Moldavska Sovjetska Socijalistička Republika
| Молдавска Совјетска Социјалистичка Република | |
|---|---|
Himna: Himna Moldavske SSR | |
 | |
| Glavni grad | Kišinjev |
| Službeni jezik | ruski i moldavski |
| Vladavina | |
| Istorija | |
| Stvaranje i nezavisnost | |
| — Osnivanje | 2. avgusta 1940. |
| — U sastavu Sovjetskog Saveza od | 28. juna 1940. (90%); 12. oktobra 1924. |
| — Nezavisnost od Sovjetskog Saveza od | 27. avgusta 1991. |
| Geografija | |
| Površina | |
| — ukupno | 33.843 km2 (Deveta u SSSR) |
| — voda (%) | - |
| Stanovništvo | |
| — 1989. | 4.337.600 (Četrnaesta u SSSR) |
| — gustina | 128,17 st./km2 |
| Ekonomija | |
| Valuta | sovjetska rublja |
| Ostale informacije | |
| Vremenska zona | UTC +3 |
| Internet domen | .su |
Moldavska SSR je odlikovana  Ordenom Lenjina | |
.svg)
.svg)
| Ovaj članak je deo serije o istoriji Moldavije |
| Istorija Moldavije |
|---|
 |
Moldavska Sovjetska Socijalistička Republika (mold. Република Советикэ Сочиалистэ Молдовеняскэ; rus. Молда́вская Сове́тская Социалисти́ческая Респу́блика) je bila jedna od 15 republika Saveza Sovjetskih Socijalističkih Republika.
Formirana je 2. avgusta 1940. godine od delova Besarabije, regije aneksirane od Rumunije 28. juna iste godine, i Moldavske ASSR, autonomne republike u sklopu Ukrajinske SSR.[1][a] Manje od godinu dana kasnije, jula 1941, Rumunija je uz pomoć svoje saveznice Nemačke iz Drugog svetskog rata uspela da povrati aneksiranu teritoriju, ali ju je ponovo izgubila kada ju je Crvena armija 1944. izbacila iz nje. Sa restauracijom sovjetske vlasti, Moldavija je bila podvrgnuta masovnoj migraciji Rusa i Ukrajinaca, naročito u industrijske centre duž istočne obale Dnjestra.[2][b] Uporedo s tim, sovjetske vlasti posvetile su se intergraciji Moldavije u Sovjetski Savez, promovišući njenu unikatnu kulturu i ističući razlike u odnosu na rumunsku.[4] Stekla je nezavisnost 27. avgusta 1991. godine donošenjem Deklaracije o nezavisnosti.[5]
Istorija[uredi | uredi izvor]
Pozadina[uredi | uredi izvor]
Nakon neuspeha Tatarbunarskog ustanka, Sovjeti su 12. oktobra 1924. promovisala novostvorenu Moldavsku Autonomnu Oblast koja je postojala u sastavu Ukrajinske SSSR na delu teritorije između Dnjestra i Buga, u Moldavsku Autonomnu Sovjetsku Socijalističku Republiku (Moldavska ASSR), kao način da se prvenstveno potpomogne sovjetski propagandni napor u Besarabiji, ali i da se izvrši pritisak na Bukurešt u pregovorima o Besarabiji, pa čak i da se pomogne moguća komunistička revolucija u Rumuniji.[6]
Sovjetski Savez i nacistička Nemačka su 24. avgusta 1939. godine potpisali desetogodišnji ugovor o nenapadanju, nazvan Sporazum Ribentrop—Molotov. Pakt je sadržavao tajni protokol, otkriven tek posle poraza Nemačke 1945. godine, prema kojem su države severne i istočne Evrope bile podeljene na nemačku i sovjetsku sferu uticaja. Tajni protokol je provinciju Besarabiju, u to vreme u sastavu Rumunije, smestio u sovjetsku „sferu uticaja“.[7] Nakon toga i Sovjetski Savez i Nemačka napale su svoje odgovarajuće delove Poljske,[8] dok je Sovjetski Savez okupirao i pripojio Litvaniju, Estoniju i Letoniju u junu 1940. godine i započeo rat protiv Finske.[9]
