Разговор:Гњили Поток

    Goran Rajović
    Darko Rajović    
              
                   GNJILI POTOK

Gnjili Potok je jedno od 23 seoska naselja opštine Andrijevice .Nalazi se u jugoistočnom delu opštine,u gornjepolimskom regionu.Prostire se u pojasu 42°44´43"severne geografske širine i 19°43´ 04"istočne geografske dužine.Oivičeno je od Bulca do prevoja Trešnjevika prema Javorovom Brdu do Lise,dalje od Pelinovice ka Vučjem kamenu spuštajući se Suvim potokom ka vodenici Labovića do zaseoka Čuke i Čukačkom kosom do Stojanova Laza.Gnjili Zauzima površinu od 8,83 km² i na ovom prostoru je 2003.godine živelo 111 stanovnika, odnosno12,5 stanovnika po km².

Karta 1.Gnjili Potok na geografskoj karti Crne Gore[1].

Saobraćajno-geografski položaj Gnjilog Potoka je nepovoljan, jer se nalazi daleko od glavnih saobraćajnica. Izuzev saobraćajnice Andrijevica-Trešnjevik-Mateševo-Podgorica nijedna druga važnija ne preseca ili dodiruje ovo seosko naselje. Gnjili Potok je udaljen od Andrijevice 7 km,Mateševa 15 km i Kolašina 28 km. Izolovan saobraćajno-geografski položaj nepovoljno utiče na njegov privredni i društveni razvoj. Gravitaciona zona Gnjilog Potoka, gledano sa prostornog i populacionog stanovišta, je mala. Bez većeg privrednog potencijala u ovom selu, ne postoji šira egzistencijalna baza stanovništva .Zbog toga treba očekivati njegovu dalju stagnaciju i iseljavanje stanovništva prema razvijenim krajevima naše zemlje. Reljef Gnjilog Potoka formiran je uglavnom u tercijaru. Tako su na jednoj strani stvorene visoke planine, a na drugoj viseće doline i aluvijalne ravni. Morfološku osobenost prestavlja pojava krasa , prekriveni humusom, crvenicom, smonicom i gajnjačom, koje se iskorišćavaju u poljoprivredi. Prostor fliša karakteriše bujna šumska vegetacija. Stene sarmatskog perioda su povoljnih hidrogeoloških svojstava, što je osnov za naseljenost i poljoprivrednu delatnost. Kvartalni aluvijalni i deluvijalni sedimenti zastupljeni su u rečnim dolinama Rajove Rijeke i njenih pritoka. Geografski položaj celom selu daje obeležje umereno-kintinentalnog klimata. Posebnih ispitivanja klime u ovom selu do sada nije bilo, kao ni merenja padavina, sem kišomerne stanice na Vučjem kamenu(1.100mnv). Kiša je česta i obilna, najčešće formirana od oblaka iznad Lise i Pelinovice, prema selu i preko Trešnjevika i Presla. Napomenimo da su na izgled beznačajni potočići pri iole jakoj kiši pravili pravu pustoš i velike štete. Zimski snežni period zna biti dug, najčešće od početka novembra, zaključno sa martom i aprilom. Sneg u poslednje vreme sve češće pada i u mesecu maju. Maksimalne padavine javljaju se u junu, minimalne u januaru. Preovladava severni, južni vetar i mešavina vetra zvanog „krivac“. Hidrografsku mrežu čini Rajova Rijeka sa svojim protokama.Rajova Rijeka izvire ispod planine Lise, tačnije ispod Slatinskog katuna, formirana od tri potoka.U gornjem toku je strma sa dva vodoskoka, usečena izmežu Žunjaka i Dobrog Rta, dok se u srednjem toku širi, počevši od Lugova i sa leve i desne strane pravi manje i