsa. Može se kombinovati i sa slatkim namirnicama.
Čili u ishrani[уреди]
Čili, sveži ili u prahu, koristi se prvenstveno kao začin u pripremi slanih jela, ali i deserata i napitaka.U svim svetskim kuhinjama poznati su ljuti umaci sa čilijem. Indonezija ima začinski prilog sambal od slatke paprike, čilija i ribljeg umaka, Tajland ljuti umak nam prik, Meksiko salsu, umak na bazi rajčice s lukom, svežim kolijanderom i čilijem. Za marinadu mesa za roštilj može se pripremiti i "čili džem", umak od slatke crvene paprike, čili papričica, luka, ulja, šećera i limunova soka.
Čili kao lek[уреди]
Američki starosedeoci od davnina upotrebljavaju čili papriku kao lek. Koristi se i u indijskoj,kineskoj, japanskoj i korejskoj medicini, za stimulaciju apetita, bolove u mišićima i povreda. U Evropi i Americi koriste se preparati za spoljašnju uporabu- melemi, gelovi i obloge, za smanjenje bolova vezanih za osteoartritis, reumatoidni artritis, bolove u mišićima i zglobovima i za poboljšanje cirkulacije. Capsaicin papričicama daje ne samo ljutinu, nego i posebna lekovita svojstva zbog kojih ih možemo svrstati među najzdravije namirnice svijeta. Pokazalo se da ljute papričice smanjuju razinu holesterola i triglicerida te sprečavaju stvaranje krvnih ugrušaka. Kulture koje široko primjenjuju čili imaju puno manji postotak srčanih bolesti, moždanog udara i tromboze. Prema ayurvedi, ljuti ukus stimulira apetit i poboljšava probavu. Hrana koja se dobro probavlja daje telu neophodne nutrijente i energiju, dok hrana koja se ne probavlja dobro, stvara toksine. Zbog toga, prema ayurvedi, dobra probava je ključna za naše zdravlje. Redovni unos čilija može sprečiti dijabetes tipa 2. Studija objavljena u American Journal of Clinical Nutrition, govori o tome da redovni unos čilija smanjuje potrebu organizma za lučenjem insulina kojim se smanjuje nivo šećera u krvi nakon obroka.
Galerija[уреди]
-
U Habanero chili je poznat po svojoj jedinstvenoj kombinaciji intenzivnog ukusa, mirisa i toplote
-
Žena uklanja žile i seme od sušenog Chilies u San Pedro Atocpan, Mexico City
-
Suve chili paprike sa pahuljicama i sveže papričice
-
Sušeni chilli u , Yogyakarta, Indonesia
-
Chili biber vino iz Virginia
-
Sušen Tajlandska chili "ptičije oko" (bird's eye chili)
-
Crni biser sorta ima okrugli crni plod koje sazreva u jarko crveni
-
Nezrele Chilies na terenu
-
Cubanelle paprika
-
Scotch Bonnet chili paprika na Karipskom tržištu
-
Chili paprika sušena u Kathmandu, Nepal
-
Chili paprika sos u tradicionalnom restoranu u Amman,Jordan
-
Zeleni chilies
Reference[уреди]
- ^ „HORT410. Peppers – Notes”. Purdue University Department of Horticulture and Landscape Architecture. Приступљено 20. 10. 2009. »Common name: pepper. Latin name: Capsicum annuum L. ... Harvested organ: fruit. Fruit varies substantially in shape, pericarp thickness, color and pungency.«
- ^ Dasgupta, Reshmi R (8. 5. 2011). „Indian chilli displacing jalapenos in global cuisine – The Economic Times”. The Times Of India.
Spoljašnje veze[уреди]
 |
Čili na Vikimedijinoj ostavi. |
- WildChilli.EU All about Wild Chili's / Capsicums / Peppers
- Plant Cultures: Chilli pepper botany, history and uses
- The Chile Pepper Institute of New Mexico State University
- Capsicums: Innovative Uses of an Ancient Crop
- Chilli: La especia del Nuevo Mundo (Article from Germán Octavio López Riquelme about biology, nutrition, culture and medical topics. In Spanish)
- The Hot Pepper List List of chilli pepper varieties ordered by heat rating in Scoville Heat Units (SHU)