Osnivanje[uredi | uredi izvor]
Dana 26. juna 1940. godine, četiri dana nakon bitke za Francusku, Sovjetski Savez je postavio ultimatum Kraljevini Rumuniji, zahtevajući da mu Rumunija ustupi Besarabiju i Bukovinu.[10] Nakon što su se Sovjeti dogovorili sa Nemačkom da će smanjiti svoja potraživanja u Bukovini, koja je bila izvan tajnih protokola sporazuma Ribentrop-Molotov na Severnu Bukovinu, Nemačka je pozvala Rumuniju da prihvati ultimatum, što je Rumunija učinila dva dana kasnije.[11] Dana 28. juna sovjetske trupe ušle su u to područje, a 9. jula formirana je Moldavska Sovjetska Socijalistička Republika koja je podnela zahtev Vrhovnom sovjetu za formalno uključivanje u Sovjetski Savez.[12]
Dana 2. avgusta 1940, Vrhovni sovjet jednoglasno je odobrio da se raspusti stara moldavska ASSR i organizuje Moldavska SSR od šest punih okruga i malih delova tri druge moldavske županije Besarabije (oko 60 procenata njene teritorije) i šest najzapadnijih rejona Moldavske ASSR (oko 40 posto njene teritorije).[13][14] Devedeset posto teritorije MSSR bilo je zapadno od Dnjestra, koji je bio granica između SSSR-a i Rumunije pre 1940. godine, i 10% istočno. Severni i južni delovi teritorija koje je okupirao Sovjetski Savez u junu 1940. godine (sadašnja Černovačka oblast i Budžak), koji su bili heterogeni po nacionalnosti, prebačeni su u Ukrajinsku SSR, iako je u njihovom sastavu stanovništva bilo i 337.000 Moldavaca.[13] Ukrajinska SSR je dobila strateški važnu crnomorsku obalu i gornju obalu Dunava, jer se smatrala pouzdanijom od Moldavske SSR.[15]
U leto 1941. godine, Rumunija se pridružila Hitleru u invaziji na Sovjetski Savez, zauzimajući Besarabiju i Severnu Bukovinu, kao i zauzimajući teritoriju istočno od Dnjestra koju su nazvali "Transnistrija". Sovjetski partizani nastavili su da budu aktivni u obe regije. Do kraja Drugog svetskog rata, Sovjetski Savez je ponovo osvojio sve izgubljene teritorije, uspostavljajući u njima sovjetsku vlast.
Staljinistički period[uredi | uredi izvor]
Represije i deportacije[uredi | uredi izvor]
| Ovaj članak je deo serije o istoriji Moldavije |
| Istorija Moldavije |
|---|
|
Dana 22. juna 1941. godine, tokom prvog dana nemačke invazije na Sovjetski Savez, sovjetske vlasti su u Razeniju ubile 10 ljudi i sahranile ih u masovnoj grobnici.[16] U julu 1941. godine, posle operacije Barbarosa, u Razeniju je postavljena spomen ploča: " "Ovde počivaju Božije sluge Diomid, Nikulaj, Danila, Nikita, Aleksandru, Jurijan, Aleksandru, Ilije, dvoje stranaca. Ubijeni od strane komunističkih boljševika. 12. VII 1941".[16] Spomen obeležje žrtvama masakra u Razeniju otvoreno je 2009. godine.
Sovjetske vlasti ciljale su na nekoliko društveno-ekonomskih grupa zbog njihove ekonomske situacije, političkih stavova ili veza sa bivšim režimom. Oni su deportovani ili preseljeni u Sibir i severni Kazahstan, neki su zatvoreni ili pogubljeni. Prema izveštaju predsedničke komisije za proučavanje komunističke diktature u Rumuniji, samo u 1940. i 1941. godini bilo je uhapšeno i deportovano najmanje 86.604 ljudi.