veće aluvijalne ravni, da bi od vodenice Labovića, nestalo aluvijalnih ravni i ponovo usečena tekla ka Dubokalju, gde gubi svije ime i dalje teče pod imenom Kraštica. Sa desne strane u Rajovu Rijeku uliva se mnoštvo izvora i manjih potoka :Brestov Do, Vranjak,Vrelo,Laz, Žunjački Potok, Jagodnjak, Ravni Lom, Jelar,Trešnjevička reka, Laništski i Ornički potok. Sa leve strane: Parlog, Laščić, Radmilički Potok, Bakin Potok, Gnjili Potok i Suvi potok.Vode Rajove Rijeke i njenih pritoka pogodne su za navodnjavanje poljoprivrednih površina. Za snadbevanje seoskog naselja koristi se više samostalnh izvora.Izvori su dosta velike izdašnosti, gotovo ne presušuju, a voda je hladna i vrlo prijatna za piće. Posebnu važnost imaju :Osredak, Vrelo Novovića,Vrelo Labovića, Jelar, Parlog, Banjišor, Perinka. Pored kulturnog bilja, susreću se primerci: javora, jasena, bresta, bagrema, vrba, topola, jova, leske, mačka, naročito u blizini Rajove Rijeke i njenih pritoka. U planinskom zaleđu naselja prisutan je veliki broj raznovrsne divljači:medvedi, srne, divokoze, divlje svinje, zečevi, tetrebi, jarebice, divlje patke, kopci i dr. U Rajovoj Rijeci i njenoj protoci Trešnjevičkoj živi jedna vrsta ribe-pastrmka. Pomenuti živi svet daje nam do znanja da postoje izvanredni uslovi za razvoj lovnog turizma. Šumsku vegetaciju Gnjilog Potoka, teško je izdvojiti.To je pre svega posledica klimatskih i opšte ekoloških promena u prošlosti(tercijar) i prirodnog nastojanja biljnih zajednica da se prilagode promenama i očuvaju.Najniži je pojas aluvijalnih ravni Rajove Rijeke i njenih pritoka zastupljen hidrofilnim šumama vrba i topola(Sallcon Albae), jove(Alnion Glutinesae). Zatim sledi šumski pojas hrastovih(Auercetum frainetto ceris), bukovih i bukovo-jelovih šuma(Fagion moesiacas). Pojedine planinske strane ovoga naselja čini i šumska sastojina bora. Osnovna orjentacija je na povećanje površina,obezbeđenje trajne i ekonomićnije proizvodnje drvne mase, racionalno korišćenje i povećanje prirasta. U Gnjilom Potoku i okolini, pogodnim od davnina za osnivanje ljudskog naselja postoje brojni i nedovoljno ispitani tragovi ranije naseljnosti(predanja o najstarijim stanovnicima,stari putevi,groblja,gomile,grope,topografska imena).Prema M.Dašiću možemo pretpostaviti da je u Gnjilom Potoku bilo naselja iz ilirskog i rimskog perioda ali isti autor navodi da sem usmenih predanja,naselje je neistraženo i nedovoljno proučeno[2]. V.Rajović navodi da su na području Gnjilog Potoka živeli stari narodi,baveći se zemljoradnjom i stočarstvom. Navodeći lokalitete postojanja (“Radmilica“,“Banjišor“,“Latinski Krš“) [3]. J.Vešović ističe i ostatke starih puteva, od kojih jedan ima polaznu tačku iz susednog sela Kralje, preko Jelenbara i Miravčina do Gnjilog Potoka a zatim sledi prema Mateševu. Drugi od Miravčina do podnožja Gnjilog Potoka a zatim preko Trešnjevika za susedno selo Bare Kraljske. Treći od sela Ćuke preko Gnjilog Potoka za Štavnu tzv.”Latinski put“[4]. Interesantno je napomenuti i ostatke starog groblja „Latinsko groblje“, koje i danas