Denver
| Denver engl. Denver | |
|---|---|
 Panorama Denvera | |
 Zastava
 Grb
| |
| Administrativni podaci | |
| Država |  Sjedinjene Američke Države |
| Federalna jedinica |  Kolorado |
| Okrug | Denver[1] |
| Osnovan | 18. novembar 1858. kao Denver Siti K. T.[2] 7. novembar 1861. kao Denver Siti C. T.[3] 1. decembar 1902. kao grad i okrug Denver[a] |
| Stanovništvo | |
| Stanovništvo | |
| — 2010. | 600.158 [6] |
| — gustina | 1.745,15 st./km2 |
| Geografske karakteristike | |
| Koordinate | 39° 44′ 21″ S; 104° 59′ 05″ Z / 39.739167° S; 104.984722° Z |
| Vremenska zona | UTC-7 |
| Aps. visina | 1564–1734[8][9] m |
| Površina | 401,36[7] km2 |
| — kopno | 397.13 km2 |
| — voda | 4.23 km2 |
  Denver Denver na karti Colorado | |
| Ostali podaci | |
| Gradonačelnik | Majkl Hanok[10] |
| ZIP kod | 80201–80212, 80202, 80214–80239, 80241, 80243–80244, 80246–80252, 80256–80266, 80271, 80273–80274, 80279–80281, 80290–80291, 80293–80295, 80299, 80012, 80014, 80022, 80033, 80123, 80127 |
| FIPS kod | 08-20000 |
| Veb-sajt | |
| www.denvergov.org | |
Denver (engl. Denver), zvanično Grad i okrug Denver (engl. City and County of Denver), glavni je, najveći i najnaseljeniji grad u američkoj saveznoj državi Kolorado. Stacioniran je u dolini Južne rijeke Plat, jedne od dvije rijeke Plat, na sjevernoj strani Velikih planina, istočno od frontalnog lanca Stjenovitih planina. Na popisu stanovništva 2010. u gradu je živjelo 600.158 stanovnika,[11] dok procijenjena populacija 2019. godine iznosi 727.211 stanovnika, što je porast od 21.17% i čini Denver jednim od najbrže rastućih velikih gradova u Sjedinjenim Američkim Državama, kao i 19 najnaseljenijim gradom SAD.[12] Metropolitansko područje koje okružuje Denver čini glavni dio populacije i ekonomske aktivnosti u regionu Prednjeg lanca urbanog koridora, gdje je procijenjeno da živi oko 85% populacije Kolorada. Centar grada je odmah istočno od Čeri Krika, dok je Južna rijeka Plat oko 12 km istočno od podnožja Stjenovitih planina. Grad je dobio ime po Džejmsu V. Denveru, guverneru teritorije Kanzas. Nadimak mu je Milju visok grad, zbog toga što mu je zvanična nadmorska visina tačno milju iznad nivoa mora (1.609.3 m).[13] Nalazi se na 105 meridijanu zapadno od Griniča i spada u Planinsku vremensku zonu, koja prolazi direktno kroz željezničku stanicu Denver junion.
Denver je rangiran kao Beta globalni grad, od strane Mreže za globalizaciju i istraživanje metropolitanskih gradova. Procijenjeno je da Metropolitansko područje Denvera ima populaciju od 2.932.415 stanovnika 2018, što čini područje 19 najnaseljenijim metropolitanskim područjem u Sjedinjenim Državama.[14] Oblast Denver—Aurora, koji ima 12 gradova, ima procijenjenu populaciju 3.572.798 stanovnika 2018. godine i 15 je najnaseljenija metropolitanska oblast Sjedinjenim Državama.[15] Denver je najnaseljeniji grad od 18 okruga Prednjeg lanca urbanog koridora, koji se proteže preko dvije države i ima procijenjenu populaciju od 4.976.781 stanovnika, prema podacima iz 2018.[16] Drugi je najnaseljeniji grad Planinskog regiona posle Finiksa. Godine 2016, označen je kao najbolje mjesto za život u Sjedinjenim Državama, od strane medijske kompanije U.S. News & World Report.[17]
Istorija[uredi | uredi izvor]
Zlatna groznica na Pajksu i prva naselja[uredi | uredi izvor]
Oblast Denvera, dio teritorije Kanzas, rijetko je naseljavano do 1850-ih. Ljudi su dolazili u potrazi za zlatom, zatim su nastavljali dalje. U julu 1858. godine, Grin Rasel i Sem Bejts otkrili su malo aluvijalno nalazište, blizu ušća pritoke Litl draj Krek (što je danas četvrt Inglvuda), gdje je ležalo oko 620 g zlata, što je bilo prvo značajno zlatno otkriće u regionu Stjenovitih planina.[18] Vijest se brzo proširila i do jeseni, stotine ljudi je kopalo duž Južne rijeke Plat. Do proljeća 1859. godine, desetine hiljada ljudi je došlo u potragu za zlatom, u vrhu Pajks, dok se broj u naredne dvije godine povećao na 100.000.[18]
Na ljeto 1858, grupa rudara iz Lorensa, stigla je u region i oformila prvu rudarsku zajednicu — Montana Siti, na istočnoj obali Južne rijeke Plat. To je bilo prvo naselje u oblasti koja je danas poznata kao Metropolitanska oblast Denvera. Mjesto je uvelo brzo zbog slabih pronalazaka i većina doseljenika i nekih struktura otišla su sjeverno do ušća Južne rijeke Plat i Čeri Krik i oformili su novo naselje, koje su imenovali Sent Čarls.[19] Lokacija je bila pristupačna za postojeće vozove i prethodno je to bilo mjesto gdje su sezonski postavljali logore Čejeni i pleme Arapaho.
U oktobru 1858, pet nedelja nakon osnivanja Sent Čarlsa, Vilijam Grineberi Rasel i doseljenici iz Džordžije formirali su grad Aurarija, na južnoj strani Čeri Krika. Grad, namijenjen za iskopavanje zlata, formiran je kao odgovor na visoke cijene zemlje u Sent Čarlsu i davali su zemlju svima koji su htjeli da je grade kuće i žive tu. U januaru 1859, otvorena je pošta u Aurariji, koja je pružala usluge iz 50 kabina, koje su ranije konstruisane..[19]
Nedugo nakon toga, uspostavljan je i treći grad, Hajghlend, na zapadnoj strani rijeke, a pošto je bio odvojen od druga dva, sporo se razvijao.[20][21]
Larimer i nova teritorija Kolorado[uredi | uredi izvor]
U novembru 1858, general Vilijam Larimer i kapetan Džonatan Kuk, sa istočne teritorije Kanzasa, sreli su se da guvernerom teritorije — Džejmsom V. Denverom, koji im je časno dao zaduženja povjerenika, sudije i šerifa,[22] raspakovali su vagone i podijelili zalihe. Larimer je pregledao zemljište Aurarije u nije bio zadovoljan prvom izabranom oblasti. Preselio se u novu oblast, gdje je zapalio logorsku vatru i ukrstio četiri stabla pamukovog drveta, stvarajući prvi „Larimerov trg“,[23] kako bi označio tvrdnju na kvadratnu milju, na zemlju Sent Čarlsa duž potoka, na postojećem naselju rudara u Aurariji. Većina doseljenika je otišla kući u Kanzas tokom zime, dok je samo nekolicina ostala da brani zemlju. Larimer i njegovi saradnici dali su doseljenicima viski, obećanja i prijetnje omčom,[24] pomoću čega se tvrdnja Sent Čarlsa „predala“.[19][25]
Ime grada je primijenjeno u Denver Siti, po guverneru teritorije Kanzas, Džejmsu V. Denveru, sa namjerom da osiguraju da će grad postati sjedište okruga tadašnjeg okruga Arapaho. Kada je Larimer nazvao grad po Denveru, kako bi mu učinio uslugu, Denver je već bio dao ostavku na mjesto guvernera i nije više imao uticaj na imenovanje glavnog grada.
U Denveru, na zimu 1858—1859 Katrina Volf Murat, uz pomoć Vapolaha, Sijuksa kreirala je prvu zastavu Sjedinjenih Američkih Država u Koloradu.[26]
Denver je u početku bio manje naselje, koje su nastanjivali ljudi koji su htjeli da prosperiraju od izvlačenja zlata iz pijeska u susjednom Čeri Kriku i Južne rijeke Plat. Larimer, zajedno sa saradnicima u kompaniji Denver Sitija, izdao je zemlju paralelno sa potokom i prodao parcele u gradu trgovcima i rudarima, sa namjerom da stvori veliki grad koji će privući nove migrante.[27] Prvih godina, parcele su uglavnom mijenjane ili su osvojene na kocki. Ipak, tražioci zlata otkrili su da su nalazišta zlata obeshrabrujuće loša ili brzo nestaju. Kada je bogato nalazište otkriveno u planinama zapadno od Denvera početkom 1859, djelovalo je da će Denver Siti možda postati grad duhova, jer si potražioci otišli u potragu za unosnijim potraživanjima. Ipak, kada je zlatna groznica počela, javila se velika potreba za materijalima koji ne mogu da se proizvede lokalno, što je obezbijedilo budućnost Denvera kao središta za snabdijevanje novih rudara.[19][28]
Prije zlatne groznice, trgovina je bila rijetka u u Denveru. Rane ekspedicije u području, kao što su ekspedicije na vrh Pajk i ekspedicije Stivena Harimana Longa, vratile su se istočno, prema ravnicama, kao što je „Velika američka pustinja“, koje su odvratile migracije. Uprkos tome, obavljali su se granični poslovi sa domorocima i graničarima. Ipak, najbliže glavne trgovačke rute, Oregon i Santa Fe bile su stotinama milja udaljene od oblasti Denvera. Dok trajna trgovačka ruta nije formirana, lokalci su morali da rade sa nekoliko novih migranata koji bi dolazili.
Aurarija i Denver su počeli da se takmiče u poslovima koji bi mogli da im obezbijede dolazak novih migranata i dominaciju u oblasti. U Aurariji je otvoren prvi salon, kovačnica i stolarska radnja. U maju 1859, Denver je donirao 53 parcele kompaniji Lernvut i Pajks ekspres, sa ciljem da obezbijedi prvu željezničku rutu preko njihove teritorije u regionu. Nudeći dnevni prevoz putnika, pošte, tereta i zlata, Ekspres je stigao u Denver prugom koja je išla kroz zapadne djelove i trebalo mu je do šest dana da stigne. Kada su potrepštine počele da stižu na Denverovoj strani Čeri Krika, posao je počeo da se premješta tamo. Do juna, Aurarija je imala 250 građevina, Denver 150 i oba grada su rasla brzo. Sa rastom, pojavila se i potreba za većom vladom.[29] Denver, Aurarija i zemlja zapadno od Kontinentalne podjele bile su dio okruga Arapaho, koji je sadržao cijeli zapadni dio teritorije Kanzasa. Nakon stvaranja okruga Arapaho 1855, uglavnom su ga naseljavali Čejeni i Arapaho Indijanci, iz samo nekoliko doseljenika. Nije postojala vlada okruga, a lideri teritorije Kanzas su bili okupirani nasilnim događajima nazvanim „Krvareći Kanzas“, malo pažnje je usmjeravano ka okrugu Arapaho, čak i od strane Kongresa Sjedinjenih Američkih Država, koji su bili preokupirani prijetnjom secesije od strane robovlasničkih država. Uz činjenicu da su polja zlata počela da se kreću izvan granica teritorije Kanzas i zbog važnosti veze sa rudarskim aktivnostima bližim Denveru, počeli su pozivi na formiranje nove teritorije ili države.[21]
Na dan 24. oktobra 1859. godine, održani su izbori kako bi se formirala provizionalna vlada za zlatna polja i provizionalno formiranje teritorije Džeferson je odobreno. Izabrani guverner teritorije Džeferson, Robert Vilijamson Stil, otvorio je prvu sjednicu zakonodavnog tijela Džefersona u Denveru, 7. novembra 1859. Američki Kongres se upetljao u debatu o ukidanju ropstva i nisu uzeli u obzir stvaranje nove teritorije. Izborom Abrahama Linkolna za predsjednika Sjedinjenih Američkih Država, nestala je svaka šansa za federalnim odobrenjem nove teritorije i mogućnost za bilo kakvu ulogu u vladi od strane guvernera Stila, koji je bio pripadnik Demokratske stranke i protivnik Linkolnove Republikanske stranke.
Tražeći povećanje političke moći slobodnih država, Kongres je prihvatio podjelu teritorije Kanzas istočno od 25 meridijana zapadno od Vašingtona Uniji, kao slobodna Država Kanzas 29. januara 1861. Stvaranje države Kanzas, ostavilo je sjeverni dio bivše teritorije Kanzas, zajedno sa samoproglašenom teritorijom Džeferson, zvanično neorganizovanom.
Na dan 28. februara 1861. godine, odlazeći predsjednik Sjedinjenih Država, Džejms Bjukenan, potpisao je akt koji je donio Kongres, o stvaranju Teritorije Kolorada.[30] Predsjednik Linkoln, postavio je Vilijama Gilpina iz Misurija za prvog guvernera teritorije Kolorado i on je stigao u Denver Siti 29. maja 1861. Na dan 6. juna 1861. godine, guverner Stil tražio je zvaničnu proklamaciju da je teritorija Džeferson zvanično rasformirana i tražio je od svih da prihvate zakon Vlade Sjedinjenih Američkih Država.
Centralna skupština Kolorada održala je prvo zasijedanje 9. septembra 1861. i kreirala je 17 okruga za teritoriju 1. novembra 1861. godine,[31] uključujući novi okrug Arapaho, zajedno sa gradom Denverom, kao sjedištem okruga. Skupština je odobrila spajanje gradova Denver, Aurarija i Hajland u jedan grad — Denver Siti, zbog boljeg upravljanja gradova koji se brzo razvijaju.[3][21]
Denver Siti je bio sjedište okruga Arapaho od 1861. do uspostavljanja sopstvenog okruga 1902. Godine 1867, Denver Siti je postao glavni grad teritorije Kolorado. Sa dobijanjem nove važne uloge, gradu je skraćeno ime u samo Denver. U avgustu 1876. godine, Denver je postao stalni glavni grad države Kolorado, kada je Kolorado pridružen Uniji i nakon referenduma države Kolorado 1881.[31][32]
Turbulentne 1860-e i prekookeanska željeznica[uredi | uredi izvor]
Prije 1861. godine, Denver je bio tehnički dio okruga Arapaho. Ipak, pošto okrug nikad nije formiran, nedostatak vlade je rezultirao krvnom osvetom i entepreurizam. Engleski putnik, Vilijam Hepvord Dikson, zabilježio je jednom o Denveru „život ljudi ne vrijedi ništa više nego život pasa“. Nakon što je uspostavljena teritorija Kolorada, postavljene su sudije, kreirani zakoni, ali je i dalje bila uobičajena sopstvena pravda.[33]
Iste godine kada je Kolorado postao teritorija, izbio je Američki građanski rat. Većina građana Denvera bila je sa sjevera i njihova podrška Uniji odvukla je mnogo južnjaka iz grada, uključujući i prvog gradonačelnika Denvera — Džona Mura. Vilijam Gilpin, prvi teritorijalni guverner Kolorada, organizovao je dobrovoljnu vojsku i poslao je južno u februaru 1862, kako bi se borili protiv pripadnika Konfederacije u bici kod planinskog prelaza Glorijeta. Pošto su mnogi resursi određeni za rat, ostalo je malo za rudnike, farme i infrastrukturu i Denver je stagnirao.[33]
Iako je Denver iznenadio mnoge ostale gradove u Koloradu u to doba, transformišući se, i dalje je smatran graničnim gradom. Crkve, u nedostatku stalnih postrojenja, obično su održavali službe u javnim halama i salonima, dok su djeca pohađala škole koje su vodili učitelji spornih sposobnosti. Rudnici zlata su opadali, a rudari su iskoristili površinske djelove žila koje sadrže slobodno zlato i otkrili su da njihovi rudnici neće povratiti zlato iz dubljih djelova.[34] Mnogi ljudi su napustili Kolorado, a oni što su ostali imali su problema sa nedostatkom stalnog posla tokom ekonomske recesije, obično provodeći vrijeme u piću i tučama.
Prve drvene građevine bile su izuzetno zapaljive, a 15. jula 1865, građani su organizovali volontersku vatrogasnu stanicu. Godinu kasnije, kofe i kolica su i dalje bili u upotrebi, a vatrogasci bili su neuvježbani i neispravni. Na dan 19. aprila 1863, izbio je požar u centru grada u Denveru. Veliki vjetar ga je proširio i za nekoliko sati, velika većina drvenih kuća je uništena. Ukupna šteta procijenjena je na 250.000 dolara[35] i, iako su građevine bile minimalne vrijednosti, gubitak inventara uništio je mnoge poslove. Kao rezultat požara, donesen je novi zakon kojim je zabranjena izgradnja od drveta i ostalih zapaljivih materijala u centru grada. Nove građevine su građene od cigle i bile su obično veće od prethodnih. Kako je reizgradnja napredovala, Denver je počeo da liči više na grad nego na kampersko naselje kao do tada.[35]
Na dan 19. maja 1864, godinu nakon požara, velike kiše uzrokovali su nekoliko poplava duž Čeri Krika. Poplave su dosta oštetile oblast Aurarije, uništivši zgradu časopisa Vijesti Stjenovitih planina (engl. Rocky Mountain News), metodsku crkvu, gradsku skupštinu i brojne kancelarije i zasebne građevine. Šteta je procijenjena na 350.000 dolara, dok su mnogi građani ostali bez krova nad glavom.[35] Voda je bila kontaminirana i prijetila je izazivanjem epidemije. Uprkos velikim gubicima, reizgradnja je počela gotovo odmah nakon poplava. Ignorišući rizik, mnogi su svoje kuće izgradili na zemljištu podložnom poplavama i poplave su pogodile Denver još 1875, 1878, 1912 i 1933.[35] Poplave su zaustavljene tek 1950-ih, kada su inženjeri vojnog korpusa završili izgradnju brane na Čeri Kriku.[35]
Na ljeto 1865. napadnuti su vozovi koji su prevozili namirnice i marjeti su podigli cijene. Takođe 1865, Skakavci su doplivali u oblast, gdje su uništili svu vegetaciju. Vrijednost nekretnina je značajno opala, toliko da su cijeli kvartovi mijenjali vlasnike na pokeru. Populacija je sa 4.479 1860. opala na 3.500 1866. Većina prvobitnih osnivača grada i rudara bili su među onima što su otišli.[33] Do sredine 1860-ih, Građanski rat je završen i Denver je preživio mnogo tragedije. Populacija je ponovo počela da raste i do početka 1870-ih dostigla je 4.759 stanovnika. Sa oslobađanjem glavnog grada, koji je donio kraj rata, još jednom su počela ulaganja.[33]
Kada su ulaganja ponovo počela, način prevoza je postao velika briga. Prevoz robe u i van Denvera bio je izuzetno skup, zbog čega je su planirali izgradnju željeznice. Godine 1862, američki Kongres donio je akt o željeznicama na Pacifiku, u koji je uključen Kolorado i željeznička pruga je planirana da ode do Velikih Stjenovitih planina kroz Kolorado. Međutim, željeznica — Ujedinjena pacifička željeznica, otišla je sjeverno, kroz Šajen, a potpredsjednik željeznice — Tomas Djurant, izjavio je da je Denver „mrtav i da ga treba sahraniti“. Guverner Kolorada, Džon Evans, izjavio je da je Kolorado bez željeznice potpuno bezvrijedan.[36]
Evans i nekoliko lokalnih biznismena, u partnerstvu sa investitorima iz Istočne Obale počeli su sa planovima za izgradnju željeznice koja će povezati Denver i teritoriju Kolorada sa nacionalnom mrežom željeznice. Na dan 19. novembra 1867, kompanija je nastavila poslovanje kao Pacifička željeznica Denvera i telegrafska kompanija, kojoj se žurilo sa izgradnjom zbog osnivanja rivalskih kompanija — Klir Krik i Pacifička željeznica, koji su krenuli sa izgradnjom Centralne linije Kolorada, sa namjerom da povežu grad Golden direktno sa Šajenom, kako bi taj Golden postao centar teritorije. Nakon nekoliko dana, kompanija je prodala akcije u vrijednosti od 300.000 dolara, ali nisu uspjeli da obezbijede buduće finansiranje izgradnje. Evans je tražio od Kongresa da obezbijedi 900.000 km zemlje kompaniji, uz uslov da kompanija izgradi liniju koja će povezati Ujedinjenu Pacifičku željeznicu u Vajomingu sa postojećom linijom Pacifička željeznica Kanzas, sa proširenjem na zapad samo do centralnog Kanzasa.[35]
Sa namjerom da pobijede investitore iz Goldena, kompanija je počela izgradnju u Šajenu 18. maja 1868. godine i trebalo im je dvije godine da je završe. Prvi voz iz Šajena stigao je u Denver u 24. juna 1870. Dva mjeseca kasnije, u avgustu 1870, Kanzas Pacifik je završio liniju do Denvera i prvi voz je stigao u Denver iz Kanzasa. Nakon završetka linije od Kanzasa do Denvera, linija Denver Pacifik je postala sastavni dio prve transkontinentalne željeznice koja je povezivala istočne i zapadne plaže Amerike. Kada je Ujedinjena pacifička linija proglašena završenom 1869, a zlatne šine stigle u Jutu, od putnika je traženo da izađu iz voza i pređu rijeku u Misuriju brodom. Nakon završetka linije Denver Pacifik, putnicima je omogućeno da dođu do zapadne obale bez napuštanja voza.[35]
Centralna linija Kolorada, rivalska liniji Denver Pacifik, završena je tek 1877. Do tada, Denver je uspostavio nadmoć kao glavni grad novoformirane države Kolorado. Željeznica je dovela stanovnike, turiste i potrebne namirnice. Tokom 1870-ih, procijenjeno je da je željeznicom dolazilo 100 novih stanovnika svakog dana. Populacija je značajno rasla, od 4.759 1870-ih do 35.000 na početku 1880-ih.[35] Pored dolaska novih stanovnika, Denver se našao na turističkoj mapi i prvih mjeseci u Denver je stiglo 1.067 posjetilaca. Prvih mjeseci od otvaranja željeznice, stiglo je 5.900.000 namirnica teretnim vozovima.[35]
Denver tokom srebrne groznice[uredi | uredi izvor]
Srebro je otkriveno blizu Montezume, Džordžtauna, Sentral Sitija i Ajdaho Springsa sredinom 1860-ih, ali je iskopavanja odlagano sve dok nisu topionice izgrađene krajem 1860-ih. Uprkos ranom otkriću srebra, najveća oblast srebra u Koloradu — Lidvil, nije otkrivena do 1874, a rudarska iskopavanja donijela su bogatstvo građanima Denvera.
Ekonomija grada je postala mnogo stabilnija izgradnjom željeznice, trgovinom na veliko, preradom hrane, uslugama rastuće poljoprivrede i rančerskim zaleđem. Između 1870. i 1890, prihod grada od proizvodnje iznosio je od 600.000 do 40 miliona dolara, dok je populacija porasla 20 puta, do 107.000 stanovnika.[37] Do 1890, Denver je postao 26 najveći grad u Sjedinjenim Državama i peti najveći zapadno od rijeke Misisipi.[38] Brzi razvoj grada privukao je milionere, koji su izgradili palate, ali takođe je donio siromaštvo i kriminal. Od početka zlatnih iskopavanja, preko transformacije u snabdjevača robom i uslugama, Denver je uvijek bio mjesto gdje su rudari, radnici i putnici mogli da potroše novac. Saloni i kockarnice proširile su se brzo nakon otkrića. Godine 1859, otvoren je teatar Apolo Hal, nakon čega je otvoren i teatar Denver, u kojem je izveden prvi operski nastup 1864, dok je teatar Brodvej doveo priznate međunarodne izvođače. Ipak, najluksuzniji bio je teatar Grand Opera Haus, otvoren 1881. godine.