Odmah nakon sovjetske reokupacije, 1944. godine, sovjetske snage bezbednosti organizovale su takozvanu „repatrijaciju“ Besaraba koji su podržavali Rumuniju pre dolaska Crvene armije, mnogi su streljani ili deportovani, okrivljeni kao saradnici Rumunije i nacističke Nemačke.[17]
NKVD/MGB je takođe udario na antisovjetske grupe, koje su bile najaktivnije od 1944. do 1952. Antisovjetske organizacije kao što su Demokratska agrarna stranka, Partija slobode, Demokratska unija slobode, Arkaši lui Štefan, Srednjoškolska grupa Vasile Lupu, Voča Basarabiei su bile strogo ukorene a njihove vođe progonjene.[18]
Kampanja dekulakizacije bila je usmerena ka bogatim moldavskim seljačkim porodicama, koje su takođe deportovane u Kazahstan i Sibir. Na primer, za samo dva dana, od 6. do 7. jula 1949. godine, preko naredbe ministra državne bezbednosti Josifa Mordoveca deportovano je preko 11.342 moldavskih porodica prema planu pod kodnim nazivom „Operacija Jug".[17]
Verski progoni tokom sovjetske okupacije bili su usmereni na brojne sveštenike.[19] Posle sovjetske okupacije, verski život je doživeo progon sličan onome u Rusiji između dva svetska rata. Verske manjine, 700 porodica, posebno Jehovini svedoci, deportovani su u Sibir u operaciji „Sever“, aprila 1951.[17]
Smanjen je i broj etničkih besarabijskih Nemaca sa preko 81.000 u 1930-oj na ispod 4.000 u 1959-oj godini zbog dobrovoljnih migracija tokom rata (90.000 je prebačeno 1940. u nemačku okupiranu Poljsku)[20] i prisilnog uklanjanja kao nacističke saradnike nacista rata.[17]
Kolektivizacija[uredi | uredi izvor]
Kolektivizacija je sprovedena između 1949. i 1950. godine, iako su se raniji pokušaji vršili od 1946. godine. Tokom tog vremena dogodila se masovna glad: neki izvori daju navode 115.000 seljaka koji su umrli od gladi i pratećih bolesti između decembra 1946. i avgusta 1947. Prema Čarlsu Kingu postoji dovoljno dokaza da je to izazvano sovjetskom rekvizicijom velikih količina poljoprivrednih proizvoda od najveće etničke grupe koja je živela na selu, Moldavce. Faktori koji su doprineli bili su nedavni rat, suša 1946. i kolektivizacija.[17]
Hruščov i Brežnjev[uredi | uredi izvor]
._(14241235186).jpg)
Kada je režim Nikite Hruščova zamenio režim Josifa Staljina, deportovanim licima postepeno je dozvoljeno da se vrate u Moldavsku SSR. Okončana je nekontrolisana moć NKVD-MGB, a planska ekonomija je dala povod za razvoj u oblastima kao što su obrazovanje, tehnologija i nauka, zdravstvo i industrija.
Između 1969. i 1971. godine, nekoliko mladih intelektualaca u Kišinjevu osnovao je tajni Nacionalni patriotski front, obećavajući da će se boriti za otcepljenje Moldavije od Sovjetskog Saveza i uniju sa Rumunijom.
U decembru 1971. godine, posle informativne beleške Jona Staneskua, predsednika Saveta za državnu bezbednost SR Rumunije, Juriju Andropovu, šefu KGB, trojici lidera Nacionalnog patriotskog fronta, Aleksandru Usatiuk-Bulgar, George Gimpu i Valeriu Graur, as well as a fourth person, kao i četvrta osoba, Alekandru Šoltojanu, vođa sličnog tajnog pokreta u severnoj Bukovini, uhapšeni su i kasnije osuđeni na duge zatvorske kazne.[21]
Sedamdesetih i osamdesetih godina 20. veka Moldavija je iz budžeta SSSR-a dobila značajna ulaganja u razvoj industrijskih, naučnih i stambenih objekata. Sovjetski savet ministara je 1971. godine usvojio odluku „O merama za dalji razvoj grada Kišinjeva" koja je obezbedila više od milijardu rubalja investicija iz budžeta SSSR-a.
Naknadne odluke usmerile su ogromno bogatstvo i dovele visokokvalifikovane stručnjake iz celog SSSR-a da razviju sovjetsku republiku. Na takvu raspodelu sredstava SSSR-a delimično je uticala činjenica da je Leonid Brežnjev, efektivni vladar SSSR-a od 1964. do 1982. godine, bio prvi sekretar Komunističke partije Moldavije od 1950. do 1952. Ta izdvajanja su prestala 1991. godine sa Belaveškim sporazumom, kojim je Moldavija stekla nezavisnost.
Perestrojka[uredi | uredi izvor]
._(13147721854).jpg)
Iako su Brežnjev i drugi prvi sekretari KPM bili u velikoj meri uspešni u suzbijanju moldavskog nacionalizma, administracija Mihaila Gorbačova je omogućila oživljavanje pokreta u regionu. Njegova politika glasnosti i perestrojke stvorila je uslove u kojima su nacionalna osećanja mogla biti otvoreno izražena i u kojima su sovjetske republike mogle da razmatraju reforme nezavisno od centralne vlade.