postoji na lokalitetu „Latinski Krš“. Na njemu se vide dva groba urasla u korov, prekrivena papratima i šibljem. Ostci ostalih prekriveni su nasipom ceste koja je presekla ovaj lokalitet i duboko ostali u zemlji. Na nadmorskoj visini od 11000 m vidljive su i danas „gomile“ i „grope“(nagomilan sitniji i krupniji kamen, prečnika od četiri do šest i više metara). Zapažaju se na sledećim lokalitetima:Ornice, Dragojevi Lomovi,Radmilica,Katuništa,Korita,Krkline,Rudi brijeg. Prema V. Rajoviću posebnu pažnju daju zaravni Korita, Rajkova ravnina i zaravan Perinka ( posed Dragoja Rajovića), koja ukazuju na postojanje naselja starih naroda, kako sa stanovišta reljefa, tako i sa stanovišta lokaliteta i pogodne lokacije. Autor podseća da se teško odati utisku da su nastala prirodnim putem .Takođe, u naseljenom delu današnjeg sela vidljivi su pojedini tereni sa ckladovima(naneseni deo zemlje u donjem delu njive), na osnovu čega je moguće pretpostaviti da su ovi delovi zemljišta orani i korišćeni za sejanje žitarica[3] . Ako se pažljivo analiziraju svi lokaliteti, toponimi zastupljeni u ovom seoskom naselju, da se pretpostaviti da su svakako neki od njih iz ilirskog,romanskog,slovenskog perioda pa sve do današnjih dana. Današnje seosko naselje Gnjili Potok je podignuto na nadmorskoj visini između 998m i 1573 m ( naseljeni deo do 1200m nv). Nastanli su ga preci današnjih brastava pre oko 270 godina. Svakako prvi stalni naseljenici su Rajo i Vuka, kao i potomci današnjih Labovića,Vukotića i Đošovića. Prve kuće u selu podigli su sinovi Rajovi i Vukini i to na prisojnim stranama, uzvodno uz Rajovu i Trešnjevičku Rijeku a pri samom pojasu 1200m nv naseljavaju se Labovići. Dakle, potomci Rajovi i Vukini, kao i Labovići, sve do njihovih praunuka ( Rajovih i Vukinih), živeli su polunomadskin načinom života. U prolećnom ,letnjem i jesenjem periodu boravili su na katunima Ljubana i Komova a u zimskom delu godine vraćali se u selu. I danas su vidljivi ostaci katunskog bivstvovanja : Rajovića, Novovića, Vukića i Labovića.

Danas Gnjili Potok morfološki pripada razbijenom tipu sela, sa deset zaseoka (Lanište, Krčevine, Ograđenica, Bregovi, Ravna Njiva, Vučiji Kamen, Orničica, Trešnjevik i Paljine). Struktura zaseoka obuhvata više manjih celina(zaseok Lanište i Krčevine  obuhvataju grupaciju kuća Rajovići; Lugovi Milićevići; Ograđenica Rajovići i Šekler; Bregovi Rajovići , Labovići i Kastratović; Ravna Njiva Vukići i Milićević; Vučji Kamen Novovići; Orničica Rajovići;Trečnjevik Arsovići i Novovići;Paljine Rajovići i Labovići).Generalno uzeto,zaseoci Gnjilog Potoka imaju nazive ili prema toponimima odnosno osobenostima mikrolokacije(Rajovo Brdo, Perinka, Žunjaci, Čair, Njive Đinovića, Bor, Jele, Vrela, Lazi), ili prema prezimenu osnivača, odnosno dominantne porodice ( Brijeg Radošev, Vrelo Novovića, Đolevac, Jovovica, Luka Rajova, Lomovi Vukotića, Lakov Grob, Markovac, Marinino Počivalo, Rajova Rijeka, Dragojeve Njive). Mnogi od ovih zaseoka sastoje se od nekoliko kuća, te se njihova imena ne nalaze na topografskim kartama.