Izgradnjom od strane Horasa Tabora, novcem koji je zaradio od kopanja srebra, za teatar Grand Opera Haus rečeno je da je najraskošniji i najbolje opremljeni teatar između Čikaga i Vašingtona. Zauzimao je čitav blok i promijenio je sliku Denvera, od brzo rastućeg grada do grada svjetske klase.[39] Tokom godina izgrađeno je dosta drugih velikih građevina, kao što su željeznička stanica Junion, hotel Palas 1892 i Kolorado Stejt Kapitol 1894, uz kuće za milionere, Denver je počeo da dobija sliku velikog grada.[40] Tokom 1880-ih i 1890-ih, osim napretka, bila je prisutna i korupcija. Šefovi podzemlja, kao što su Sopi Smit i Lou Blondžer, radili su zajedno sa gradskim zvaničnicima i policijom, kako bi uzimali profit od kockanja i preduzeća.[41] Takođe, bio je prisutan veliki broj javnih kuća, od onih u raskošnim predgrađima, koje su vodile istaknute nadam Meti Silks i Dženi Rodžers, do onih skromnih, lociranih nekoliko ulica dalje, duž ulice Market Strit.[41] Edvard Čejs je održavao kartaške igre, uz pružanje zabave mnogim istaknutim ličnostima u Denveru.[41] Posao se razvijao, posjetioci su trošili novac i odlazili dalje. Madam su vodile svoj posao tajno, a djevojke nisu pokazivale svoje sposobnosti previše okrutno, dok bi predstavnici vlasti skretali pogled na drugu stranu. Povremena čišćenja i kazne zadovoljili su zahtjeve za reformama.[42] Prije nego što je Orlando postao teritorija 1861, nije postojao sistem suda i pravdu je sprovodila javnost. Kada je uspostavljena teritorija, formiran je i pravosudni sistem, ali je tek 1874, u Denveru ustanovljena pozicija šefa policije. Pravnici su u početku imali dogovor sa Komitetom Opreznosti, koji je obično nazivan Liga zakona i reda, koja je vodila računa o sprovođenju zakona. Jednom kad bi bila donesena, presuda je bila konačna. Između 1859. i 1860, 40 muškaraca je optuženo za ubistvo, koji su bili izvedeni pred porotu od 12 muškaraca i najmanje jednog sudije. Šest od 14 muškaraca je osuđeno na smrt.[41]
Borba za žensko pravo glasa izbila je tokom 1893; predvodile su je udate žene srednje klase, koje su prvo organizovale prohibiciju, a zatim je cilj podržavanje republikanskog državljanstva za žene.[43] Socijalno evanđelje bilo je crkvena podrška progresivizma, protestanti, Jevreji i katolici pomogli su uspostavljanju sistema socijalne pomoći za gladne i bolesne, početkom 20. vijeka.[44] Tomas Uzel, lider Metodičke narodne partije, formirao je besplatnu ambulantu, biro za. zapošljavanje, ljetnji kamp, večernju školu i časove engleskog jezika. Baptistički ministar — Džim Godehart, kasnije gradski kapelan i direktor socijalne pomoći, formirao je biro za zapošljavanje i obezbijedio hranu i prenoćište za beskućnike. Neprofitna organizacija, Junajted vej of Amerika, ima korijene u Denveru, gdje je lider crkve, 1887. godine, organizovao dobrotvorni fond, koji koordinira fondom za 22 organizacije.[45] Majron Rid, lider hrišćanskih socijalista, izjavio je da su napori organizacije da. razdvoji vrijedno od bezvrijednog slabi, govoreći o pravima radničkih sindikata, kao i Afroamerikanaca i rođenih Amerikanaca, dok je označio Kineze i migrante iz istočne Evrope kao zavisni alat korporacija, koji je spuštao životni standard Amerikanaca.[46]
Otprilike u isto vrijeme Orlando je dobio nadimak „Svjetski sanatorijum“, zbog suve klime, što je smatrano pogodnim za liječenje respiratornih bolesti, pogotovo tuberkuloze. Mnogi ljudi su dolazili iz Istočne Obale, u potragu za lijekom, donoseći sa sobom vještine koje su proširile industrijsku bazu Denvera. Veliki broj Jevreja formirao je dvije bolnice koje su brinule o zdravstvenim potrebama njihove zajednice.[47] Sa namjerom da transformišu grad i jedan od najvećih svjetskih gradova, lideri su ulagali u industriju i privlačili su radnike da rade u novim fabrikama. Denver je ubrzo imao i rastuću populaciju Njemaca, Italijana i Kineza, kao i Afroamerikanaca i Južnoamerikanaca, koji su u grad dolazili u potrazi za poslom. Nepripremljeni za to, uslijedila je Velika depresija Denvera, koja je uticala na politički, socijalni i ekonomski balans, dolazeći do etničke bahatosti, stvaranja klanova, kao što je Kju-kluks-klan i organizacije Crvena panika, kao povećanja korupcije i kriminala.[48]
Ekonomska kriza 1893. i domaće pravilo[uredi | uredi izvor]
Godine 1893, Ekonomska kriza pogodila je naciju i srebrna groznica je uništena, jer je vrijednost srebra devastirana. Denver je već doživljavao pad ekonomije, zbog nekoliko uzastopnih godina suše i grubih zima, koje su pogodile poljoprivrednu industriju.[49] Poljoprivredne nevolje, uz odlazak stranih investitora, uzrokovao je veliki pad akcija, zatvaranja banaka, propadanje poslova, kao i prestanka rada nekoliko farmi. Bez Federalne pomoći bankama, mnogi građani su izgubili životne ušteđevine.[50] Nakon zatvaranja banaka, vrijednost je opadala, topionice su prestale sa radom, a tramvaji su imali problema sa naplaćivanjem karata.[51] Ujedinjena Pacifička željeznica, koja je apsorbovala željeznice Denver Pacifik i Pacifik Kanzas tokom 1880-ih, proglasila je bankrot.
Nacionalna nezaposlenost procijenjena je na između 12 i 18% tokom 1894.[52] Plate su opale, dok se proširio talas štrajkova, od kojih je u najznačajniji u Koloradu bio Rudarski štrajk 1894. u Kripl Kriku, koji je trajao pet mjeseci. Dok su rudnici srebra počeli da se zatvaraju, zbog konstantnog opadanja vrijednosti srebra, nezaposleni rudari i ostali radnici iz planina Kolorada, preplavili su Denver u nadi da će pronaći posao. Zbog nesposobnosti grada da vodi računa o nezaposlenima, neke željezničke kompanije počele su da nude smanjenje cijena karata za ljude koji su napuštali Denver u nadi da će pronaći posao. To je dovelo do opadanja populacije, od 109.000 1890, do, 90.000 1895.[53] Novo gradsko pravo dato je Denveru, od strane državnih organa, kojim je decentralizovana većina moći gradonačelnika na šest administrativnih odeljenja, od kojih su birana na izborima, dva je postavljao gradonačelnika, a dva je postavljao guverner. Smatrano je da plan daje maksimalnu priliku za političke stranke i korporativnu kontrolu. Članovi borda grada koje je postavio guverner, preuzeli su potpunu finansijsku kontrolu nad policijom, vatrogasnom i odeljenjima za porez. Više od polovine gradskih rashoda prolazilo je preko borda, što je dalo guverneru i njegovoj stranci direktnu kontrolu nad Denverom.[21]
Guverner, Dejvis Hanson Vajt, izabran je 1893, na osnovu reformatorske platforme Građanske stranke. Pokušavao je da sruši korupciju u Denveru smjenom policijskih i vatrogasnih komesara 1894, za koje je vjerovao da štite kockare i prostitutke, za šta je vjerovao da pogoršava krizu. Zvaničnici su odbili da napuste položaje i brzo su im se pridružili ostali koji su osjetili da su im poslovi ugroženi. Zabarikadirali su se u gradskoj skupštini, a državna vojska je poslata da ih izbaci. Savezne trupe su pozvane iz susjednog Fort Logana, kako bi intervenisali i ugušili pobunu. Eventualno, guverner Vajt je opozvao vojsku i dozvolio je Vrhovnom sudu Kolorada da odluči slučaj. Sud je odlučio da guverner ima vlast da smijeni komesare, ali je ukoren zbog dovođenja vojske, u slučaju koji je postao poznat kao „Rat u gradskoj skupštini“.[54]
To što je guverner imao toliko moći oko poslovanja u Denveru, nije smetalo stanovništvu. Kada je ekonomija propala, uticaj i razlike šest odeljenja postale su mnogo izraženije. Izbori su razočarali, a izabran je prvi nestranački kandidat, T. S. Mekmarej. Reizabran je 1897, ali je poražen na izborima 1899. Nezadovoljstvo sa glavnim političkim strankama, koje su držale vlast, dovelo je do stvaranja pokreta „Domaće pravilo“. Godine 1902, usvojen je amandman kojim se dozvoljava gradovima da usvoje domaće pravilo i Denver je postao grad—okrug.[21]
Ekonomija Sjedinjenih Američkih Država počela je da se oporavlja 1897. i dok su poslovi su počeli da se vraćaju u Denver, stvarne vrijednosti imanja ostale su u krizi do 1900. Tokom krize, jedina konstantna industrija bila je poljoprivreda. Razvoj infrastrukture navodnjavanja i rast diverzifikacije usjeva, doveo je do stabilne prehrambene industrije širom države. Bez poslova koje donosi proizvodnja i prerada hrane, kriza u Denveru bila bi mnogo gora. Grad je povratio populaciju koja je bila otišla tokom krize, od čega većinu aneksijom susjednih gradova i 19. vijek završio je sa više od 133.000 stanovnika.[21]
Period napretka[uredi | uredi izvor]
Period napretka donio je efikasnost, bi koja je predstavljena 1992, kada je Denver postao grad i okrug. Godine 1904, Robert V. Spir je izabran za gradonačelnika i inicirao je nekoliko projekata koji su donijeli nove znamenitosti u grad, renoviranje postojećih postrojenja i poboljšanje pejzaža, uključujući gradski auditorijum, Građanski centar i muzej prirode i nauke.[55] Lideri grada otišli su u Vašington i nakon što su dobili uvjeravanja političara da Denver više nije grad na granici, obezbijedili su prvu veliku partijsku konvenciju na zapadu — Demokratsku nacionalnu konvenciju 1908.[56] Denver je uspostavio sud za maloljetnike, pod vođstvom sudije Bena Lindseja, koji je stekao nacionalnu slavu za trud u stvaranju važnog napretka u odnosu zakona prema djeci.[57] Godine 1914, Emili Grifit, nastavnica u školi u Denveru, otvorila je školu za Prilike, u kojoj su se učili jezici i vokalne instrukcije, kroz dnevnu, ali i noćnu nastavu. Takođe tokom istog perioda, proširen je sistem parkova i planinska zemlja je određena za buduću mrežu planinskih parkova.[36] Obori za stoku počeli su da se šire oko lokalnih skladišta željeznica, dok su farmeri počeli da prodaju stoku mesarskoj industriji u Kanzas Sitiju i Čikagu. Lokalni rančevi koncentrisali su se na držanje stoke prije nego kupovanja sa istoka i 1906. održan je prvi nacionalni festival stoke, koji je brzo prešao u stalni festival. Sve to je pomoglo Denveru da dobije nadimak „Kraljevski grad ravnica“.
Radnički sindikati su bili aktivni u Denveru, posebno zanatski sindikati, koji su se pridružili Američkoj federaciji sindikata i željezničkom bratstvu. Nakon što su ugostili konvenciju Demokrata 1998, zajednica AFL, koja je formirala trgovinu Denvera i Sindikalnu skupštinu, uglavnom je podržavala demokratske kandidate.[58] početkom 1913, članovi udruženja Industrijski radnici svijeta, poznati i kao „Vobliji“, zbog borbe za pravo govora, tražili su da održe govor u Denveru, što gradske vlasti nisu prihvatale. Članovi udruženja izazvali su policiju, sa ciljem da dospu u zatvor, kako bi pritisli gradske lidere. Njihova taktika, koja je bila uspješna na sjeveru i zapadu skoro pola decenije, preplivala je sudove, koji su se bavili samo slobodnim govorom. Poreski obveznici žalili su se da su prisiljeni da hrane cijelu vojsku zatvorenih „Voblija“.[59] U svojoj autobiografiji, Ema Goldman, pisala je o 27 članova udruženja koji su uhapšeni tokom slobodnog govora u Denveru, da su mučeni u znojnoj kutiji, zbog toga što su odbili da rade u kamenolomu. Nakon puštanja, marširali su ulicama sa banerima i pjesmama.[60] Udruženje je dobilo pravo da govori u ime radnika i nakon godinu, osnovali su odeljenje u Denveru.[61] Na ulasku u Prvi svjetski rat, Denver se ogledao na ostatak nacije, u želji da ostanu neutralni. Ipak, Sjedinjene Države su ušle u rat 1917. Denver je doprinio šta je mogao za potrebe rata. Donirane su namirnice i odjeća, djeca su upisana u poljoprivredne i baštenske klubove, kako bi oslobodili mladiće od odlaska u rat, a rudarski i poljoprivredni interesi prošireni su kako bi se podržale trupe i nacija. Kako je cijena robe rasla sa potrebama rata, farmeri su počeli sa sadnjom usjeva u mnogo većem broju, a rudarske kompanije su otvorile nove radnike za molibden, vanadijum i tungsten.[36]
Dok su se Sjedinjene Države borile protiv Njemačke u Evropi, protiv Njemačko udruženje formirano je u Denveru. Prije rata, Njemci su bili značajna migrantska grupa u gradu, koji su se obično sastajali u sopstvenim etničkim klubovima. Imali su dovoljno političke snage da obezbijede usvajanje zakona koji će da se u školama uče njemački i gimnastika i do 1889, svi zakoni u Koloradu štampani su na engleskom, španskom i njemačkom. Njemci su izgradili crkvu i imali su udjela u rudarstvu i poljoprivredi, ali mnogi u Ligi umjerenosti povezali su ih sa proizvodnjom i konzumacijom alkohola. Vjerujući da sve zlo dolazi od pića, prohibicionisti su se usmjerili na „američku aktivnost“ i 1916, alkohol je zabranjen u državi. Većina vlasnika salona i pivara ostala je bez posla, a sa izbijanjem Prvog svjetskog rata, mnogi drugi su otpušteni i prognani. Njemci su prestali da predaju u školama i mnogi Njemci su napustili svoja imanja kako bi izbjegli sukobe.[62]
Mnogi individualci u pokretu prohibicije, povezali su kriminal i moralno posrnuće u američkim gradovima sa velikom populacijom migranata. U maglom povratku u nastajanje nove realnosti demografije Sjedinjenih Država, većina prohibicionista opisala je doktrinu domaćeg, u kojoj su napomenuli da Amerika nije nikad ostvarila veliki rezultat na svom Anglo—saksonskom porijeklu. To je dovelo do uspostavljanja ksenofobičnih postrojenja u naseljenim migrantskim zajednicama, koje su obično bile za ukidanje prohibicije.[63] Ova postrojenja odvela su mnoge u Denveru da se pridruže Kju-kluks-klanu, zbog toga što se klan protivio stranim migrantima i branio je prohibiciju.[64] Rimokatolički migranti, posebno sa irskog, italijanskog i poljskog područja i jevrejski migranti iz Istočne Evrope bili su obično meta klana. Ove zajednice su počele da se Amerikanizuju i klan je brzo izgubio uticaj, posebno službe Klarensa Morlija, člana klana, kao guvernera države. Kako se prohibicija zadržala, mnogi su počeli da uviđaju negativne efekte, kao što su otrovna rakija, korupcija, podmićivanje i opijanje napicima. Glasači u Koloradu ukinuli su prohibiciju 1. jula 1933. godine, nakon čega je uslijedio novi talas rasizma i diskriminacije migranata iz Meksika i Afroamerikanaca, Kju-kluks-klan više nikada nije imao značajnu moć u politici Kolorada.
Velika kriza[uredi | uredi izvor]
Nakon završetka Prvog svjetskog rata, ekonomija je bila čvrsta određeni period. Ipak, zbog slabije potražnje za robom, cijene su padale i 1918. uslijedila je kratka recesija, koju su pratile finansijske krize između 1920. i 1921. Rudarska industrija je snažno pogođena opadanjem cijena i porastom stranih suparnika tokom poslijeratnih godina recesije. Iskopavanja uglja u Koloradu su uglavnom pogođena alternativnim izvorima goriva, koji su bili široko rasprostranjeni,dok su laboratorije štrajkovale. Godine 1928, Denver je dobio kraj cjevovoda prirodnog gasa iz Teksasa, a pošto je većina stanovništva i poslova prešla na gas, osjetila se veća potreba za ugljem.[65] U periodu između 1905. i 1929. zabilježen je najveći kišni period u istoriji Kolorada.[66] Povoljno vrijeme, u kombinaciji sa zahtjevima ratnih godina, dovelo je do uzgoja raznih biljki na farmama, a značajni pad cijena u poslijeratnim godinama donio je značajne gubitke farmerima.[36] Rashodi su premašivali prihode i mnogi farmeri su morali da prodaju zemlju, koju su ili izdavali drugima ili bi je jednostavno napustili. Suvo zemljište je bilo uobičajeno u prerijama jer su mnogi farmeri uklonili prirodnu travu koja je pomagala da se kontroliše erozija. Godine 1929, nacionalna ekonomija se srušila, što je dovelo do Velike krize. Godine 1930, počela je najrasprostranjenija i najduža suša u istoriji Kolorada, period koji je označen kao Prljave tridesete. Suša, erozija soli i ekonomska kriza doveli su do velikog socijalnog preokreta, koji se proširio kroz cijelu naciju.[66]
Prljave tridesete desetkovale su poljoprivredu i uzrokovale zatvaranje brojnih industrije i rudnika, čiji su radnici otišli. Mnogi od nezaposlenih ljudi došli su u Denver u potrazi za poslom i boljim životom. Procijenjeno je da je tokom 1933, jedan od četiri stanovnika bio nezaposlen. Huverova vlada obećala je da će recesija proći brzo, ali ekonomija je nastavila da se pogoršava, a Frenklin Ruzvelt je pobijedio na izborima za predsjednika Sjedinjenih Država 1932, sa obećanjem Nju dila, koji je donio novčana sredstva i poslove u Denver i Kolorado. Organizacija zaštite Američkih građevina, angažovala je arhitekte i fotografe da dokumentuju istorijske građevine u procesu koji je inspirisao rađanje pokreta zaštite istorije. Građanski pokret za očuvanje, izgradio je staze i parkove i parkovima u Denveru. Administracija za napredak poslova izgradila je ulice, oporavila škole i finansirala umjetnike da dekorišu zgrade vlade. Novi putevi i staze omogućile su turizam i zajedno sa poboljšanjem željeznice i vazdušnog saobraćaja, Denver je postao središte saobraćaja.[67][68]
Sredinom 1920-ih, Denver je finansirao izgradnju tunela Mofat, kroz Stjenovite planine, koji je otvoren 1928, skratio je rastojanje između Denvera i obale Pacifika za 283 km. Tunel je otvoren kada je željeznički saobraćaj prolazio kroz period transformacije tokom 1930-ih. Željeznica Barlington predstavila je voz Zefir, koji je saobraćao na relaciji od Denvera do Čikaga za, tada rekordnih, 13 sati i 5 minuta. Išao je na dizel, što je bilo revolucionarno, poboljšavajući i brzinu i udobnost, što je promijenilo očekivanja javnosti od prevoza vozom. .[65] Direktna linija sa zapadnom obalom pomogla je Denveru da se takmiči sa Šajenom i Pueblom za željeznički posao i Denver je brzo postao glavni centar železničkog saobraćaja.[69] Denver je zadesila velika poplava, 3. avgusta 1933, nakon popuštanja brane na Kastlevudu.[70][71][72]
Vazdušni saobraćaj je napredovao u isto vrijeme. Gradonačelnik Bendžamin Stapleton otvorio je aerodrom Denver 1929. godine. Izgrađen je sjeveroistočno od Denvera, za šta je časopis Denver post istakao da je pozicioniran daleko od centra grada i da lokacija odgovara glavnim sponzorima grada. Ipak, sa četiri šljunkovite piste, jednim hangarom i terminalom, označen je od strane ostalih kao „najbolji aerodrom na zapadu“. U to vrijeme, avioni bez pritiska bili su normalni i transkontinentalni letovi su bili kroz Šajen ili kroz Teksas na jugu, jer su tu planine bile manje. Gradski aerodrom Denver korišćen je uglavnom za prevoz pošte i privatne letove. Kada su avioni pod pritiskom ušli u uobičajenu upotrebu, planine više nisu bile prepreka i napredni aerodrom privukao je mnoge glavne avio linije, pozicionirajući Denver kao središte vazdušnog saobraćaja u regionu.[65][67]
Ekonomija je počela da se oporavlja krajem decenije, kada je Drugi svjetski rat izbio u Evropi i povećali su se zahtjevi za robom. Kada su Sjedinjene Američke Države počele da se zagrijavaju za ulazak u rat, Denver je bio dobro pozicioniran da izvuče korist od aktivnosti. Takođe, izabran je za novu vazdušnu trening bazu, koja je otvorena 1938, dok je 1941. otvoreno postrojenje za naoružanje. Ova postrojenja donijela su mnoga radna mjesta sa sobom. Denver je deceniju počeo sa 288.000 stanovnika, a do 1940. imao je preko 322.000.