Nastojanje Moldavske SSR ka nezavisnosti od SSSR-a obeležili su građanski sukobi jer su konzervativni aktivisti na istoku - posebno u Tiraspolju - kao i aktivisti komunističke partije u Kišinjevu radili na održavanju Moldavske SSR u okviru Sovjetskog Saveza. Glavni uspeh nacionalnog pokreta od 1988. do 1989. bilo je zvanično usvajanje moldavskog jezika 31. avgusta 1989. od strane Vrhovnog sovjeta Moldavije, deklaracija u preambuli deklaracije o nezavisnosti moldavsko-rumunskog jezičkog jedinstva i povratak latiničnog pisma. Tokom 1990. godine, kada je postalo jasno da će se Moldavija na kraju otcepiti, grupa prosovjetskih aktivista u Gagauziji i Pridnjestrovlju proglasila je nezavisnost kako bi ostala u sastavu SSSR-a. Republika Gagauzija je na kraju mirno uključena u Moldaviju kao Autonomna teritorijalna jedinica Gagauzija, ali odnosi sa Pridnjestrovljem su se pogoršali. Suverenitet su proglasili 23. juna 1990. godine.
Nezavisnost[uredi | uredi izvor]
Dana 17. marta 1991. godine, Moldavija, Baltičke države, Jermenska Sovjetska Socijalistička Republika i Gruzijska Sovjetska Socijalistička Republika bojkotovale su referendum o očuvanju Sovjetskog Saveza 1991. godine sa 98,72% bez ikakvih zvaničnih sankcija. Dana 23. maja 1991. godine, moldavski parlament promenio je ime republike u Republika Moldavija. Gagauzija je proglasila Republiku Gagauziju 19. avgusta 1991. godine.
Nezavisnost je brzo pratio građanski rat u Pridnjestrovlju, gde se centralna vlada u Kišinjevu borila sa separatistima, koje su podržavale prosovjetske snage, a kasnije i različite snage iz Rusije. Sukob je novom režimu (Pridnjestrovska Moldavska Republika) prepustio kontrolu nad Pridnjestrovljem - situacija koja traje i danas. Sovjetski Savez je prestao da postoji 26. decembra 1991. godine i Moldavija je zvanično priznata kao nezavisna država.
Odnosi sa Rumunijom[uredi | uredi izvor]
U Pariskom mirovnom ugovoru 1947. godine, Sovjetski Savez i Rumunija potvrdili su međusobne granice, priznajući Besarabiju, Severnu Bukovinu i region Herca kao teritoriju odgovarajućih sovjetskih republika.[22] Tokom Hladnog rata, pitanje Besarabije je uglavnom ostalo u stanju mirovanja u Rumuniji. Pedesetih godina 20. veka, istraživanje istorije i Besarabije bilo je zabranjeno u Rumuniji, jer je Rumunska komunistička partija pokušala da naglasi veze između Rumuna i Rusa, aneksija se smatrala samo dokazom internacionalizma Sovjetskog Saveza.[23] Počevši od šezdesetih godina 20. veka, George Georgiju-Dež i Nikolaje Čaušesku započeli su politiku distanciranja od Sovjetskog Saveza, ali o raspravi o Besarabiji raspravljalo se samo u oblastima kao što su istoriografija i lingvistika, a ne na političkom nivou.[24]
Kako su sovjetsko-rumunski odnosi sredinom 1960-ih dostigli najniži nivo, sovjetski naučnici su objavljivali istorijske radove o „Borbi za ujedinjenje Besarabije sa sovjetskom maticom" (Artjom Lazarev) i „Razvoju moldavskog jezika" (Nikolaje Korlaceanu). S druge strane, rumunska akademija objavila je neke beleške Karla Marksa u kojima se govori o „nepravednoj“ aneksije Besarabije 1812. godine i Nikolaja Čaušeskua u govoru iz 1965. godine u kome je citirao pismo Fridriha Engelsa u kome je kritikovao rusku aneksiju, dok je u još jednom govoru iz 1966. godine osudio pozive Rumunske komunističke partije pre Drugog svetskog rata na sovjetsku aneksiju Besarabije i Bukovine.[25]
Pitanje je izlazilo na videlo kad god su odnosi sa Sovjetima slabili, ali nikada nije postalo ozbiljna tema pregovora na visokom nivou. Dana 22. juna 1976. godine, Štefan Andrej, član Stalnog biroa političkog izvršnog komiteta Rumunije i budući ministar rumunskih spoljnih poslova, naglasio je da republika ne gaji teritorijalne zahteve i priznao je „Moldavsku Socijalističku Republiku kao sastavni deo SSSR-a“, a ipak da „ne može da prihvati ideju da Moldavci nisu Rumuni“.[26]
Dana 1. avgusta 1976. godine, Nikolaje Čaušesku, Elena Čaušesku, Niku Čaušesku, Štefan Andrej, ambasador George Badrus posetili su Moldaviju. Došli su iz Jašija a dočekali su ih prvi sekretar Komunističke partije Moldavije Ivan Bodiul, Kiril Iljašenko i N. Mereniščev. Potez je široko protumačen kao znak poboljšanih odnosa.[27] Tokom sastanka, Brežnjev je insistirao da je i sam Čaušesku imao priliku da vidi da su Moldavci tokom posete 1976. godine postojali kao zaseban narod sa posebnim jezikom. „Da“, odgovorio je Čaušesku, „jesam, ali razgovarali su sa mnom na rumunskom."[28]
U decembru 1976. Bodiul i njegova supruga Klaudija stigli su u petodnevnu posetu na poziv Čaušeskua. Poseta Bodiula bila je „prva“ poseta nekog moldavskog zvaničnika u istoriji posleratnih bilateralnih odnosa. Na jednom od svojih sastanaka u Bukureštu, Bodiul je rekao da je „dobar odnos inicirala poseta Čaušeskua sovjetskoj Moldaviji, što je dovelo do proširenja kontakata i razmene na svim poljima. Moldavsku SSR je posetila delegacija Rumunske komunističke partije od 14. do 16. juna 1979. godine, na čelu sa Jonom Ilijeskuom, zamenikom člana Političkog izvršnog odbora i prvim sekretarom Komiteta stranke u Jašiju.