Kroz istorijsku prošlost Gnjili Potok je često menjao svoju ulogu kako u kulturnom tako i u privrednom pogledu. Do Drugog svetskog rata najviše pažnje posvećivano je stočarstvu, zemljoradnji i pčelarstvu.Velika količina vune služila je za proizvodnju posteljine i odeće a ovčja i goveđa koža za obuću. Kvalitet mesnih proizvoda je bio zavidan,uslovljen raznovrsnim seoskim pašnjacima i planinskim livadama Ljubana (katunsko naselje). Kako stočarstvo tako zemljoradnja i pčelarstvo razvijali su se na nivou ličnih potreba domaćinstva. Posle Drugog svetskog rata Gnjili Potok imao je mogućnosti i potrebe za promenama:podignuta je osnovna škola, formirana biblioteka, sagrađen veliki broj modernih stambenih objekata, podignuta prodavnica,ambulanta, na Trešnjeviku se nalazi kafana, mnogi zaseoci sela povezani su lokalnim putevima itd. Ličnim radom i doprinosom stanovništvo sela je uvelo električnu energiju. Posle Drugog svetskog rata, došlo je do izrazitih promena u broju stanovnika na teritoriji Gnjilog Potoka. Tako u odnosu na 1948.godinu broj stanovnika 2003.smanjen je za 214 .Najveće smanjenje zabeleženo je od 1961.do 1991.godine kada se broj stanovnika smanjio za 170 . U periodu 1991.do 2003.godine smanjenje je iznosilo 79. Posle 1961.godine u našoj zemlji je došlo do industrijalizacije i razvoja gradova. Nasuprot tome, Gnjili Potok je privredno zaostajao.To je razlog zbog kojeg se stanovništvo iseljavalo u privredno razvijene centre ili pak na privremeni rad u inostranstvo. Analiza napred navedenog upućuje na to, da su motivi odlaska iz ovog seoskog naselja bili višestruki. Mi ćemo ih svesti na one najbitnije, prema našem mišljenju:  obezbeđenost uslova za nepoljoprivrednu proizvodnju u kojoj se mogla postići veća produktivnog rada, a samim tim viši i stabilniji dohodak. Bez obzira da li se radi o radnoj ili intezivnoj privrednoj delatnosti, društvo, prirodno, u granicama svojih mogućnosti obezbeđuje potrebna sredstva za proizvodnju i druge uslove rada koji zaposlenom omogućavaju permanentno upošljavanje njegove radne snage za koje takvih mogućnosti na individualnom poljoprivrednom posedu, u većini slučajeva, nema;  egzistencijalna sigurnost, koja proizilazi iz visokog stepena izvesnosti da se uključivanjem u nepoljoprivredne delatnosti, ostvari dohodak-sredstva za egzistenciju. U poljoprivrednoj proizvodnji, na individualnom posedu, koji je još uvek podležan uticaju spoljnih faktora, postoji neizvesnost, kako u pogledu ostvarenja prinosa određenih kultura, tako i cena po kojima će plasirati svoje proizvode, što sve skupa dovodi do znatnih oscilarija u visini ostvarenog dohotka. Zbog toga dolazi do straha u sigurnost obezbeđenja materijalnih uslova za održavanje sopstvene egzistencije;  uključivanjem u radni odnos individualni poljoprivredni proizvođač, po tom osnovu, stiče pravo na zdravstvenu zaštitu (sebe i svoje porodice), kao i uslove za penziju, što čini značajan elemenat socijalne sigurnosti;  opšti uslovi života u gradu obezbeđuju daleko veće mogućnosti za školovanje i kulturan život, potpunu zdravstvenu negu i druge pogodnosti koje ima grad, u odnosu na selo, što predstavlja značajne motive za migraciju odnosno emigraciju, pogotovo mladog stanovništva . Na osnovu istraživanja na terenu došlo se do zaključka da se privrednim merama zakasnilo. Početak 60-tih godina XX veka bio je preloman trenutak. Da je u tom periodu početo sa malom privredom, izgradnjom puteva, bržom elektrifikacijom naselja, danas ovo selo možda ne bi pružala uobičajenu sliku dobrog dela seoskih naselja naše zemlje.