Drugi svjetski rat i period nakon njega[uredi | uredi izvor]
Do početka Drugog svjetskog rata, ekonomija Denvera uglavnom je zavisila od obrade i opremanja minerala i proizvoda sa ranča, naročito govedine i jagnjetine. Kao i ostatak nacije, većina stanovnika Denvera bila je za izolacionizam, ali nakon Napada na Perl Harbor, pridružili su se ostatku nacije u namjeri da SAD uđu u rat. Gradski lideri nastavili su sa trudom da dovedu nove poslove u grad tokom rata i poslijeratnih godina. Predstavljene su specijalizovane industrije, čineći ga glavnim proizvođačkim centrom. Jedne od ključnih tački prodaje bile su lokacije izvan obala, gdje su napadi bili teško ostvarivi. Arsenal Stjenovitih planina, vazdušna baza Bukli i postrojenje za naoružanje Denvera, otvoreni su tokom rata. Godine 1941, bilo je zaposleno 6.500 u federalnim službama, a do kraja 1946. broj se povećao na preko 16.000.[35]
Nakon rata, brojna postrojenja su nastavila sa radom ili su preuređena za drugu upotrebu. Na primjer, postrojenje za naoružanje Denvera pretvoreno je u Savezni centar Denvera. Još saveznih agencija stiglo je u oblast koja je već imala velike savezne korijene i istreniranu radnu snagu. Komisija za atomsku energiju, Nacionalni centar za istraživanje atmosfere, Nacionalna administracija za istraživanje atmosfere i okeana i Nacionalni institut za standarde, otvorili su kancelarije u Denveru. Od 1953. do 1989, Postrojenje za nuklearno oružje odjeljenja za energetiku, koje je prethodno bilo smješteno oko 24 km od Denvera, proizvelo je fisilni plutonijum — „Fis“, za nuklearno oružje. Veliki požar na postrojenju1957, kao i curenje nuklearnog otpada, pogodili su oblast između 1958. i 1968, što je uzrokovalo kontaminaciju pojedinih oblasti Denvera, različitih stepena, sa plutonijumom 239, štetnom radioaktivnom supstancom koja se zadržava i do 24.200 godina.[73] Istraživanja su povezala kontaminaciju sa povećanjem defekata kod novorođenčadi i slučajeve kancera u centralnom Denveru, pogotovo u oblastima blizu postrojenja.[74][75] Sa ogromnim vojnim i federalnim prisustvom u oblasti, uslijedio je razvoj vazduhoplovne industrije, što je u grad donijelo nova zaposlenja.[35]
Godine 1947, Dž. Kvig Njuton je izabran za gradonačelnika i počeo je proces modernizacije vlade, šireći zgrade i uspostavljajući prvu nacionalnu komisiju za građanska prava. U to doba, ograničeni rasni sporazumi bili su uobičajeni u svim većim gradovima u državi. Dosta prije nego što je donesen Zakon o građanskim pravima, Antidiskriminatorska komisija Kolorada donijela je jedan od prvih zakona za jednakost, dozvoljavajući Afroamerikancima, Meksičkim Amerikancima i Jevrejima, da se vrate u naselja koja su ranije naseljavali, dok su im prethodno osporavali to pravo. Zakon je uznemirio mnoge i doprinio je tome da se porodice iz srednje klase presele u predgrađe. Uprkos zakonu, rasna diskriminacija bila je uobičajena, ali Njutonov rad na Ljudskim pravima i odnosima u zajednici, poštedjeli su Denver rasnih nereda koji su izbili širom Sjedinjenih Država u poslijeratnim godinama.[35][76]
Preko četiri miliona vojnika prošlo je kroz Denver tokom rata zbog treninga ili oporavka, a nakon završetka rata, odlučili su da se nastane u Denveru. Kako je populacija brzo rasla, mnoge stare zgrade su srušene, kako bi se napravilo mjesto za nove projekte izgradnje stambenih objekata. Odsjek za Urbanu obnovu Denvera, rušio je kvart po kvart kako bi napravili mjesta za apartmane i parkinge. Većina najljepših građevina tog perioda su uništene, uključujući i teatar Grand Opera Haus. Sredinom 1950-ih, porodice srednje klase selile su se iz centra u potrazi za većim kućama i boljim školama, a gradske četvrti su udvostručene kako je sve više ljudi dolazilo u grad. Rušenje velikog broja zgrada, dovelo je do formiranja komisije za zaštitu zemljišta i istorijskih građevina.[77]
U Denveru je takođe stigao novi Pokret Čisano. U martu 1969, konvencija za pravdu u Krstaškim ratovima Rodolfa Gonzalesa, održana je u Denveru. Pokret je bio instrument za skretanje pažnje na Meksikoamerikance koji žive u Denveru i pravio je podlogu za ulazak jednog Hispana u vladu Denvera.[77][78]
Procvat centra grada i recesija[uredi | uredi izvor]
Nakon Drugog svjetskog rata, kompanije za gas i ulje, otvorile su kancelarije u Denveru, zbog njegove blizine planinama i poljima fosilnih goriva unutar njih. Cijene ulja i gasa su varirale tokom Energetske krize 1970-ih, a kompanije su snabdijevale sa gorivom izgradnju oblakodera u centru grada. Drugo jezgro kancelarija otvoreno je u urbanom predgrađu u Teh centru, kako bi se obezbijedili rastući zahtjevi za kancelarijski prostor. Veliki broj prvobitnih salona i starih građevina u centru grada je renovirano i revitalizovano. Dok su se drugi veliki gradovi borili sa kriminalom i korupcijom, Denver je aktivno razvijao i renovirao centar grada.[35] Godine 1969, Vrhovni sud Kolorada bio je mišljenja da su neobavezne zone za prisustvo doživjele segregaciju i naredio je da škole budu obavezne. Ovo je dovelo do miniranja školskih vozila i bombardovanja škola. Denver je nastavio sa sprovođenjem zakona, aneksiranjem susjednih gradova i autobuskim prevozom studenata. Godine 1974, protivnici integracije, iskoristili su strah od rasne pomiješanosti u školama, kao i tenzije između Denvera i susjednih gradova kako bi predložili amandman Paudstoun, protiv aneksije susjednih oblasti, za koji su tvrdili da će spriječiti Denver da zloupotrijebi svoju veličinu i status, dok su protivnici tvrdili da ograničava grad da apsorbuje škole u drugim područjima i to je bio kraj segregacije škola.[78]
Sa trošenjem energije kompanija i savezne vlade, Denver se razvijao brzo. Populacija u periodu između 1960. i 1980, porasla je na oko 490.000, dok je teritorija povećana za 100 km². Sa rastom, stigli su i mnogi problemi. Saobraćaj je povećan usljed lošeg javnog prevoza, čime je povećano i zagađenje vazduha.[35] Tramvaji Denvera bili su najviše zaduženi za javni prevoz tokom početka vijeka, ali su sa razvojem grada ugašeni. Do 1970. usljed nedostatka javnog transporta, Denver je imao više automobila nego bilo koje mjesto u državi.[79] Godine 1974, Odsjek za regionalni saobraćaj, preuzeo je odgovornost za javni prevoz u Denveru, kao rezultat na povećanu zagađenost vazduha usljed sve većeg rasta broja automobila. Bilo je potrebno više od dvije decenije kako bi se oslobodili oblaka zagađenja, koji je bio ozbiljna briga za sve u oblasti Denvera.[80] Veliki broj ljudi preselio se u Denver, zbog prirode i klime. Denver je izabran za domaćina Zimskih olimpijskih igara 1976<, nakon čega je formiran pokret protiv Igara, koji se uglavnom brinuo o uticaju na životnu sredinu, s obzirom na to da će veliki broj ljudi doći u oblast. Pokret se proširio i mnogi su bili zabrinuti zbog toga što će grad finansirati održavanje Igara, zbog čega su one premještene u Inzbruk, u Austriju. Pokret protiv Igara predvodio je jedan od čelnika vlade, Ričard Lam, koji je izabran za guvernera Kolorada 1974.[81]
Početkom energetske krize 1979, cijena ulja skočila je na preko 30 dolara po litru, ali je tokom 1980-ih pala na ispod 10 dolara po litru. Hiljade radnika u fabrikama ulja i gasa izgubili su poslove, zbog čega je stopa nezaposlenosti naglo porasla. Centar grada bio je pretrpan građevinama izgrađenim u prethodne dvije decenije, zbog čega je cijena poslovnog prostora za kancelarije opala, a slobodna radna mjesta su porasla i stopa nezaposlenosti bila je najveća u Sjedinjenim Državama, sa 30%. Do 1990. godine, populacija je opala na 467.610 stanovnika, što je bio najmanji broj u prethodnih 30 godina.[67]
Godine 1983. Federiko Penja, postao je prvi latinoamerički gradonačelnik Denvera. Njegova centralna kampanja bila je povećanje uticaja manjina. Broj Latinoamerikanaca porastao je na 73% 1983, što je bio najveći procenat u gradu. Tokom mandata, izdvojio je tri miliona dolara za aerodrom, 126 miliona za Kongres Kolorada, 242 miliona za infrastrukturu, 200 miliona za javne škole i 0.1 procenat od poreza kako bi izgradio novi stadion za bejzbol tim Kolorado roketse. Mnogi su iskazali zabrinutost zbog ogromne potrošnje, jer je potrošnja dostigla milijardu dolara.[82] Takođe, 0.1% poreza izglasano je da se iskoristi kao pomoć umjetničkim, kulturnim i naučnim organizacijama u Denveru. Godine 1995, te organizacije privukle su preko 7,1 miliona posjetilaca.[82]
Godine 1957, prvobitni aerodrom Denvera — Međunarodni aerodrom Stepleton, bio je osmi u Sjedinjenim Državama po broju putnika. Do 1980-ih, postao je sedmi najveći aerodrom u svijetu i četvrti najzastupljeniji u Sjedinjenim Državama po broju putnika. Kada je prvobitno izgrađen 4.3 km istočno od Denvera, bio je na poljoprivrednom zemljištu, ali kako su decenije prolazile i grad je počeo da ga okružuje, više nije bilo prostora za širenje aerodroma. Skupština Kolorada sklopila je dogovor da aneksira zemlju okruga Adams, povećavajući površinu grada za 140 km², u najvećoj aneksiji u istoriji grada. Iako je otvoren sa dvije godine zakašnjenja, aerodrom je bio veliki uspjeh i obilno je doprinio ekonomiji regiona.[83][84] Godine 1991, u gradu je živjelo 12% Crnaca i 20% Latinoamerikanaca, kada je Velington Veb postao prvi crni gradonačelnik Denvera, osvojivši i 44% glasova bjelaca.[85]
Na kraju 1980-ih, ekonomija Denvera počela je da raste, dok je 1989, stopa nezaposlenosti pala na 5.3%. Klima Kolorada i obrazovani radnici, privukli su nazad u region ljude i poslovne kompanije.[86] Kako je rasla ekonomija, rasla je i populacija. Mnogi su napustili grad zbog većeg prostora koje nudi predgrađe, ali za svakog građanina koji se odselio, doselili su se novi. Situacija urbanog razvoja predstavljala je brigu, a Sijera klub svrstao je metropolitansku oblast Denvera među deset najgorih ponuđača za život. Godine 1999, porast broja stanovnika označen je kao problem broj 1 u Koloradu, čija se populacija povećala sa 3,1 milion na početku 1990-ih, do preko 4 miliona na kraju decenije, dok je broj stanovnika u Denveru porastao na preko 554.000.[87]
21. vijek[uredi | uredi izvor]
Sa velikim rastom grada, sprovođeni su veliki saobraćajni projekti. Projekat proširenja transporta, nazvan T-reks, završen je u novembru 2006, skoro dvije godine prije roka. Uspjeh projekta doveo je do odobravanja projekta proširenja autoputa, što je pomoglo oživljavanju nekih od najgorih saobraćajnih oblasti. Tokom kasnih 1990-ih, većina ekonomije je koncentrisana na nekoliko ključnih sektora: energija, vlada i vojska, tehnologija i poljoprivreda. Tokom Naredne decenije, Denver je privukao nove industrije, a Kancelarija Kolorada za ekonomski razvoj i međunarodnu trgovinu, objavila je da se u Koloradu nalazi jezgro 14 industrija, uključujući zdravstvenu zaštitu, finansijske usluge i turizam. Ova raznolikost ekonomije pomogla je Denveru i Koloradu da ublaže posljedice Svjetske ekonomske krize 2008—2010. Činjenica da većinu poreskih osnovica čini prodaja i porez, značilo je da osjetiti ekonomsku krizu prije drugih gradova, ali i da će se opraviti brže, zbog čega je Denver prebrodio recesiju mnogo bolje nego ostali gradovi u Sjedinjenim Državama, najviše zahvaljujući porezu na nekretnine.[88][89]
Džon Hikenloper izabran je za gradonačelnika 2003,[90] a zatim ponovo 2007, sa 87% glasova.[91] Nakon što je izabran za guvernera Kolorada 2011,[92] Majkl Hanok je izabran za drugog Afroameričkog gradonačelnika grada.[93][94] Reizabran je 2015,[95] a zatim ponovo 2019.[96]
Geografija[uredi | uredi izvor]
Denver je centar urbanog koridora prednjeg lanca, između Stjenovitih planina na zapadu i Velikih ravnica na istoku. Topografija sadrži ravnice u centru grada, sa brdovitim oblastima na sjeveru, jugu i zapadu. Sudeći prema Birou stanovništva Sjedinjenih Američkih Država, Denver zauzima ukupnu površinu od 401 km², od čega je kopno 396 km², a voda 4.1 km², odnosno 1.1%.[97] Grad i Okrug Denver okružuju tri druga okruga: Adams na sjeveru i istoku, Arapaho na jugu i istoku i Džeferson na zapadu.
Iako je nadimak Denvera „Milju visok grad“, zbog toga što je zvanična nadmorska visina zvanično milju iznad nivoa mora, nadmorska visina cijelog grada kreće se od 5.130—5.690 ft (1.560—1.730 m). Sudeći prema Geografskom sistemu informacija o imenima (GNIS) i Nacionalnim podacima o nadmorskoj visini, nadmorska visina grada je 5.278 ft (1.609 m).[98]
Gradske četvrti[uredi | uredi izvor]
Do januara 2013. godine, Grad i Okrug Denver sadržali je 78 zvaničnih gradskih četvrti, koje grad i zajednica koriste radi planiranja i administracije.[99] Iako poimanje granica gradskih četvrti, grad uzima proizvoljno, uglavnom odgovaraju granicama definisanim od strane stanovnika. Ove gradske četvrti ne treba miješati sa gradovima i predgrađima u metro zoni.
Karakteristike četvrti variraju od jedne do druge, od visokih oblakodera do kuća iz 19. vijeka i modernih stilova izgradnje. Uglavnom su gradske četvrti koje su bliže centru grada guste, starije i sadrže više građevina od cigli. Dosta četvrti udaljenih od centra su razvijene nakon Drugog svjetskog rata i izgrađene sa modernim materijalom i u modernom stilu. Neke od gradskih četvrti najudaljenijih od centra grada ili renovirane parcele bilo gdje u gradu, imaju ili velike karakteristike predgrađa ili su izrađene novom urbanističkom gradnjom, kojom pokušavaju da stvore osjećaj starijih četvrti.
Denver nema mnogo oznaka za područja, kao na primjer Čikago, koji ima veće područje i više gradskih četvrti, za koja koristi i oznaku sjeveroistočna strana. Stanovnici Denvera koriste oznake „sjever“, „jug“, „istok“ i „zapad“.[100]
Denver takođe ima i veliki broj četvrti koja se ne odražavaju u administrativnim granicama. Te četvrti označavaju način na koji se ljudi iz tih oblasti identifikuju ili možda odražava način na koji drugi, uglavnom investitori, označavaju te oblasti. U dobro poznate četvrti koje ne spadaju u administrativne četvrti, spadaju istorijska četvrt Lodo, dio četvrti Junion stanica; Gornji dio grada (Uptown), koji pripada Kapitol Hilu, Siti park i Kertis park, koji pripadaju četvrti Fajv pojnts i Golden Trijangl koji pripada Sivik centru. Alamo Plasita, sjeverni dio Park Hila, primjer je uspješne međurasne integracije.[101]
Oblasti i gradovi koji se graniče sa Denverom[uredi | uredi izvor]
| Sjever: Okrug Adams, Berkli, Nortglen, Komers Siti | ||
| Zapad: Okrug Džeferson, Arvada, Vit Ridž, Lejksajd, Mauntin Vju, Edžvater, Lejkvud, Dakota Ridž | Enklava Denvera: Okrug Arapaho, Glindejl, Holi Hils |
Okrug Adams Istok: Orora Okrug Arapaho |
| Jug: Okrug Arapaho, Bo Mar, Litlton, Šeridan, Inglvud, Čeri Hils Vilidž, Grinvud Vilidž, Orora |
Klima[uredi | uredi izvor]
Denver se nalazi u oblasti stepske i umjerenokontinentalne klime, klasifikovana je kao BSk prema Kepenovoj klasifikaciji klimata.[102] Iako ima uglavnom suvu klimu, podaci sa Univerziteta u Melburnu, pokazuju da na Denver utiču drugi klimati, koji su vjerovatno posljedica susjedne nadmorske visine, što mijenja percepciju i temperature. Takođe, mogu se naći i suptropska i mikroklima.[103][104] Ima četiri različite sezone, a većina padavina padne u periodu između aprila i avgusta. Zbog lokacije u Velikim ravnicama, na podnožju Stjenovitih planina, moguće su iznenadne promjene vremena.[105]
Najtopliji mjesec je jul, sa prosječnom temperaturom od 31,7 °C.[106] Ljeta su izuzetno topla, sa povremenim olujama ujutru. Prosječna temperatura iznosi 32 °C, ukupno 38 dana godišnje, dok povremeno temperatura raste i do 38 stepeni. Najhladniji mjesec je decembar, sa najvećom prosječnom dnevnom temperaturom od 7,8 °C. Zime su hladne, sa snijegom u određenim periodima i veoma niskim temperaturama. Najveća dnevna temperatura u zimskim danima može da dođe na 16, ali takođe često pada na 0 stepeni tokom velikih hladnoća, a takođe može da padne i ispod nule, do -18 stepeni.[107] U najhladnijim noćima tokom godine, temperatura pada na -23 stepena. ili više. Snijeg je uobičajen krajem jeseni, tokom zime i početkom proljeća, sa prosječnom visinom od 136 cm u periodu od 1981. do 2010.[108] Snijeg obično pada od 17. oktobra do 27. aprila, a najranije zabilježene padavine bile su 4. septembra, dok su najkasnije bile 3. juna.[109] Najmanja zabilježena temperatura iznosila je -34 °C, na dan 9. januara 1875. godine, dok je najveća zabilježena temperatura iznosila 41 °C, 28. juna 2018.[110] Zbog velike nadmorske visine i suvosti, dourinalne varijacije temperature su velike tokom godine.
Tornado je veoma rijedak zapadno od 25 koridora, ali zabilježen je značajan udar tornada F3, 4.4 milje južno od centra grada, 15. juna 1988. Sa druge strane, predgrađa istočno od Denvera i na proširenju na sjeveroistok, gdje se nalazi Međunarodni aerodrom Denvera, mogu se desiti nekoliko manjih tornada, obično tokom proljeća i ljeta, pogotovo tokom juna. Tornado, koji je poznat kao Denverski ciklon, varijabilni je vortek oluje koja se formira u oblacima, obično istočno i sjeverno od centra grada, što obično uključuje i aerodrom.[111][112] Loše vrijeme zbog ciklona, često može da poremeti aerodromske poslove.[113][114] U istraživanju padanja grada u naseljenim oblastima od minimum 50.000 stanovnika, Denver je pozicioniran na 10 mjestu po količini padavina u Kontinentalnim Sjedinjenim Američkim Državama.[115] Takođe, Denver se našao tri puta u top 10 gradova u kojima su zabilježene smrtonosne oluje grada u istoriji Sjedinjenih Država, 11. jula 1990, 20. jula 2009. i 8. maja 2017.
Na osnovu prosječnih temperatura u periodu od 30 godina, Denver se našao na 18 mjestu najhladnijih velikih gradova Sjedinjenih Američkih Država, do 2014. godine.[116]
| Klima Denvera (DIA), 1981−2010 normale,[b] ekstremi 1872−sada[v] | |||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Pokazatelj \ Mesec | Jan. | Feb. | Mar. | Apr. | Maj | Jun | Jul | Avg. | Sep. | Okt. | Nov. | Dec. | God. |
| Apsolutni maksimum, °C (°F) | 24 (76) |
27 (80) |
29 (84) |
32 (90) |
35 (95) |
41 (105) |
41 (105) |
41 (105) |
38 (100) |
32 (90) |
27 (81) |
26 (79) |
41 (105) |
| Srednji maksimum, °C (°F) | 18,2 (64,7) |
19,2 (66,5) |
23,3 (73,9) |
27,1 (80,8) |
31 (87,8) |
35,5 (95,9) |
37,3 (99,2) |
35,8 (96,4) |
33,1 (91,5) |
28,2 (82,7) |
23,1 (73,6) |
18,3 (64,9) |
37,7 (99,9) |
| Maksimum, °C (°F) | 6,7 (44,0) |
7,9 (46,2) |
12,4 (54,4) |
16,4 (61,5) |
21,9 (71,5) |
28 (82,4) |
31,9 (89,4) |
30,7 (87,2) |
25,8 (78,5) |
18,5 (65,3) |
11,2 (52,1) |
6 (42,8) |
18,1 (64,6) |
| Prosek, °C (°F) | −0,7 (30,7) |
0,3 (32,5) |
4,7 (40,4) |
8,6 (47,4) |
13,9 (57,1) |
18,2 (64,7) |
23,4 (74,2) |
22,5 (72,5) |
17,4 (63,4) |
10,5 (50,9) |
3,5 (38,3) |
−1,1 (30,0) |
10,3 (50,5) |
| Minimum, °C (°F) | −8,1 (17,4) |
−7,3 (18,9) |
−3,1 (26,4) |
0,7 (33,3) |
5,9 (42,7) |
11,3 (52,3) |
14,9 (58,9) |
14,4 (57,9) |
9,1 (48,3) |
2,6 (36,6) |
−4,2 (24,5) |
−8,3 (17,1) |
2,3 (36,2) |
| Srednji minimum, °C (°F) | −19,4 (−3,0) |
−18,5 (−1,3) |
−12 (10,4) |
−6,8 (19,7) |
−0,6 (31,0) |
5,3 (41,6) |
10,5 (50,9) |
9,9 (49,9) |
1,3 (34,4) |
−5,8 (21,5) |
−14,7 (5,5) |
−20,3 (−4,5) |
−24,8 (−12,7) |
| Apsolutni minimum, °C (°F) | −34 (−29) |
−32 (−25) |
−24 (−11) |
−19 (−2) |
−7 (19) |
−1 (30) |
6 (42) |
4 (40) |
−8 (17) |
−19 (−2) |
−28 (−18) |
−32 (−25) |
−34 (−29) |
| Količina padavinamm (in) | 10,4 (0,41) |
9,4 (0,37) |
23,4 (0,92) |
43,4 (1,71) |
53,8 (2,12) |
50,3 (1,98) |
54,9 (2,16) |
42,9 (1,69) |
24,4 (0,96) |
25,9 (1,02) |
15,5 (0,61) |
8,9 (0,35) |
363,2 (14,30) |
| Količina snega, cm (in) | 17,8 (7,0) |
14,5 (5,7) |
27,2 (10,7) |
17,3 (6,8) |
2,8 (1,1) |
0 (0) |
0 (0) |
0 (0) |
3,3 (1,3) |
10,2 (4,0) |
22,1 (8,7) |
21,6 (8,5) |
136,7 (53,8) |
| Dani sa padavinama (≥ 0.01 in) | 4,1 | 5,3 | 5,9 | 9,1 | 9,4 | 8,4 | 8,3 | 8,6 | 6,5 | 5,3 | 4,7 | 4,1 | 79,7 |
| Dani sa snegom (≥ 0.1 in) | 5,0 | 5,3 | 5,8 | 4,1 | 0,6 | 0 | 0 | 0 | 0,5 | 1,8 | 4,9 | 5,3 | 33,3 |
| Relativna vlažnost, % | 55,2 | 55,8 | 53,7 | 49,6 | 51,7 | 49,3 | 47,8 | 49,3 | 50,1 | 49,2 | 56,3 | 56,6 | 52,0 |
| Sunčani sati — mesečni prosek | 215,3 | 211,1 | 255,6 | 276,2 | 290,0 | 315,3 | 325,0 | 306,4 | 272,3 | 249,2 | 194,3 | 195,9 | 3.106,6 |
| Sunčano vreme — mesečni procenti | 72 | 70 | 69 | 69 | 65 | 70 | 71 | 72 | 73 | 72 | 65 | 67 | 70 |
| Izvor: NOAA (sun 1961−1990)[108][117][118][119] | |||||||||||||
| Klimatski podaci za Denver | |||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Mesec | Jan | Feb | Mar | Apr | Mak | Jun | Jul | Avg | Sep | Okt | Nov | Dec | Godina |
| Prosječno dnevnih svjetlosnih sati | 10.0 | 11.0 | 12.0 | 13.0 | 14.0 | 15.0 | 15.0 | 14.0 | 12.0 | 11.0 | 10.0 | 9.0 | 12.2 |
| Prosečni ultraljubičasti indeks | 2 | 3 | 5 | 7 | 9 | 10 | 11 | 10 | 7 | 5 | 3 | 2 | 6.2 |
| Izvor: Atlas vremenskih prilika[120] | |||||||||||||
Demografija[uredi | uredi izvor]
| Sastav stanovništva – Denver | |||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|
| 2010.[121] | 2000.[121] | ||||||
| Ukupno | 600 158 (100,0%) | 554 636 (100,0%) | |||||
| Belci | 313 012 (52,15%) | 287 997 (51,93%) | |||||
| Hispanoamerikanci | 190 965 (31,82%) | 175 704 (31,68%) | |||||
| Afroamerikanci | 61 435 (10,24%) | 61 649 (11,12%) | |||||
| Azijati | 20 433 (3,405%) | 15 611 (2,815%) | |||||
| Ostali | 14 313 (2,385%) | 13 675 (2,466%) | |||||
| Kretanje broja stanovnika | |||
|---|---|---|---|
| Popis | Stan. | %± | |
| 1860. | 4.749 | ||
| 1870. | 4.759 | 0,2% | |
| 1880. | 35.629 | 648,7% | |
| 1890. | 106.713 | 199,5% | |
| 1900. | 133.859 | 25,4% | |
| 1910. | 213.381 | 59,4% | |
| 1920. | 256.491 | 20,2% | |
| 1930. | 287.861 | 12,2% | |
| 1940. | 322.412 | 12,0% | |
| 1950. | 415.765 | 29,0% | |
| 1960. | 493.887 | 18,8% | |
| 1970. | 514.678 | 4,2% | |
| 1980. | 492.686 | −4,3% | |
| 1990. | 467.610 | −5,1% | |
| 2000. | 554.636 | 18,6% | |
| 2010. | 600.158 | 8,2% | |
.png)
Prema popisu stanovništva 2010. grad i okrug Denver imao je populaciju od 600.158 stanovnika, po čemu se našao na 18 mjestu po broju stanovnika u SAD.[122] Metropolitanska oblast Denver—Orora imala je procijenjenu populaciju od 2.697.476 stanovnika 2013, po čemu se našla na 21 mjestu najnaseljenijih metropolitanskih oblasti Sjedinjenih Država.[14] Dok je Kombinovana statistička oblast Denver—Orora—Bulder, imala procijenjenu populaciju od 3.327.309 stanovnika 2013, po čemu se našla na 16 mjestu najnaseljenijih metropolitanskih kombinovanih oblasti u SAD.[14] Denver je najnaseljeniji grad u poluprečniku od 550 km od grada.[14] Naziv za građane Denvera je Denverovci.