Još u novembru 1989. godine, kako mu je opadala ruska podrška, Čaušesku je još jednom pokrenuo besarabijsko pitanje i osudio sovjetsku invaziju tokom 14. kongresa Rumunske komunističke partije.[29]
Nakon pada komunizma u Rumuniji, 5. aprila 1991. godine, njen predsednik Jon Ilijesku, i sovjetski predsednik Mihail Gorbačov potpisali su politički ugovor kojim su, između ostalog, priznate sovjetsko-rumunska granica. Međutim, rumunski parlament odbio je da ga ratifikuje.[30] Rumunija i Rusija su na kraju potpisale i ratifikovale sporazum 2003. godine, nakon nezavisnosti Moldavije i Ukrajine.[31]
Rukovodstvo[uredi | uredi izvor]
Komunistička partija Moldavije bila je komponenta Komunističke partije Sovjetskog Saveza. Komunistička partija bila je jedina legalna politička organizacija do perestrojke. Imala je vrhovnu vlast u zemlji, jer su joj sve državne i javne organizacije bile podređene.
Do Ustava Moldavske SSR iz 1978. godine (15. aprila 1978), republika je imala četiri grada koja su bila direktno potčinjena republičkoj vladi: Kišinjev, Balci, Bender i Tiraspolj. Novim ustavom ovoj kategoriji dodati su sledeći gradovi: Orhej, Ribnica, Soroka i Ungeni.[32] Nekadašnja četiri grada i 40 okruga bili su prvorazredne administrativne jedinice zemlje.
Funkcioneri Moldavske SSR[uredi | uredi izvor]
Predsednici[uredi | uredi izvor]
- Predsednik Prezidijuma vrhovnog sovjeta
- Fjodor Brovko (2. avgust 1940. – 29. mart 1951; u egzilu u Ruska SFSRRuskoj SFSR od juna 1941. do avgusta 1944.)
- Ivan Kodica (29. mart 1951. – 5. april 1963.)
- Kiril Iljašenko (5. april 1963. – 10. april 1980.)
- Ivan Kalin (10. april 1980. – 24. decembar 1985.)
- Aleksandar Mokanu (24. decembar 1985. – 29. jul 1989.)
- Mirča Snegur (29. jul 1989. – 27. april 1990.)
- Predsednik Vrhovnog sovjeta
- Mirča Snegur (27. april 1990. – 3. septembar 1990.)
Premijeri[uredi | uredi izvor]
- Predsednik Veća narodnih komesara
- Tihon Konstantinov (2. avgust 1940. – 17. april 1945.; u egzilu u Ruskoj SFSR od juna 1941. do avgusta 1944.)
- Nikolaj Koval (17. april 1945. – 4. april 1946.)
- Gerasim Rud (5. januar 1946. – 4. april 1946.)
- Predsednik Veća ministara
- Gerasim Rud (4. april 1946. – 23. januar 1958.)
- Aleksandar Diordica (23. januar 1958. – 15. april 1970.)
- Pjotr Paskar (15. april 1970. – 1. avgust 1976.)
- Semjon Grosu (1. avgust 1976. – 30. decembar 1980.)
- Ivan Ustijan (30. decembar 1980. – 24. decembar 1985.)
- Ivan Kalin (24. decembar 1985. – 10. januar 1990.)