Kako se migracioni proces odvijao najbolju ilustraciju daće nam sledeći podaci. Posle 1961.godine u Beograd doseljavaju i do danas su formirana 23 domaćinstva sa 88 člana porodice, Priboj 5 domaćinstava i 20 članova, Priština 3 domaćinstva sa 10 članova, Peć 5 domačinstava sa 16 članova, Đakovica i Sombor 2 domaćinstva i 5 članova, Čačak 2 domaćinstva sa 7 članova, Užice i Svilajnac 2 domaćinstva sa 8 članova, Niš i Topola 3 domaćinstva sa 7 članova porodice.

Želja da se za kratko vreme zaradi da bi se napravila kuća,kupilo imanje,automobil, česti su i izraziti motivi migracije u inostranstvu. Prostorni efekti Gnjilopotočkih radnika u inostranstvo su mnogobrojni i uočljivi u selu(promene prostorno-funkcionalne organizacije seoskog dvorišta, novi tipovi seoskih kuća i sl.). Opšti podaci koji slede mogu poslužiti kao okvir za prikaz migracionih kretanja u inostranstvo. Danas su iz sela u Kraljevinu Dansku formirana 24 domaćinstva sa 83 člana porodice, SAD 9 domaćinstava sa 12 članova, Nemačka 2 domaćinstva sa 10 članova, Australija 2 domaćinstva sa 5 članova, Francuska 2 domaćinstva sa 4 člana,Republika Srpska 4 domaćinstva sa 13 članova, Hrvatsko-muslimanska federacija 2 domaćinstva sa 7 članova i Hrvatska 1 domaćinstvo i 1 član porodice.Ako ovom broju dodamo i 88 domaćinstava sa 334 člana porodice koji žive na teritoriji Crne Gore onda dolazimo do značajne disproporcije između veličine naselja i broja stanovnika koji ukazuju da Gnjili Potok spada u grupu nerazvijenih seoskih naselja,što se na interesantan i prepoznatljiv način uklapa u sistematsku sluku većine seoskih naselja Crne Gore i Srbije . Intenzivna migraciona kretanja uticala su na promene starosne strukture stanovništva.Posmatrajući podatke poslednjeg popisa primećuje se da je stanovništvo u procesu demografskog starenja. U seoskom naselju živi 85 punoletnih stanovnika, a prosečna starost stanovništva iznosi 41,4 godina(38,2 kod muškaraca i 46,1 kod žena).Na terenu smo zapazili veliki beoj staračkih domaćinstava i domaćinstava sa po jednim članom.Na primer u selu postoji 8 domaćinstava sa po jednim članom, dok je 7 domaćinstava sa po dva člana.Opadanje ukupnog broja stanovnika, izazvano iseljivanjem i depopulacijom, postali su osnovni demografski problemi ovog seoskog naselja. . Gnjili Potok ima povoljne uslove za razvoj stočarstva. U okviru stočarstva trebalo bi razvijati posebno one grane za koje postoje i posebno kvalitetni uslovi. Prirodni uslovi favorizuju ovčarstvo kao noseću granu, a zatim i govedarstvo sa znatnim povećanjem grla do optimuma, koji se određuje u sadejstvu sa ostalim granama. Melioracijom pašnjaka poboljšali bi se uslovi za govedarstvo. Potrebno je u tom smislu, razraditi projekte za zasnivanje livada i melioradiju pašnjaka. Zasnivanje livada odnosi se na odgovarajuće agrotehničke radove sa osnovnim ciljem prinosa krmnog bilja. Melioracija pašnjaka odnose se na agrotehničke radove oko čišćenja terena, đubrenja i posipanja semena trava. Intenziviranjem proizvodnje sena, primenom agrotehničkih mera (navodnjavanje, đubrenje livada i pašnjaka i sl.) može se znatno povećati broj ovaca i goveda. S obzirom na prirodne uslove i oskudicu radne snage, u najbližoj budućnosti prioritet treba da dobije stimulisanje proizvodnje goveđeg mesa, pre svega putem povećanja stočnog fonda rasa pogodnih za pašnjački način držanja, odnosno putem sezonskog tova mlađih grla do određene težine. U tim okvirima se uspešno može razvijati i prateća proizvodnja kravljeg mleka, odnosno ovčarstvo pretežno orjentisano na tržišnu proizvodnju jagnjećeg mesa. Šansa Gnjilog Potaka je u neiskorišćenim