Iranski narodi

Iranski narodi (još i iranoarijski ili iranoarijevski narodi) su narodi iz grupe indoevropskih naroda, koji uglavnom nastanjuju područje jugozapadne Azije. Govore iranskim jezicima, koji zajedno sa indijskim jezicima, čine indoiransku granu indoevropske porodice jezika. U istorijskom smislu, iranski narodi su nekada nastanjivali i područja srednje Azije, istočne Evrope i srednje Evrope (uključujući severne delove današnje Srbije), a tokom seobe naroda u periodu ranog srednjeg veka, iranski Alani su se naselili u Galiji (današnja Francuska), Hispaniji (današnja Španija i Portugal) i severnoj Africi. Prema nekim teorijama o poreklu Srba, Hrvata i Bugara, etnonimi ova tri južnoslovenska naroda su takođe iranskog porekla (videti članke: Iranska teorija o poreklu Srba i Iranska teorija o poreklu Hrvata). Jasi, etnička grupa Mađara u Mađarskoj, su takođe iranskog (alanskog, osetskog) porekla.

Današnji iranski narodi

Danas postoji oko 120.000.000 pripadnika iranskih naroda, od kojih su najbrojniji:

• Puštuni (oko 36.000.000)
• Persijanci (oko 32.000.000)
• Kurdi (oko 19.000.000)
• Tadžici (oko 9.800.000)
• Beludži (oko 6.500.000)
• Gilanci (oko 3.600.000)
• Luri (oko 3.000.000)
• Mazenderanci (oko 2.500.000)
• Hazarejci (oko 2.400.000)
• Bahtijari (oko 1.100.000)
• Oseti (oko 613.000)
• Tati (oko 530.000)
• Tejmuri (oko 368.000)
• Džamšidi (oko 272.000)
• Mongori (oko 231.000)
• Pamirski narodi (oko 202.000)
  • Jazgulemci
  • Rušanci
  • Hufci
  • Bartangci
  • Orošorci
  • Badžujci
  • Jagnopci
  • Šugnanci
  • Iškašimci
  • Vahanci
  • Zebakci
  • Sangličci
  • Mundžanci
  • Sarakolci
  • Jidga
• Firuzkusi (oko 187.000)
• Tališi (oko 168.000)
• Tajmani (oko 164.000)
• Hazarejci Kalaji-Nau (oko 74.000)
• Galeši (oko 67.000)
• Gebri (oko 12.000)
• Ormuri (oko 7.000)
• Parači (oko 7.000)

Stari iranski narodi

U iransku grupu naroda spadalo je i nekoliko starih naroda, kao što su:

• Persijanci
• Međani
• Parćani
• Arijci
• Sogdijanci
• Masageti
• Skiti
• Sarmati
  • Alani
  • Jazigi
  • Roksolani
  • Siraci

Persijanci kao narod postoje i danas, dok se direktnim potomcima sarmatskih Alana smatraju današnji Oseti na Kavkazu. Potomci Sogdijanaca su današnji Jagnopci na Pamiru.

Etnički i državni prostor

Iranski narodi čine većinu stanovništva u državama Iran, Avganistan i Tadžikistan, kao i u faktički nezavisnoj državi Južnoj Osetiji (formalno se smatra delom Gruzije). Izvestan stepen političke ili teritorijalne autonomije iranski narodi uživaju i u Iraku (region Južni Kurdistan), Rusiji (republika Severna Osetija) i Pakistanu (pokrajine Beludžistan i Hajber-Pahtunva i teritorija pod nazivom Plemenska područja pod federalnom upravom).

U samom Iranu, pored većinskih Persijanaca, žive i drugi iranski narodi, a neki od njih imaju i svoje pokrajine, iako one nemaju veći stepen samouprave od drugih pokrajina Irana. To su pokrajine Kurdistan, Luristan, Čaharmahal i Bahtijari, Sistan i Beludžistan, Gilan i Mazenderan. U Iranu postoji i pokrajina Fars, nekadašnje matično područje Persijanaca, iako većina njih danas živi u drugim delovima Irana.

U Tadžikistanu postoji autonomna pokrajina Gorno-Badahšan, u kojoj žive iranski Pamirski narodi. Pokrajine Avganistana nisu pravljene po etničkom kriterijumu, a ova država predstavlja zajedničku domovinu tri iranska naroda - Puštuna, Tadžika i Hazarejaca.

Literatura

• Mile Nedeljković, Leksikon naroda sveta, Beograd, 2001.