Gvineja Bisao

Uredi veze
S Vikipedije, slobodne enciklopedije

Republika Gvineja Bisao
República da Guiné-Bissau  (portugalski)
Krilatica: Јединство, борба, напредак
(port. Unidade, Luta, Progresso)
Himna: Ово је наша вољена земља
(port. Esta é a Nossa Pátria Bem Amada)
Položaj Gvineje Bisao
Glavni gradBisao
Službeni jezikportugalski
Vladavina
PredsednikUmaro Sisoko Embalo
Predsednik VladeAristidez Gomez
Istorija
NezavisnostOd Portugalije
10. septembar 1974.
Geografija
Površina‍
 — ukupno36.125 km2 (133)
 — voda (%)22.4
Stanovništvo‍
 — 2013.[1][2]1.704.000 (151)
 — gustina47,17 st./km2
Ekonomija
ValutaCFA franak
 — stoti deo valute‍100 центи‍
Ostale informacije
Vremenska zonaUTC 0
Internet domen‍.gw‍
Pozivni broj+245

Gvineja Bisao (port. Guiné-Bissau), zvanično Republika Gvineja Bisao (port. República da Guiné-Bissau), poznata i kao Gvineja Bisau, je država na zapadu Afrike.[3] Površina Gvineje Bisao je 36.125 km². Po površini Gvineja Bisao je 133. država u svetu. Graniči se sa Senegalom i Gvinejom, a na zapadu izlazi na Atlantski okean.[4] Po proceni iz 2010. Gvineja Bisao je imala 1.647.000 stanovnika.[5] Glavni i najveći grad Gvineje Bisao je Bisao,[6] u kom živi oko četvrtina stanovništva.

Gvineja Bisao je nekada bila deo kraljevstva Kabu,[7] kao i deo carstva Mali.[7] Delovi ovog kraljevstva su opstali do 18. veka, dok su neki drugi bili pod vlašću Portugalske imperije od 16. veka. U 19. veku je kolonizovana kao Portugalska Gvineja.[7] Nakon sticanja nezavisnosti, proglašene 1973. i priznate 1974. godine, ime njenog glavnog grada, Bisao, dodato je imenu zemlje kako bi se sprečila zabuna sa Gvinejom (bivša Francuska Gvineja). Gvineja Bisao ima istoriju političke nestabilnosti od sticanja nezavisnosti, a samo je jedan izabrani predsednik (Hoze Mario Vaz) uspešno odslužio pun petogodišnji mandat.[8] Trenutni predsednik je Umaro Sisoko Embalo, koji je izabran 29. decembra 2019. godine.[9]

Samo oko 2% stanovništva govori portugalski, službeni jezik, kao prvi jezik, a 33% ga govori kao drugi jezik. Međutim, kreolski jezik Gvineje Bisao, kreolski baziran na portugalskom, je nacionalni jezik i takođe se smatra jezikom jedinstva. Prema studiji iz 2012. godine, 54% stanovništva govori kreolski kao prvi jezik, a oko 40% ga govori kao drugi jezik.[10] Ostali govore različite izvorne afričke jezike. Nacija je dom brojnih sledbenika islama, hrišćanstva i tradicionalnih vera, iako nijedna verska grupa ne predstavlja većinu stanovništva.[11][12][13] Bruto domaći proizvod zemlje po glavi stanovnika jedan je od najnižih u svetu.

Istorija[uredi | uredi izvor]

Napušteni tenk iz vremena građanskog rata 1998-1999.

Teritorija Gvineje Bisao nekada je bila poznata pod nazivom Kraljevina Gabu, koja je bila deo velikog Mali carstva. Posle 1546. Gabu je dobio veću autonomiju, a kao deo Mali carstva ostala je do 1876. Prvi Evropljani koji su zauzeli Gvineju Bisao bili su Portugalci. Kolonijalisti iz Zelenortskih ostrva dobili su prava na ovu teritoriju i ona je ubrzo postala portugalski centar trgovine robovima.

Afrička partija za nezavisnost Gvineje i Zelenortskih Ostrva osnovana je 1956. Posle više neuspelih antikolonijalnih ustanaka, borba za nezavisnost počela je 1963. godine. Tokom 1974. pobunjenici su kontrolisali veći deo zemlje. Osnovali su svoju vladu koju je ubrzo priznao veći broj zemalja. U aprilu 1974. Lisabon je potpisao sporazum po kom pruža potpunu nezavisnost ovoj zemlji. Od tada zvanični naziv države postaje Gvineja Bisao. Odmah po sticanju nezavisnosti Gvineja Bisao je stupila u prosovjetski blok i jedno vreme razvijala socijalističko društveno uređenje. Prvi predsednik nezavisne države bio je Luis Kabral, predsednik Afričke partije za nezavisnost Gvineje i Zelenortskih ostrva (Partido Africano da Independência da Guiné e Cabo Verde - PAIGC) formirane 1956. godine. U novembru 1980. godine izvršen je vojni udar, Kabral je svrgnut s vlasti, a na njegovo mesto je došao dotadašnji premijer Žoao Bernardo Vijeira. Prvi višepartijski izbori održani su 1994. godine, na kojima je Vijeira izbran za predsednika. Nakon građanskog rata 1998-1999. vođa opozicije Kumba Jala iz Partije za društvenu obnovu (Partido para a Renovaçao Social - PRS) je izabran za predsednika. Jala je svrgnut 2003. godine s vlasti, do 2005. godine je vršilac dužnosti predsednika bio Henrike Rosa. Na izborima 2005. godine je Vijeira ponovo izabran za predsednika i na ovoj funkciji je bio do ubistva u martu 2009. godine. Od septembra 2009. godine predsednik Gvineje Bisao je Malam Bakai Sanja iz PAIGC partije, koji je u junu sa 63,3% naspram 36,6% pobedio protivkandidata, nekadašnjeg predsednika Kumba Jala iz PRS partije. Novi predsednik je rekao da će se založiti da se rasvetle okolnosti pod kojima je ubijen njegov prethodnik Žoao Bernardo Vijeira.