mogućnostima ekstezivnog stočarstva. Pre svega, ovde mislimo o projektu formiranja farmi ovaca i krava. Pri tome se uz građevinske radove, planira i nabavka odgovarajuće opreme, poljoprivredne mehanizacije namenjene proizvodnji i pripremi stočne hrane kao i nabavka dela osnovnog zapata (priplodnih krava i bikova, ovaca i ovnova), čijom bi se reprodukcijom postupno zamenjivala postojeća grla. Ovakva domaćinstva bi potom mogla da proizvode sireve i druge mlečne proizvode po dobijenoj standardizovanoj tehnologiji, sa specifičnom ambalažom itd. Proizvodi bi vremenom, mogli da budu zaštićeni znakom, pa čak i oznakom zdrave hrane. Uspešno privređivanje ovakvih mini farmi podrazumeva savršenu organizaciju i koordinaciju, a u svakom slučaju postojanje centara za mleko, sir i sl, „sabirnog“ karaktera. Lokacija ovčarskih, govedarskih, ako im dodamo i svinjskih i kozijih i drugih farmi, određena je prirodnim uslovima i stabilnošću stanovništva u ovom seoskom naselju. U tom smislu, bila bi neophodna studija analize specifičnosti seoskih naselja Crne Gore, sa aspekta izgradnje i lociranja mini farmi, kao i vrste stočarske proizvodnje, zatim preopručljivih kapaciteta i ispitivanja mogućnosti kooperativne proizvodnje za veće kapacitete [5]. Za Gnjili Potok interesantan je i veoma primenljiv koncept i ideja proizvodnje ribe, prvenstveno pastrmke. Selo je izuzetno bogato vodom -Rajova Rijeka, izvori, planinski potoci. Dakle, postoje uslovi za razvoj malih ribnjaka duž Rajove Rijeke i njenih pritoka. Kao ograničavajući faktor ovde treba imati u vidu promenljivi nivo voda, zatim opasnost od zamućivanja, jer kao što je poznato radi se o bujičnim vodama. U suštini treba konstatovati da je selo izuzetno pogodno za mini ribnjake, što bi kao i mini farme posebnom studijom trebalo ispitati, utvrditi njihov mogući broj, zatim rezultate koji se mogu očekivati i druge značajne parametre. U selu postoje veoma povoljni uslovi za ratarstvo, što podrazumeva širenje površina pod povrtarskim biljem. Na veoma skromno zastupljenim oranicama može se uz primenu većih količina stajnjaka, uvođenje odgovarajućih plodoreda i bolju obradu zemljišta, postići veća proizvodnja krompira i krmnih žitarica. U Gnjilom Potoku osim toga imaju se preduzeti odgovarajuće mere za zaustavljanje trenda opadanja oraničnih površina, i to povećanjem nivoa opremljenosti domaćinstava savremenom mehanizacijom, posebno za proizvodnju, transport i konzerviranje kabaste krme. Sprovođenje programa komasacije, radi otklanjanja dosadašnjeg stanja velike usitnjenosti i isparcelisanosti obradivih površina, takođe je jedan od uslova za ozdravljenje ratarstva [5]. Uzgoj voća obavljao bi se na svim pogodnim parcelama, uz osnovni uslov obezbeđenja efikasne saobraćajne povezanosti, brzog transporta veoma osetljivih proizvoda. Zbog izdiferenciranosti prirodnih uslova optimizacija u iskorišćavanju proizvodnog potencijala može se postići intenziviranjem ovčarske i govedarske proizvodnje. Potrebno je uraditi studiju i istražiti povoljnost površina za proizvodnju lekovitog bilja. Ipak uočeno je obilje raznovrsnog lekovitog bilja, koje bi se organizovanom proizvodnjom i uzgojem moglo nametnuti kao isplativa grana ratarstva – uzgoj industrijskog bilja. Kao što se ranije moglo uočiti, šume na ovim prostorima uvek su bile ili sastavni deo imanja i okućnice stambenih dvorišta, ili neposredno zaleđe, odnosno izvor materijala, zaklon, pribežište, regulator klime, mikrolokacije i sl. Kao veliki prisutni elemenat života na ovim prostorima, šume će i u budućim kretanjima u razvoju privrede i politike izgradnje biti značajna prostorna komponenta.