Prema popisu 2010, u Denveru je 600.158 stanovnika živjelo u 285.797 stambenih objekata. Gustina stanovništva bils je 3.698 na 1.428 km², uključujući aerodrom. Gustina stambenih objekata iznosila je 1.751 na 676 km²[12] Ipak, prosječna gustina stanovništva u većini gradskih četvrti je veća. U krugu ZIP koda 80249, blizu aerodroma gustina stanovništva porasla je na 5.479 na kvadratnu milju. Denver se našao na prvom mjestu na listi najboljih mjesta za život 2017. godine.[123]
Prema popisu stanovništva 2010, rasna kompozicija Denvera bila je:
- Bjelci: 68.9% (ne Hispano bjelci: 52.2%)
- Hispano i Latino: 31.8%; Meksički Amerikanci čine 24.9% populacije.
- Afroamerikanci: 10.2%
- Azijski: 3.4% (0.8% Vijetnamci, 0.6% Kinezi, 0.5% Indijci, 0.3% Korejci, 0.3% Japanci, 0.3% Filipinci, 0.2% Burmi, 0.1% Kambodžani)
- Američki starosedeoci: 1.4%
- Pacifički Amerikanci: 0.1%
- Druge rase: 9.2%
- Multikulturalni Amerikanci: 4.1%
Oko 70.3% stanovništva starijih od pet godina govori engleski jezik, dok 23.5% govori španski. Prema porijeklu, 31.8% su Hispano ili Latinoamerikanci, 14.6% su njemačkog porijekla, 9.7 irskog, 8.9 engleskog i 4% italijanskog.
Od 250.906 porodica, u 23.2% živjela su djeca ispod 18 godina, 34.7% bili su vjenčani parovi koji su živjeli sami, u 10.8% živjele su žene same, bez supruga, dok u 50.1% nisu bile porodice. U ukupno 39.3% slučajeva žive individualci, dok 9.4% su osobe od 65 godina ili starije koji žive sami.
Broj godina iznosio je 22% mlađih od 18 godina, 10.7% između 18 i 24 godine, 36.1% od 25 do 44 godina, 20% od 45 do 64 godine i 11.3% 65 i iznad. Bilo je više muškaraca, 102.1 na 100 žena. Zbog činjenice da je broj muškaraca veći od broja žena, Denver je dobio nadimak Menver.[124]
Srednji prihod vlasnika stambenih objekata iznosio 45.438 dolara, dok je srednji prihod porodice iznosio 48.195 dolara. Srednji prihod muškaraca iznosio je 36.232 dolara, dok je srednji prihod žena iznosio 33.768 dolara. Ukupno je 19.1% populacije, od čega 14.6% porodica bili su ispod linije siromaštva. Ukupno 25.3% populacije ispod 18 godina i 13.+ % starijih od 65 godina bilo je ispod linije siromaštva.[125]
| Rasna kompozicija | 2010[126] | 1990[127] | 1970[127] | 1940[127] |
|---|---|---|---|---|
| Bjelci | 68.9% | 72.1% | 89.0% | 97.3% |
| — Ne Hispano | 52.2% | 61.4% | 74.5%[128] | n/a |
| Afroamerikanci | 10.2% | 12.8% | 9.1% | 2.4% |
| Azijati | 3.4% | 2.4% | 1.4% | 0.2% |
| Hispano i Latino | 31.8% | 23.0% | 15.2%[128] | n/a |
Jezici[uredi | uredi izvor]
Do 2010, 72.28% (386.815) stanovnika Denvera iznad pet godina govorilo je engleski kući, dok ih je, 21.42% govorilo španski; 0.85% (4.550) govorilo je vijetnamski, 0.57% (3.073) afričke jezike, 0.53% (2.845) ruski, 0.50 (2.681) kineski, 0.47% (2.527) francuski i 0.46 (2.465) njemački. Ukupno je 27.72% populacije iznad pet godina govorilo neki drugi jezik osim engleski.[129]
Životni vijek[uredi | uredi izvor]
Prema izvještaju Američke medicinske asocijacije, građani Denvera su imali životni vijek od 80.02 godine 2014.[130]
Ekonomija[uredi | uredi izvor]
Metropolitanska oblast Denvera imala je bruto prihod od 157,6 milijardi dolara 2010. godine, što je čini 18 najvećom ekonomskom metropolitenskom oblašću u Sjedinjenim Američkim Državama.[131] Ekonomija Denvera je uglavnom bazirana na njegovu geografsku poziciju i povezanost na neke od glavnih saobraćajnoh sistema u državi. Zbog toga što je najveći grad, sa površinom od 500 km, postao je prirodna lokacija za skladištenje i distribuciju robe i usluga u Planinske države, Jugozapadne države, kao i u Zapadne države. Još benefit za distribuciju bila je činjenica da je Denver podjednako udaljen od velikih gradova na Srednjem Zapadu, kao što su Čikago i Sent Luis i nekih velikih gradova sa Zapadne Obale, kao što su Los Anđeles i San Fransisko.
Tokom godina, u gradu su sjedište otvorile neke od najvećih korporacija u Sjedinjenim Državama, zahvaljujući čemu je Denver postao ključna trgovinska tačka u državi. Nekoliko velikih kompanija je otvorilo ili promijenilo svoje sjedište u Denver. Vilijam Ensvort je otvorio kompaniju instrumenata Denvera 1895, kako bi pravili analitički saldo za ispitivače zlata. Njegova kompanija je sada u Arvadi. AIMCO (NYSE: AIV), najveća kompanija za stambene zajednice u SAD, sa oko 870 zajednica i blizu 136.000 stambenih jedinica u 44 države, ima sjedište u Denveru, zapošljavajući oko 3.500 ljudi. Takođe, kompanija za prtljag — Samsonajt, osnovana je u Denveru kao Švajder Trank, ali je kompanija premještena u Masačuset 2006, nakon promjena vlasnika. Telegrafska kompanija — Qwest Corporation|, osnovana je u Denveru 1911. godine, a danas je dio telekomunikacione kompanije CenturyLink.
Na dan 31. oktobra 1937, avio kompanija Kontinental erlajns, sada Junajted erlajns, premjestio je sjedište u Denver iz El Pasa, jer su vjerovali da kompanija treba da ima sjedište u nekom većem gradu, sa potencijalnom bazom korisnika. Kompanija MediaNews Group, pokrenula je časopis Denver post 1987. godine. Korporacija Gejts, najveći proizvođač automobilskih pojaseva, otvorena je u Denveru 1919. Kompanija Russell Stover Candies, donijela je prvu čokoladu u Denver 1923. godine, ali je premjestila sjedište u Kanzas Siti 1969. Kompanija Wright & McGill, počela je sa proizvodnjom opreme za pecanje u Denveru 1925. Avio kompanija, Fronter erlajns, počela je da saobraća na starom aerodromu Stepleton 1950. Kompanija Scott's Liquid Gold, Inc., pravi polirani namještaj u gradu od 1954, dok je restoran Village Inn počeo sa radom kao palačinkara 1958. Kompanija Big O Tires, iz Sentenijala, otvorila je prvu franšizu u Denveru. Kompanija Šejn, prodala je svoj prvi dijamantski nakit u Denveru 1971, a 1973, kompanija Re/Max premjestila je sjedište u Denver. Korporacija Johns-Manville, koja se bavi proizvodnjom krovnog i izolacionog materijala, premjestila je sjedište u Denver iz Njujorka 1972. godine. Inžinjerska i građevinska firma — CH2M HILL Inc., premjestila je svoje sjedište u Denver iz Oregona 1980. Korporacija Bal, prodala je posao sa naočarima u Indijani tokom 1990-ih i premjestila se u Brumfild i imala je nekoliko radnji u Denveru.
Kompanija Molson Coors Brewing, otvorila je svoju franšizu u SAD, u Denveru 2005, ali je objavila odlazak 2019. established its U.S. headquarters in Denver in 2005, but announced its departure in 2019. Regionalna distributerska kompanija za veleprodaju, Coors Distributing Company, nalazi se u Denveru. Rudarska kompanija, Newmont Mining Corporation, drugi najveći proizvođač zlata u Sjevernoj Americi i jedan od najvećih na svijetu, ima sjedište u Denveru. Veb sajt MapQuest, onlajn sajt za mape, pravce i spisak kompanija, ima sjedište u Denveru u kvartu Lodo.
Velika kompanije koje posluju u Denveru, a imaju sjedište negdje drugdje, uključuju Lockheed Martin Corp., Junajted erlajns, Kroger Co. i Xcel Energy, Inc.
Geografski položaj omogućava Denveru da ima značajan broj vladinih institucija, zajedno sa brojnim federalnim agencijama koje su ili bazirane ili imaju kancelarije u oblasti Denvera. Zajedno sa federalnim agencijama, došle su mnoge kompanije čiji je cilj odbrana Sjedinjenih Država i svemirski projekti, dok je još poslova obezbijeđeno kada je postao glavni grad Kolorada. Oblast Denvera je mjesto gdje su tokom Drugog svjetskog rata bila stacionirana postrojenja: Arsenal Stjenovitih planina, vazdušna baza Bukli i Postrojenje za naoružanje Denvera. Tu su takođe bili i Nacionalna laboratorija za obnovu energije, Kovanica Denvera, Savezna izgradnja i Sudnica.
Godine 2005, uloženo je 310,7 miliona dolara na proširenje Konvencionog centra Kolorado, čime je udvostručena njegova veličina. Nada je bila da će proširenje centra uzdići grad među top 10 gradova u Sjedinjenim Državama za održavanje konvencija.[133]
Lokacija blizu Stjenovitih planina, bogatih mineralima, ohrabrila je rudarske i energetske kompanije da se prošire u oblasti. Početnih dana postojanja grada, zlatna i srebrna groznica i brojni krahovi igrali su bitnu ulogu u ekonomiji grada. Tokom 1970-ih i početkom 1980-ih, Energetska kriza u Americi i visoke cijene ulja, stvorili su energetski bum u gradu u kojem je u to vrijeme bila popularna opera Dinastija. Denver je značajno izgrađen tokom tog perioda, uz izgradnju brojnih oblakodera u centru grada. Kada je cijena ulja pala sa 34 dolara po litru 1981, na 9 dolara 1986, takođe je opala i ekonomija Denvera, ostavljajući skoro 15.000 radnika bez posla, uključujući i Džona Hikenlopera, koji je kasnije postao gradonačelnik Denvera i guverner Kolorada. Stopa slobodnih radnih mjesta iznosila je 30%, što je bio najveći procenat u istoriji.[134] Industrija se oporavila i region je zapošljavao 700 inžinjera petroleja.[135] Napredak u hidraulici uticao je na to da basen Kolorado postane pristupačno i unosno polje ulja. Energija i rudarstvo su i dalje važni u ekonomiji Denvera i brojne kompanije, kao što su EnCana, Halliburton, Smith International, Rio Tinto Group, Newmont Mining i Noble Energy, imaju tu sjedište ili imaju značajnu ulogu. Denver se nalazi na 149 mjestu u smislu poslovanja u Sjedinjenim Američkim Državama.[136]
Centralno zapadna lokacija, u Planinskoj vremenskoj zoni (UTC−7), takođe pogoduje telekomunikacionu industriju sa Sjevernom i Južnom Amerikom, Evropom, pa i Azijom u određenim trenucima. Pozicija Denvera na 105 meridijanu, oko 1.6 km nadmorske visine, omogućava mu da bude najveći grad u Sjedinjenim Državama koji nudi satelit u realnom vremenu, „jednim skokom“ do šest kontinenata istog poslovnog dana. Telekomunikaciona kompanija — Qwest Communications, sada dio mreže CenturyLink, kao i Dish Network Corporation, Starz, DIRECTV i Comcast, neke su od brojnih telekomunikacionih kompanija koje posluju u oblasti Denvera. Ove i druge kompanije visoke tehnologije, doživjele su ekspanziju sredinom i krajem 1990-ih. Nakon porasta nezaposlenosti tokom ekonomske krize, stopa nezaposlenosti u Denveru je, godinama nakon nje, opala na najmanju u cijeloj državi, na 2.6% u novembru 2016. godine.[137] U decembru 2016, stopa nezaposlenosti u oblasti Denver —Orora—Btumfild bila je 2.6%.[138] U centar grada su se vršila velika ulaganja u nekretnine,[139] od izgradnje nekoliko novih oblakodera od 2010, do drugih velikih građevina oko željezničke stanice Junion.
Denver je takođe ostvario uspjeh u stvaranju industrije brzih restorana, uz dosta drugih popularnih nacionalnih lanaca restorana, koji su otvoreni i bazirani u Denveru, kao što su Chipotle Mexican Grill, Quiznos i Smashburger. Restorani Qdoba Mexican Grill, Noodles & Company i Good Times Burgers & Frozen Custard, osnovani su u Denveru, ali su se kasnije preselili u predgrađa Vajt Rodž, Brumfild i Golden.
Godine 2015, Denver se našao na prvom mjestu na listi časopisa Forbs najboljih mjesta za posao i karijeru.[140]
Kultura[uredi | uredi izvor]
Hala Apolo otvorena je ubrzo nakon osnivanja grada 1859. i na njoj je održano mnogo predstava, za željne stanovnike.[141] Tokom 1880-ih, Horas Tabor je otvorio prvu operu u Denveru. Na početku 20. vijeka, gradski lideri su započeli projekat uljepšavanja grada, prilikom kojeg su izgrađeni parkovi, muzeji, i gradski auditorijum, u kojem je održana konvencija Demokrata 1908, a sada je poznat kao Elit Kolinks opera. Denver i metropolitanska oblast nastavili su da podržavaju kulturu. Godine 1988, glasači su odobrili 0.1% (1 cent na 10 dolara) od poreza na dobit da se iskoristi za poboljšanje raznih kulturnih i naučnih postrojenja i organizacija u oblasti Metro.[142] Upotreba poreza za naučne i kulturne oblasti nastavljena je da se koristi do 2018.[143]
Denver je dom raznih vrsta muzeja.[144] Tu je mnogo nacionalno priznatih muzeja, uključujući i novi talas Umjetničkog muzeja Denvera, od strane svjetski renomiranog arhitekte kao što je Danijel Libeskid. Umjetnički kompleks Denvera je drugi najveći u državi nakon Linkoln centra u Njujorku, a u četvrti Lodo nalaze se mnoge umjetničke galerije, restorani, barovi i klubovi. Zbog toga, Denver je tri godine proglašen najboljim gradom za slobodne muškarce i žene.[145] Gradske četvrti su takođe nastavile da diverzitet ljudi i poslova, dok su kulturne institucije rasle u prosperirale. apstraktni ekspresionistički slikar Kliford Stil, došao je u grad 2004, gdje je izgradio muzej za svoju izložbu blizu Umjetničkog muzeja Denvera.[146] Muzej prirode i nauke ima akvarijum u kojem se drže vrste čija je vrijednost procijenjena na preko milion dolara, kao takođe vrste rodokokrita i raznih drugih vrsta. Svake godine u septembru, Denver je domaćin festivala dragulja i minerala.[147] Istorijski muzej Kolorada, otvoren je u aprilu 2012. i održava zabavne izložbe, artefakte i programe o istoriji Kolorada.[148] Svestan je u top 10 na listi časopisa Vest, muzeja „koje morate posjetiti“.[149] Blizu istorijskog muzeja nalaze se Bajers Evans Haus i Moli Braun Haus.
U Denveru postoje brojni umjetnički okruzi, uključujući Umjetnički okrug Santa Fe i Umjetnički okrug River Nort (RiNo).[150]
Iako Denver nije priznat za istorijsku muzičku istaknutost kao drugi veliki američki gradovi, ima aktivnu scenu pop, rok, džez, džim, folk, metal i klasične muzike, koja je dovela nekoliko izvođača u centar regionalne, nacionalne i međunarodne pažnje. U posebnoj zabilješci, navedena je važnost Denvera u razvoju folk muzike 1960-ih i 1970-ih. Poznati folk izvođači, kao što su Bob Dilan, Džudi Kolins i Džon Denver živjeli su u Denveru u nekom trenutku i nastupali su u lokalnim klubovima.[151] Tri člana popularne grupe Earth, Wind, and Fire, takođe su bili iz Denvera. Najskoriji umjetnici iz Denvera su: Natanijel Ratelif, The Lumineers, Air Dubai, The Fray, Flobots, Cephalic Carnage, Axe Murder Boyz, Deuce Mob, Havok, Bloodstrike, Primitive Man i Five Iron Frenzy.
Zbog planinskog i generalno sunčanog vremena, Denver je stekao reputaciju veoma aktivnog, spoljnje orijentisanog grada. Mnogi stanovnici provode vikend na planinama: u skijanju zimi, planinarenju, penjanju, kajaku i kampovanju ljeti.
Denver i gradovi u okruženju, dom su velikog broja lokalnih i nacionalnog pivara. Većina restorana imaju pivare, a neke veće pivare nude razgledanje, uključujući pivaru Kors i Novu belgijsku pivaru. Grad je takođe domaćin Velikog američkog festivala piva, koji posjećuju turisti širom svijeta.
Denver je postao glavni trgovinski centar za govedinu i stoku, kada su rančeri prevozili stoku na pijacu radi prodaje. U čast proslavljanja istorije, Denver je, više od vijeka kasnije, bio domaćin Nacionalne zapadne izložbe stoke, na kojoj je bilo više od 10.000 životinja i 700.000 posjetilaca. Izložba se nakon toga održava svake godine u januaru u Nacionalnom zapadnom kompleksu sjeveroistočno od centra grada.
U gradu živi veliki broj Meksičkih Amerikanaca, koji organizuju četiri velike proslave. Sinko de Majo, koji se održava u maju, sa preko 500.000 posjetilaca.[152] Grito de Dolores, u Sjevernom Denveru,. u okrugu Hajland i Linkolnu Parku, četvrti u prvobitnoj podjeli Zapadnog Denvera.
Grad je takođe poznat po meksičkoj kuhinji i čiliju. Najpoznatiji je po sosu od crvenog i zelenog čilija, buritu, omletu, pasti empanadi i tamaleu. Takođe je poznat po drugim tipovima hrane, kao što su ostrige Stjenovitih planina, ružičasta pastrmka i denverski sendvič.
Zmajski u julu, festival sredine jeseni u septembru i Kineska Nova godina su godišnji događaji koje organizuju kineska i azijsko američka zajednica. Kineski restoran huo guo i korejski restoran BBQ, su restorani koji su razvijeni u zajednici. Kinezi u zajednici imaju i dva kineska časopisa, Čajniz Amerikan post[153] i Kolorado čajniz njuz.[154]
Denver je poznat kao tolerantno mjesto za zajednice lezbijki, gejeva, biseksualaca i transrodnih osoba. Mnogi gej barovi su otvoreni u aveniji Kolfaks i Saut Brodvej. Svakog juna, u gradu se održava godišnja parada ponosa, u Sivil centar parku, što je najduža parada ponosa u u oblasti Stjenovitih planina.[155]
Denver je domaćin televizijskog šou programa The Bill Engvall Show i serije Tima Alena — Last Man Standing, kao i 18. sezone MTV emisije The Real World. Takođe, tu je sniman jedan dio televizijske drame — serije Dinastija, u periodu od 1981. do 1989. Od 1998. do 2002, veterinarska stanica Alameda, bila je domaćin serijala Animal Planet-a — Hitni veterinari“, kao i tri dokumentarna specijala i serije E-Vet Interns. U gradu se takođe održava snimanje sitkom serije Srećno, Čarli, kanala Disney Channel.
Sport[uredi | uredi izvor]
Denver ima sportske timove iz raznih sportova i jedan je od 13 gradova u Sjedinjenim Državama koji ima tim u četiri glavna sportska takmičenja u državi: NBA, NFL, MLB i NHL,[156] a grad je sa najmanjom populacijom od svih 13.[157] Uključujući i MLS fudbalsku ligu (soker), jedan je od 10 gradova koji imaju timove u pet glavnih sportskih takmičenja u državi. Denver bronkosi nastupaju u američkom fudbalu u NFL-u, svoje utakmice igraju na stadionu Empruved filds, kapaciteta je preko 76.169, a utakmice Bronkosa prati preko 70.000. Bronkosi su rasprodali svaku domaću utakmicu, izuzev utakmica u vrijeme štrajkova, od 1970. godine.[158] Učestvovali su osam puta u Superboulu; osvojili su ga tri puta, uključujući i dvije titule zaredom:1998. i 1999, a osvojili su titulu još 2015.
Kolorado rokisi je bejzbol tim koji se takmiči u MLB ligi; nastao je kao produžetak franšize Bronkosa 1993, dok je stadion Kors fild otvoren 1995. Iste godine su Rokisi ušli u plej of, ali su eliminisani u prvoj rundi od kasnijeg prvaka Atlante. U sezoni 2007, ušli su u plej of dobivši vajld kard, osvojili Nacionalnu ligu i plasirali se u finale šampionata — Svjetsku seriju, koja je po prvi put igrana u Denveru, ali su poraženi u finalu od Boston red soksa.
Denver je bio dom dva kluba i Nacionalnoj hokejaškoj ligi (NFL). Kolorado rokisi nastupali su u takmičenju od 1976. do 1982, nakon čega su postali Nju Džersi devilsi i odselili se u Nju Džersi. Dok su bili u Koloradu, osvojili su dva puta Stenli kap. Kolorado avalanči ušli su u ligu 1995, nakon prelaska iz Kvebeka u Denver. Osvojili su dvije titule: 1996. i 2001.
Denver nagetsi je košarkaški klub koji nastupa u NBA ligi. Utakmice igraju u Bol areni od 1999, kao i Avalanči, a osvojili su jednu titulu 2023. godine predvođeni Nikolom Jokićem najboljim igračem franšize.
Kolorado rapidsi je soker tim koji nastupa u MLS ligi, svoje domaće utakmice igra na stadionu Dik Sporting park, kapaciteta 18.000 mjesta, u predgrađu Denvera — Komers Sitiju.[159] Rapidsi su osvojili MLS kup 2010.
| Klub | Sport | Liga | Stadion | Kapacitet | Posjeta | Titule | Osnovan |
|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Denver brinkosi | Američki fudbal | NFL | Empruver fild | 76,169 | 76,939 | 3 (1997, 1998, 2015) | 1960 |
| Kolorado bufalo | Američki fudbal | NCAA D1 | Folsom fild | 53,600 | 37,778 | 1 (1990) | 1890 |
| Kolorado rokisi | Bejzbol | MLB | Kors fild | 50,398 | 31,334 | 0 | 1993 |
| Kolorado avalanči | Hokej na ledu | NHL | Pepsi centar | 18,007 | 16,176 | 2 (1996, 2001) | 1995 |
| Kolorado rapidsi | Soker | MLS | Dik Sporting park | 18,061 | 15,657 | 1 (2010) | 1996 |
| Denver nagetsi | Košarka | NBA | Pepsi centar | 19,115 | 14,700 | 0 | 1967 |
| Kolorado mamoti | Lakros | NLL | Pepsi centar | 18,007 | 12,815 | 1 (2006) | 2003 |
U Denveru takođe postoje i brojni drugi klubovi. Godine 2006, formiran je lakros tim — Denver aulejvs, koji igra na Empruved fildsu i iste godine osvojio je prvenstvo Zapadne konferencije.[160] Osvojio je ukupno 3 titule (2024, 2016. i 2018), dok je izgubio finale 2017, nakon vođstva 12:10, izgubio je 12:17.[161] Pored Aulejvsa, Kolorado mamoti su drugi tim iz Denvera u Nacionalnoj lakros ligi, svoje utakmice igra u Pepsi centru.
Godine 2018, osnovan je prvi ženski fudbalski klub u Denveru — Denver banditsi, koji su član Ženske fudbalske konferencije (VNFC) od njenog osnivanja 2019. godine.[162]
Vlasnik većine sportskih klubova u Denveru je Sten Krounke, koji je vlasnik Denver nagetsa, Kolorado avalanča i Kolorado rapidsa, dok je takođe vlasnik fudbalskog kluba Arsenal.[163]
Denver je izabran za domaćina Zimskih olimpijskih igara 1976, ali je usljed velikih protesta odustao, postavši tako prvi grad koji je odustao od organizacije nakon što je izabran za domaćina.[164] Igre su premještene u Inzbruk u Austriju.[81] Denver je bio domaćin Svjetskog prvenstva u hokeju 1962.