- Pjotr Paskar (10. januar 1990. – 26. maj 1990.)[33]
Ekonomija[uredi | uredi izvor]
Iako je bila najgušće naseljena republika SSSR-a, Moldavska SSR je trebalo da bude ruralna zemlja specijalizovana za poljoprivredu. Kirgistan je bio jedina sovjetska republika koja je imala veći procenat ruralnog stanovništva.[34] Iako je zauzimala samo 0,2% sovjetske teritorije, držala je 10% proizvodnje konzervirane hrane, 4,2% povrća, 12,3% voća i 8,2% proizvodnje vina.[34]
Istovremeno, većina Moldavske industrije bila je izgrađena u Pridnjestrovlju. Iako je obuhvatalo otprilike 15% stanovništva Moldavske SSR, Pridnjestrovlje je bilo odgovorno za 40% njenog BDP-a i za 90% proizvodnje električne energije.[35]
Među glavnim fabrikama bile su fabrika čelika u Ribnici, elektrana u Dubasariju i fabrike u blizini Tiraspolja, koje su proizvodile frižidere, odeću i alkohol.[34]
Društvo[uredi | uredi izvor]
Obrazovanje i jezik[uredi | uredi izvor]
._(6984904464).jpg)
Počev od ranih 1950-ih, vlada je postepeno napuštala jezički standard zasnovan na centralnom besarabijskom govoru, zvanično uspostavljenom tokom Moldavske ASSR, u korist rumunskog standarda. Otuda su, Mihaj Eminesku i Vasile Aleksandri ponovo bili dozvoljeni, a standardni pisani jezik postao je isti kao rumunski, samo što je pisan ćirilicom.
Pristup rumunskim autorima rođenim izvan srednjovekovne Kneževine Moldavije bio je ograničen, kao što je to bio slučaj sa delima autora kao što su Eminesku, Mihail Kogalničanu, Bogdan Petričeiku Hasdeu, Konstantin Stere koji su promovisali rumunsko nacionalno osećanje. Kontakti sa Rumunijom nisu prekinuti i posle 1956. godine ljudima je polako bilo dozvoljeno da posećuju ili primaju rođake iz Rumunije. Rumunska štampa postala je dostupna, a prekogranični rumunski TV i radio programi mogli su se lako primiti. Ipak, sovjetsko-rumunska granica duž reke Prut, koja je odvajala Besarabiju od Rumunije, bila je zatvorena za širu javnost.
Kultura[uredi | uredi izvor]
Mali nacionalizam koji je postojao u moldavskoj eliti manifestovao se pesmama i člancima u književnim časopisima, pre nego što su njihovi autori sklonjeni u kampanjama protiv „antisovjetskih osećanja“ i „lokalnog nacionalizma“ koje su organizovali Bodiul i Grosu.[36]
Zvanični stav sovjetske vlade bio je da se moldavska kultura razlikuje od rumunske, ali su imale povezaniju politiku od prethodne iz Moldavske ASSR.[37] Nije bilo više pokušaja stvaranja moldavskog jezika koji bi se razlikovao od rumunskog, književni rumunski napisan ćirilicom prihvaćen je kao jezički standard u Moldaviji. Jedina razlika bila je u nekim tehničkim terminima pozajmljenim iz ruskog jezika.[38]
Moldavci su bili podstaknuti da usvoje ruski jezik, koji je bio potreban za bilo koji rukovodeći posao (ruski je trebalo da bude jezik međunacionalne komunikacije u Sovjetskom Savezu). U ranim godinama su politički i akademski položaji dobili pripadnici nemoldavskih etničkih grupa (samo 14% političkih vođa Moldavske SSR bili su etnički Moldavci 1946), iako se to postepeno menjalo kako je vreme prolazilo.
Književni kritičari su naglasili ruski uticaj na moldavsku književnost i ignorisali dela koja su povezana sa rumunskom književnošću.[traži se izvor]
Demografija[uredi | uredi izvor]
Posle Drugog svetskog rata, mnogi Rusi i Ukrajinci, zajedno sa manjim brojem drugih etničkih grupa, migrirali su iz ostatka SSSR-a u Moldaviju kako bi pomogli obnovi teško ratom oštećene ekonomije. To su uglavnom bili fabrički i građevinski radnici koji su se nastanili u glavnim urbanim sredinama, kao i vojno osoblje stacionirano u regionu. Sa socijalno-ekonomske tačke gledišta, ova grupa je bila prilično raznolika: pored industrijskih i građevinskih radnika, kao i penzionisanih oficira i vojnika sovjetske vojske, u nju su ulazili i inženjeri, tehničari, šačica naučnika, ali uglavnom nekvalifikovanih radnici.
