Organizacija centralnog sporazuma

С Википедије, слободне енциклопедије
Organizacija centralnog sporazuma
CENTO flag
Zastava
Cento zoom.svg
CENTO članovi označeni zelenom bojom
SkraćenicaCENTO
Osnivanje24. februara 1955
TipMeđuvladin vojni savez
SedišteAnkara
Područje delovanjaZapadna Azija i Evropa
Članovi
5 država

Organizacija centralnog sporazuma (CENTO), prvobitno poznat kao Bagdadski pakt ili Bliskoistočna sporazumna organizacija (METO), bio je vojni savez tokom hladnog rata. Formirali su ga 1955. godine Iran, Irak, Pakistan, Turska i Velika Britanija, a raspusten je 1979. godine.

Američki pritisak i obećanja o vojnoj i ekonomskoj pomoći bili su ključni u pregovorima koji su doveli do sporazuma, ali Sjedinjene Države u početku nisu mogle da učestvuju. Džon Foster Dals, koji je bio uključen u pregovore kao američki državni sekretar pod predsednikom Dvijtom D. Ajzenhauerom, tvrdio je da je to zbog „proizraelskog lobija i poteškoća u dobijanju odobrenja Kongresa”.[1] Drugi su izjavili da je to bilo „iz čisto tehničkih razloga budžetskih procedura”.[2]

Godine 1958, SAD su se pridružile vojnom komitetu alijanse. CENTO se generalno smatra jednim od najmanje uspešnih saveza hladnog rata.[3]

Sedište organizacije bilo je u Bagdadu u Iraku, od 1955. do 1958. godine, i u Ankari u Turskoj, od 1958. do 1979. Kipar je takođe bio važno mesto za CENTO zbog svog položaja na Bliskom istoku i Britanskih suverenih baznih područja na ostrvu.[4]

Istorija[уреди | уреди извор]

Tri aviona američkog vazduhoplovstva Makdonel Daglas F-4E Fantom II parkirana u vazduhoplovnoj bazi Širaz, Iran, tokom vežbe Cento, 1. avgusta 1977.

Po uzoru na Organizaciju Severnoatlantskog pakta (NATO), CENTO je spregao nacije na međusobnu saradnju i zaštitu, kao i na neintervenisanje u unutrašnjim poslovima drugih zemalja članica. Cilj mu je bio da zadrži Sovjetski Savez (SSSR) tako što će postojati linija jakih država duž jugozapadne granice SSSR-a. Slično tome, bio je poznat kao Severni nivo za sprečavanje sovjetskog širenja na Bliski Istok.[5] Za razliku od NATO-a, CENTO nije imao jedinstvenu vojnu komandnu strukturu, niti su mnoge američke ili britanske vojne baze osnovane u državama članicama, iako su SAD imale komunikacione i elektronske obaveštajne objekte u Iranu i iz baza u Pakistanu vršile obavještajne U-2 letove iznad SSSR-a. Ujedinjeno Kraljevstvo je imalo pristup objektima u Pakistanu i Iraku u raznim periodima dok je ugovor bio na snazi.

Dana 14. jula 1958. Iračka monarhija je srušena u vojnom puču. Novu vladu predvodio je general Abdul Karim Kasim koji je povukao Irak iz Bagdadskog pakta, otvorio diplomatske odnose sa Sovjetskim Savezom i zauzeo stav nesvrstanih. Organizacija je u to vreme odustala od naziva „Bagdadski pakt” u korist naziva „CENTO“.

Bliski Istok i Južna Azija postali su izuzetno nestabilna područja tokom 1960-ih godina sa Arapsko-izraelskim sukobom i Indo-Pakistanskim ratovima. CENTO nije bio voljan da se duboko umeša ni u jedan spor. 1965. i 1971. Pakistan je bezuspešno pokušavao da dobije pomoć u svojim ratovima sa Indijom putem organizacije CENTO, ali je to odbijeno pod obrazloženjem da je CENTO imao za cilj zadržavanje SSSR-a, a ne Indije.