Ne bi se smelo dozvoliti da se u budućem tretmanu šuma, planira veći obim seče ili neke druge akcije koja bi bila suprotna ekopoljoprivredi i ekoturizmu. Obim seče treba prilagoditi stanju uzgojnih grupa u okviru odgovarajuće klase šuma, kako bi se obezbedila na jednoj strani drvna masa, a na drugoj očuvanje kvaliteta šuma. Zbog efikasnosti zasađivanja potrebno je pošumljavati čisto šumske terene, posebno one nastale posle seče.

Dakle, treba pošumljavati erozivna područja i druga nestabilna zemljišta, kao preventivnu meru zaštite tla. Obim seče ne treba uvećvati, a akcije usmeriti na sanitarnu seču, u maksimalnom obimu. Uopšte posmatrano, šumarstvo treba uklopiti sa ekopoljoprivrednim razvojem. Analize bi verovatno pokazale da bi šume mogle dati višestruke prihode u ekopoljoprivrednom konceptu u odnosu na klasično gazdovanje [5]. U Gnjilom Potoku lovstvo treba posmatrati kao delatnost na liniji razgraničenja ekopoljoprivrede i šumarstva i ekoturizma. Posebnu pažnju treba posvetiti stalnoj brizi da se divljač u planinskom zaleđu sela dobro ishranjuje i zimi prehranjuje, kako bi se mogla pravilno razvijati i prirodnim putem razmnožavati. Osnovne investicione preporuke u lovstvu odnose se na investiciona ulaganja u uređenju i unapređenju (hranilišta za dlakavu i pernatu divljač, čeke i sl), kao i investiciona ulaganja u komforne čeke (za lov u zimskim uslovima i lov na vukove)[6],[7]. Pogodno fizičko – geografski faktori, a pre svega bogatstvo voda ,omogućuje da se Gnjili Potok razvije u jedno od atraktivnijih turističkih sela Crne Gore. Nužno je više pretpostavki za ovaj koncept:

 Izuzetna prirodna lepota ovog seoskog naselja i orijentacija na ekopoljoprivredu, odnosno ekoturizam, povećao bi kvalitet i specifičnost turističke ponude (ovde bi bila potrebna izvesna edukacija domaćina i organizatora ekopoljoprivrede u smislu naglašavanja pojedinih elemenata ponude i eventualno povlačenje drugih iz upotrebe).  Oslanjanjem na administrativni centar Andrijevicu , u organizacionom, markentiškom i finansijskom smislu, uz pomoć u pribavljanju klijentele (koja je zahtevna u pogledu ekskluzivnosti pejzaža, traži blizinu vrhova, osobenih prirodnih lokaliteta, mir i ne mnogo turista, a nije zahtevna u traženju visokog komfora). Još osobeniji vid turističke ponude, koji je potpuno prožet sa poljoprivrednim razvojem su ekoturističke poljoprivredne farme. Turizam je ovde sekundarni deo posla, komplementaran osnovnoj porizvodnji. Ako se u obzir uzmu prirodni uslovi i projekcije razvoja poljoprivrede u Gnjilom Potoku, uočava se mogućnost razvoja ekoturističkih i poljoprivrednih farmi ovčarstva, govedarstva, kozarstva, konjarstva i za uzgoj i selekciju lovačkih pasa. Ako se u investiranju u mini farme, ugradi i ekoturistički karakter proizvodnje, interes poljoprivrednika i ulagača uvećava se za nekoliko mogućih, a pretežno ekonomsko – socijalnih aspekata.  