Pristup domorodaca Besaraba položajima u administraciji i ekonomiji bio je ograničen, jer su smatrani nepouzdanim. Prvi lokalni stanovnik koji je postao ministar u Moldavskoj SSR bio je postavljen na mestu ministra zdravlja šezdesetih godina 20. veka. Antagonizam između „starosedelaca“ i „pridošlica“ trajao je sve do raspada Sovjetskog Saveza i bio je jasno izražen tokom antisovjetskih i antikomunističkih događaja od 1988. do 1992. godine.[traži se izvor] Imigracija je najviše pogađala gradove Besarabije, severne Bukovine, kao i Budžak gde su ranije bili besarabijski Nemci, ali i gradove Pridnjestrovlja. U svima njima je udeo etničkih Moldavaca polako opadao tokom sovjetske vladavine.
| Etničke grupe | 1941 | 1959 | 1970 | 1979 | 1989 | |||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Moldavci | 1,620,800 | 68.8% | 1,886,566 | 65.4% | 2,303,916 | 64.6% | 2,525,687 | 63.9% | 2,794,749 | 64.5% |
| Rumuni | 1,663 | 0.06% | 1,581 | 1,657 | 2,477 | 0.06% | ||||
| Ukrajinci | 261 200 | 11.1% | 420,820 | 14.6% | 506,560 | 14.2% | 560,679 | 14.2% | 600,366 | 13.8% |
| Rusi | 158,100 | 6.7% | 292,930 | 10.2% | 414,444 | 11.6% | 505,730 | 12.8% | 562,069 | 13.0% |
| Jevreji | 95,107 | 3.2% | 98,072 | 2.7% | 80,127 | 2.0% | 65,672 | 1.5% | ||
| Gagauzi | 115,700 | 4.9% | 95,856 | 3.3% | 124,902 | 3.5% | 138,000 | 3.5% | 153,458 | 3.5% |
| Bugari | 177,700 | 7.5% | 61,652 | 2.1% | 73,776 | 2.1% | 80,665 | 2.0% | 88,419 | 2.0% |
| Romi | 7,265 | 0.2% | 9,235 | 0.2% | 10,666 | 0.3% | 11,571 | 0.3% | ||
| Ostali | 23,200 | 1.0% | 22,618 | 0.8% | 43,768 | 1.1% | 48,202 | 1.2% | 56,579 | 1.3% |
Napomene[uredi | uredi izvor]
- ^ Severna Bukovina i Besarabija bile su prisajedinjene Ukrajinskoj SSR i novoformiranoj Moldavskoj SSR. Od severne Bukovine Ukrajina je aneksirala Hotinski rejon, a od južne Akerman (Belgorod Dnjestrovski) i Ismailski rejon; što je činilo 5.000 kvadratnih milja i populaciju u iznosu od 1.050.000 lica prema popisu iz 1940. Nova Moldavska SSR republika nastala je 1940. od bivše MASSR u sklopu SSSR od preostalog dela Besarabije, što je uključivalo 11.200 kvadratnih milja i populaciju u iznosu od 2.100.000 lica.[1]
- ^ U međuvremenu, zalaganjem sovjetskog vođe Josifa Staljina, Moldavskoj SSR pridodata je obala duž reke Dnjestar uglavnom nastanjena ruskim i ukrajinskim življem radi uspostavljanja brojčane ravnoteže sa autohtonim stanovništvom.[3]
Reference[uredi | uredi izvor]
- ^ a b Charles & Barbara Jelavich, n. d., 37
- ^ Sheehan, n. d., 22
- ^ Kort, n. d., 73
- ^ Stephen & Sandra, n. d., 65
- ^ Kokker & Kemp, n. d., 339
- ^ King 2000, str. 54.
- ^ Molotov & Ribbentrop 1939.
- ^ Roberts 2006, str. 43, 82.
- ^ Wettig 2008, str. 20–21.
- ^ Roberts 2006, str. 55.
- ^ Nekrich 1997, str. 181.
- ^ "Bessarabia Absorbed by Russia in New Republic". Associated Press. Chicago Tribune (Chicago, Illinois). 10 July 1940. p. 4.
- ^ a b King 2000, str. 94.
- ^ "Red Press Attacks Finns as Beating Pro-Russians". Associated Press. Daily News (New York, New York). 3 August 1940. p. 7.
- ^ King 2000, str. 95.
- ^ a b Dumitru Lazur, Omorâţi mișelește de bolșevici comuniști, Curierul Ortodox, nr 6 (191), 15 June 2007.
- ^ a b v g d King 2000, str. 96.
- ^ „Forme de rezistenţă a populaţiei civile faţă de autorităţile sovietice în RSS Moldovenească (1940–1956) Petru Negura Elena Postica”. Dystopia. 1 (1–2): 59—88. 2012. Pristupljeno 2013-10-09.