Parkovi i rekreacija[uredi | uredi izvor]
Do 2016, u Denver je bilo preko 200 parkova, od malih mini parkova koji se nalaze širom grada, do ogromnog Gradskog parka površine 1,27 km².[165] U gradu se nalazi i 29 centara za rekreaciju, koji stanovnicima obezbjeđuju mjesto i programe za rekreaciju i relaksaciju.[166]
Veliki broj parkova nastao je krajem 19. i početkom 20. vijeka. U to vrijeme, osnovan je pokret Ljepote grada i gradonačelnik Denvera — Robert Spir (1904–12 i 1916–18) započeo je proširivanje i uljepšavanje gradskih parkova. Rejnhard Šuce bio je prvi arhitekta pejzaža u gradu, sa sobom je doveo arhitekte edukovane u Njemačkoj, koji su preuredili Gradski park, Vašington park i Šucmam park. Osim Šucea, drugi pejzažni arhitekti, kao što su Frederik Lav Olmsed i Sako Rejnk Debur, dizajnirali su mnoge parkove u gradu, između ostalih i Sivik centar park. Zelenilo u parkovima navodnjavano je vodom iz Južne rijeke Plat, koja je preusmjerena kopanjem kanala.[167]
Pored parkova unutar grada, Denver je stekao i planinske parkove od 1911.[168] Tokom godina, stekao, izgradio i održavao planinske parkove ukupne površine oko 57 km², uključujući Red roks park, koji je poznat po svom pejzažu i muzičkoj istoriji oko Red roks amfiteatra.[169][170] Gradu pripada i planinski ski centar Vinter park rizort, u Okrugu Grand, 110 km zapadno od Denvera.[171] Gradski parkovi su važni i stanovnicima i posjetiocima, koji izražavaju zabrinutost zbog kontroverzi prilikom svake promjene. Grad je nastavio da razvija sistem parkova duž rijeke Plat, renoviranjem Centralnog parka i Prirodnog centra jezera Bluf u Stapletonu. Parkovi su bitni za stanovnike i omogućavaju suvoj biljci da bude bujna, aktivna i zelena. U gradu se takođe nalazi i veliki broj zajedničkih bašti, o kojima brine neprofitna organizacija Urbane bašte Denvera.
Od 1974, Denver i nadležne institucije u regionu, rehabilitovali su urbani dio Južne rijeke Plat i njenih pritoka, za rekreaciju, posebno planinarenje i biciklizam. Glavni tok zelenila ide uz rijeku Plat, od rezervoara Šatfild i 56 km u Okrug Adams na sjeveru. Projekat zelenila prepoznat je kao jedan od najboljih projekata u Sjedinjenim Državama, osvojivši srebrnu medalju 2001.[172]
Na svojoj listi rangiranja parkova, organizacija za konzervaciju nacionalnog zemljišta Trust for Public Land, svrstao je Denver na 17 mjestu u rangiranju sistema parkova 50 najnaseljenijih gradova u Sjedinjenim Američkim Državama.[173]
Vlada[uredi | uredi izvor]
Denver je grad okrug, gdje se gradonačelnik bira nestranački od strane gradskog savjeta i revizora. Gradski savjet bira se iz 11 oblasti, od čega su dva glavna i odgovorna su za donošenje i mijenjanje svih zakona, rezolucija i propisa, obično nakon javnog saslušanja. Takođe mogu da vrše istrage zvaničnika u Vladi Denvera. Sacjetnici se biraju na period od četiri godine, dok maksimalno mogu da budu izabrani tri puta. Trenutni gradonačelnik je Majkl Hanok.
Gradonačelnik može da odobri ili stavi veto na svaku odluku koju donese savjet, osigurava da se svi gradski ugovori čuvaju i izvršavaju, potpisuje sve obveznice i ugovore, odgovoran je za gradski budžet i može da postavlja funkcionere na različita odjeljenja, organizacije i komisije. Ipak, savjet može da zaobiđe veto gradonačelnika ukoliko 9 od 13 savjetnika glasa za, tako da gradski budžet mogu da mijenjaju i savjetnici glasanjem. Auditori provjeravaju sve rashode i mogu da odbiju one specifične, obično iz finansijskih razloga.[174]
Ministarstvo bezbjednosti Denvera nadgleda tri sektora: policiju, vatrogasnu stanicu i kancelariju šerifa. Sud okruga Denver je integrisani okružni sud Kolorado i opštinski sud, kojim upravlja grad Denver umjesto države.
Politika[uredi | uredi izvor]
| Godina | Republikanci | Demokrate | Ostali |
|---|---|---|---|
| 2016 | 18.9% 62,690 | 73.7% 244,551 | 7.4% 24,611 |
| 2012 | 24.2% 73,111 | 73.4% 222,018 | 2.4% 7,289 |
| 2008 | 23.0% 62,567 | 75.5% 204,882 | 1.5% 4,084 |
| 2004 | 29.3% 69,903 | 69.6% 166,135 | 1.2% 2,788 |
| 2000 | 30.9% 61,224 | 61.9% 122,693 | 7.3% 14,430 |
| 1996 | 30.0% 58,529 | 61.8% 120,312 | 8.2% 15,973 |
| 1992 | 25.4% 55,418 | 56.0% 121,961 | 18.6% 40,540 |
| 1988 | 37.1% 77,753 | 60.7% 127,173 | 2.2% 4,504 |
| 1984 | 47.8% 105,096 | 50.2% 110,200 | 2.0% 4,442 |
| 1980 | 42.2% 88,398 | 41.0% 85,903 | 16.8% 35,207 |
| 1976 | 46.7% 105,960 | 49.5% 112,229 | 3.8% 8,549 |
| 1972 | 54.1% 121,995 | 43.5% 98,062 | 2.3% 5,278 |
| 1968 | 43.5% 92,003 | 50.2% 106,081 | 6.3% 13,233 |
| 1964 | 33.6% 73,279 | 65.7% 143,480 | 0.7% 1,529 |
| 1960 | 49.6% 109,446 | 49.7% 109,637 | 0.7% 1,618 |
| 1956 | 55.9% 121,402 | 43.2% 93,812 | 0.9% 1,907 |
| 1952 | 56.1% 119,792 | 43.2% 92,237 | 0.7% 1,534 |
| 1948 | 45.2% 76,364 | 52.9% 89,489 | 1.9% 3,214 |
| 1944 | 48.8% 86,331 | 50.8% 90,001 | 0.4% 759 |
| 1940 | 46.9% 81,328 | 52.5% 90,938 | 0.6% 1,105 |
| 1936 | 33.3% 50,743 | 65.1% 99,263 | 1.6% 2,486 |
| 1932 | 43.5% 59,372 | 53.4% 72,868 | 3.2% 4,318 |
| 1928 | 63.4% 73,543 | 35.6% 41,238 | 1.1% 1,221 |
| 1924 | 63.4% 59,077 | 16.9% 15,764 | 19.6% 18,282 |
| 1920 | 62.0% 43,581 | 32.5% 22,839 | 5.5% 3,838 |
| 1916 | 33.8% 23,185 | 62.8% 43,029 | 3.4% 2,298 |
| 1912 | 13.6% 8,155 | 44.5% 26,690 | 41.9% 25,171 |
| 1908 | 45.9% 30,193 | 50.4% 33,145 | 3.6% 2,369 |
| 1904 | 51.7% 32,667 | 45.8% 28,958 | 2.4% 1,528 |
Dok su izbori u Denveru nestranački, demokrate su dugo dominirale gradskom politikom; za većinu gradskih zvaničnika poznato je da su demokrate. Funkciju gradonačelnika zauzimaju demokrata od opštinskih izbora 1963. godine. Demokrate zauzimaju sva gradska mjesta u državnom zakonodavstvu.
Na saveznim izborima građani Denvera takođe uglavnom glasaju za demokratske kandidate, glasajući za demokratskog kandidata za predsjednika na svim izborima od 1960, izuzev 1972. i 1980. Na saveznom nivou, Denver je centar prvog kongresnog okruga u Koloradu, koji obuhvata čitav Denver i djelove okruga Arapaho. Zastupa ga demokrata Dijana Deget.
Bendžamin F. Stepleton bio je gradonačelnik Denvera tokom dva perioda, prvi put od 1923. do 1931, a drugi put od 1935. do 1947. Stapleton je odgovoran za mnoga građanska unapređenja, posebno tokom drugog mandata, kada je imao pristup novcu i radnoj snazi kroz projekat Nju Dil. Za to vrijeme sistem parkova je znatno proširen i završen je Građanski centar. Njegov projekat bila je i izgradnja opštinskog aerodroma u Denveru, koja je započela 1929. godine, usred velikih kritika. Kasnije je preimenovan u Međunarodni aerodrom Stapleton u njegovu čast. Danas je aerodrom zamijenio kvart koji se takođe zove Stapleton — Stapleton Strit, koji i dalje nosi njegovo ime.
Tokom 1960-ih i 1970-ih, Denver je bio jedan od centara pokreta Čikano. Bokserski orijentisani aktivista, Rodolfo Gonzales, formirao je organizaciju pod nazivom „Krsaški rat za pravdu“, koja se borila protiv policijske brutalnosti, za dvojezično obrazovanje i bila je domaćin prve Nacionalne konferencije za oslobođenje mladih pripadnika Čikana u martu 1969.[176]
Posljednjih godina Denver je zauzeo stav o pomaganju beskućnicima ili onima koji su ostali beskućnici, posebno za vrijeme vladavine gradonačelnika Džona Hikenlopera i Velingtona Veba. Sa stopom od 19 beskućnika na 10.000 stanovnika u 2011, od čega 50 ili više na 10.000 stanovnika u četiri područja metroa sa najvišom stopom beskućništva,[177] broj i stopa beskućnika u Denveru, znatno su niži nego kod mnogih drugih velikih gradova. Međutim, trpe zime u Denveru, koje, iako su blage i suve većinu vremena, mogu imati kratke periode ekstremno hladnih temperatura i snijega.
Godine 2005, Denver je postao prvi veliki grad u SAD koji je glasao za privatno vlasništvo marihuane manje od unce (28 grama), da bude zakonita za odrasle od 21 godine i starije.[178] Građani su glasali 53,5% u korist legalizacije marihuane, što je, kako je tadašnji gradonačelnik Džon Hikenloper naglasio, bilo bez učinka, jer grad ne može uzurpirati državni zakon, koji je u to vrijeme tretirao posjedovanje marihuane gotovo isto kao i kazne za prebrzu vožnju, sa novčanim kaznama do 100 dolara i bez zatvora.[178] Denver je pokrenuo inicijativu u četvrtom tromjesečju 2007. godine, zahtijevajući od gradonačelnika da imenuje odbor za razmatranje od 11 članova koji će nadgledati poštovanje gradskih uredbi iz 2005. godine.[179] Godine 2012, potpisan je Amandman Kolorada 64, koji je potpisao guverner Džon Hikenloper i početkom 2014. godine Kolorado je postao prva država koja je dozvolila prodaju marihuane u rekreativne namjene.[180]
U maju 2019. Denver je postao prvi američki grad koji je dekriminalizovao psilocibinsku gljivu, nakon što je usvojena inicijativa sa 50,6% glasova. Ova mjera zabranjuje gradu Denveru da koristi bilo kakve resurse za krivično gonjenje odraslih osoba starijih od 21 godine zbog lične upotrebe psilocibinske gljive, iako je takva upotreba ostala nezakonita u državnom i saveznom zakonu.[181][182]
Bivši gradonačelnik Denvera, Džon Hikenloper, bio je član koalicije Gradonačelnici protiv ilegalnih oružja,[183] organizacije koja je formirana 2006. godine i kojom su predsjedavali gradonačelnik Njujorka — Majkl Blomberg i gradonačelnik Bostona Tomas Menino.
Denver je bio domaćin Demokratske nacionalne konvencije 2008, što je bila stogodišnjica od prve konvencije koja je održana u gradu — 1908. godine. Takođe je bio domaćin samita grupe G7 (sada G8) između 20. i 22. juna 1997. i Nacionalne konvencije stranke zelenih 2000. godine.[184][185] Denver je 1972, 1981. i 2008. godine bio domaćin nacionalnih konvencija Libertarijanske stranke. Konvencija iz 1972. godine bila je značajna po imenovanju Tonije Najtan za kandidata za potpredsjednika. Najtan je tako postala prva žena, kao i prva Jevrejka, koja je dobila izborni glas na predsjedničkim izborima 1972.
Na dan 31. oktobra 2011. godine, objavljeno je da će Univerzitet u Denveru biti domaćin prve od tri predsjedničke debate u 2012. godini, koje su održane 3. oktobra 2012.[186]
U julu 2019, gradonačelnik Henkok, izjavio je da Denver neće pomagati američkim agentima za imigraciju i carinsku službu u imigracijskim racijama.[187]
Porezi[uredi | uredi izvor]
Grad i okrug Denver naplaćuje porez na profesionalnu privilegiju (OPT) na zaradu, od poslodavaca i radnika po sistemu:
- Ako bilo koji zaposleni obavlja posao u gradskim granicama i za taj posao mu se plati preko 500 dolara u toku jednog mjeseca, zaposleni i poslodavac su dužni da plate pore, bez obzira na to gde se taj posao nalazi ili gdje je sjedište glavne poslovne kancelarije.
- Poslodavac je odgovoran za 4 dolara po zaposlenom mjesečno, a zaposleni je odgovoran za 5,75 dolara mjesečno.
- Odgovornost poslodavca je da odbije, preda i podnese OPT prijave. Ako se poslodavac ne pridržava zakona, može biti odgovoran za plaćanje oba djela OPT-a, kao i za kazne i kamate.
Obrazovanje[uredi | uredi izvor]
Javne škole Denvera (DPS) je sistem javnih škola u Denveru. U njima se obrazuje oko 92.000 učenika u 92 osnovne škole, 18 K-8 škola, 34 srednje škole, 44 visoke škole i 19 čarter škola.[188] Prva škola sadašnjeg sistema DPS, bila je brvnara koja je otvorena 1859. godine na uglu 12. ulice između Trga i ulice Larimer. Granice okruga su koekstenzivne sa granicama grada.[189] Škola u okrugu Čeri Krik, služi nekim oblastima sa poštanskih adresa u Denveru koje su izvan granica grada.[189][190]
Mnogobrojni fakulteti i univerziteti u Denveru, kreću se po starosnim i studijskim programima. Tri glavne državne škole u univerzitetskom naselju Aurarija su: Kolorado Univerzitet, Metropolitanski univerzitet u Denveru i Gradski koledž u Denveru. Privatni univerzitet u Denveru, prva je visokoškolska ustanova u gradu, a osnovan je 1864. godine. Ostale istaknute visokoškolske ustanove u Denveru uključuju univerzitet Džonson i Vels, Katolički (jezuitski) Regis univerzitet, a grad ima rimokatoličke i jevrejske ustanove, kao i školu zdravstvenih nauka. Pored škola u gradu, postoji niz škola širom oblasti metroa.
Mediji[uredi | uredi izvor]
U Metropolitanskoj oblasti Denvera, nalaze se brojni mediji, štampani, radio, televizijski i internet sajtovi.
Televizijske stanice[uredi | uredi izvor]
Denver je 16 najveće tržište u državi za televizije, sudeći prema istraživanju Nilsen medija grupe, 2009/10.[191] Uključuje većinu oblasti Kolorada, većinu istočne polovine Vajominga i većinu oblasti Nebraske.[192][193] U jesen 2013, Denver je svrstan na 17 mjestu po tržištima po broju populacije u Sjedinjenim Državama.[194]
| Kanal | Mreža[195] | Pozivni znak[196] | Grad licence | Napomena |
|---|---|---|---|---|
| 2.1 | CW | KWGN-TV | Denver, Kolorado | - |
| 2.2 | This TV | |||
| 2.3 | Comet | |||
| 2.4 | Charge! | |||
| 3.1 | Independent | |||
| 3.2 | Grit | |||
| 3.3 | BUZZR | |||
| 4.1 | CBS | KCNC-TV | Denver, Kolorado | - |
| 4.2 | DECADES | KCNC-DT2 | ||
| 6 | ESPN Deportes Radio | KXDP-LP | Denver, Kolorado | - |
| 6.1 | PBS | KRMA-TV | Denver, Kolorado | - |
| 6.2 | PBS Kids | |||
| 6.3 | Create/World | |||
| 7.1 | ABC | KMGH-TV | Denver, Kolorado | - |
| 7.2 | Azteca | KZCO-LD | ||
| 7.3 | Laff | |||
| 7.4 | 7 News | KMGH-TV | Lokalne vijesti i vremenska prognoza[195] | |
| 9.1 | NBC | KUSA | Denver, Kolorado | - |
| 9.2 | WeatherNation TV | |||
| 9.3 | Justice Network | |||
| 9.4 | NBC (UHF Signal) | |||
| 9.5 | Quest | |||
| 10.1 | CTN | KSBS-CD | Denver, Kolorado | - |
| 10.2 | CTNi | |||
| 10.3 | Aliento Vision | |||
| 12.1 | PBS | KBDI-TV | Brumfild, Kolorado | Emituje se iz studija u Denveru[197] |
| 12.2 | PBS Encore | |||
| 12.3 | MHz WorldView | |||
| 12.4 | NHK World | |||
| 14.1 | Univision | KCEC-DT | Bulder, Kolorado | Emituje se iz studija u Denveru[198] |
| 14.2 | Bounce TV | |||
| 14.3 | GetTV | |||
| 14.4 | Escape | |||
| 16.1 | HSN | KHDT-LD | Denver, Kolorado | - |
| 20.1 | MyNetworkTV | KTVD | Denver, Kolorado | - |
| 20.2 | Me-TV | |||
| 23.1 | EWTN | KDEO-LD | Denver, Kolorado | - |
| 23.2 | - | Oorah TV[195] | ||
| 23.3 | - | Torah TV[195] | ||
| 23.4 | - | Calvary[195] | ||
| 23.5 | - | Fuente de Vida[195] | ||
| 23.6 | - | The Walk TV[195] | ||
| 25.1 | Telemundo | KMAS-LD | Denver, Kolorado | Prevodilac stanica KDEN-TV, Longmont, Kolorado[195] |
| 25.2 | TeleXitos | |||
| 25.3 | Cozi TV | |||
| 26.1 | Movies | KHDT-LD | Denver, Kolorado | - |
| 26.2 | Heroes and Icons | |||
| 26.3 | QVC | |||
| 26.4 | - | |||
| 26.5 | - | |||
| 28.1 | HSN | KLPD-LD | Denver, Kolorado | - |
| 28.2 | BizTV | |||
| 28.3 | Movies! | Simulcast of KCDO-TV, Sterling, Kolorado[195] | ||
| 28.4 | - | Thunderhill TV[195] | ||
| 28.5 | TV Scout | - | ||
| 31.1 | FOX | KDVR | Denver, Kolorado | - |
| 31.2 | Antenna TV | |||
| 31.3 | TBD | |||
| 39.1 | MundoFox | KQDK-CD | Denver, Colorado | satelit stanice KQCK, Šajen, Vajoming[195] |
| 41.1 | Daystar | KRMT | Denver, Kolorado | - |
| 50.1 | UniMás | KCEC | Denver, Kolorado | - |
| 50.2 | LATV | |||
| 50.3 | Stadium | |||
| 53.1 | Estrella TV | KETD | Kastl Rok, Kolorado | Emituje se iz studija u Denveru[199] |
| 53.2 | LeSEA | |||
| 59.1 | ION | KPXC-TV | Denver, Kolorado | Emituje se iz studija u Orori[200] |
| 59.2 | Qubo | |||
| 59.3 | ION Life | |||
| 59.4 | Shop TV |
Gledaoci mogu da dobiju signal i od televizijskih stanica koje se emituju i obližnjim zajednicama, uključujući Fort Lajn i Grilej.[201]
Radio stanice[uredi | uredi izvor]
U Denveru se nalazi preko 40 AM i FM radio stanica, raznih formata i stilova. Radio stanice oblasti Denver—Bulder, nalaze se na 19. mjestu po tržištu u Sjedinjenim Državama.[202]
Štampani mediji[uredi | uredi izvor]
Nakon što su bili rivali, dva glavna štampana medija, Denver post,i Roki Mauntin Vju, spojili su poslovanja 2001, potpisavši ugovor o Zajedničkom djelovanju i osnovali su Novinsku agenciju Denver,[203] što je bilo na snazi do februara 2009, kada je Skrips kompani ugasila časopis Roki Mounting Vju. Nakon toga, Denver post je ostao glavni gradski štampani medij, koji se objavljuje svakog dana.[204] Ostali časopisi u gradu:
- Advokat, studentske novine Univerziteta Denver, izlaze svakog dana;[205]
- Roki mauntajn čajniz, novine na kineskom jeziku, izlaze jednom nedeljno;[206]
- Čajniz Amerikan post, novine na kineskom jeziku, izlaze jednom nedeljno;[207]
- Studetske novine univerziteta Klarion, izlaze jednom nedeljno;[208]
- Kolorado čajniz njuz, novine na kineskom jeziku, izlaze jednom nedeljno;[209]
- Kolorado episkopalijan, novine episkopske eparhije Kolorada, izlaze svaka tri mjeseca;[210]
- Kolorado lider, vijesti o nekretninama, izlaze jednom nedeljno;[211]
- Kolorado stejtsmen, vijesti o lokalnoj politici, izlaze jednom nedeljno;[212]
- Denvee biznis žurnal, poslovne vijesti, izlazi nedeljno;[213]
- Katolički registar Denvera, novine Rimokatoličke crkve, izlaze jednom nedeljno;[214]
- Glas Denvera, homeless news, monthly[215]
- Međuplaninske jevrejske vijesti, novine jevrejskih Amerikanaca, izlaze jednom nedeljno;[216]
- Metropolitan, studentske novine Univerziteta Denver, izlaze jednom nedeljno;[217]
- El pueblo katoliko, novine Rimokatoličke crkve na španskom jeziku;[218]
- Viva Kolorado, novine na španskom jeziku izlaze jednom nedeljno;[219]
- La voz nueva de Kolorado , novine na španskom jeziku, izlaze jednom nedeljno;[220]
- Vestvord, alternativne novine, izlaze jednom nedeljno.[221]
Saobraćaj[uredi | uredi izvor]
Gradske ulice[uredi | uredi izvor]
Denver uglavnom ima ravni ulični hipodamovski sistem, orijentisan na četiri ključna pravca. Blokovi se obično identifikuju u stotinama od srednjih ulica, označene kao "00" su Brodvej (srednja vrijednost istok—zapad, a ide sjever—jug) i avenija Elsvort (srednja vrijednost sjever—jug, a ide od istoka do zapada). Avenija Kolfaks, glavna mreža istok—zapad kroz Denver, nalazi se na 15 blokova (1500) sjeverno od medijane. Avenije sjeverno od Elsvorta su numerisane (sa izuzetkom avenije Kolfaks i nekoliko drugih, kao što su Martin Luter King, Jr. Blvd i Montvju Blvd.), dok su avenije južno od Elsvorta imenovane.
Takođe, postoji stariji sistem u centru grada koji je projektovan da bude paralelan ušću u rijeku Južni Plat i Čeri Krika. Većina ulica u centru grada i u četvrti Lodo, ide u sistemu sjeveroistok—jugozapad i sjeverozapad—jugoistok. Ovaj sistem ima neplaniranu korist za uklanjanje snijega; da su ulice u normalnoj mreži sjever—jug / istok—zapad, samo bi ulice sjever—jug dobijale sunčevu svjetlost. S sistemom orijentisanom na dijagonalne pravce, ulice sjeverozapad—jugoistok dobijaju sunčevu svjetlost kako bi ujutru topile snijeg, a ulice sjeveroistok—jugozapad dobijaju svjetlost popodne. Ova ideja potekla je od Henrija Brauna, osnivača hotela Braun Palas. Danas, preko puta hotela Braun Palas nalazi se ukrasna ploča, kako bi se odala počast ideji. Ulice u sistemu sjeverozapad—jugoistok su numerisane, dok su ulice sjeveroistok—jugouzapad imenovane. Imenovane ulice počinju na raskrsnici avenije Kolfaks i Brodvej, sa dugom ulicom Trg Šejen. Numerisane ulice počinju ispod avenije Kolfaks i vijadukta I-25. Ukupno je 27 imenovanih i 44 numerisanih ulica. Takođe, postoji nekoliko ostataka starog mrežnog sistema u normalnoj mreži, kao što su avenija Park, Ulica Morison i Bulevar Spir. Ulica Larimer, nazvana po Vilijamu Larimeru, mlađem, osnivaču Denvera, koja se nalazi u srcu četvrti Lodo, najstarija je ulica u Denveru.