Univerzalov snimak o Bagdadskom paktu

CENTO je malo učinio na sprečavanju širenja sovjetskog uticaja na države koje nisu članice tog područja. Kakvu god da je vrednost pakt mogao imati u zadržavanju širenja komunizma, to je izgubljeno kad su Sovjeti „preskočili” države članice uspostavljajući bliske vojne i političke odnose sa vladama u Egiptu, Siriji, Iraku, Narodnoj demokratskoj republici Jemen, Somaliji i Libiji. Do 1970. SSSR je rasporedio preko 20.000 vojnika u Egipat i osnovao pomorske baze u Siriji, Somaliji i N.D.R. Jemenu.

Iranska revolucija je označila kraj organizacije 1979. godine, mada je ona u stvarnosti bila okončana već 1974. godine, kada je Turska napala Kipar. To je navelo Ujedinjeno Kraljevstvo da povuče snage koje su bile predviđene za savez, a Kongres Sjedinjenih Država zaustavio je tursku vojnu pomoć uprkos dva predsednička veta.[5] Padom Iranske monarhije izgubljeni su svi preostali razlozi postojanja organizacije. Budući američki i britanski sporazumi o odbrani sa zemljama u regionu - poput Pakistana, Egipta i država Persijskog zaliva - vođeni su bilateralno.

Povlačenjem Irana, generalni sekretar CENTO-a, turski diplomata Kamran Gurun, najavio je 16. marta 1979, da će sazvati sastanak saveta pakta kako bi formalno rasformirao organizaciju.[6]

Generalni sekretari[уреди | уреди извор]

Generalni sekretar, imenovan od strane saveta ministara na obnovljive tri godine, nadgledao je aktivnosti CENTO-a. Generalni sekretari su bili:[7][8]

Ime Država Na funkciji
Avni Kalidi  Irak 1955 – 31 dec 1958
Osman Ali Bajg  Pakistan 1 Jan 1959 – 31 dec 1961
Abas Ali Kalatbari  Iran Jan 1962 – jan 1968
Turgut Menemencioglu  Turska Jan 1968 – 1 feb 1972
Nasir Asar  Iran 1 Feb 1972 – jan 1975
Umit Haluk Bajulken  Turska Jan 1975 – 1 avg 1977
Sidar Hasan Mahmud  Pakistan Avg 1977 – mar 1978
Kamuran Gurun  Turska 31. mart 1978 – 1979

CENTO železnica[уреди | уреди извор]

CENTO je sponzisao železničke linije, od kojih su neke završene, kako bi omogućile železničke veze između Londona i Teherana preko Vana. Deo od jezera Van u Turskoj do Šarafkana u Iranu dovršio je i velikim delom finansirao CENTO (uglavnom UK). Izgradnja je bila posebno izazovna zbog teškog terena. Deo rute obuhvatao je železnički trajekt preko jezera Van sa terminalom u Tatvanu na zapadnoj strani jezera. Značajne karakteristike železničke pruge na iranskoj strani obuhvatale su 125 mostova, među kojima i Gotorski most, dužine 1,485 ft (0,453 m), koji premošćava klisuru duboku 396 ft (121 m) deep.[9][10]

Kulturne i istraživačke institucije[уреди | уреди извор]

Poput svojih pandana NATO-a i SEATO-a, CENTO je sponzisao brojne kulturne i naučno-istraživačke institucije:

  • CENTO konferencije o nastavi javnog zdravlja i praksi javnog zdravlja[11]
  • CENTO Program kulturnih dela[12]
  • CENTO Institut za nuklearne i primenjene nauke
  • Naučni koordinacioni odbor CENTO[13]
  • Naučno veće CENTO
  • CENTO simpozijumi o ruralnom razvoju[14][15]

Institucije su podržavale širok spektar nevojnih aktivnosti, sa posebnim fokusom na poljoprivredu i razvoj. Na primer, 1960. godine CENTO je finansirao 37 projekata koji pokrivaju poljoprivredu, obrazovanje, zdravstvo, ekonomski razvoj i transport.[16] Takođe je organizovao bar jedan simpozijum o problemu slinavke i šapa i goveđe kuge.[17]