Geografija[uredi | uredi izvor]

Položaj[uredi | uredi izvor]

Države sa kojima se Gvineja Bisao graniči su Gvineja i Senegal. Površina države iznosi 36.125 km².

Geologija i reljef[uredi | uredi izvor]

Gvineja Bisao je nizijska zemlja koja samo prema krajnjem istoku prelazi u brdovit teren nadmorske visine do 250 m. Linija obale je duga 350 km i veoma razuđena. Uglavnom je niska, peščana, močvarna i obrasla mangrovom. Ostrvski deo Gvineje Bisao čine ostrvo Bolama i arhipelag Bijagos koji se sastoji od 15 ostrva (Bubaku, Karavela, Formoza, Oranžo, Roka, Uno itd.).

Prirodna bogatstva ove zemlje su: nafta, boksit, fosfati, drvo, more i reke bogate ribom.

Vode[uredi | uredi izvor]

Veće reke su Geba, Korubal i Kačea.

Flora i fauna[uredi | uredi izvor]

Klima[uredi | uredi izvor]

Klima je tropska sa jednim kišnim i jednim sušnim godišnjim dobom. Temperatura vazduha je visoka i stabilna: srednja januarska je oko 24, a srednja julska oko 26 °C. Padavine opadaju od zapada (3000 mm) do istoka (1500 mm).

Privreda[uredi | uredi izvor]

Prema indeksu humanog razvoja Gvineja Bisao spada u najnerazvijenije države sveta. Najzastupljenija privredna aktivnost je poljoprivreda, zatim tercijarne delatnosti, a najmanje je zastupljena industrija.

Obradivo zemljište čini 11,9% državne teritorije. Kikiriki je najvažnija kultura namenjena tržištu, a uz njega i kokosov orah i uljana palma. Za ishranu stanovništva se gaje pirinač, kukuruz, proso, sirak i razno povrće. Pašnjaci i livade prekrivaju 43% teritorije, najviše se gaje goveda, koze, svinje i kokoške. Šume zahvataju 38% državne teritorije. Veliki je godišnji ulov ribe i rakova.

Iako je utvrđeno prisustvo nafte, boksita i fosfata, ova prirodna bogatstva se ne eksploatišu. Postoje određeni industrijski kapaciteti za preradu drveta. Turizam nije razvijen, mada postoje potencijali za njegov razvoj.

Gvineja Bisao izvozi ribu, rakove (posebno škampe), kikiriki, drvo i ulje, a uvozi veliki broj prehrambenih namirnica, gorivo, vozila, mašine itd.

Najrazvijeniji vid saobraćaja je pomorska i rečna plovidba. Glavna luka je glavni grad Bisao. Drumska mreža je lošeg kvaliteta i male ukupne dužine, dok železnički saobraćaj ne postoji. Međunarodni aerodrom u Bisau nema veći međunarodni značaj.

Politika[uredi | uredi izvor]

Stanovništvo[uredi | uredi izvor]

Populacija Gvineje Bisao etnički je podeljena prema jezicima, običajima i socijalnim strukturama. Jezik koji se najviše govori je portugalski kreolski (44%). Pored portugalskog kreolskog većina stanovništva se služi jezicima etničkih grupa među kojima su najznačajnije: Balante 27%, Fulani 23%, Mandinke 12%, Manđako 11% i Pepel 10%. Većina stanovništva veruje u tradicionalni animizam 54%, ostatak čine muslimani 38% i hrišćani 8%.

Starosna struktura stanovništva:

  • od 0-14 godina: 42%
  • od 15-64: 55%
  • od 64 godine: 3%

Stopa nataliteta: 39.63 rođenih/1000 stanovnika

Stopa mortaliteta: 15.62 umrlih/1000 stanovnika

Prosečan životni vek: 49.09 godina

Procenat pismenih: 53%

Glavni i najveći grad je Bisao sa oko 400 hiljada stanovnika[14], dok su svi ostali gradovi daleko manji: Bafata 25 hiljada, Gabu 15 hiljada, Katio 11 hiljada itd.