Sve ulice u sistemu mreže u centru grada su ulice (npr. 16. ulica, Južna ulica), osim pet ulica u sistemu sjeveroistok—jugozapad, najbližih raskrsnici avenije Kolfaks i Brodvej, koje su imenovane: Trg Šejen, Trg Klivlend, Trg suda, Trg Tremont i Trg Glenam. Ulicama izvan tog sistema koji putuju na istok / zapad dat je sufiks „avenija“, a onima koje se kreću ka sjeveru i jugu, dat je sufiks „ulica“ (npr. Avenija Kolfaks, ulica Linkoln). Bulevari su ulice većeg kapaciteta i kreću se u bilo kom pravcu (češće prema sjeveru i jugu). Manje ulice se ponekad nazivaju i mjesta, putevi (mada nisu svi putevi ulice manjeg kapaciteta, neki su glavne saobraćajnice) ili dvorišta. Većina ulica izvan oblasti između Brodveja i Bulevara Kolorado, uređena je alfabetno od centra grada.
Neke ulice u Denveru imaju biciklističke staze, što ostavlja krpljevine na razdvojenim rutama po gradu. Postoji preko 850 milja[222] kaldrmisanih, zemljanih, biciklističkih staza u parkovima Denvera i duž oblasti sa vodom, kao što su Čeri Krik i Južni Plat. To omogućava da značajan dio populacije Denvera postane biciklista i doveo je do toga da je Denver poznat kao grad prijateljski nastrojen prema biciklima.[223] Neki se stanovnici se protive biciklističkim stazama, što je prouzrokovalo da neki planovi propadnu. Proces pregleda jedne biciklističke staze na Brodveju traje više od godinu dana, prije nego što članovi gradskog vijeća donesu odluku. Pored mnogih biciklističkih staza, Denver je krajem aprila 2010. godine lansirao program za dijeljenje bicikala širom grada — B-sajkl. Mreža B-sajkl, bila je najveća u Sjedinjenim Državama u vrijeme kada je pokrenuta, sa 400 bicikala.[224]
Denver boot, uređaj za auto-onemogućavanje, prvi put je upotrebljen u Denveru.[225]
Biciklizam[uredi | uredi izvor]
Liga američkih biciklista ocijenila je Kolorado kao šestu državu koja je namijenjena biciklizmu u zemlji za 2014. godinu. To se u velikoj mjeri odnosi na gradove Frontalnog lanca kao što su Bulder, Fort Kolins i Denver, koji stavljaju akcenat na zakonodavstvo, programe i razvoj infrastrukture koji promoviše biciklizam kao način prevoza.[226] Kompanija Walk Score, ocijenila je Denver kao četvrti najveći grad prilagođen biciklima u Sjedinjenim Državama.[227] Prema podacima iz Ankete o američkoj zajednici iz 2011. godine, Denver je zauzeo 6. mjesto među američkim gradovima sa preko 400.000 stanovnika, u odnosu na procenat radnika koji biciklom putuju na posao, sa 2,2% dnevnih putnika.[228] B-sajkl, Denverov program dijeljenja bicikala širom grada, bio je najveći u Sjedinjenim Državama u vrijeme kada je pokrenut 2010. godine, sa 400 bicikala.[224] Program je dostigao vrhunac u 2014. godini, a zatim je konstantno opadao. Program je najavio da će prestati sa radom krajem januara 2020.[229][230][231] Grad je najavio da planira da potraži jednog ili više novih konstruktora koji bi pokrenuli program dijeljenja bicikala od sredine 2020. godine.[232]
Električni skuteri za iznajmljivanje[uredi | uredi izvor]
Godine 2018, servis električni skuteri počeo je da postavlja skutere u Denveru. Stotine neprijavljenih električnih skutera Limbajk i Bird pojavilo se na ulicama Denvera u maju, što je izazvalo nered. Grad je u junu naredio kompanijama da ih uklone[233] i brzo su reagovali kako bi da stvorili zvanični program, postavljajući zahtjev da se skuteri ostave na stanicama RTD-a i van javnog pravca puta. Skuteri Lajm i Bird zatim su se ponovo pojavili krajem jula, uz ograničenu usklađenost. Uber elektronski bicikli stigli su krajem avgusta, nakon čega je početkom septembra kompanija Lyft lansirala električne skutere.[234] Kompanija Lyft, planira da ponudi usluge dijeljenja vožnje električnih skutera i električnih bicikala sve sa svoje aplikacije. Kaže da će svake večeri skutere voditi u skladište radi sigurnosnih provjera, održavanja i punjenja. Pored toga, kompanijama Spin i Razor dozvoljeno je da dodaju 350 skutera.[235]
Prohodnost[uredi | uredi izvor]
Kompanija Walk Score je u svom rangiranju za 2017. godinu, svrstala Denver na 26 mjestu od 108 gradova u SAD sa populacijom od 200.000 stanovnika ili više.[227] Gradski čelnici priznali su zabrinutost zagovornika pokretljivosti da Denver ima ozbiljne nedostatke u svojoj mreži trotoara. Plan Denver Muvs 2019, plan je namijenjen pješacima i predviđa potrebu za približno 1,3 milijarde dolara za finansiranje trotoara, plus 400 miliona dolara za pješačke staze.[236] Denver trenutno nema resurse za potpuno finansiranje ovog plana.[237]
Modalne karakteristike[uredi | uredi izvor]
U 2015. godini, 9,6 procenata domaćinstava u Denveru nije imalo automobil, a u 2016. godini to je bilo praktično nepromijenjeno (9,4%). Nacionalni prosjek je iznosio 8,7 procenata tokom 2016. Denver je u 2016. prosječno bilježio 1,62 automobila po domaćinstvu, u poređenju sa prosjekom 1,8 u zemlji.[238]
Autoputevi[uredi | uredi izvor]
Denverom se primarno služi međudržavnim autoputevima I-25 i I-70 . Problematični presjek ova dva autoputa lokalno se naziva „mišolovka“, jer kada se posmatra iz vazduha, spoj (i sledeća vozila) liče na miševe u velikoj zamci.
Međudržavni autoput 25 ide sjeverno-južno od Novog Meksika preko Denvera do Vajminga
Međudržavni autoput 225 prolazi kroz susjednu Ororu. I-225 je dizajniran da poveže Ororu sa putem I-25 u jugoistočnom uglu Denvera, a I-70 sa sjeverom Aurore; izgradnja je započela u maja 1964. i završila 21. maja 1976. godine.
Međudržavni autoput 70 kreće se istočno—zapadno od Jute do Marilenda[. To je ujedno i glavni koridor kojim građani Denvera pristupaju planinama. Predloženo proširivanje urbanog dijela za 1,2 milijarde dolara, kroz primarno nisku zaradu i latino zajednicu, naišlo je na proteste zajednice i pozive na preusmeravanje rute zajedno sa manje urbanim autoputem 270. Kao primarne zamjerke navode povećano zagađenje i negativne efekte utrostručavanja velikog saobraćajnog prostora kroz četvrt. Ugrožena četvrt, koja je razdvojena međudržavnim autoputevima, takođe je proglašena najzagađenijom četvrti u zemlji, a tu se nalazi i Superfund.[239]
Međudržavni autoput 270 ide istovremeno sa autoputem 36, od razmjene sa međudržavnim putem 70 u sjeveroistočnom Denveru do razjmene sa međudržavnim putem 25 sjeverno od Denvera. Autoput se nastavlja kao kao US 36 od razmjene sa međudržavnim putem 25
Međudržavni autoput 76 počinje od I-70, zapadno od grada na Arvadi. Presijeca I-25 sjeverno od grada i vodi sjeveroistočno do Nebraske, gdje se završava na I-80.
Autoput US 6 prati poravnavanje 6. avenije zapadno od I-25 i povezuje centar Denvera sa zapadnim i centralnim predgrađima Golden i Lejkvud. Nastavlja zapadno, kroz Jutu i Nevadu, do Bišopa u Kaliforniji. Na istoku, nastavlja do Provinctauna, na Kape Kodu u Masačusetsu.
Autoput US 285 završava svoj put od 847 milja kroz Nju Meksiko i Teksas na međudržavni autoput 25 u kvartu Univerzitet Hilsu
Autoput US 85 takođe ide kroz Denver. Ovaj autoput se često koristi kao alternativni put do Kastl Roka, umesto da se vozi autoputem 25 .
Autoput US 36 povezuje Denver sa Bulder-om i Nacionalnim parkom Stjenovite planine, blizu Estes parka. Ide na istok, u Ohajo, nakon prolaska kroz još četiri države.
Državni autoput 93 započinje u zapadnoj Metropolitanskoj oblasti Denvera, u mjestu Goldenu i putuje skoro 19 milja da bi se sreo sa državnim autoputem 119 u centralnom Bulderu. Ovaj autoput se često koristi kao alternativna ruta do Buldera, umjesto da se ide autoputem US 36.
Državni autoput 470 ( C-470 , SH 470 ) je jugozapadni dio trase metroa grada Denvera. Prvobitno zamišljen kao međudržavni 470 tokom 1960-ih, projekat tračne pruge napadnut je zbog uticaja na životnu sredinu, a međudržavni autoput nikada nije izgrađen. Dio "autoputa 470", izgrađen je kao državni autoput, što je današnji SH 470, koji je čitavom dužinom slobodan autoput.
Denver takođe ima skoro kompletan kolosjek, poznat kao "470". To su SH 470 (takođe poznat kao C-470), autoput u jugozapadnom području metroa i dvije naplatne magistrale, E-470 (od jugoistoka do sjeveroistoka) i severozapadni Parkvai (od kraja E-470 do US 36 ). SH 470 je trebao da bude I-470 i izgrađen je sa saveznim sredstvima za autoputeve, ali finansiranje je preusmjereno za završetak preobražaja 16. ulice u centru grada u pješački tržni centar. Kao rezultat toga, gradnja je kasnila do 1980. godine nakon usvajanja državnog i lokalnog zakonodavstva.[240] I-470 se takođe zvao „autoput srebrenog uloga“, od izjave guvernera Lama da namjerava da provuče srebrni ulog kroz njega i ubije ga.
Projekat proširenja autoputa i tranzita za južni koridor I-25, nazvan T-REKS (Projekt proširenja transporta), završen je 17. novembra 2006.[241] Projektom su postavljene šire i dodatne trake autoputa, te poboljšani pristup i drenaža. Projekat takođe uključuje laganu železničku prugu koja se kreće od centra grada ka južnom kraju metroa u aveniji Linkoln.[242] Projekat se protezao skoro 31 km (31 km) duž autoputa, dodatnom linijom koja je paralelno išla na deo I-225 , zaustavljajući se tik do Parker Roda.[243]
Javni prevoz [uredi | uredi izvor]
Masovnim prevozom širom metropolitanskog područja Denvera upravlja i koordinira Regionalni transportni okrug (RTD). RTD koristi više od 1.000 autobusa koji opslužuju više od 10.000 autobuskih stajališta u 38 opštinskih jurisdikcija u osam okruga oko gradskih oblasti Denver i Bulder. Pored toga, RTD koristi jedanaest željezničkih linija, tačaka A, B, C, D, E, F, G, L, R, V i H sa ukupno 93,9 km pruge, koja opslužuje 44 stanice. C, D, E, F, L, R, V i H linije su lake šinske dok su A, B i G prigradske.
FasTracks je projekat proširenja željezničke pruge, lake željeznice i autobusa, koji su glasači odobrili 2004. godine, a koji će služiti susjednim predgrađima i zajednicama. V linija ili Zapadna linija, otvorena je u aprilu 2013. godine i služi federalnom centru Golden. Putnička linija A od stanice Denver Junion do Međunarodnog aerodroma Denver otvorena je u aprilu 2016. godine, a vožnja je premašila rana očekivanja RTD-a.[244] Laka šina: R linija preko Orore, otvorena je u februaru 2017. godine.[245] G linija u predgrađu Arvada otvorena je 26. aprila 2019. godine, nakon što je prvobitno planirano da se otvori u jesen 2016.[246] N linija, do Komers Sitija i Tortona, trebalo bi da bude otvorena na proljeće 2020.[247]
Brza autobuska linija, poznata kao Flatiron flajer, služi za povezivanje Buldera i Denvera. Usluga, koja se naplaćuje kao brzi prevoz autobusom, optužena je za sporost, zbog toga što nije ispunila većinu BRT zahtjeva, uključujući nivo ukrcaja i ulazak na sva vrata. Komercijalna željeznička pruga do Buldera i njegovog predgrađa Longmont, koja je takođe dio inicijative za FasTracks i produženje B linije, planirana je da bude završena se dovršiti u sklopu RTD-a, ali još nisu utvrđena sredstva za izgradnju, prije 2040. još nisu utvrđeni sredstva za izgradnju.[248] RTD trenutno razmatra privremenu prigradsku liniju, kojom bi saobraćali vozovi na sat vremena u sat vremena od Longmonda do Denvera.
Odjeljenjem Kolorada za saobraćaj upravlja Bustang, autobuski sistem koji nudi prevoz radnim danima i vikendom, povezujući Denver sa Grand Džankšonom, Kolorado Springsom, Fort Kolinsom i Ganisonom.[249]
Grejhound lajns, međugradski autobuski prevoznik, ima glavni centar u Denveru, sa linijama do Njujorka, Portlanda, Rinoa, Las Vegasa i njihovog sjedišta u Dalasu. Pomoćni autobusi Amerikanos voze na liniji do El Pasa. Savezni autobuski prevoznici, Blek Hils i Burlington, saobraćaju do Bilingsa, Omahe, Indijanapolisa i Alamose.
Amtrak, nacionalni sistem železničkih pruga, pruža uslugu prevoza do Denvera, svakodnevno upravljajući vozom kalifornijski Zefir, u oba smjera između Čikaga i Emervila u Kaliforniji, preko uvale od San Franciska. Usluga Amtrak Truvej servis, kojim upravljaju privatne autobuske kompanije, povezuje stanicu Denver sa Stjenovitim planinama. Tokom 2017. godine, zakonodavno tijelo Kolorada pojačalo je studije putničkog željezničkog saobraćaja duž Prednjeg lanca, potencijalno povezujući Denver sa Fort Kolinsom i Pueblom, ili još dalje do veza sistema Amtrak, Šejenu i Trinidadu.[250]
U Albukerkiju, Nju Meksiko, veze Denver Turvaja svakodnevno se uspostavljaju preko šefa Amtraka za jugozapad . Pored toga, ski voz je saobraćao na nekadašnjoj pruzi Denver i Rio Grande zapadna pruga, koja je prevozila putnike između Denvera i skijališta Vinter Park, ali više nije u funkciji. Ski voz vozio je poslednji put vozio do Vinter parka 29. marta 2009. Usluga je oživljena eksperimentalno 2016. godine, uz veliki broj lokalnih putnika. Dalji razvoj opcije železničkih planinskih koridora, iako javno popularan, naišao je na otpor političara, odnosno direktora odeljenja za saobraćaj u Koloradu.[251] Ski voz se vratio u promet pod upravljanjem sistema Amtrak, pod nazivom „Vinter Park Ekpres“ 2017. godine i trenutno vozi samo subotom, nedeljom i velikim praznicima tokom zimskih skijaških sezona.
Denverove rane godine kao glavnog voznog centra zapada i danas su veoma vidljive. Vozovi se zaustavljaju u Denveru na istorijskoj stanici Junion, gdje putnici mogu da pristupe RTD-ovoj 16. ulici ili da koriste laganu željeznicu za obilazak grada. Stanica Junion će takođe služiti kao glavno čvorište za željezničko putovanje u području metroa, po završetku projekta FasTracks. Grad takođe planira da uloži milijarde za dovođenje čestog javnog prevoza unutar jedne četvrtine milje većine stanovnika.[252]
Statistika javnog prevoza u Denveru[uredi | uredi izvor]
Prosječno vrijeme koje ljudi provode putujući javnim prevozom u Denveru i Bulderu, — na primjer, za dolazak i odlazak sa posla, radnim danom je 77 minuta; 31% javnih prevoznika vozi duže od 2 sata dnevno. Prosječno vrijeme koje ljudi čekaju na zaustavnoj ili stanici za javni prevoz je 14 minuta, dok 25% vozača u prosjeku čeka svakog dana preko 20 minuta. Prosječna udaljenost na kojoj se ljudi voze u jednom putovanju javnim prevozom je 11.20 km, dok 31% prelazi 12.01 km u jednom pravcu.[253]
Aerodromi[uredi | uredi izvor]
Međunarodna aerodrom Denver (IATA: DEN, ICAO: KDEN), obično poznat kao DIA ili DEN, služi kao glavni aerodrom za Centralni lanac urbanog koridora koji okružuje Denver. DIA je 30 km istočno—sjeveroistočno od Kolorado stejt kapitola . DIA je 20. najprometniji aerodrom na svijetu i zauzima 5. mjesto u Sjedinjenim Državama, sa 64.494.613 putnika koji su prošli kroz njega u 2018.[254] Zauzima površinu od 137.3 km, što ga čini najvećim aerodromom na kopnu u Sjedinjenim Državama i većem od ostrva Manhattan.[255][256] Denver je glavni centar Junajted erlajnsa i sjedište je Frontijer erlajnsa, glavni je fokusni grad i najbrže rastuće tržište za Sautvest erlajns.
Godine 2017, Međunarodni aerodrom Denver, svrstan je, od strane Mreže za vazdušni saobraćaj — Skytrax, na 28 mjesto najboljih aerodroma na svijetu i na drugo mjesto u Sjedinjenim Američkim Državama, iza Međunarodnog aerodroma Sjeverni Kentaki. DIA je takođe pozicionirana na drugo mjesto najboljih regionalnih aerodroma u Sjevernoj Americi za 2017 godinu i četvrti najbolji regionalni aerodrom na svijetu.
Tri opšta aerodroma služe području Denvera. Metropolitanski aerodrom Stjenovitih planina (KBJC), udaljen je 22 km na sjever—sjeverozapad, Aerodrom Kentenial (KAPA) udaljen je 22 km na jug—jugoistok, a aerodrom Centralni lanac (KFTG) udaljen je 38 km istočno od Denvera.
U prošlosti, Denver je bio dom nekoliko drugih aerodroma koji više ne rade. Međunarodni aerodrom Stapleton zatvoren je 1995. godine, kada ga je zamijenio DIA. Baza ratnih vazduhoplovnih snaga Lovri bila je vojna obuka za letenje koja je prestala sa operacijama na ljeto 1966, a baza je konačno zatvorena 1994. godine. I Stapleton i Lovri su od tada preuređeni u pretežno stambene četvrti. Vazduhoplovna baza Bukli, bivša vazduhoplovna baza Nacionalne garde, jedino je vojno postrojenje na području Denvera.
U pop kulturi[uredi | uredi izvor]
- Televizijska serija — ''Last Man Standing'' (2011—2020), snimana je u Denveru. Serija prikazuje grad ili obližnji planinski pejzaž.
- Serija 30 Perija Masona, često je snimana u Denveru i u planinama u okruženju. Emitovana je u periodu od 1985. do 1995. na televizijskoj mreži NBC, kao nastavak serije Peri Mason, koja je emitovana na kanalu CBS.
- Sjedište industrije ulja Blejka Karingtona, bilo je u Denveru, u seriji Dinastija iz 1981.[257]
- Snimanje filma Identity Thief, iz 2013. primarno je održavano u Denveru.
- Film We're the Millers je sniman u Denverov. Film je sniman 2013. godine, a glavne uloge su tumačili Dženifer Aniston, Džejson Sudeikis, Ema Roberts itd.
- Sal Paradajz, glavni lik u romanu Džeka Keruaka — On the Road, posjetio je Denver nekoliko puta u knjizi, putujući između San Franciska i Njujorka.[258]
- U romanu Toma Klensija iz 1991. — The Sum of All Fears, teroristička grupa pokušava da uništi Denver sa nuklearnim oružjem, za vrijeme Superboula i svi gledaoci su ubijeni. U Filmskoj verziji, radnja se odvija u Baltimoru.[259]
- Film Klinta Istvuda iz 1993. — In the Line of Fire, sadrži scene u kojima je prikazivan Denver, kada je Predsjednik Sjedinjenih Američkih Država držao govor u Sivik centru.[260]
- Film iz 1995, Things to Do in Denver When You're Dead, u kojem glume Endi Garsija i Kristofer Lojd, sniman je u Denveru.
- Tinejdžerska serija — Srećno, Čarli (2010–2014), snimana je u Denveru.
- Roman Džejmsa Dašnera The Death Cure sadrži Denver, kao grad koji treba zaštititi od životinja.
- U TV seriji alternativne istorije — The Man in the High Castle (2015–2019), baziranoj na romanu Filipa K. Dika, Denver je glavni grad neutralne zone između Japanskih Pacifičkih država i Velikog američkog nacističkog rajha.
- TV šou iz 2016 — Those Who Can't, baziran je na osnovu izmišljene srednje škole u Denveru i u njemu se nalazi brojni komičari iz Denvera, uključujući Bena Roja, Adama Klejton Holanda i Endrua Orvedaha.
- U Netflix TV seriji — Money Heist, Denver je ime glavnog lika.
Sestrinski gradovi[uredi | uredi izvor]
Odnosi Denvera i Bresta počeli su 1948, po čemu je to drugi najstariji sestrinski grad u Sjedinjenim Američkim Državama.[261] Godine 1947, Amanda Kneh, učiteljica u srednjoj školi Ist, posjetila je Brest, koji je bio uništen nakon Drugog svjetskog rata. Kada se vratila, podijelila je svoje iskustvo sa studentima i njen razred je sakupio 32.000 dolara kako bi pomogli izgradnju dječijeg odsjeka bolnice u Brestu. Poklon je doveo do razvoja programa sestrinskog grada sa Brestom.[262]
Spisak sestrinskih gradova Denvera:[263]
Zanimljivosti[uredi | uredi izvor]
- Jedan od uglednijih i poznatijih žitelja Denvera, veliki dobrotvor i vlasnik kockarnica, bio je Srbin Vaso Ćuković, rodom iz Risna.
- Poslednji kralj Jugoslavije Petar II Karađorđević je preminuo u Denveru, iako je Njujork tajms naveo da je preminuo u Los Anđelesu.
Napomene[uredi | uredi izvor]
- ^ "Denver je osnovan 1858, na teritoriji Kanzasa, dok je 1861 Premješten u region Kolorada. Na dan 1. decembra 1902, donesen je amandman o stvaranju Grada i okruga Denvera, kojem je pripojen i grad Argo.[4][5]
- ^ Minimalne i maksimalne mjesečne temperature računate su na osnovu podataka tokom cijelog mjeseca ili godine, od 1981. do 2010 Na aerodromu Stepleton od januara 1981. do februara 1995. i na Međunarodnom aerodromu Denver (DIA) od marta 1995. do decembra 2010.
- ^ Zvanični zapisi za Denver koji se prikupljeni za centar grada od januara 1872. do decembra 1949, aerodrom u Stapletonu od januara 1950. do februara 1995, a DIA od marta 1995. Normalne temperature i padavine su u DIA; Normalne vrijednosti sniježnih padavina su date za Stapleton, jer su one nedostupne za DIA
Vidi još[uredi | uredi izvor]
Reference[uredi | uredi izvor]
- ^ „Active Colorado Municipalities”. State of Colorado, Department of Local Affairs. Arhivirano iz originala 22. 11. 2010. g. Pristupljeno 16. 11. 2007.
- ^ „Denver City Town Company Record Book, Mss.01813 (accession 99.225), History Colorado.” (PDF). Arhivirano iz originala (PDF) 18. 3. 2015. g. Pristupljeno 8. 3. 2015.
- ^ a b „Colorado Municipal Incorporations”. State of Colorado, Department of Personnel & Administration, Colorado State Archives. 1. 12. 2004. Pristupljeno 5. 12. 2007.
- ^ Boston & Colorado Smelting Co. v. Elder, 77 P. 258, 259-60 (1904).
- ^ City Council of the City and County of Denver v. Board of Commissioners of Adams County, 77 P. 858, 861 (1904).
- ^ „2014 U.S. Gazetteer Files: Places”. United States Census Bureau. 1. 7. 2014. Arhivirano iz originala 7. 2. 2015. g. Pristupljeno 5. 1. 2015.
- ^ „2016 U.S. Gazetteer Files”. United States Census Bureau. Pristupljeno 31. 5. 2020.
- ^ „Elevations and Distances in the United States”. United States Geological Survey. 29. 4. 2005. Arhivirano iz originala 15. 10. 2011. g. Pristupljeno 31. 5. 2020.