Organizaciju koja je postala CENTO Institut za nuklearne nauke su uspostavile zapadne sile u Bagdadskom paktu, kako je CENTO tada bio poznat.[18] Prvobitno je bio lociran u Bagdadu u Iraku, ali je preseljen u Teheran u Iranu 1958. godine nakon što se Irak povukao iz organizacije.[19][20] Na Institutu su obučavani studenti iz Pakistana i Turske, kao i oni iz Irana.[21]

CENTO naučno veće[уреди | уреди извор]

CENTO naučno veće organizovalo je niz naučnih simpozijuma i drugih događaja, uključujući sastanak u Lahoru, Pakistan, 1962. godine, pod nazivom „Uloga nauke u razvoju prirodnih resursa sa posebnim osvrtom na Pakistan, Iran i Tursku”.[22]

Reference[уреди | уреди извор]

  1. ^ Selwyn Lloyd; Suez 1956: A Personal account
  2. ^ Hadley, Guy. CENTO: The Forgotten Alliance ISIO Monographs, University of Sussex, UK (1971): 2.
  3. ^ Martin, Kevin W. (2008). „Baghdad Pact”. Ур.: Ruud van Dijk; et al. Encyclopedia of the Cold War. New York: Routledge. стр. 57. ISBN 978-0-415-97515-5. Приступљено 2009-01-30. »Thus, the Baghdad Pact is widely considered the least successful of the Cold War schemes engendered by the Anglo-American alliance.« 
  4. ^ Dimitrakis, Panagiotis, The Value to CENTO of UK Bases on Cyprus", Middle Eastern Studies, Volume 45, Issue 4, July 2009, pp 611–624
  5. ^ а б George Lenczowski, American Presidents and the Middle East, 1990, p. 88
  6. ^ „CENTO pact members to dissolve alliance soon”. The Gazette. Montreal. 5=AP. 1979-03-17. стр. 46. Архивирано из оригинала на датум 2015-11-17. Приступљено 15. 3. 2014. 
  7. ^ From Encyclopedia Iranica. http://www.iranicaonline.org/articles/central-treaty-organization-cento-a-mutual-defense-and-economic-cooperation-pact-among-persia-turkey-and-pakistan-wi Архивирано 2013-11-17 на сајту Wayback Machine
  8. ^ Cahoon, Ben. „International Organizations A-L”. www.worldstatesmen.org. 
  9. ^ Geneva Times, 15 April 1971. p9 http://fultonhistory.com/Newspaper%2011/Geneva%20NY%20Daily%20Times/Geneva%20NY%20Daily%20Times%201971%20Mar-Apr%201971%20Grayscale/Geneva%20NY%20Daily%20Times%201971%20Mar-Apr%201971%20Grayscale%20-%201035.pdf
  10. ^ Meklis, Y. Along the Path of a CENTO Railway: A Narrative with Text and Photographs Telling how Iran and Turkey, with the Support of CENTO Associates, are Repeating History by Linking Their Countries with a Modern Railway. CENTO Public Relations Division (1959?). https://books.google.com/books/about/Along_the_Path_of_a_CENTO_Railway.html?id=qEUYAAAAIAAJ&hl=en
  11. ^ Kashani-Sabet, Firoozeh. OUP (2011) Conceiving Citizens: Women and the Politics of Motherhood in Iran. p. 291.
  12. ^ See, for example, in "Solo exhibitions": http://www.bengalfoundation.org/old/index.php?view=artist/ArtistProfile.php&artistID=100&page=5 Архивирано 2017-03-21 на сајту Wayback Machine
  13. ^ ASME web page for Mr. Sadik Kakaç. https://www.asme.org/about-asme/get-involved/honors-awards/press-releases/sadik-kakac-awarded-honorary-membership Архивирано 2015-06-18 на сајту Wayback Machine
  14. ^ Beeman, William O. (1986). Language, Status, and Power in Iran. Indiana University Press. стр. 226. ISBN 9780253113184. Архивирано из оригинала на датум 2017-12-01. Приступљено 2017-11-18. 
  15. ^ Amad, Mohammad Javad (2011). Agriculture, Poverty and Reform in Iran. Routledge. стр. 172. ISBN 9780415614382. Архивирано из оригинала на датум 2017-12-01. Приступљено 2017-11-18. 
  16. ^ CIA memorandum, released under US Freedom of Information provisions. "EIGHTH CENTO MINISTERIAL COUNCIL SESSION TEHRAN, APRIL 28-30, 1960 U.S. POSITION ON THE TURKISH- IRANIAN RAILWAY LINK". http://www.foia.cia.gov/document/eighth-cento-ministerial-council-session-tehran-april-28-30-1960-us-position-turkish Архивирано 2015-06-18 на сајту Wayback Machine
  17. ^ Lawrence, Mary Margaret (21. 9. 1973). „CENTO Seminar on the Control and Eradication of Viral Diseases in the CENTO Region: With Special Emphasis on Foot-and-mouth Disease and Rinderpest and Renderpest-like Diseases; [papers”. Central Treaty Organization — преко Google Books. 
  18. ^ Restivo, Sal P. (1982). Science, Technology, and Society. ISBN 9780195141931 — преко Google Books. 
  19. ^ Sahimi, M. Website. "Iran's Nuclear Energy Program. Part V: From the United States Offering Iran Uranium Enrichment Technology to Suggestions for Creating Catastrophic Industrial Failure". http://www.payvand.com/news/04/dec/1186.html Архивирано 2015-09-07 на сајту Wayback Machine
  20. ^ Orr, Tamra B. (15. 8. 2009). Iran and Nuclear Weapons. The Rosen Publishing Group, Inc. ISBN 9781435852815 — преко Google Books. 
  21. ^ Entessar, Nader. Middle East Policy Council website. "Iran's Nuclear Decision-Making Calculus". http://www.mepc.org/journal/middle-east-policy-archives/irans-nuclear-decision-making-calculus?print Архивирано 2015-06-18 на сајту Wayback Machine
  22. ^ Smith, ML. "The Role of Science in the Development of Natural Resources with Particular Reference to Pakistan, Iran and Turkey". Elsevier (2013). https://books.google.com/books?id=g-xsBQAAQBAJ&dq=CENTO+Institute+of+Nuclear+%26+Applied+Science+-centos&source=gbs_navlinks_s