- ^ Păcurariu 2007, str. 34–35.
- ^ Radspieler 1955, str. 33
- ^ Unioniști basarabeni, turnaţi de Securitate la KGB Arhivirano 2009-04-13 na sajtu Wayback Machine
- ^ Treaty of Peace with Roumania Part I, article 1. of "Australian Treaty Series" at the "Australasian Legal Information Institute" austlii.edu.au
- ^ King 2000, str. 103.
- ^ King 2000, str. 103–104.
- ^ King 2000, str. 105.
- ^ „Foreign Relations of the United States, Memorandum of Conversation, Tuesday, June 22, 1976, 3:35–4:05 p.m., The White House.” (PDF). Arhivirano iz originala (PDF) 2. 12. 2013. g. Pristupljeno 2. 7. 2013.
- ^ Andrei Brezianu, Vlad Spânu, The A to Z of Moldova
- ^ „The Soviet-Romanian Clash over History, Identity and Dominion | Wilson Center”. www.wilsoncenter.org.
- ^ King 2000, str. 106.
- ^ „Iliescu a actionat pentru apararea intereselor URSS-ului - Arhiva noiembrie 2007 - HotNews.ro”. www.hotnews.ro. 26. 7. 2004.
- ^ Armand Goșu, "Politica răsăriteană a României: 1990–2005" Arhivirano 2009-05-21 na sajtu Wayback Machine, Contrafort, No 1 (135), January 2006
- ^ "The New Constitution of the Moldavian Soviet Socialist Republic" Arhivirano 2009-02-16 na sajtu Wayback Machine, Radio Free Europe background report
- ^ „Moldova”. Приступљено 13. 4. 2013.
- ^ а б в King 2000, стр. 99.
- ^ John Mackinlay and Peter Cross (editors), Regional Peacekeepers: The Paradox of Russian Peacekeeping, United Nations University Press. 2003. ISBN 92-808-1079-0. str. 135.
- ^ King 2000, str. 99–102.
- ^ King 2000, str. 107.
- ^ King 2000, str. 107–108.
- ^ V. V. Kembrovskiy, E. M. Zagorodnaya, "Naselenie soyuznyh respublik", Moscow, Statistika, 1977, p. 192.
Literatura[uredi | uredi izvor]
- Radspieler, Tony (1955). The Ethnic German Refugee in Austria 1945 to 1954. Dordrecht: Springer Netherlands. str. 33. ISBN 9401179107.
- The Balkans in Transition (priredili Charles & Barbara Jelavich), Berkeley & Los Angeles 1963.
- Patricia Sheehan, Moldova, New York 2000.
- Michael Kort, The Handbook of the Former Soviet Union, Brookfield (Connecticut) 1997.
- Stephen K. Batalden, Sandra L. Batalden, The newly independent states of Eurasia. Handbook of former Soviet republics, Phoenix (Arizona) 1997.
- Steve Kokker, Cathryn Kemp, Romania & Moldova, Footscray (Victoria) 2004.
- Treaty of Nonaggression between Germany and the Union of Soviet Socialist Republics. 1939-08-23 — preko Vikizvornika.
- Cașu, I. (2014). Dusmanul de clasa: represiuni politice, violenta si rezistenta (na jeziku: rumunski). Chișinău: Cartier. ISBN 9789975799027.
- King, C. (2000). The Moldovans: Romania, Russia, and the politics of culture. Stanford: Hoover Institution Press. ISBN 9780817997915.
- Nekrich, A. M. (1997). Pariahs, partners, predators: German–Soviet relations. New York: Columbia University Press. ISBN 9780231106764.
- Păcurariu, M. (2007). Martiri pentru Hristos din România (na jeziku: rumunski). Bucharest: Romanian Orthodox Church. ISBN 9789736160929. Tekst „Bible and Orthodox Mission Institute” ignorisan (pomoć)
- Roberts, G. (2006). Stalin's wars: from World War to Cold War, 1939–1953. New Haven: Yale University Press. ISBN 9780300112047.
- Wettig, G. (2008). Stalin and the Cold War in Europe, 1939–1953. Landham: Rowman & Littlefield. ISBN 9780742555426.
Spoljašnje veze[uredi | uredi izvor]
- Novi ustav Moldavske Sovjetske Socijalističke Republike George Čioranesku i R. Flers
- Moldavija; procvetali voćnjak
- fotogalerija Kišinjeva (1950–1980) – prestonice Moldavske SSR
Vidi još[uredi | uredi izvor]
| Istočni Blok |
|---|
 |
 | .svg) | ||
| Međunarodne | |
|---|---|
| Državne | |