- ^ „Denver High Point, Colorado”. Peakbagger.com. Pristupljeno 31. 5. 2020.
- ^ Meyer, Jeremy P. (18. 7. 2011). „Michael Hancock is sworn in as Denver's 45th Mayor”. Denver Post. Pristupljeno 31. 5. 2020.
- ^ „Colorado Trend Report 1: State and Counties”. Arhivirano iz originala 11. 7. 2013. g. Pristupljeno 16. 11. 2012.
- ^ a b „Annual Estimates of the Resident Population for Incorporated Places of 50,000 or More, Ranked by July 1, 2018 Population: April 1, 2010 to July 1, 2018”. United States Census Bureau. Pristupljeno 31. 5. 2020.
- ^ „Community Report, City and County of Denver, Colorado” (PDF). The City and County of Denver. Pristupljeno 31. 5. 2020.
- ^ a b v g „Estimates of Resident Population Change and Rankings: July 1, 2017 to July 1, 2018 – United States – Metropolitan Statistical Area; and for Puerto Rico 2018 Population Estimates”. United States Census Bureau. 1. 7. 2018. Pristupljeno 31. 5. 2020.
- ^ „Estimates of Resident Population Change and Rankings: July 1, 2017 to July 1, 2018 – United States – Combined Statistical Area; and for Puerto Rico 2018 Population Estimates”. United States Census Bureau. 1. 7. 2018. Pristupljeno 31. 5. 2020.
- ^ „Annual Estimates of the Resident Population for Counties: April 1, 2011 to July 1, 2018”. 2018 Population Estimates. United States Census Bureau, Population Division. 1. 7. 2018. Arhivirano iz originala 13. 2. 2020. g. Pristupljeno 31. 5. 2020.
- ^ „Best Places to Live in the USA”. U.S. News & World Report. Pristupljeno 31. 5. 2020.
- ^ a b Gehling, Richard (2006). „The Pike's Peak Gold Rush”. Arhivirano iz originala 28. 6. 2008. g. Pristupljeno 1. 6. 2020.
- ^ a b v g Brown 1985
- ^ Barnhouse 2012
- ^ a b v g d đ King 1911
- ^ Gallagher, Jolie (2011). A Wild West History of Frontier Colorado (First izd.). Charleston, SC: The History Press. str. 2. ISBN 9781609491956.
- ^ Gallagher, str. 2
- ^ Gallagher, str. 2
- ^ Noel, Tom. „Early Denver History - "A Rough and Tumble Place"”. Visit Denver. Pristupljeno 1. 6. 2020.
- ^ Daughters of the American Revolution (1917). „Denver Chapter, by Grace Deisher, Historian”. Daughters of the American Revolution Magazine. 51 (Public domain izd.). New York City: R.R. Bowker Co.
- ^ Larimer 1918
- ^ „Early Denver History - Denver's Beginnings”. Visit Denver. Pristupljeno 1. 6. 2020.
- ^ Smiley 1901
- ^ „An Act to provide a temporary Government for the Territory of Colorado” (PDF). Thirty-sixth United States Congress. 28. 2. 1861. Pristupljeno 1. 6. 2020.
- ^ a b „State Government History”. State of Colorado, Department of Personnel & Administration, Colorado State Archives. 18. 4. 2001. Pristupljeno 1. 6. 2020.
- ^ Thomas J. Noel. „Denver History - 2. The Golden Gamble”. DenverGov. Arhivirano iz originala 16. 10. 2009. g. Pristupljeno 1. 6. 2020.
- ^ a b v g Leonard 1990
- ^ A. H. Koschman; M. H. Bergendahl (1968). Principal Gold-Producing Districts of the United States. US Geological Survey, Professional Paper 610,. str. 86.
- ^ a b v g d đ e ž z i j k l lj Baker 2004
- ^ a b v g Ubbelohde 2006
- ^ Leonard 1990, str. 44–45
- ^ „Population of the 100 Largest Urban Places: 1890”. United States Census Bureau. 15. 6. 1998. Pristupljeno 1. 6. 2020.
- ^ „The Ballad of Baby Doe Opera Houses Gallery”. Pristupljeno 1. 6. 2020.
- ^ Baker 2004, str. 39–48
- ^ a b v g Wallace 2011
- ^ Secrest 2002
- ^ Thompson 1999
- ^ Bonner 2004, str. 370
- ^ „United Way History”. Arhivirano iz originala 29. 4. 2008. g. Pristupljeno 1. 6. 2020.
- ^ Denton 1997
- ^ Abrams 2007
- ^ Baker 2004, str. 51–55
- ^ Everett 2005, str. 76
- ^ Leonard 1990, str. 103
- ^ Ubbelohde 2006, str. 217
- ^ Dupont, Brandon (6. 8. 2012). „The Slow Recovery from the 1890s Recession”. Pristupljeno 1. 6. 2020.
- ^ Cotton, Jean. „The Silver Crash of 1893: Lore, Legend and Fact”. Arhivirano iz originala 27. 9. 2013. g. Pristupljeno 1. 6. 2020.
- ^ Smith 2009, str. 294–316
- ^ „Some Things Denver Owes to Speer”. Rocky Mountain News. 15. 5. 1918. str. 3.
- ^ „1908's Hot Ticket was to DNC”. Pristupljeno 1. 6. 2020.
- ^ Campbell 1976
- ^ Webb 2007, str. 82, 189, 366
- ^ Boyer 1975, str. 174
- ^ Goldman 1970, str. 534
- ^ Brundage 1994, str. 161–162
- ^ Thomas J. Noel. „Mile High City - 4. Immigrants”. DenverGov. Arhivirano iz originala 29. 7. 2009. g. Pristupljeno 1. 6. 2020.
- ^ Lerner 2007, str. 96–97
- ^ Goldberg 1981
- ^ a b v „Land of Contrast: A History of Southeast Colorado”. BLM Cultural Resources Series. Pristupljeno 1. 6. 2020.
- ^ a b McKee, Thomas B.; Doesken, Nolan J.; Kleist, John; Shrier, Catherine J. (2000), A History of Drought in Colorado; Lessons Learned and What Lies Ahead (PDF), Colorado Water Resources Research Institute, Colorado State University
- ^ a b v Thomas J. Noel. „Mile High City - 7. Denver's ups and downs”. DenverGov. Arhivirano iz originala 16. 10. 2009. g. Pristupljeno 1. 6. 2020.
- ^ „The New Deal in Colorado: 1933-1942” (PDF). Office of Archaeology and Historic Preservation Colorado Historical Society. 13. 8. 2008. Arhivirano iz originala (PDF) 21. 7. 2016. g. Pristupljeno 1. 6. 2020.
- ^ Bollinger 1979
- ^ „Cherry Creek Flood, 1933”. Denver Public Library, Western History and Genealogy Division. 2015. Pristupljeno 1. 6. 2020.
- ^ „Castlewood Canyon State Park: A brief history” (PDF). Colorado Parks and Wildlife, State of Colorado. 2007. Pristupljeno 1. 6. 2020.
- ^ „Disaster Nearly Drowns Denver In 1933”. Ion Colorado. 1. 2. 2019. Arhivirano iz originala 11. 02. 2022. g. Pristupljeno 1. 6. 2020.
- ^ Moore 2007
- ^ Iversen, Kristen (10. 3. 2012). „Fallout at a Former Nuclear Weapon Plant”. The New York Times.
- ^ Johnson, Carl J. (oktobar 1981). „Cancer Incidence in an Area Contaminated with Radionuclides Near a Nuclear Installation”. AMBIO. 10 (4): 176—182. JSTOR 4312671., cited in Moore 2007, str. 103–109.
- ^ Robert, Chaer. „Our History - Human Rights and Community Relations”. Arhivirano iz originala 29. 09. 2013. g. Pristupljeno 02. 06. 2020.
- ^ a b Grace 2007
- ^ a b Romero 2005
- ^ Collins 2008
- ^ „Decade after 'brown cloud,' Denver's air clears”. USA Today. 10. 8. 2002. Pristupljeno 1. 6. 2020.
- ^ a b „Colorado only state ever to turn down Olympics”. Denver Rocky Mountain News. Arhivirano iz originala 1. 6. 2009. g. Pristupljeno 1. 6. 2020.
- ^ a b Thomas J. Noel. „Imagine a Great City”. DenverGov. Arhivirano iz originala 31. 12. 2009. g. Pristupljeno 1. 6. 2020.
- ^ Celis, William (28. 2. 1997). „Two years later, Denver International is a runway success”. USA Today.
- ^ Schroeppel, Ken (25. 11. 2012). „Denver’s Single-Family Homes by Decade: Conclusion”. DenverUrbanism.com. Pristupljeno 1. 6. 2020.
- ^ Kaufmann 2003
- ^ Blount, Donald. „'80s downturn spurred state to scale new peaks”. The Denver Post. Pristupljeno 1. 6. 2020.
- ^ Olinger, David (7. 2. 1999). „We caused sprawl ourselves”. The Denver Post. Pristupljeno 1. 6. 2020.
- ^ Moore, Paula (27. 9. 2013). „What really happened on the way to 2013?”. The Denver Business Journal. Pristupljeno 1. 6. 2020.
- ^ Staff (12. 11. 2013). „Study finds Denver had faster recovery from recession”. The Denver Business Journal. Pristupljeno 1. 6. 2020.
- ^ Bartels, Lynn (12. 1. 2010). „Hickenlooper enters governor's race”. The Denver Post. Pristupljeno 1. 6. 2020.
- ^ Kraushaar, Josh (12. 1. 2010). „Hickenlooper in – The Scorecard”. Politico.Com. Pristupljeno 1. 6. 2020.
- ^ „2010 Abstract of Votes Cast” (PDF). Colorado Secretary of State. Pristupljeno 1. 6. 2020.
- ^ Meyer, Jeremy P. (18. 7. 2011). „Michael Hancock is sworn in as Denver's 45th Mayor”. Denver Post. Pristupljeno 1. 6. 2020.
- ^ „Michael Hancock wins Denver Mayoral runoff election”. Arhivirano iz originala 17. 7. 2012. g. Pristupljeno 1. 6. 2020.
- ^ Murray, Jon (5. 5. 2015). „Denver Mayor Michael Hancock coasts to re-election; surprise in auditor's race”. Denver Post. Pristupljeno 1. 6. 2020.
- ^ „Mayoral election in Denver, Colorado (2019)”. Ballotpedia.org. Pristupljeno 1. 6. 2020.
- ^ „US Gazetteer files: 2010, 2000, and 1990”. United States Census Bureau. 12. 1. 2011. Pristupljeno 1. 6. 2020.
- ^ „NWS Point Forecast (with elevation data map)”. Forecast.weather.gov. Pristupljeno 1. 6. 2020.
- ^ „Denver Open Data Catalog: Statistical Neighborhoods”. City and County of Denver, Community Planning and Development. DenverGov.org. Pristupljeno 1. 6. 2020.
- ^ „Find A City To Love – Where to Live in Denver”. MetroSeeker.com. Arhivirano iz originala 29. 8. 2013. g. Pristupljeno 1. 6. 2020.
- ^ Woods, Katherine (1998). „Park Hill, Denver”. Cityscape: A Journal of Policy Development and Research. U.S. Department of Housing and Urban Development. 4 (2): 89—103. Arhivirano iz originala 4. 9. 2006. g. Pristupljeno 1. 6. 2020.
- ^ „Climate Classification and Climatic Regions of the World”. PhysicalGeography.net. Pristupljeno 1. 6. 2020.
- ^ „Interactive United States Koppen-Geiger Climate Classification Map”. www.plantmaps.com. Pristupljeno 1. 6. 2020.
- ^ „Updated Köppen-Geiger climate map of the world”. people.eng.unimelb.edu.au. Pristupljeno 1. 6. 2020.
- ^ „Colorado Climate Center – Climate of Colorado”. Climate.colostate.edu. Arhivirano iz originala 3. 7. 2012. g. Pristupljeno 13. 7. 2012.
- ^ „Denver July normals via NWS”. Pristupljeno 1. 6. 2020.
- ^ „Denver's 10 Longest Below Zero Streaks”. 13. 1. 2007. Arhivirano iz originala 29. 8. 2018. g. Pristupljeno 1. 6. 2020.
- ^ a b „NowData - NOAA Online Weather Data”. National Oceanic and Atmospheric Administration. Pristupljeno 1. 4. 2012.
- ^ „Frost Chart for United States”. The Old Farmer's Almanac. Pristupljeno 1. 6. 2020.
- ^ „NWS Boulder Twitter Account”.
- ^ „Adams County, Colorado”. Tornado History Project. Arhivirano iz originala 03. 04. 2016. g. Pristupljeno 1. 6. 2020.
- ^ Church, Christopher R. (1993). The Tornado: Its Structure, Dynamics, Prediction, and Hazards. American Geophysical Union. str. 353. ISBN 9780875900384.
- ^ Meyer, Thomas A.; Bobb, William R.; Dulong, Thomas W. „Denver Air Route Traffic Control Thunderstorm Patterns” (PDF). Denver Center Weather Service Unit, Longmont, Colorado. National Weather Service. National Oceanic and Atmospheric Administration. Pristupljeno 1. 6. 2020.
- ^ „Five Worst Weather Airports: Denver International Airport”. Chicago Tribune. 23. 11. 2011.
- ^ „Report: Colorado and Oklahoma Cities Dominate Top 10 Hail Prone Metro Areas”. Pristupljeno 1. 6. 2020.
- ^ Erdman, John (27. 1. 2014). „America's 20 Coldest Major Cities”. The Weather Channel. Pristupljeno 1. 6. 2020.
- ^ „Station Name: CO DENVER-STAPLETON”. National Oceanic and Atmospheric Administration. Pristupljeno 13. 3. 2014.[mrtva veza]
- ^ „Threaded Climate Extremes for Denver Area, CO”. National Weather Service. Arhivirano iz originala 27. 6. 2014. g. Pristupljeno 10. 2. 2012.
- ^ „WMO Climate Normals for DENVER/STAPLETON INT'L AP CO 1961–1990”. National Oceanic and Atmospheric Administration. Pristupljeno 11. 3. 2014.
- ^ „Denver, Colorado, USA – Monthly weather forecast and Climate data”. Weather Atlas. Pristupljeno 26. 2. 2019.
- ^ a b Greška kod citiranja: Nevažeća oznaka
<ref>; nema teksta za reference pod imenomcensus. - ^ „Annual Estimates of the Resident Population for Counties: April 1, 2010 to July 1, 2013”. 2013 Population Estimates. United States Census Bureau, Population Division. 20. 6. 2014. Arhivirano iz originala 27. 6. 2014. g. Pristupljeno 1. 6. 2020.
- ^ „U.S. News & World Report Unveils the 2017 Best Places to Live”. Pristupljeno 1. 6. 2020.
- ^ „Single men outnumber all the single ladies in Denver”.
- ^ „Denver, Colorado (CO) profile: population, maps, real estate, averages, homes, statistics, relocation, travel, jobs, hospitals, schools, crime, moving, houses, news”. City-data.com. Pristupljeno 1. 6. 2020.
- ^ „Denver (city), Colorado”. State & County QuickFacts. U.S. Census Bureau. Arhivirano iz originala 21. 5. 2012. g. Pristupljeno 1. 6. 2020.
- ^ a b v „Historical Census Statistics On Population Totals By Race, 1790 to 1990, and By Hispanic Origin, 1970 to 1990, For Large Cities And Other Urban Places In The United States”. U.S. Census Bureau. Arhivirano iz originala 12. 8. 2012. g. Pristupljeno 1. 6. 2020.
- ^ a b From 15% sample
- ^ „Denver County, Colorado”. Modern Language Association. Arhivirano iz originala 15. 8. 2013. g. Pristupljeno 1. 6. 2020.[mrtva veza]
- ^ Dwyer-Lindgren, Laura (8. 5. 2017). „Inequalities in Life Expectancy Among US Counties, 1980 to 2014”. JAMA Internal Medicine. 177 (7): 1003—1011. PMC 5543324
. PMID 28492829. doi:10.1001/jamainternmed.2017.0918. Pristupljeno 1. 6. 2020.
- ^ „Gross Metropolitan Product”. Greyhill Advisors. Pristupljeno 2. 6. 2020.
- ^ „Denver: A Mile High And Climbing”. Parks & Recreation. septembar 2001. Pristupljeno 2. 6. 2020.[mrtva veza]
- ^ Hudson, Kris (3. 12. 2004). „Finally, it's built. Now for the test”. The Denver Post. Pristupljeno 2. 6. 2020.
- ^ „Denver: The Rocky Mountain Metropolis History”. The City and County of Denver. 2002. Arhivirano iz originala 8. 6. 2006. g. Pristupljeno 2. 6. 2020.
- ^ „Welcome collegedegreereport.com – BlueHost.com”. Collegedegreereport.com. Arhivirano iz originala 03. 03. 2016. g. Pristupljeno 2. 6. 2020.
- ^ „The Best Places For Business And Careers”. Pristupljeno 2. 6. 2020.
- ^ Metro Denver Economic Development Corporation (januar 2017). „Monthly Economic Summary”. Metro Denver Economic Development Corporation. Arhivirano iz originala 18. 02. 2014. g. Pristupljeno 2. 6. 2020.
- ^ The Bureau of Labor Statistics. „Denver-Aurora-Broomfield, CO Economy at a Glance”. The Bureau of Labor Statistics. Pristupljeno 2. 6. 2020.
- ^ „The Top Reasons behind Denver's Booming Real Estate Market – Home Renovations”. Arhivirano iz originala 30. 07. 2017. g. Pristupljeno 2. 6. 2020.
- ^ „Denver Leads Forbes' 2015 List Of The Best Places For Business And Careers”. Pristupljeno 2. 6. 2020.
- ^ Thomas J. Noel. „Denver History: The Golden Gamble”. City and County of Denver. Arhivirano iz originala 5. 4. 2007. g. Pristupljeno 2. 6. 2020.
- ^ „SCFD: Making It Possible”. Scientific & Cultural Facilities District. Arhivirano iz originala 19. 12. 2007. g. Pristupljeno 2. 6. 2020.
- ^ „SCFD: Crafted for and by the People”. Scientific & Cultural Facilities District. Arhivirano iz originala 19. 12. 2007. g. Pristupljeno 2. 6. 2020.
- ^ „Museums in Denver”. Pristupljeno 2. 6. 2020.
- ^ „Denver-Boulder No.1 again with singles”. The Denver Business Journal. 25. 7. 2006. Pristupljeno 2. 6. 2020.
- ^ „Clyfford Still Museum in Denver, Colorado”. Clyfford Still Museum in Denver, Colorado. Pristupljeno 2. 6. 2020.
- ^ „The 43rd Annual Denver Gem and Mineral Show”. denvermineralshow. Denver Gem and Mineral Show. Pristupljeno 2. 6. 2020.
- ^ Lieff, Laura (2014). „History Colorado Center Ignites Imaginations Of All Ages”. Glendale Cherry Creek Chronicle. Arhivirano iz originala 10. 1. 2014. g. Pristupljeno 2. 6. 2020.
- ^ „The TOP 10 Must-See Museums”. Truewestmagazine.com. 6. 8. 2013. Arhivirano iz originala 14. 4. 2014. g. Pristupljeno 2. 6. 2020.[mrtva veza]
- ^ „DENVER ART DISTRICTS”. Denver Arts & Venues. Arhivirano iz originala 23. 1. 2015. g. Pristupljeno 2. 6. 2020.
- ^ „Landmarks and Local Laughs”. Colorado Arts Net. Arhivirano iz originala 13. 10. 2007. g. Pristupljeno 2. 6. 2020.
- ^ „Hispanic Denver”. Denver.org. 20. 2. 2007. Pristupljeno 2. 6. 2020.
- ^ „Chinese American Post”. Chinese American Post. Arhivirano iz originala 21. 8. 2010. g. Pristupljeno 2. 6. 2020.
- ^ „Cocnews.com”. Cocnews.com. Arhivirano iz originala 07. 10. 2011. g. Pristupljeno 2. 6. 2020.
- ^ „Pride Fest”. denverpride.org. Arhivirano iz originala 28. 03. 2019. g. Pristupljeno 3. 6. 2020.
- ^ „Nielsen DMA Rankings” (PDF). nielsen.com. Pristupljeno 3. 6. 2020.
- ^ „Tentraits Denver” (PDF). brookings.edu. Pristupljeno 3. 6. 2020.
- ^ „Team History”. Pro Football Hall of Fame. Pristupljeno 3. 6. 2020.
- ^ „Dick's Sporting Goods Park”. Dickssportinggoodspark.com. Arhivirano iz originala 10. 9. 2011. g. Pristupljeno 3. 6. 2020.
- ^ Smith, Theresa (20. 5. 2006). „A sock it to ’em debut”. The Denver Post. Pristupljeno 3. 6. 2020.
- ^ „Denver Outlaws fall to Ohio Machine in 2017 MLL Championship”. Denver Outlaws. 20. 8. 2017. Arhivirano iz originala 12. 04. 2021. g. Pristupljeno 3. 6. 2020.
- ^ „About Us”. WNFCFootball.com. Pristupljeno 3. 6. 2020.
- ^ Real Time Ranking (1. 1. 1970). „Stanley Kroenke”. Forbes. Pristupljeno 3. 6. 2020.
- ^ „When Denver rejected the Olympics in favour of the environment and economics”. The Guardian. 7. 4. 2015. Pristupljeno 3. 6. 2020.
- ^ „Denver Parks & Recreation: Parks Division”. City and County of Denver. Pristupljeno 3. 6. 2020.
- ^ „Recreation Centers and Programs”. City and County of Denver. Arhivirano iz originala 9. 9. 2007. g. Pristupljeno 3. 6. 2020.
- ^ Etter, Carolyn, Don (2005). City of Parks: The Preservation of Denver's Park and Parkway System. The Denver Public Library.
- ^ „Denver Mountain Parks History: Park Descriptions”. Denver Mountain Parks Foundation. Arhivirano iz originala 13. 10. 2007. g. Pristupljeno 3. 6. 2020.
- ^ „Denver Mountain Parks”. City and County of Denver. Arhivirano iz originala 5. 12. 2006. g. Pristupljeno 26. 9. 2007.
- ^ „Denver Mountain Parks: Red Rocks Park”. City and County of Denver. Arhivirano iz originala 5. 12. 2006. g. Pristupljeno 3. 6. 2020.
- ^ Lora J. Finnegan (januar 2000). „Winter's tale – Winter Park Resort in Colorado”. Sunset. Arhivirano iz originala 4. 6. 2012. g. Pristupljeno 3. 6. 2020.
- ^ „Rudy Bruner Award for Urban Excellence”. Bruner Foundation. Arhivirano iz originala 14. 9. 2013. g. Pristupljeno 3. 6. 2020.
- ^ „City Profiles: Denver”. The Trust for Public Land. Arhivirano iz originala 22. 02. 2014. g. Pristupljeno 3. 6. 2020.
- ^ „How Our City Government Works”. City and County of Denver. 2016. Arhivirano iz originala 7. 7. 2017. g. Pristupljeno 3. 6. 2020.
- ^ Leip, David. „Dave Leip's Atlas of U.S. Presidential Elections”. US Election Atlas. Pristupljeno 3. 6. 2020.
- ^ „History Timeline”. Chicanomoratorium.org. Arhivirano iz originala 15. 5. 2011. g. Pristupljeno 3. 6. 2020.
- ^ „Homelessness in Large Metro Areas” (PDF). Endhomelessness.org. Arhivirano iz originala (PDF) 15. 1. 2016. g. Pristupljeno 3. 6. 2020.
- ^ a b O'Driscoll, Patrick (3. 11. 2005). „Denver votes to legalize marijuana possession”. USATODAY.com. Pristupljeno 3. 6. 2020.
- ^ „Denver setting up panel to review marijuana cases”. Daily Camera. Arhivirano iz originala 15. 12. 2007. g. Pristupljeno 3. 6. 2020.
- ^ „Which States Will Legalize Marijuana This Year And Next?”. Forbes.com. 9. 4. 2015. Pristupljeno 3. 6. 2020.
- ^ „Denver, Colorado, Initiated Ordinance 301, Psilocybin Mushroom Initiative (May 2019)”. Ballotpedia. Ballotpedia. Pristupljeno 3. 6. 2020.
- ^ „Denver Approves Decriminalizing Psilocybin Mushrooms in Unofficial Results, as Public Support for Psychedelic Drug Research Grows”. Time (na jeziku: engleski). Pristupljeno 3. 6. 2020.