Literatura[уреди | уреди извор]

  • Cohen, Michael J. "From ‘Cold’ to ‘Hot’ War: Allied Strategic and Military Interests in the Middle East after the Second World War." Middle Eastern Studies 43.5 (2007): 725-748.
  • Jalal, Ayesha. "Towards the Baghdad Pact: South Asia and Middle East Defence in the Cold War, 1947-1955." International History Review 11.3 (1989): 409-433.
  • Kuniholm, Bruce R. The origins of the Cold War in the Near East: Great power conflict and diplomacy in Iran, Turkey, and Greece (Princeton University Press, 2014).
  • Podeh, Elie. The quest for hegemony in the Arab world: The struggle over the Baghdad Pact (Brill, 1995).
  • Yesilbursa, Behcet Kemal. The Baghdad Pact: Anglo-American Defence Policies in the Middle East, 1950-59 (2003) excerpt
  • US National Archives. 333.8 Records of the Central Treaty Organisation (CENTO) 1956-79. https://www.archives.gov/research/guide-fed-records/groups/333.html#333.8.2 Архивирано 2017-08-25 на сајту Wayback Machine
  • CENTO nation help sought by Pakistan. Chicago Tribune. September 7, 1965 [1] Архивирано 2015-09-09 на сајту Wayback Machine
  • The India-Pakistan War of 1965. Office of the Historian, Bureau of Public Affairs, United States Department of State [2] Архивирано 2015-07-08 на сајту Wayback Machine Pakistan and India agreed on ceasefire and Pakistan had to give back all the territories gained in the war.
  • Jasse, Richard (зима 1991). „The Baghdad Pact: Cold War or Colonialism”. Middle Eastern Studies. 27 (1): 140—156. doi:10.1080/00263209108700852. 

Spoljašnje veze[уреди | уреди извор]

Преузето из „https://sr.wikipedia.org/w/index.php?title=Organizacija_centralnog_sporazuma&oldid=23419770”