Administrativna podela[uredi | uredi izvor]

Reference[uredi | uredi izvor]

  1. ^ The Department of Economic and Social Affairs of the United Nations. str. 51–55. Pristupljeno 11 August 2013. [1] Arhivirano na sajtu Wayback Machine (4. jul 2014)
  2. ^ „Guinea-Bissau”. The World Factbook (2024 izd.). Central Intelligence Agency. Pristupljeno 24. 9. 2022.  (Archived 2022 edition)
  3. ^ „United Nations Statistics Division - Standard Country and Area Codes Classifications”. Arhivirano iz originala 13. 07. 2011. g. Pristupljeno 09. 04. 2014. 
  4. ^ „Overview”. World Bank (na jeziku: engleski). Pristupljeno 26. 1. 2021. 
  5. ^ Department of Economic and Social Affairs Population Division (2009). „World Population Prospects, Table A.1” (PDF). 2008 revision. United Nations. Pristupljeno 12. 03. 2009.  NB: The preliminary results of the National population census in Guinea-Bissau put the figure at 1,449,230, according to email information by the Instituto Nacional de Estudos e Pesquisa, Bissau.
  6. ^ Mišić, Milan, ur. (2005). Enciklopedija Britanika. V-Đ. Beograd: Narodna knjiga : Politika. str. 101. ISBN 86-331-2112-3. 
  7. ^ a b v „Guinea-Bissau - Country Profile - Nations Online Project”. www.nationsonline.org. Pristupljeno 26. 1. 2021. 
  8. ^ „Guinea-Bissau – History”. Encyclopedia Britannica (na jeziku: engleski). Pristupljeno 27. 5. 2020. 
  9. ^ „Guinea-Bissau: Swearing-in of new President unlikely to bring stability, says UN representative”. UN News (na jeziku: engleski). 14. 2. 2020. Pristupljeno 23. 9. 2020. 
  10. ^ Handem, Myrna (2015). Portuguese, Creole, or Both: The Problematic of Language Choice in the Republic of Guinea-Bissau. The Social, Political and Economic Implications of Language Choice (Teza). Howard University. 
  11. ^ „Africa: Guinea-Bissau”. The World Factbook. Central Intelligence Agency. Arhivirano iz originala 22. 10. 2020. g. Pristupljeno 1. 1. 2020. 
  12. ^ „Chapter 1: Religious Affiliation”. Tolerance and Tension: Islam and Christianity in Sub-Saharan Africa (Izveštaj). Pew Research Center. 15. 4. 2010. 
  13. ^ Tolerance and Tension: Islam and Christianity in Sub-Saharan Africa (PDF) (Izveštaj). Pew Forum on Religious & Public life. april 2010. str. 20. Arhivirano iz originala (PDF) 30. 4. 2018. g. Pristupljeno 25. 4. 2018. 
  14. ^ http://www.stat-guinebissau.com Arhivirano na sajtu Wayback Machine (3. februar 2011) Nacionalni institut za statistiku i popis Gvineje Bisao (Instituto Nacional de Estatística e Censos)

Literatura[uredi | uredi izvor]

  • „Africa :: GUINEA-BISSAU”. CIA The World Factbook. 12. 7. 2022. 
  • „Guinea-Bissau”. United States Department of State (na jeziku: engleski). Pristupljeno 2022-10-08. 
  • „Religions in Guinea Bissau | PEW-GRF”. www.globalreligiousfutures.org. Arhivirano iz originala 20. 12. 2017. g. Pristupljeno 2022-10-08. 
  • „Guinea-Bissau”, The World Factbook (na jeziku: engleski), Central Intelligence Agency, 2022-09-22, Pristupljeno 2022-10-08 
  • „Guinea-Bissau”. International Monetary Fund. Arhivirano iz originala 11. 11. 2018. g. Pristupljeno 18. 10. 2018. 
  • „Gini Index coefficient”. CIA World Factbook. Pristupljeno 20. 8. 2021. 
  • Human Development Report 2020 The Next Frontier: Human Development and the Anthropocene (PDF). United Nations Development Programme. 15. 12. 2020. str. 343—346. ISBN 978-92-1-126442-5. Pristupljeno 16. 12. 2020. 
  • Abdel Malek, K.,"Le processus d'accès à l'indépendance de la Guinée-Bissau", In : Bulletin de l'Association des Anciens Elèves de l'Institut National de Langues et de Cultures Orientales, N°1, Avril 1998. – pp. 53–60
  • Forrest, Joshua B., Lineages of State Fragility. Rural Civil Society in Guinea-Bissau (Ohio University Press/James Currey Ltd., 2003)
  • Galli, Rosemary E, Guinea Bissau: Politics, Economics and Society, (Pinter Pub Ltd., 1987)
  • Lobban Jr., Richard Andrew and Mendy, Peter Karibe, Historical Dictionary of the Republic of Guinea-Bissau, third edition (Scarecrow Press, 1997)
  • Vigh, Henrik, Navigating Terrains of War: Youth And Soldiering in Guinea-Bissau, (Berghahn Books, 2006)

Spoljašnje veze[uredi | uredi izvor]

Preuzeto iz „https://sr.wikipedia.org/w/index.php?title=Гвинеја_Бисао&oldid=27781140”