- ^ „Mayors Against Illegal Guns: Coalition Members”. Arhivirano iz originala 17. 11. 2007. g. Pristupljeno 3. 6. 2020.
- ^ „List of Summit Meetings”. MOFA. Pristupljeno 3. 6. 2020.
- ^ „Democratic National Convention”. Pepsi Center. 2008. Pristupljeno 3. 6. 2020.[mrtva veza]
- ^ Illescas, Carlos (31. 10. 2011). „University of Denver to host first presidential debate in October”. Denver Post. Pristupljeno 3. 6. 2020.
- ^ „U.S. Cities Prepare For Planned ICE Raids”. NPR. 13. 7. 2019. Pristupljeno 3. 6. 2020.
- ^ „Denver Public Schools”. Dpsk12.org. Arhivirano iz originala 28. 09. 2011. g. Pristupljeno 4. 6. 2020.
- ^ a b „School District Reference Map (2010 Census): Denver County, CO” (PDF). U.S. Census Bureau. Arhivirano iz originala (PDF) 14. 12. 2013. g. Pristupljeno 4. 6. 2020.
- ^ "„About Us”. Cherry Creek School District. Arhivirano iz originala 25. 4. 2013. g. Pristupljeno 4. 6. 2020.
- ^ „Rankings”. Nielsen Media Research. Arhivirano iz originala 31. 08. 2009. g. Pristupljeno 4. 6. 2020.
- ^ „Denver [TV Market Maps]”. TV Market Maps. EchoStar Knowledge Base. Pristupljeno 4. 6. 2020.
- ^ „Wyoming [TV Market Maps]”. TV Market Maps. EchoStar Knowledge Base. Pristupljeno 4. 6. 2020.
- ^ „Metro Survey Area Rankings and Population” (PDF). Market Survey Schedule & Population Rankings. Arbitron. Pristupljeno 4. 6. 2020.
- ^ a b v g d đ e ž z i j „Stations for Denver, Colorado”. RabbitEars.Info. Pristupljeno 4. 6. 2020.
- ^ „TVQ TV Database Query”. Federal Communications Commission. Pristupljeno 4. 6. 2020.
- ^ „Contact Us”. Colorado Public Television. Pristupljeno 4. 6. 2020.
- ^ „Contacto”. Univision Colorado. Arhivirano iz originala 02. 05. 2015. g. Pristupljeno 4. 6. 2020.
- ^ „BIA/Kelsey Station Information: KETD”. BIA Kelsey. Arhivirano iz originala 04. 06. 2020. g. Pristupljeno 4. 6. 2020.
- ^ „BIA/Kelsey Station Information: KPXC”. BIA Kelsey. Arhivirano iz originala 12. 08. 2014. g. Pristupljeno 4. 6. 2020.
- ^ „TV Signal Locator”. TV Fool. Pristupljeno 4. 6. 2020.
- ^ „Arbitron ranking”. Pristupljeno 4. 6. 2020.
- ^ „Denver Newspaper Agency”. Arhivirano iz originala 15. 12. 2006. g. Pristupljeno 4. 6. 2020.
- ^ „Denver Post”. Mondo Times. Pristupljeno 4. 6. 2020.
- ^ „UCD Advocate”. Mondo Times. Pristupljeno 4. 6. 2020.
- ^ „Rocky Mountain Chinese Weekly”. Mile High Asian Media. Pristupljeno 4. 6. 2020.
- ^ „Chinese American Post”. Mondo Times. Pristupljeno 4. 6. 2020.
- ^ „Print Edition”. University of Denver Clarion. Arhivirano iz originala 6. 9. 2014. g. Pristupljeno 4. 6. 2020.
- ^ „Colorado Chinese News”. Mondo Times. Pristupljeno 4. 6. 2020.
- ^ „The Colorado Episcopalian”. Episcopal Diocese of Colorado. Arhivirano iz originala 11. 8. 2014. g. Pristupljeno 4. 6. 2020.
- ^ „Colorado Leader”. Mondo Times. Pristupljeno 4. 6. 2020.
- ^ „Colorado Statesman”. Mondo Times. Pristupljeno 4. 6. 2020.
- ^ „Denver Business Journal”. Mondo Times. Pristupljeno 4. 6. 2020.
- ^ „Denver Catholic Register”. Mondo Times. Pristupljeno 4. 6. 2020.
- ^ „Denver Voice”. Mondo Times. Pristupljeno 4. 6. 2020.
- ^ „About Us”. Intermountain Jewish News. Pristupljeno 4. 6. 2020.
- ^ „About”. The Metropolitan. Arhivirano iz originala 04. 06. 2020. g. Pristupljeno 4. 6. 2020.
- ^ „El Pueblo Catolico”. Mondo Times. Pristupljeno 4. 6. 2020.
- ^ „Viva Colorado”. Mondo Times. Pristupljeno 4. 6. 2020.
- ^ „La Voz Nueva de Colorado”. Mondo Times. Pristupljeno 4. 6. 2020.
- ^ „About Us”. Westword. Arhivirano iz originala 04. 06. 2020. g. Pristupljeno 4. 6. 2020.
- ^ „Denver's 850 Miles of Off-Road Bike Trails”. Denver Metro Convention & Visitors Bureau. Arhivirano iz originala 21. 8. 2008. g. Pristupljeno 4. 6. 2020.
- ^ „Bicycle Friendly Communities: Denver” (PDF). League of American Bicyclists. 2006. Arhivirano iz originala (PDF) 22. 8. 2007. g. Pristupljeno 4. 6. 2020.
- ^ a b „B-cycle bike sharing to be the largest in U.S.”. Cnet. Arhivirano iz originala 29. 04. 2011. g. Pristupljeno 4. 6. 2020.
- ^ Acton, Johnny; Adams, Tania; Packer, Matt (2006). Origin of Everyday Things
. Sterling Publishing. str. 309. ISBN 978-1-4027-4302-3. Pristupljeno 4. 6. 2020. „origin of Denver Boot.”
- ^ „Bicycle Friendly State : 2014 Ranking” (PDF). Bike League. Pristupljeno 4. 6. 2020.
- ^ a b „2017 City & Neighborhood Ranking”. Walk Score. 2017. Pristupljeno 4. 6. 2020.
- ^ „Denver Hits 2.2% Bicycle Commuter Mode Share for 2010 " DenverUrbanism Blog”. Denverurbanism.com. 17. 10. 2011. Pristupljeno 4. 6. 2020.
- ^ „Denver City Council passes Denver B-Cycle expansion”. The Denver Post. Pristupljeno 4. 6. 2020.
- ^ „Denver B-cycle goes to year-round schedule”. The Denver Post. Pristupljeno 4. 6. 2020.
- ^ Sachs, David (21. 11. 2019). „B-cycle will leave Denver at the end of January after years of declining ridership”. Denverite. Pristupljeno 4. 6. 2020.
- ^ „Denver Will Go Out to Bid for Bike Share and Scooter Operator(s)”. Arhivirano iz originala 03. 01. 2020. g. Pristupljeno 4. 6. 2020.
- ^ „Denver officials seize more than 250 electric scooters from city streets, levy fines”. The Denver Post. 14. 6. 2018. Pristupljeno 4. 6. 2020.
- ^ „Lyft launches its scooter business in Denver”. TechCrunch (na jeziku: engleski). Pristupljeno 4. 6. 2020.
- ^ „Denver Is the First City to Get Lyft's Electric Scooters, With E-Bikes to Follow”. 5280 (na jeziku: engleski). 6. 9. 2018. Pristupljeno 4. 6. 2020.
- ^ „Pedestrian Program”. Denver, The Mile High City. City and County of Denver. Arhivirano iz originala 13. 5. 2019. g. Pristupljeno 4. 6. 2020.
- ^ Sachs, David. „To give sidewalks the same love that roads get, Denver City Council will consider a tax or fee”. Denverite. Colorado Public Radio. Pristupljeno 4. 6. 2020.
- ^ „Car Ownership in U.S. Cities Data and Map”. Governing. Pristupljeno 4. 6. 2020.
- ^ „Northeast Denver Neighborhood is Nation's Most Polluted=Denverpost.com”. Pristupljeno 4. 6. 2020.
- ^ Matthew E. Salek. „C-470? E-470? I-470? W-470? I give up!”. Mesalek.com. Arhivirano iz originala 24. 11. 2011. g. Pristupljeno 4. 6. 2020.
- ^ „T-REX Announces Opening Day for Southeast Light Rail Line”. City and County of Denver. 2007. Arhivirano iz originala 13. 10. 2007. g. Pristupljeno 4. 6. 2020.
- ^ „New light rail heads on down the tracks”. Rocky Mountain News. Arhivirano iz originala 13. 10. 2007. g. Pristupljeno 4. 6. 2020.
- ^ „Road Conditions, Speeds, Travel Times, Traffic Cameras, Live Streaming Traffic Cameras, Road Closures and Road Work Information provided by Intelligent Transportation Systems (ITS) a branch of Colorado Department of Transportation”. Cotrip.org. Pristupljeno 4. 6. 2020.
- ^ „Denver's RTD marks A Line commuter-rail ridership growth”. Progressive Railroading. Pristupljeno 4. 6. 2020.
- ^ „RTD Opens New Light Rail Line”. CBS Denver. Pristupljeno 4. 6. 2020.
- ^ „RTD: Long-delayed G-Line from Denver to Wheat Ridge will open April 26”. Denver Post. Pristupljeno 4. 6. 2020.
- ^ „2020 Is RTD's New 'Ballpark' Estimate For North Metro Rail Line”. CPR News. Pristupljeno 4. 6. 2020.
- ^ „RTD recommits to completing train service to Boulder, Longmont, considering interim plan”. Daily Camera. Pristupljeno 4. 6. 2020.
- ^ „Bustang Routes”. Colorado Department of Transportation. Pristupljeno 4. 6. 2020.
- ^ „Backers believe this Front Range passenger rail plan is the real deal”. Coloradoan. Pristupljeno 4. 6. 2020.
- ^ „Can I-70's Mountain Corridor Ever Be Fixed?”. 5280 (na jeziku: engleski). 15. 2. 2017. Pristupljeno 4. 6. 2020.
- ^ „Denver Moves: Transit” (PDF). Denver Department of Public Works. City and County of Denver. Pristupljeno 4. 6. 2020.
- ^ „Denver & Boulder, CO Public Transportation Statistics”. Global Public Transit Index by Moovit. Pristupljeno 4. 6. 2020.
Material was copied from this source, which is available under a Creative Commons Attribution 4.0 International License.
- ^ „Passenger Traffic Reports”. City & County of Denver Department of Aviation. Pristupljeno 4. 6. 2020.
- ^ „Which Airport Is The World's Biggest? And The Busiest?”. flightmapping.com. Arhivirano iz originala 28. 12. 2011. g. Pristupljeno 4. 6. 2020.
- ^ „How New York Works”. How Stuff Works. Arhivirano iz originala 14. 9. 2007. g. Pristupljeno 4. 6. 2020.
- ^ Gunderman, Dan (15. 1. 2017). „Pitting J.R. Ewing of 'Dallas' up against Blake Carrington of 'Dynasty' in a cutthroat battle of '80s oil tycoons”. New York Daily News. Pristupljeno 4. 6. 2020.
- ^ Otte, Jef (30. 6. 2011). „Jack Was Here: Showing You the Places Jack Kerouac Once Was”. Westword Magazine. Pristupljeno 4. 6. 2020.
- ^ Farmer, Sam (31. 5. 2002). „NFL Stays Away From Terrorist Movie”. Los Angeles Times. Pristupljeno 4. 6. 2020.
- ^ Roberts, Michael (20. 12. 2017). „The Ten Best Movies Filmed in Colorado”. Westword magazine. Pristupljeno 4. 6. 2020.
- ^ „Brest France”. Denver Sister Cities International. Pristupljeno 4. 6. 2020.
- ^ „Sister City History”. Denver Sister Cities International. Pristupljeno 4. 6. 2020.
- ^ „Denver Sister Cities International”. Denver Sister Cities International. Pristupljeno 4. 6. 2020.
- ^ „Baghdad-Denver Region Partnership”. Denver Regional Council of Governments. Arhivirano iz originala 18. 6. 2012. g. Pristupljeno 4. 6. 2020.
Literatura[uredi | uredi izvor]
- Abrams, Jeanne (2007). Jewish Denver : 1859-1940. Charleston, SC: Arcadia Pub. ISBN 9780738548296.
- Arrington, Leonard J.; Alley, Jr., John R. (1992). Harold F. Silver: Western Inventor, Businessman, and Civic Leader. Utah State University Press. ISBN 9780874211597.
- Baker, Gayle (2004). Denver, A BoomTown History. Santa Barbara, CA: HarborTown Histories. ISBN 0971098441.
- Barnhouse, Mark (2012). Northwest Denver. Charleston, S.C: Arcadia Pub. ISBN 9780738589022.
- Barth, Gunther Paul (1975). Instant Cities: Urbanization and the Rise of San Francisco and Denver. Oxford University Press. ISBN 9780195018998.
- Bollinger, Edward (1979). Rails that climb : a narrative history of the Moffat Road. Golden: Colorado Railroad Museum. ISBN 9780918654298.
- Bonner, Jeremy (2004). „Religion”. Ur.: Newby, Rick. Greenwood Encyclopedia of American Regional Cultures: The Rocky Mountain Region. Greenwood Publishing Group. ISBN 9780313328176.
- Boyer, Richard Owen; Morais, Herbert Montfort (1975). Labor's Untold Story (reprint izd.). United Electrical, Radio & Machine Workers of America. ISBN 9780916180010.
- Brosnan, Kathleen A. (2002). Uniting Mountain and Plain: Cities, Law, and Environmental Change along the Front Range. UNM Press. ISBN 9780826323521.
- Brown, Robert L. (1985). The Great Pike's Peak Gold Rush. Caxton Press. ISBN 9780870045332.
- Brundage, David Thomas (1994). The Making of Western Labor Radicalism: Denver's Organized Workers, 1878-1905. University of Illinois Press. ISBN 9780252020759.
- Campbell, D'Ann (1976). „Judge Ben Lindsey and the Juvenile Court Movement, 1901-1904”. Arizona and the West. University of Arizona Press. 18: 5—20. ISSN 0004-1408.
- Carver, Sharon Snow (2000). Club Women of the Three Intermountain Cities of Denver, Boise and Salt Lake City between 1893 and 1929. (Ph.D.). Brigham Young University. DAI 61(5): 2000-A. DA9972727.
- Collins, Sherah (2008). Aurora. Charleston, SC: Arcadia Pub. ISBN 9780738548241.
- Denton, James A. (1997). Rocky Mountain Radical: Myron W. Reed, Christian Socialist. University of New Mexico Press. ISBN 9780826318145.
- Dickson, Lynda Fayes (1982). The Early Club Movement among Black Women in Denver: 1890-1925 (Ph.D.). University of Colorado, Boulder. DAI 1982 43(6): 2115-2116-A. DA8221063.
- Dorsett, Lyle (1986). The Queen City: A History of Denver. Pruett Publishing Company. ISBN 9780871087041.
- Edwards, Susan Jane (1994). Nature as Healer: Denver, Colorado's Social and Built Landscapes of Health, 1880-1930 (Ph.D.). University of Colorado, Boulder. DAI 1995 55(10): 3283-A. DA9506327.
- Foster, Mark S (1991). Henry M. Porter: Rocky Mountain Empire Builder. University Press of Colorado. ISBN 9780870812323.
- Goldberg, Robert (1981). Hooded empire : the Ku Klux Klan in Colorado. Urbana: University of Illinois Press. ISBN 978-0252008481.
- Goldman, Emma (1970). Living My Life (reprint izd.). Courier Dover Publications. ISBN 9780486225449.
- Goodstein, Phil H. (2003). Denver from the Bottom Up: From Sand Creek to Ludlow. New Social Publications. ISBN 9780962216992.
- Goodstein, Phil H. (1999). Denver in our time: A people's history of the modern Mile High City. New Social Publications. ISBN 9780962216978.
- Grace, Stephen (2007). It happened in Denver. Guilford, Conn: TwoDot. ISBN 9780762741298.
- Gutfreund, Owen D. (2004). Twentieth-Century Sprawl: Highways and the Reshaping of the American Landscape. Oxford University Press. ISBN 9780198032427.
- Hendricks, Rickey; Foster, Mark S. (1994). For a Child's Sake: History of the Children's Hospital, Denver, Colorado, 1910-1990. University Press of Colorado. ISBN 9780870813498.
- Hero, Rodney (1987). „The Election of Hispanics in City Government: An Analysis of the Election of Federico Peña as Mayor of Denver”. Western Political Quarterly. 40 (March): 93—105. doi:10.1177/106591298704000108.
- Hero, Rodney; Beatty, Kathleen (1989). „The Election of Frederico Peña as Mayor of Denver: Analysis and Implications”. Social Science Quarterly. 70 (June): 300—310.
- Hungerford, Edward (1913), „American Paris”, The Personality of American Cities, New York: McBride, Nast & Company
- Jones, William C.; Forrest, Kenton (1993). Denver: A Pictorial History from Frontier Camp to Queen City of the Plains (3rd izd.). Colorado Railroad Museum. ISBN 9780918654496.
- Kaufmann, Karen Malmuth (1998). Voting in American Cities: The Group Interest Theory of Local Voting Behavior (Ph.D.). University of California, Los Angeles. DAI 1999 59(9): 3629-A. DA9906182.
- Kaufmann, Karen M. (2003). „Black and Latino Voters in Denver: Responses to Each Other's Political Leadership”. Political Science Quarterly. Academy of Political Science. 118 (1): 107—125. ISSN 0032-3195. doi:10.1002/j.1538-165x.2003.tb00388.x.
- Kelly, George V. (1974). The Old Gray Mayors of Denver. Pruett Publishing Company. ISBN 9780871080783.
- King, Clyde Lyndon (1911). The history of the government of Denver with special reference to its relations with public service corporations. Denver, Colorado: The Fisher Book Company.
- Knapp, Anne Curtis (1983). Making an Orderly Society: Criminal Justice in Denver, Colorado, 1858-1900 (Ph.D.). University of California, San Diego. DAI 1984 44(11): 3467-A. DA8405206.
- Larimer, William Henry Harrison (1918). Herman Stearns Davis, ur. Reminiscences of General William Larimer and of his son William H. H. Larimer, two of the founders of Denver city. Press of the New Era Printing Co.
- Leonard, Stephen J.; Noel, Thomas J. (1990). Denver: Mining Camp to Metropolis. Niwot, CO: University Press of Colorado. ISBN 9780585101255.
- Lerner, Michael A. (2007). Dry Manhattan: Prohibition in New York City. Harvard University Press. ISBN 9780674024328.
- Ling, Richard Seyler (1984). The Social Construction of Synthetic Charisma: A Sociological Examination of the 1983 Denver Mayoral Campaign (Ph.D.). University of Colorado, Boulder. DAI 1985 45(7): 2261-A. DA8422625.
- Miller, Jeff (1983). Stapleton International Airport: The First Fifty Years. Pruett Publishing Company. ISBN 9780871086143.
- Mitchell, J. Paul (1977). „Taming the Urban Frontier: Denver during the Progressive Era”. Ur.: Hoover, Dwight W.; Koumoulides, John T.A. Conspectus of History: Cities in History. 1.4. Ball State University. str. 24—33.
- Moore, LeRoy (2007). „Democracy and Public Health at Rocky Flats: The Examples of Edward Martell and Carl J. Johnson”. Ur.: Quigley, Dianne; Lowman, Amy; Wing, Steve. Ethics of Research on Health Impacts of Nuclear Weapons Activities in the United States (PDF). Collaborative Initiative for Research Ethics and Environmental Health (CIREEH) at Syracuse University. str. 55—97. Arhivirano iz originala (PDF) 24. 7. 2013. g. Pristupljeno 17. 9. 2011.
- Morley, Judy Mattivi (2006). Historic Preservation and the Imagined West: Albuquerque, Denver, and Seattle. University Press of Kansas. ISBN 9780700614776.
- Noel, Thomas J. (1996). The City and the Saloon: Denver, 1858-1916. University Press of Colorado. ISBN 9780870814266.
- Noel, Thomas J. (1989). Colorado Catholicism and the Archdiocese of Denver, 1857-1989. University Press of Colorado. ISBN 9780870811791. Arhivirano iz originala 21. 9. 2013. g. Pristupljeno 2. 6. 2020.
- Noel, Thomas J. (1996). Denver Landmarks & Historic Districts: A Pictorial Guide. University Press of Colorado. ISBN 9780870814273.
- Noel, Thomas J. (1997). Mile high city: An illustrated history of Denver. Heritage Media Corporation. ISBN 9781886483101.
- Noel, Thomas J.; Norgren, Barbara S. (1987). Denver: The City Beautiful and Its Architects, 1893-1941. Historic Denver, Inc. ISBN 9780914248040.
- Peterson, Eric, ur. (2007). Frommer's Denver, Boulder & Colorado Springs. Wiley. ISBN 9780470125625.
- Pickering, John Richard (1978). Blueprint of Power: The Public Career of Robert Speer in Denver, 1898-1918 (Ph.D.). University of Denver. DAI 1979 39(11): 6920-A.
- Portrait and Biographical Record of Denver and Vicinity Colorado. Chapman Publishing Company. 1898. Arhivirano iz originala 05. 08. 2020. g. Pristupljeno 02. 06. 2020.
- Reese, Carol McMichael (1992). The Politician and the City: Urban Form and City Beautiful Rhetoric in Progressive Era Denver (Ph.D.). University of Texas, Austin. DAI 1992 53(4): 969-A. DA9225704.
- Romero, Tom I. (2005). „Land, Culture, and Legal Exchange in Colorado's Mountains, Plains, and Deserts”. Ur.: Lagayette, Pierre. Exchange: practices and representations. Presses de l'Universite de Paris-Sorbonne. str. 125—170. ISBN 9782840503590. ISSN 1164-544X.
- Rose, Mark H. (1995). Cities of Light and Heat: Domesticating Gas and Electricity in Urban America. Pennsylvania State University Press. ISBN 9780271013497.
- Secrest, Clark (2002). Hell's Belles: Prostitution, Vice, and Crime in Early Denver, with a Biography of Sam Howe, Frontier Lawman (2nd izd.). University Press of Colorado. ISBN 9780870816338.
- Smiley, Jerome C. (1901). History of Denver: With Outlines of the Earlier History of the Rocky Mountain Country. Times-Sun Pub. Co. Arhivirano iz originala 28. 1. 2013. g.
- Smith, Jeff (2009). Alias Soapy Smith: The Life and Death of a Scoundrel. Klondike Research. ISBN 9780981974316.
- Stefanco, Carolyn J. (1987). Pathways to Power: Women and Voluntary Associations in Denver, Colorado, 1876-1893 (Ph.D.). Duke University. DAI 1988 49(4): 932-933-A. DA8810886.
- Taylor, Mary Jean (1990). Leadership Responses to Desegregation in the Denver Public Schools: A Historical Study, 1959-1977 (Ph.D.). University of Denver. DAI 1990 51(6): 1866-A. DA9030097.
- Thompson, Jennifer A. (1999). „From Travel Writer to Newspaper Editor: Caroline Churchill and the Development of Her Political Ideology Within the Public Sphere.”. Frontiers: A Journal of Women Studies. University of Nebraska Press. 20 (3): 42—63. ISSN 0160-9009. JSTOR 3347220. doi:10.2307/3347220.
- Ubbelohde, Carl (2006). A Colorado history. Boulder, CO: Pruett Publishing Co. ISBN 9780871089427.
- Wallace, Elizabeth (2011). Hidden history of Denver. Charleston, SC: History Press. ISBN 9781609493509.
- Webb, Wellington E.; Brovsky, Cindy (2007). Wellington Webb: The Man, the Mayor, and the Making of Modern Denver. Fulcrum Publishing. ISBN 9781555916343.
Spoljašnje veze[uredi | uredi izvor]
- Zvanični veb-sajt
- CDOT Mapa Denvera
- „Denver, Kolorado”. C-SPAN Cities Tour. novembar 2016.
| Međunarodne | |
|---|---|
| Državne | |
| Geografske | |
| Ostale | |
.svg){kind=small}
![„Denver [TV Market Maps]”](http://dishuser.org/TVMarkets/City%20Maps/Denver.gif){kind=link}
![„Wyoming [TV Market Maps]”](http://dishuser.org/TVMarkets/Maps/wyoming.gif){kind=link}