Znatno se povećava prihod, unošenjem ekskluzivnosti, s minimumom dodatnog uloženog rada,  Povećanje komunikacija za stanovništvo, dovođenjem turista u poljoprivredno okruženje,  Uzajamno kulturološko edukativno delovanje poljoprivrednika – domaćina i turista, jednih na druge, i  Uklanjanje i oslobađanje poljoprivrednika i njegove porodice od usamljenosti, izolovanosti, što je istraživanjem dokazano kao nepovoljno po učesnike u poljoprivrednoj proizvodnji. Delimično povećanje ulaganja u dodatne smeštajne sadržaje, koji nisu uvek značajni po obimu, smanjuju se na razumnu i realnu meru, kada se ima u vidu: ♦ Postojanje infrastrukture uz kuću (voda, struja, negde i kanalizacija itd.); ♦ Domaći uobičajeni poslovi se inače već obavljaju, uz sada veću atrkativnost istih pred publikom, i ♦ Priprema hrane se već obavlja (proširenje ove obaveze predstavlja stimulans za domaćicu i šansu za njen ravnomeran doprinos zaradi domaćinstva)[5]. Zaključak Saobraćajno-geografski položaj Gnjilog Potoka je nepovoljan,jer se nalazi daleko od glavnih saobraćajnica. Gravitaciona zona , gledano sa prostornog i populacionog stanovišta, je mala.Depopulacija stanovništva je, zajedno sa jakim procesom demografske tranzicije usporavala dalji demografski,socijalni,privredni i opšti društveni razvoj ovog seoskog naselja.Zato je potrebno preduzimanje niza društvenih mera za revitalizaciju .Među najznačajnije izdvajamo:razvoj poljoprivrede i turizma.Mišljenja smo da uz aktiviranje čitave zajednice neki pomaci ne samo što se mogu, nego se i moraju postići.Istorijska iskustva pokazuju da su sela davala gradu najbolje ljude, demografski ih uvećavali i osvežavali, na selima se najduže čuvaju i poštuju pozitivne karakterne osobine, ljubav prema nacionalim vrednostima. U privredno-geografskoj analizi nije uvek jednostavno razlikovati koliko u propuštenim mogućnostima imaju učešće objektivno prisutni ograničavajući uslovi (planinski karakter naselja), a koliko se oni moraju pripisati nedovoljnoj ili neadekvatnoj privrednoj organizovanosti i nepotpunoj informisanosti. Dosadašnji programi privrednog razvoja nisu uvažavali specifične geografske uslove, zato nisu mogli dati odgovarajuće rezultate. Na kraju, na privredne probleme Gnjilog Potoka treba gledati realno, bez preteranog optimizma, a još manje pesimizma. Proces opšteg i kvalitetnijeg preobražaja ovog sela biće relativno dosta spor i dugotrajan. Zato treba na tome raditi strpljivo, ali uporno i kontinuirano. LITERATURA: [1] www.wikipedia.org [2] M.Dašić (1986):Vasojevići od pomena do 1960.godine, Narodna knjiga,Beograd,str.31-47. [3] V. Rajović (1995): Gnjili Potok i Trešnjevik, hronika sela, Izdavačka kuća „Stupovi“- Vasojevići,Andrijevica, str.16-29. [4] R.J.Vešović (1935): Pleme Vasojevići, Državna štamparija, Sarajevo, str.135-138 [5] G.D.Rajović (2005): Geografske osnove za razvoj privrede Gornjeg Polimlja, privredno-geografska studija,autorsko izdanje, Štamparija „Vedes“ , Beograd, str.317-322. [6] G.D.Rajović, naučno-popularni prilozi objavljeni i listovima Bistro ( Reke-Surove i lepe, Jezera-atraktivna ali teško pristupačna); Zov ( Lov i ribolov, Povoljni uslovi za razvoj pčelarstva), Ribo-revija (Mere zaštite ribolova u Gornjem Polimlju); Kosa ( Gornje Polimlje,Krsna Slava). [7] Darko Rajović: Lov-sreća i doživljaj, rukopis.